Stowarzyszenia
Wszelkie stowarzyszenia na terenie RP tworzone są w oparciu o Konstytucje, dokumenty międzynarodowe w szczególności Powszechną Deklaracje Praw Człowieka oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz o ustawę: ”Prawo o stowarzyszeniach”(DZ.U.Nr.20. poz.104).
Konstytucja w artykule 12 stanowi”:” Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji”.
Ustawa Prawo o stowarzyszenia już w preambule zawiera deklaracje celów ustawy. W związku z tym czytamy, iż ustawa ma gwarantować równe prawo wszystkich obywateli do czynnego uczestnictwa w życiu publicznym bez jakiejkolwiek dyskryminacji, umożliwienie wyrażania różnorodnych poglądów oraz realizację indywidualnych zainteresowań. Jest to dość niezwykłe rozwiązanie gdyż polskie ustawy z wyjątkiem naturalnie konstytucji nie zawierają preambuły jako uroczystego wprowadzenia. W związku z tym można domniemywać istotnej roli tego dokumentu dla systemu prawa. I w istocie tak jest dlatego, ze ustawa to implikuje na grunt prawa polskiego podstawowe dla całego prawa wartość jaką jest prawo do wolności zrzeszania się wyrażone we wcześniejszych aktach prawa międzynarodowego jako podstawowe prawo człowieka.
Nie jest to jednak prawo bezwzględne. Ustawa wyraźnie wskazuje, ze w oparciu o przepis mający na celu ochronę bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia lub moralności można ograniczyć wolność zrzeszania się. W tym aspekcie nasuwa się decyzja prezydenta Warszawy Lecha Kaczyńskiego o odmowie zgody na przeprowadzenie parady równości w Warszawie w 2005r. tłumacząc się zbyt wąską ulicą i możliwym komplikacjami w ruchu drogowym. Ostatecznie dopiero Europejskie Trybunał Praw Człowieka w maju 2007r. uznał, ze prezydent Warszawy naruszył prawo wolności zrzeszania się.
Ustawa przede wszystkim definiuje czym jest stowarzyszenie stanowiąc, iż jest to dobrowolny, samorządny, trwałym zrzeszeniem o celach nie zarobkowych o własnoręcznie określonych celach.
Dobrowolność oznacza brak przymusu prawnego co do tworzenia i uczestnictwa w stowarzyszeniach. Nikt nie może ponosić negatywnych konsekwencji ze względu na swoją przynależność do stowarzyszenia. Nie można tworzyć stowarzyszeń, które wymagają bezwzględnego posłuszeństwa swoim władzom. Nie można również ograniczać członkom prawa do wystąpienia ze stowarzyszenia.
Samorządność to swoboda w kształtowaniu zasad wstępowania i członkostwa oraz metod funkcjonowania stowarzyszenia. A także swoboda w organizowaniu struktury wewnętrznej tak aby każdy pojedynczy członek miał rzeczywisty wpływ na działanie stowarzyszenia. Nie jest to cecha nieograniczona, ponieważ Konstytucja i inne ustawy wpływają na kształt stowarzyszeń
Trwałość ma na celu podkreślenie, iż zadania stowarzyszenia wymagają dłuższego czasu realizacji. Nie mogą istnieć stowarzyszenia powołane do realizacji jednego celu
Niezarobkowość to cecha najbardziej odróżniająca stowarzyszenia. Organizacje te nie są nastawione na osiągnięcie zysku i prowadzenie działalności gospodarczej wymóg nie zarobkowości nie oznacza, że stowarzyszenia nie mogą prowadzić działalności gospodarczej. Mogą taką działalność prowadzić o ile ewentualny zysk zostanie przeznaczony na cele statutowe. Stanowi ona jednak działalność uboczną. W związku z tym stowarzyszenia są organizacjami non profit nie powodują zwiększenia majątku swoich członków.
Prowadzą działalność gospodarczą w oparciu o ogólne przepisy regulujące podejmowanie działalności z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i w związku z tym w obrocie handlowym traktowane są jako przedsiębiorcy. Podlegają także wszelkim przepisom dotyczącym ceł, podatków itp.
Istotne jest, ze członkowie stowarzyszenie nie musza wykonywać wszelkich prac związanych z prowadzeniem bieżącej działalności albowiem zgodnie z przepisami ustawy stowarzyszenia maja możliwość zatrudniania pracowników do wykonywania części prac.
Prawo uczestniczenia w stowarzyszeniu przysługuje osobie, które ukończyła 18 lat i posiada pełna zdolność do czynności prawnych a także nie została pozbawiona praw publicznych. . Jednakże, osobie które ukończyła 16 rok życia przysługuje możliwość bycia członkiem stowarzyszenia jednak we władzach przewagę powinni stanowić osoby pełnoletnie. Również osoby, które nie ukończyły 16 lat mogą stać się członkami stowarzyszenia ale tylko za zgoda przedstawicieli ustawowych.
Cudzoziemcy mający miejsce zamieszkania na terenie RP mogą stać się członkami stowarzyszeń na takich samych zasadach jak obywatele polscy. Mogą do nich przystępować o ile statut stowarzyszenia dopuszcza taką możliwość. W innym przypadku nie mogą należeć do stowarzyszeń
Osoby prawne mogą być członkami stowarzyszenia tylko w charakterze członków wspierających.
Ustawa Prawo o Stowarzyszeniach nie obejmuje:
Organizacji społecznych
Kościołów i związków wyznaniowych
Organizacji religijnych
Komitetów wyborczych
Partii politycznych
Rodzaje stowarzyszeń
Ze względu na sposób zakładania rozróżnia się:
Stowarzyszenie zwykłe
Stowarzyszenia zarejestrowane
„Stowarzyszenia te różnią się przede wszystkim strukturą, statusem prawnym, i stopniem podporządkowania organom państwowym” Ponadto różnią się stopniem sformalizowania procedury założycielskiej
Tworzenie stowarzyszeń
Stowarzyszenia rejestrowe podlegają one wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego. Prawo tworzenia stowarzyszeń przysługuje obywatelom polskim, którzy ukończyli 18 rok życia mającym pełną zdolność do czynności prawnych i nie pozbawionym praw publicznych. Musi być to grupa co najmniej 15 osób. Wówczas członkowie założyciele uchwalają statut i wybierają komitet założycielski.
Elementy statutu:
Nazwa stowarzyszenia, odróżniająca je od innych stowarzyszeń, organizacji i instytucji
Teren działania i siedzibę stowarzyszenia
Cele i sposób ich realizacji
Sposób nabywania i utraty członkostwa, przyczyny utraty członkostwa prawa i obowiązki członków
Władze stowarzyszenia, tryb dokonywania ich wyboru, uzupełnienia składu i ich kompetencje
Sposób reprezentowania stowarzyszenia oraz zaciągania zobowiązań a także warunki ważności uchwał
Sposób pozyskiwania środków finansowych oraz ustanawiania składek członkowskich
Zasady dokonywania zmian statutu
sposób rozwiązywania się stowarzyszenia
w przypadku stowarzyszeń zamierzających tworzyć terenowe organy konieczne jest ustalenie struktury organizacyjnej i zasad ich tworzenia
W szczególności statut powinien zawierać informacje czy stowarzyszenie zamierza prowadzić działalność gospodarczą. Jeżeli dopuszczona została możliwość prowadzenia działalności to również określenie jakiego rodzaju ma być to działalność i w jakim zakresie prowadzona. Musimy być zawarta informacja dotycząca organów stowarzyszenia itp. Ustawa tylko ustala minimalne wymogi co do statutu stowarzyszenia może on zawierać wiele innych elementów.
W celu zarejestrowania stowarzyszenia komitet założycielski obowiązany jest złożyć do sądu rejestrowego wniosek wraz z załączonym statutem, lista członków założycieli(wraz z imieniem i nazwiskiem, data i miejscem urodzenia, miejscem zamieszkania i podpisem członka) a także protokół z wyboru komitetu założycielskiego i informacje o tymczasowej siedzibie stowarzyszenia.
Sąd rejestrowy przed dokonaniem rejestracji przesyła właściwemu ze względu na siedzibę stowarzyszenia wojewodzie lub staroście odpis wniosku o rejestracje wraz ze wszystkimi złożonymi dokumentami. Ma ona w terminie 14 dni czas na wypowiedzenie się co do rejestracji takiego stowarzyszenia. Ma on również możliwość przyłączenia się do postępowania za zgoda sądu jako podmiot zainteresowany.
Sąd odmawia rejestracji stowarzyszenia jeśli nie spełnia on wymogów ustawowych. Sąd rejestrowy wyraża zgodę na rejestrację stowarzyszenia w formie postanowienia po sprawdzeniu czy jego statut nie jest sprzeczny z prawem i spełnia on określone wymogi.
Termin rejestracji to 3 miesiące od chwili złożenia wniosku. Jest to termin zawity.
Wraz z wpisem do KRS przedsiębiorców (z chwilą wprowadzenia danych do elektronicznego systemu informacji o KRS-ie) uzyskuje osobowość prawna, może rozpocząć działalność gospodarcza a także wówczas powstają terenowe jednostki o ile ich utworzenie było przewidziane statutem.
Sąd rejestrowy zobowiązany jest powiadomić organ nadzorczy i członków założycieli o fakcie wpisania do KRS-u.
Oprócz stowarzyszeń rejestrowanych istnieją w polskim ustawodawstwie stowarzyszenia zwykłe zakładane przez grupę trzech osób. Są oni zobowiązani do ustalenie regulaminu oraz podania podstawowych danych tj. m.in.. nazwy, celu, siedzibę oraz osobę upoważnioną do reprezentowania stowarzyszenia. Dane te są zobowiązani dostarczyć organowi nadzorującemu(starosta). Jeżeli organ ten uznałby, że regulamin jest niezgodny z przepisami prawa albo też założyciele nie spełniają wymogów ustawowych ma on 30 dni aby zwrócić się do sądu rejestrowego o wydanie zakazu utworzenia stowarzyszenia.
Stowarzyszenia zwykłe nie posiadają osobowości prawnej, nie mogą tworzyć związków stowarzyszeń( w przypadku stowarzyszeń zarejestrowanych niezbędne są co najmniej 3 takie stowarzyszenia aby powstał związek), prowadzić działalności gospodarczej, nie mogą przyjmować darowizn i spadków ani także przyjmować dotacji.
Stowarzyszenia rejestrowe:
Organy stowarzyszeń
Walne zgromadzenie członków lub zebranie delegatów. Stanowią organ najwyższy
Zarząd prowadzi sprawy stowarzyszenia a także upoważniony jest do reprezentowania stowarzyszenia. Jeżeli statut nie reguluje w sposób wyraźny zakresu jego upoważnienia należy stosować art.98 k.c. i art. 201 k.c. W przypadku ewentualnej zmiany składu osobowego zarządu jest on zobowiązany do natychmiastowego poinformowania o tym fakcie sądu rejestrowego
Organ kontroli wewnętrznej
Zarząd i walne zgromadzenie członków lub delegatów stanowią organy obligatoryjne.
Majątek
W skład majątku wchodzą:
Pieniądze pochodzące ze składek członkowskich
Darowizn
Spadków
Zapisów
Dochody z własnej działalności
Dochody z majątku stowarzyszenia
Dochody z ofiarności publicznej( dotyczą organizowania zbiórek)
Nadzór nad stowarzyszeniami
Nadzór sprawuje
Wojewoda właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia-w zakresie nadzoru nad działalnością stowarzyszeń jednostek terytorialnych
Starosta właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia
Organy mogą
Żądać od zarządu dostarczenia odpisów uchwał podjętych przez walne zgromadzenie członków lub delegatów
Żądać niezbędnych wyjaśnień
W przypadku gdy stowarzyszenie nie zastosuje się do wymagań organu nadzorującego ma on prawo nałożyć na stowarzyszenie jednorazową grzywnę w kwocie nie wyższej niż 5000zł
W przypadku gdy stwierdzi, ze stowarzyszenie działa niezgodnie z prawem luz z naruszeniem statutu może:
Wystąpić o usunięcie uchybień w określonym terminie
Udzielić ostrzeżenia władzom stowarzyszenia
Zwrócić się do sądu o zastosowanie dalszych środków( od udzielenia upomnienia władzom stowarzyszenia przez uchylenie uchwały niezgodnej z prawem lub naruszającej statut aż do rozwiązania stowarzyszenia)
W rzeczywistości środki nadzorcze stosuje sąd a nie organ nadzorczy. Ten ostatni jedynie wykonuje funkcje kontrolne nad działalnością stowarzyszenia
Likwidacja:
Dwa podstawowe tryby
Likwidacja sądowa odbywa się na podstawie zarządzenia sadowego, który jednocześnie wyznacza likwidatora
Likwidacja własna- na podstawie własnej uchwały. Wówczas członkowie zarządu przekształcają się w likwidatorów
Podstawowym obowiązkiem likwidatora jest zabezpieczenie majątku likwidowanego stowarzyszenia przed nieuzasadnionym uszczupleniem. W związku z tym ma obowiązek powiadomić sąd o rozpoczęciu likwidacji, dokonać wszelkich czynności niezbędnych do przeprowadzenia likwidacji a także po przeprowadzeniu likwidacji przedstawić sądowi wniosek o wykreślenie stowarzyszenia z rejestru Majątek pozostały po przeprowadzeniu likwidacji stowarzyszenia przeznacza się na cele ustanowione w uchwale walnego zgromadzenia członków lub delegatów. Jeżeli nie ma takiej uchwały decyduje sad
Wszelki koszty związane z przeprowadzeniem likwidacji pokrywane są z majątku stowarzyszenia.
Sarnecki Paweł „Prawo Konstytucyjne RP” Wydawnictwo CH BEK Warszawa 2004r. str. 101
patrz wyżej str.102
Por. Kędra E, Karasińska A „Prawny ustrój przedsiębiorców” Wydawnictwo UWM 2006r. str. 342
Sarnecki Paweł „Prawo Konstytucyjne RP” Wydawnictwo CH BEK Warszawa 2004r. str. 102
Sarnecki Paweł „Prawo Konstytucyjne RP” Wydawnictwo CH BEK Warszawa 2004r. str. 103
8