Polski system podatkowy

Systemy podatkowe swoją historią sięgają starożytnej Grecji i Rzymu. Polska teoria i praktyka podatkowa nie pozostawała w tyle za innymi państwami europejskimi.

Przełomowym momentem był przywilej koszycki z 1374 r. w którym król w zamian za ustępstwa polityczne przyjął obowiązek uzyskiwania aprobaty szlachty dla nakładania podatków. Od XVI w wprowadzono dla właścicieli ziemskich podatek łanowy, od nieruchomości miejskich pobierano podatek szosowy. Podatki były zróżnicowane według kategorii nieruchomości i według charakteru zawodów, pobierano też czopowe uzależnione od ilości trunków, które przypominało współczesną akcyzę. Nakładano też różne opłaty np. od przywożonych i wywożonych towarów, od pobierania wody oraz podatek nazywany pogłównym (w odniesieniu do ludności żydowskiej). Na początku XVII w upowszechnił się podatek zwany podymnym, czyli podatek od kominów. W połowie XVI w Andrzej Frycz Modrzewski proponował jednorazowe opodatkowanie szlachty i duchowieństwa oraz pięcioprocentowy powszechny podatek od dochodów z wyjątkiem chłopów, proponował też wprowadzenie pewnego minimum wolnego od obciążenia podatkiem. Systemy podatkowe są uwarunkowane założeniami ustroju gospodarczego społecznego i politycznego państwa. Z reguł podlegają powolnym zmiana zaś gwałtowniejsze zmiany występują w przypadkach głębokich przeobrażeń ustrojowych, jak po rewolucji francuskiej, jak w europie środkowej po II wojnie światowej. System ukształtowany w Polsce po II wojnie światowej charakteryzował się następującymi cechami:

-po I było odmienne traktowanie sektora uspołecznionego i prywatnego;

-po II w odniesieniu do gospodarki nieuspołecznionej był niestabilny;

-po III bezpośrednie opodatkowanie ludności występowało wyjątkowo w odniesieniu do szczególnie wysokich dochodów i do dochodów uzyskiwanych z kilku źródeł.

Podstawą dochodów budżetowych był podatek dochodowy z gospodarki uspołecznionej.

W 1945 roku wprowadzono wprawdzie podatek od wynagrodzeń pracowników zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej, ale był on stopniowo znoszony. Na początku lat 90 pobierano podatek od zatrudnienia w gospodarce prywatnej oraz od wynagrodzeń z tytułu własnej twórczości, działalności naukowej, oświatowej i artystycznej, oraz od umów o dzieło i umów zlecenia. Linowa stawka podatku wynosiła przeważnie 20 % a w przypadku honorariów autorskich 10%. Od końca lat 50 do 1991 roku obowiązywał też podatek wyrównawczy progresywny ze stawkami w przedziale od 10% do 50% przy czym łączne obciążenie nie mogło przekraczać 40% dochodu. Działalność gospodarcza w sektorze prywatnym była obciążona podatkiem obrotowym (od wielkości sprzedaży) oraz progresywnym podatkiem dochodowym. Występował też podatek graniczny od towarów sprowadzanych z zagranicy, który w 1994 roku został zastąpiony podatkiem importowych, występującym do końca 1997 roku. W rolnictwie do 1984 roku indywidualne gospodarstwa rolne opodatkowane były podatkiem gruntowym a niektóre rodzaje upraw uznawano za tzw. działy specjalne, były obciążone progresywnym podatkiem od wyrównawczym. Za działy specjalne uznawano wysoce dochodowe kierunki produkcji takie jak sadownictwo, warzywnictwo, czy uprawy w szklarniach. Od 1985 roku podatek gruntowy zastąpiono rolnym a działy specjalne to produkcja która w zasadzie nie ma charakteru przestrzennego, czyli występujące np. większych rozmiarach pszczelarstwo, hodowla jedwabników uprawy w szklarniach i tunelach foliowych hodowla zwierząt futerkowych, czy wprowadzona po za gospodarstwem rolnym produkcja zwierzęca. W końcu lat 80 występował jeszcze podatek od ponadnormatywnego wzrostu wynagrodzeń w przedsiębiorstwach państwowych; wynagrodzenia mogły rosnąć w tempie określonym administracyjnie i wtedy podatek ten nie występował. W początku lat 90 zreformowano system podatkowy. Podstawowe aspekty reformy były następujące:

-po I ujednolicenie podatków dla wszystkich podmiotów gospodarczych niezależnie od rodzaju własności;

-po II wprowadzenie bezpośredniego opodatkowania dochodów osób fizycznych;

-po III opodatkowanie konsumpcji poprzez wprowadzenie podatku od dochodów i usług.

W kształtowaniu nowego systemu podatkowego przełomowe daty to:

-1.01.1992r. wprowadzenie PIT i CIT,

-5.07.1993r. wprowadzenie VAT i akcyzy,

-rok 2003 i 2004 dostosowywanie podatków do wymogów występujących w UE.

System podatkowy mieści następujące podatki:

1. podatek od towarów i usług

2. podatek akcyzowy Podatki pośrednie

3. podatek od gier

4. podatek dochodowy od osób prawnych

5. podatek dochodowy od osób

6. podatek rolny

7. podatek leśny

8. podatek od nieruchomości

9. podatek od spadków i darowizn

10. podatek od środków transportowych

11. podatek od posiadania psów

12. podatek od czynności cywilno- prawnej.

VAT wprowadzono w 1954r. we Francji. Obecnie jest jako powszechnie obowiązujący w UE, gdzie wysokość stawek może być w poszczególnych krajach zróżnicowana z tym, że stawka podstawowa nie może być niższa niż 15%. Poza stawką podstawową występują: stawka preferencyjna i stawka zerowa w eksporcie. W celu obliczenia VAT wyróżnia się:

a) VAT należny

b) VAT naliczony

c) VAT do zapłacenia.

Należny w danej fazie wynika z zastosowania stawki podatkowej do obrotu realizowanego w tej fazie. Naliczony jest podatkiem zapłaconym w poprzedniej fazie, co wynika z faktu zakupu, które podatnik otrzymuje od sprzedającego w momencie dokonania zakupu towarów i usług. Podatek do zapłacenia jest różnicą między należnym i naliczonym: w przypadku gdy ta różnica jest ujemna, to podatek do zapłacenia staje się podatkiem do zwrotu na rzecz podatnika. Jest to tzw. metoda fakturowa obliczania VAT, której zaletą jest:

a) prostota, dzięki uwolnieniu od obowiązku obliczania wartości dodanej w fazie obrotu zrealizowanej przez podatnika

b) jest wydajna, ponieważ kompensuje wszystkie przedmiotowe i podmiotowe zwolnienia od podatku VAT w poprzednich fazach obrotu

c) skłania do rzetelnego ujmowania transakcji, bo kupujący nie godzi się na nieformalne zaniżenie ceny, co mogłoby leżeć w interesie sprzedającego, dążącego do zaniżania własnych dochodów.

Podatek VAT:

-po I nie jest w zasadzie kosztem działalności podatnika, ponieważ jest doliczony do ceny i przerzucany na tę sumę

-po II sprzyja specjalizacji działalności gospodarczej, ponieważ jego ciężar nie zależy od tego czy podatnik wykonuje część procesu produkcyjnego czy całość

-po III jest neutralny z punktu widzenia wymiany międzynarodowej, bo w eksporcie występuje stawka zerowa, co oznacza, że nie występuje podatek należny, a naliczony podlega zwrotowi

-po IV nie jest w zasadzie podatkiem inflacjogennym, bo nie stanowi kosztów uzyskania przychodów. Może mieć jednak pewien wpływ na przyśpieszenie wzrostu cen.

Ma też wadę, ponieważ „inspiruje” do oszustw w trybie „faktura bez dostawy”. Umożliwia wykazywanie podatku naliczonego oraz zachęca „do skorzystania z występującej niejednoznacznej klasyfikacji towarów i usług”. Podmiotem opodatkowania są osoby fizyczne i prawne oraz jednostki nie mające osobowości prawnej, dokonujące sprzedaży towarów i usług o wartości przekraczającej próg określony ustawowo. Przedmiotem opodatkowania jest sprzedaż towarów i usług w kraju, eksport oraz import towarów i usług, zamiana towarów i usług oraz usługi na potrzeby własne podatników i usługi związane z reprezentacją i reklamą. Niektóre usługi, np. finansowe i ubezpieczeniowe są zwolnione z podatku.

Akcyza nie obejmuje usług, a tylko towary z określonych grup. Są to np. paliwa do silników, oleje smarowe, broń gazowa, urządzenia do prowadzenie gier losowych, wyroby futrzarskie, perfumeryjne, samochody osobowe, jachty, łodzie żaglowe, wysokiej klasy sprzęt elektroniczny, wyroby tytoniowe, spirytusowe, winiarskie, piwa, karty do gry, sól i zapałki. W większości krajów akcyza koncentruje się na wyrobach tytoniowych, alkoholowych i paliwach płynnych. W przypadku niektórych wyrobów wysoka akcyza może sięgać nawet ponad 90% ich ceny. Taka wysokość czyni opłacalnym nielegalny wyrób lub import towarów, a w związku z tym ich produkcja i obrót podlega szczególnemu nadzorowi podatkowemu.

Podatek dochodowy od osób fizycznych pojawił się w Europie na przełomie XIX i XX w. i w zasadzie wyprzedzał podatki dochodowe od przedsiębiorstw. Zasadą jest koncentrowanie dochodów uzyskiwanych z różnych źródeł. Niekiedy jednak dochody z różnych źródeł są opodatkowane oddzielnie, np. dochody kapitałowe są opodatkowane stawką liniową u źródła i nie są łączone z innymi dochodami.

---