INFORMACJA W SPRAWIE NOMENKLATURY JEDNOSTEK TERYTORIALNYCH DO CELÓW STATYSTYCZNYCH (NUTS)
Nomenklatura Jednostek Statystycznych do Celów Statystycznych to „jednolity i spójny schemat podziału terytorialnego krajów Unii Europejskiej wprowadzony w 1988 r. NUTS jest pięciostopniową klasyfikacją hierarchiczną, w której wyróżnia się trzy poziomy regionalne (NUTS 1-3) oraz dwa poziomy lokalne (NUTS 4-5). Ze względów praktycznych nomenklatura NUTS oparta jest przede wszystkim na podziałach administracyjnych istniejących w krajach członkowskich. Obecnie nomenklatura NUTS dzieli przestrzeń europejską na 77 regionów szczebla NUTS 1, 206 regionów szczebla NUTS 2 i 1031 regionów szczebla NUTS 3. Poziom lokalny (NUTS 4) określany jest tylko dla niektórych krajów Unii. NUTS 5 obejmuje 98433 jednostki szczebla podstawowego. Klasyfikacja NUTS jest podstawą prowadzenia regionalnych rachunków ekonomicznych i statystyki regionalnej w wymiarze społeczno-gospodarczym; jest ona również wykorzystywana na potrzeby polityki regionalnej. Regiony korzystające ze środków Funduszy Strukturalnych są klasyfikowane według statystyki NUTS”.
Po ostatniej reformie Funduszy Strukturalnych z czerwca, liczba Celów polityki strukturalnej Unii Europejskiej została zmniejszona z sześciu do trzech:
Cel 1 - promowanie rozwoju i strukturalnego dostosowania regionów opóźnionych w rozwoju
Cel 2 - wsparcie gospodarczej i społecznej konwersji obszarów stojących w obliczu problemów strukturalnych
Cel 3 - wspieranie adaptacji i modernizacji polityk i systemów kształcenia, szkolenia i zatrudnienia.
Środki z wszystkich czterech Funduszy Strukturalnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF), Europejskiego Funduszu Społecznego (ESF), Sekcji Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF) oraz Finansowego Instrumentu Orientacji Rybołówstwa (FIFG) mogą finansować działania w regionach Celu 1, ERDF i ESF interweniują w obszarach objętych Celem 2, natomiast Cel 3 jest realizowany wyłącznie za pomocą Europejskiego Funduszu Społecznego. Należy podkreślić, że jeżeli dany region jest zakwalifikowany do otrzymywania pomocy w ramach Celu 1, nie może on jednocześnie korzystać z pomocy w ramach Celu 2 lub 3.
Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, cały kraj będzie kwalifikował się do objęcia pomocą w ramach Celu 1 polityki strukturalnej Wspólnoty. Wynika to z metodologii wyznaczania regionów uznawanych za opóźnione w rozwoju. Zgodnie z art. 3 par.1 rozporządzenia ogólnego Rady nr 1260/99 w sprawie Funduszy Strukturalnych „regiony objęte Celem 1 to regiony zdefiniowane na poziomie NUTS II, których produkt krajowy brutto na głowę mieszkańca, mierzony parytetem siły nabywczej i obliczony na podstawie danych Wspólnoty za ostatnie trzy lata, jest niższy od 75% średniej dla Wspólnoty”. Niezależnie od tego, czy poziom NUTS II w Polsce zostanie wyznaczony na szczeblu makroregionalnym, czy też na szczeblu 16 województw, w każdej z tych jednostek wielkość PKB na głowę mieszkańca będzie dużo niższa od 75% średniej dla Wspólnoty, a więc wszystkie te jednostki będą się kwalifikować do otrzymania pomocy z Funduszy Strukturalnych po wejściu Polski do Unii Europejskiej (w chwili obecnej wartość PKB dla Polski stanowi około 40% średniego poziomu krajów UE). Wyżej opisana metodologia klasyfikowania regionów otrzymujących wsparcie z Funduszy Strukturalnych będzie obowiązywać do roku 2006. W kolejnym okresie programowania, który rozpocznie się w roku 2007 należy oczekiwać radykalnej reformy zasad funkcjonowania polityki strukturalnej UE w związku z przystąpieniem grupy państw z Europy Środkowej.
Programowanie pomocy z Funduszy Strukturalnych odbywa się na poziomie regionów NUTS II i składa się z trzech zasadniczych etapów:
W pierwszym etapie region kwalifikujący się do otrzymania pomocy strukturalnej w ramach Celu 1 musi przygotować plan rozwoju, czyli dokument zawierający analizę sytuacji społeczno-gospodarczej regionu w świetle luk, różnic i potencjału rozwoju wraz ze strategią służącą osiągnięciu Celu 1, planowanymi działaniami priorytetowymi, ich szczegółowymi celami i odpowiadającym im środkom finansowym, pochodzącym zarówno ze źródeł krajowych, jak również z Funduszy Strukturalnych. Plany te winny zostać zasadniczo przygotowane dla każdego regionu, jednakże art. 13 par.1 rozporządzenia 1260/99 dopuszcza możliwość przygotowania takiego dokumentu dla obszaru całego kraju. Z możliwości tej skorzysta Polska, gdyż Ministerstwo Gospodarki przygotowuje Narodowy Plan Rozwoju dla obszaru całej Polski w oparciu o sześć strategii sektorowych oraz 16 strategii rozwoju społeczno-gospodarczego województw.
Po przygotowaniu planu, jest on przesyłany do Komisji Europejskiej, która w uzgodnieniu z krajem członkowskim opracowuje w oparciu o plan Podstawy Wsparcia Wspólnoty (Community Support Framework) - dokument zawierający strategię i priorytety działań Funduszy i kraju członkowskiego, ich cele szczegółowe, wielkość wkładu Funduszy Strukturalnych i innych środków finansowych.
Z punktu widzenia klasyfikacji NUTS, najważniejszy jest etap trzeci - przygotowanie programów operacyjnych, czyli dokumentów opisujących działania, które będą wdrażane przy wykorzystaniu środków Funduszy Strukturalnych. Każdy z priorytetów zidentyfikowanych w Podstawach Wsparcia Wspólnoty winien być wdrażany za pomocą jednego lub kilku programów operacyjnych. Z doświadczeń krajów członkowskich UE w całości objętych pomocą w ramach Celu 1 (Portugalia, Grecja, Hiszpania) wynika, że realizowano w nich dwa typy programów operacyjnych: programy operacyjne zarządzane centralnie, w ramach których realizowane były inwestycje na terenie całego kraju oraz komplementarne w stosunku do nich regionalne programy operacyjne, wdrażane w regionach zdefiniowanych na poziomie NUTS II. Podobny model zostanie przetransponowany na grunt polski - oprócz programów centralnych, przygotowywanych i wdrażanych przez odpowiednie ministerstwa, realizowane będą także regionalne programy operacyjne. Za zarządzanie i wdrażanie programów operacyjnych odpowiedzialne będą kompetentne instytucje, wyznaczone przez kraj członkowski. W sytuacji, gdy poziom NUTS II zostanie zdefiniowany na szczeblu makroregionalnym, konieczne będzie stworzenie nowej struktury administracyjnej, która będzie zajmować się przygotowaniem, a następnie wdrażaniem regionalnego programu operacyjnego. Stoi to w sprzeczności z zapisami ustawy o samorządzie województwa. Artykuł 11 wymienionej ustawy określa zakres działalności samorządu wojewódzkiego, który obejmuje określenie strategii rozwoju województwa oraz prowadzenie polityki rozwoju województwa, na którą składa się m.in. tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim, pozyskiwanie i łączenie środków finansowych: publicznych i prywatnych, w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej. Strategia rozwoju województwa jest realizowana poprzez programy wojewódzkie. Zgodnie z artykułem 41 za przygotowanie projektów strategii rozwoju województwa, planu zagospodarowania przestrzennego i programów wojewódzkich odpowiedzialny jest zarząd województwa.
Jeżeli dany region przekroczy poziom 75% średniej unijnej wielkości produktu krajowego brutto na głowę mieszkańca, możliwe jest uzyskanie pomocy w ramach Celu 2, czyli dla regionów borykających się z problemami strukturalnymi. Pomoc z Funduszy Strukturalnych jest realizowana w regionach zdefiniowanych na poziomie NUTS III lub na obszarach wchodzących w skład tych regionów. Aby dany region lub obszar mógł zostać uznany za region Celu 2, konieczne jest dostarczenie danych statystycznych „na najbardziej odpowiednim poziomie geograficznym” (chodzi o poziom NUTS III i IV), dotyczących stopy bezrobocia za trzy ostatnie lata, zatrudnienia w przemyśle i rolnictwie za ostatnie 15 lat oraz zaludnienia również za ostatnie 15 lat.
Wraz z przystąpieniem do Unii Europejskiej, Polska będzie także beneficjentem Inicjatyw Wspólnoty. Od roku 2000 ilość Inicjatyw zostanie zmniejszona z dotychczasowych 13 do 4. Komisja Europejska szczególną uwagę przywiązuje do działań realizowanych w ramach programu współpracy przygranicznej INTERREG, na które to działania zostało zarezerwowanych minimum 2,5% środków z Funduszy Strukturalnych. Program INTERREG realizowany jest na wewnętrznych i zewnętrznych granicach Unii Europejskiej, w pasie regionów przygranicznych zdefiniowanych na poziomie NUTS III. W uzasadnionych przypadkach środki z programu mogą zostać również alokowane w pasie regionów sąsiadujących z regionami przygranicznymi.
Marek Kozak, Andrzej Pyszkowski, Robert Szewczyk „Słownik Rozwoju Regionalnego”, Warszawa 1998
Artykuł 4, ust. 3 rozporządzenia Rady 1260/99