1.POJĘCIE PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
-Konstytucja jest ustawą wyposażoną w najwyższą moc prawną.
-Określa podstawowe zasady ustroju politycznego państwa, kompetencje organów państwowych, podstawowe prawa i obowiązki obywateli.-Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym w państwie. Jest ustawą zasadniczą.-Konstytucja może być zmieniona tylko w trybie, nie stosowanym przy uchwalaniu innych ustaw, który z reguły charakteryzuje się zwiększonym quorum i koniecznością uzyskania kwalifikowanej większości głosów.-Wszystkie akty prawne w państwie muszą być zgodne z konstytucją. W ten sposób determinuje ona charakter całego systemu prawnego.-Konstytucja RP została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe (połączone izby sejmu i senatu) dnia 2 kwietnia 1997r a następnie przyjęta w ogólnokrajowym referendum.
2.ZASADA TRÓJPODZIAŁU WŁADZ
-Zdaniem Monteskiusza prawdziwą gwarancją wolności może być jedynie oddzielenie od siebie trzech władz: ustawodawczej, wykonawczej oraz sądowniczej. Ośrodki tej władzy powinny być od siebie niezależne.-Władza ustawodawcza należy do parlamentu (ustanawia prawa), władza wykonawcza- głowa państwa i rząd (realizacja praw), władza sądownicza- niezawisłe sądy (rozstrzyganie sporów). Władza ustawodawcza powinna mieć możliwość kontroli wykonywania praw, a sędziowie i urzędnicy powinni być jedynie wykonawcami ustaw, a nie ich interpretatorami. -Zasada trójpodziału władz powstała w okresie monarchii absolutnej we Francji i została bezpośrednio wcielona w życie w konstytucji amerykańskiej z 1787r oraz konstytucjach francuskich końca XVIII w
3.SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH
Organem państwowym jest odpowiednio zorganizowana instytucja, utworzona na podstawie przepisów prawa i powołana do wykonywania określonych zadań w imieniu państwa, będąca częścią aparatu państwowego. Może być jednoosobowy lub kolegialny.
-System organów powinien być spójny i harmonijnie zbudowany.
-Powinien być oparty na jednolitej myśli przewodniej.
-Władzę ustawodawczą sprawują sejm i senat, wykonawczą prezydent i rada ministrów (+organy administracyjne np. Prezes Rady Ministrów, ministrowie; kontroli państwowej np. NIK), a władzę sądowniczą sądy i trybunały (Trybunał Konstytucyjny).
Organy państwowe można podzielić na:
Organy centralne- obejmują zasięgiem całe terytorium kraju. Należą do nich: sejm, senat, prezydent, rada ministrów, prezes rady ministrów, ministrowie i szereg innych.
Organy terenowe- obejmują obszar województwa, gminy, miasta itd. Należą do nich: wojewodowie i inne działające w terenie organy administracji rządowej.
4.SEJM
Sejm jako organ ustawodawczy
-Sejm jest jednym z 2, obok senatu, organem ustawodawczym.-Jest organem przedstawicielskim (pochodzi z bezpośrednich wyborów)-Jest głównym ośrodkiem procesu tworzenia prawa.
-Decyduje o powołaniu podstawowych organów oraz obsadzeniu niektórych urzędów i stanowisk państwowych-Sejm wybierany jest na 4letnia kadencję, rozpoczynającą się w dniu zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie. -Składa się z 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym. -Wybory do sejmu zarządza prezydent łącznie z wyborami do Senatu.-Poseł jest reprezentantem całego narodu i w związku z tym nie wiążą go instrukcje udzielane mu przez wyborców. -Poseł może zostać odwołany.-Sejm może skrócić swoją kadencję mocą własnej uchwały podjętej kwalifikowaną większością 2/3 głosów ustawowej liczby posłów.-Sejm obraduje na posiedzeniach. Wybiera ze swego grona marszałka, który kieruje pracami sejmu oraz sprawuje inne funkcje polityczne, a także inne organy. Obrady sejmu są jawne.-Uchwalenie ustawy możliwe jest przy quorum- połowa ogólnej liczby posłów.
Jednym z ważnych zadań sejmu jest uchwalenie budżetu państwa. Inicjatywa ustawodawcza w tym zakresie leży wyłącznie po stronie rady ministrów. Po zakończeniu roku budżetowego rząd przedstawia sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu wraz z informacją i stanie zadłużenia państwa.
Posłowie do sejmu
Poseł ma dwa szczególne prawne przywileje:
Nietykalność polega na tym że poseł nie może być aresztowany ani zatrzymany bez zgody sejmu z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, gdy jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.
Immunitet poselski oznacza że przeciwko posłowi bez zgody sejmu nie można wszcząć i prowadzić postępowania karnego. Postępowanie karne ulega jedynie odwleczeniu do czasu wygaśnięcia mandatu poselskiego.
Posłowie mają obowiązek brać udział w plenarnych posiedzeniach sejmu oraz w pracach komisji, do których zostali powołani. Służy im prawo inicjatywy ustawodawczej w formach ustalonych przepisami.
Organizacje poselskie
Zgodnie z regulaminem sejmowym posłom przysługuje prawo tworzenia na terenie sejmu własnych organizacji. Są nimi kluby parlamentarne. Zadaniem klubu jest wypracowanie środków realizacji postulatów danej partii w parlamencie.
Wewnętrzne ograny sejmu
Sejm jest ciałem wewnętrznie zorganizowanym. Organizację wewnętrzną sejmu ustalają przepisy konstytucyjne oraz regulamin sejmowy. Organy sejmu to:
a)Marszałek Sejmu-kieruje pracami Sejmu-stoi na straży praw i godności Sejmu-reprezentuje Sejm-zwołuje posiedzenia Sejmu i przewodniczy jego obradom-czuwa nad tokiem prac Sejmu i jego organów-kieruje pracami Prezydium Sejmu-zwołuje konwent seniorów i przewodniczy jego obradom-nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym oraz wnioskom organów państwa-powołuje szefa kancelarii Sejmu i jego zastępców, nadaje kancelarii statut
b)Prezydium SejmuSkłada się z marszałka i wicemarszałków (wybieranych przez Sejm)-ustala plan pracy Sejmu (tzw. tygodnie posiedzeń)-dokonuje wykładni regulaminu Sejmu-opiniuje sprawy wniesione przez marszałka-organizuje współpracę komisji sejmowych i koordynuje ich działania
c)Konwent SeniorówSkłada się z marszałka, wicemarszałków, przewodniczących i wiceprzewodniczących klubów poselskich-umożliwia spotkania i organizowanie współdziałania organizacji poselskich na terenie Sejmu-jest organem opiniodawczym, opiniuje projekty prac Sejmu, projekty porządku dziennego poszczególnych posiedzeń i ich terminy
d)Komisje sejmowe-organy specjalistyczne-komisje nadzwyczajne- powołane dla zbadania określonej sprawy-komisje stałe- powołane dla określonego rodzaju spraw w celu ich przygotowania i wyrażenia opinii, zanim staną się przedmiotem obrad na posiedzeniu Sejmu-w każdej komisji wybierane jest prezydium: przewodniczący komisji i jego zastępcy-zajmują się: rozpatrywaniem projektów ustaw, wysłuchiwaniem sprawozdań i informacji kierowników resortu
Trybunał konstytucyjny
TK jest organem państwowym powołanym do ochrony tak zwanej konstytucyjności prawa, to znaczy zgodności ustaw i innych aktów tworzących system polskiego prawa z konstytucją a także do wykonywania niektórych związanych z tym zadań.
Orzeka w następujących sprawach:a)Zgodność ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją
b)Zgodność ustawy z umową międzynarodową, której ratyfikacja wymagała zgody Sejmu wyrażonej w ustawie c)Zgodność przepisów wydanych przez centralne organy państwowe z konstytucją, umowami międzynarodowymi i ustawami d) Zgodność z konstytucją celów lub działalnością partii politycznych e)Skargi konstytucyjnej f)Sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa g) Innych
Kontrola konstytucyjności odbywa się w 2 formach:
Kontrola abstrakcyjna- podjęcie postępowania w oderwaniu od toczącej się sprawy sądowej lub administracyjnej, bez związku z aktualnym stosowaniem danego aktu normatywnego w praktyce.
Kontrola konkretna- powiązana jest z rozstrzyganiem indywidualnej sprawy przez organ orzekający i dochodzi do niej na tle danej sprawy gdy w trakcie jej rozpatrywania pojawi się wątpliwość czy stosowane w sprawie przepisy są zgodne z aktem normatywnym wyższego rzędu
Trybunał stanu-Trybunał stanu powołany został do określania tak zwanej odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe.- Jest on organem ściśle związanym z sejmem, przez niego powoływanym i podejmującym czynności sądowe na jego zlecenie.-Odpowiedzialność konstytucyjna obejmuje czyny sprzeczne z prawem, ale nie będące przestępstwami (nie jest to odpowiedzialność karna).
Przed Trybunał Stanu mogą być pociągnięci:prezydent, premier i członkowie rządu, prezes NBP, prezes NIK, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ministrowie, naczelny dowódca sił zbrojnych, posłowie i senatorowie
Wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej może złożyć komisja sejmowa, grupa 50 posłów lub Trybunał Konstytucyjny.
Trybunał może orzec:a)utratę czynnego i biernego prawa wyborczego b) utratę orderów, odznaczeń, tytułów honorowych c) zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych lub funkcji w państwie
-Kara orzekana jest na okres od 2-10 lat lub na zawsze. -Jeżeli czyny objęte odpowiedzialnością konstytucyjną są zarazem przestępstwem, osoby stojące przed TS ponoszą jednocześnie odpowiedzialność karana w oparciu na przepisy prawa karnego. -W skład TS wchodzi przewodniczący (prezes Sądu Najwyższego), 2 wiceprzewodniczących i 16 członków (połowa powinna mieć kwalifikacje sędziowskie).
Rzecznik Praw Obywatelskich
-Powołany w wyniku konieczności skuteczniejszej ochrony praw i wolności obywateli przed naruszaniem ich przez organy państwowe.-W szczególności RPO bada czy w skutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji obowiązanych do przestrzegania i stosowania tych praw i wolności nie nastąpiło naruszenie prawa a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej.-Rzecznik jest powoływany przez sejm za zgodą senatu na okres 5 lat. -W swojej działalności dysponuje niezawisłością podobną do niezawisłości sędziowskiej. -Jest niezależny od innych organów państwowych.
-Rzecznik podejmuje działanie, jeżeli uzyska informację wskazującą na naruszenie praw i wolności obywatela. Może podjąć działanie zarówno na wniosek jak i z własnej inicjatywy.
Podejmując sprawę rzecznik może, zależnie od jej charakteru, wybrać jeden z następujących trybów postępowania: a) Samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające b) Zwrócić się o zbadanie sprawy do sejmu bądź innych organów nadzoru, prokuratury..c )Zwrócić się do sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli określonej sprawy.
Po zbadaniu sprawy RPO- o ile stwierdzi naruszenie praw i wolności- wykorzystuje przyznane mu przez ustawę środki prawne, może m. in.: a)Skierować wystąpienie do organu organizacji lub instytucji, w którym formułuje opinię i wnioski w sprawie stwierdzonego naruszenia praw obywatela b )Zwrócić się do organu nadrzędnego nad jednostką naruszającą prawo z żądaniem zastosowania środków przewidzianych w przepisach prawa c) Żądać wszczęcia postępowania cywilnego d) Żądać wszczęcia przez prokuraturę lub innego oskarżyciela publicznego śledztwa lub dochodzenia e) Zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego f) Wystąpić z wnioskiem o ukaranie a także uchylenie prawomocnego orzeczenia g)Wnieść kasację od każdego prawomocnego wyroku
-RPO nie dysponuje władzą podejmowania decyzji w sprawie naruszenia praw obywatelskich. Jego istotna rola polega na zwracaniu uwagi, także publicznym, na przypadki naruszenia praw i wolności obywateli oraz wszczynaniu przewidzianych przez prawo trybów postępowania, zmierzających do ich usunięcia.-Obecny RPO - prof. Irena Lipowicz.
5. SENAT-Senat jest drugą izbą parlamentu, składa się ze 100 senatorów. -Odgrywa znaczącą rolę w procesie legislacyjnym, uchwalona przez sejm ustawa jest przekazywana Senatowi, który może zgłosić zmiany lub odrzucić.-Tryb pracy podobny do sejmowego- komisje i posiedzenia. -Pracami Senatu kieruje marszałek Senatu, a w zastępstwie wicemarszałkowie. -Senatorowie pochodzą z powszechnych, bezpośrednich wyborów, które odbywają się wraz z wyborami do Sejmu. Również tworzą kluby parlamentarne, a ich kadencja kończy się wraz z kadencją Sejmu.
PREZYDENT
-jest wybierany w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, bezpośrednich głosowaniu tajnym na 5 lat. -aby był wybrany musi uzyskać bezwzględną większość ważnych oddanych głosów (ewentualnie II tura- tylko 2 kandydatów).-kandydat musi mieć ukończone 35 lat i mieć pełne prawa wyborcze. Kandydować może tylko 2 razy.
Prezydent to:
reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych:mianuje i odwołuje przedstawicieli dyplomatycznych (np. ambasadorów)-ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe)-przyjmuje listy uwierzytelniające przedstawicieli obcych państw reprezentant państwa w stosunkach wewnętrznych:najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych (mianuje szefa sztabu generalnego -mianuje dowódców sił zbrojnych-w razie niebezpieczeństwa zarządza mobilizację i użycie sił zbrojnych)prawo łaski, nadawanie obywatelstwa polskiego, zarządzanie wyborów do Sejmu Senatu, skracanie kadencji Sejmu i Senatu, zarządzanie referendum, inicjatywę ustawodawczą, podpisywanie lub odmawianie podpisania ustaw , powoływanie premiera, powoływanie sędziów, prezesów TK, Sądu Najwyższego, Narodowego Banku Polskiego, przyjmowanie dymisji rządu, wydaje rozporządzenia i zarządzenia, ale potrzebuje kontrasygnaty ministra lub premiera
Opróżnienie kadencji Prezydenta powodują:śmierć, zrzeczenie się urzędu, uchwała Zgromadzenia Narodowego podjęta większością co najmniej 2/3 głosów w obecności połowy ogólnej liczby posłów i senatorów, uznająca trwałą niezdolność ze względu na stan zdrowia, orzeczenie Trybunały Stanu, stwierdzenie nieważność wyboru; -w razie opróżnienia urzędu prezydenta zastępuje go marszałek Sejmu
-za naruszenie konstytucji lub innych ustaw Prezydent może trafić przed Trybunał Stanu.
7. NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI
-naczelny organ kontroli państwowej i podlega Sejmowi.
NIK kontroluje działalność:, organów administracji rządowej (rząd. Ministrowie), Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i państwowych jednostek organizacyjnych , samorządy terytorialne , jednostki organizacyjne i podmioty gospodarcze, które mają zadania zlecone przez państwo (np. roboty publiczne, rozporządzają mieniem, korzystają z gwarancji państwa).
NIK podejmują kontrole na zlecenie:,sejmu, prezydenta, premiera, z własnej inicjatywy
Przedmiot kontroli jednostek państwowych:prowadzenie działalności zgodnie z przepisami (legalność), działalność jest prowadzona dobrze i celowo (celowość), osiąganie najlepszych wyników kosztem małego nakładu sił (gospodarność), dobre wykorzystanie mienia i funduszy (rzetelność), eliminowanie złej organizacji, nieporządku, niegospodarności
Przedmiot kontroli jednostek samorządowych (gospodarność zakresie zadań własnych, czyli nie zleconych przez państwo): rzetelność, gospodarność, legalność
-NIK daje Sejmowi analizę wykonania budżetu, wyniki kontroli oraz zarzuty wynikające z kontroli.-Prezes NIK może zwracać się do TK o stwierdzenie ważności np. ustawy z konstytucją.
8. RADA MINISTRÓW
-Organ władzy wykonawczej, który, na co dzień kieruje państwem.
W szczególności Rada Ministrów:zapewnia wykonanie ustawy, wydaje rozporządzenia, koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej, chroni interesy Skarbu Państwa, uchwala projekt budżetu państwa i kieruje jego wykonaniem, zapewnia bezpieczeństwo wew. i zew. Państwa oraz porządek publiczny, zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz potwierdza i wypowiada inne umowy, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju
-Rada Ministrów składa się z premiera i ministrów, przedstawicielem rządu w województwach jest wojewoda-premier kieruje pracami rządu, wydaje rozporządzenia, sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym-ministrowie kierują określonymi resortami
Powołanie Rady Ministrów (organami powołującymi skład rządu są Prezydent i Sejm):
1 etap: -powołanie należy do prezydenta, desygnuje premiera i powierza misję sformowania rządu. -Premier na expose przedstawia program i prosi o votum zaufania (bezwzględna większość głosów).2 etap: -powołanie rządu należy do Sejmu. -Sejm wybiera premiera i skład rządu (bezwzględna większość głosów) → prezydent jest zobowiązany go powołać3 etap: -inicjatywa wraca do Prezydenta
-powołuje on premiera i skład rządu (taki sam tryb jak w 1 etapie), ale do votum zaufania wystarczy zwykła większość głosów-gdy nie wyjdzie prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory.
-we wszystkich etapach powołania rządu konieczny jest udział minimum połowy ustawowej liczby posłów.-sejm może zdymisjonować Radę Ministrów wyrażając votum nieufności (zgłoszony przez minimum 46 posłów), wtedy prezydent obala rząd i powierza misję formowania rządu osobie wskazanej przez sejm. -votum nieufności w stosunku do ministra (zgłoszony przez 69 posłów), wtedy prezydent go odwołuje. -do uchwalenia votum nieufności w stosunku do całej Rady ministrów lub pojedynczego ministra potrzebne jest minimum 231 głosów (większość głosów ustawowej) -raz na 3 miesiące można zgłosić wniosek o votum nieufności-ministrowie mogą być też zwalniani w roboczym trybie przez premiera.
Rada Ministrów podaję się do dymisji:po wyborach, na 1 posiedzeniu Sejmu, gdy nie ma votum zaufania, gdy dostaną votum nieufności, gdy zrezygnuje premier
9.POJĘCIE WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI
-jeden z podstawowych kierunków działalności państwa (obok ustawodawstwa i wykonawstwa).-jego zadaniem jest rozstrzyganie sporów i konfliktów prawnych-rozstrzyganie sporów należy do sądów i trybunałów, zgodnie z konstytucją, są one niezależne od innych władz i wydają orzeczenia w imieniu państwa -Trybunały (Stanu i Konstytucyjny) powoływane są do rozstrzygania spraw szczególnych związanych z funkcjonowaniem państwa-wymiar sprawiedliwości należy do sądów
Wymiar sprawiedliwości rozstrzyga:
a) sprawy karne:-w wyniku popełnienia przestępstwa i są sądzone w procesie karnym-występuje oskarżyciel (najczęściej prokurator lub oskarżyciel prywatny- pokrzywdzony) i oskarżony (może mieć obrońce)-kończy się wyrokiem skazującym, uniewinniającym lub umorzeniem postępowania
b) sprawy cywilne-dotyczą dóbr majątkowych, praw rodzinnych, pracowniczych
-najczęściej jest to spór między 2 osobami o jakieś dobra (zapłatę długu, prawa autorskie, wykonanie usługi, alimenty)-toczy się w trybie procesu cywilnego-występuje powód (osoba, która żąda przysądzenia od przeciwnika pewnej kwoty, rzeczy) i pozwany -kończy się zasądzeniem świadczeń lub oddaleniem
-są też sprawy cywilne nieprocesowe, nie ma sporu (np. uznanie osoby za zmarła, sprawy spadkowe)
* Jurysdykcja- rozstrzyganie sporów przez sądy.
10. ORGANIZACJA WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI
Wymiar sprawiedliwości sprawują:Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sady administracyjne, sądy wojskowe, sądy polubowne (w sprawach gospodarczych)
W procesie wymierzania sprawiedliwości występują inni uczestnicy, przede wszystkim:prokuratura, adwokatura, radcy prawni, notariat
11. SĄDY- Podstawowym zadaniem sądów jest rozstrzyganie spraw cywilnych i karnych.
Cechy sądów:
a) niezawisłość- przy rozpatrywaniu sprawy i wydawaniu orzeczenia sędzia jest niezależny, nie podlega nikomu jedynie ma obowiązek kierowania się przepisami prawa. Próby wpływania na sędziego podlegają karze. b) instancyjność- od wydanego orzeczenia każdej stronie przysługuje odwołanie się do sądu wyższego szczebla. Wskutek wniesienia odwołania następuje ponowne rozpatrzenie sprawy. Sąd drugiej instancji może zaskarżone orzeczenie utrzymać w mocy, zmienić lub uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia sądowi pierwszej instancji. W Polsce występuje system trójinstancyjności- orzeczenie 1 instancji, apelacja do sądu wyższego szczebla, kasacja do Sądu Najwyższego. Od wyroku prawomocnego nie ma odwołania (powaga rzeczy osądzonej).
Sądy dzielą się na:
a) sądy powszechne (rejonowe, okręgowe, apelacyjne) b) sądy szczególne
12. SĄD NAJWYŻSZY
- Sąd Najwyższy to naczelny organ sądowy
Podstawowe zadania:
a) nadzór nad wszystkimi sądami (powszechnymi i wojskowymi) b) rozpoznanie środków odwoławczych od orzeczeń sądowych (kasacji), c) uchwały związane z wykładnią wątpliwych przepisów
wniosek może złożyć: prezes Sądu Najwyższego, Rzecznik Praw Obywatelskich, Prokurator Generalny, Rzecznik Ubezpieczonych, uchwałę zawierającą wyjaśnienie przepisów Sąd Najwyższy podejmuje w składzie 7 sędziów, uchwała ta ma moc zasad prawnych d) opiniowanie projektów ustaw i innych aktów normatywnych e) stwierdza ważność wyborów do Sejmu i Senatu, wyboru Prezydenta i referendum
f) rozpatruje protesty wyborcze -sędziowie Sądu Najwyższego są powoływani przez Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. -na czele stoi prezes powołany przez Prezydenta spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez zgromadzenie ogólne sędziów SN.
Sąd Najwyższy dzieli się na:izbę cywilną, izbę karną, izbę pracy, ubezpieczeń społecznych i spraw publicznych, izbę wojskową
13. SĄDY POWSZECHNE
Do sądów powszechnych należą:sądy rejonowe-obejmują swoim działaniem obszar kilku lub kilkunastu jednostek podziału terytorialnego kraju stopnia podstawowego (np. gmin, miast, dzielnic.) -ich zadaniem jest rozpatrywanie w pierwszej instancji spraw cywilnych i karnych (w szczególności te sprawy, które nie zostały przekazane sądom okręgowym)
zaliczamy do nich m.in.:normalne sprawy cywilne, szczególne rodzaje spraw
- sprawy gospodarcze (sprawa między stronami zajmującymi się zawodowo działalnością gospodarczą i na tle tej działalności)- sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych (np. pomiędzy osobą uprawnioną do świadczenia z ubezpieczenia społecznego np. renty a organem rentownym np. ZUS-em) i ze stosunku pracy (np. pomiędzy pracownikiem a zakładem pracy o zaległy urlop wypoczynkowy).
sądy okręgowe- są zarówno sądami pierwszej instancji jak i sądami odwoławczymi. Do ich zadań należy:
rozpatrywanie odwołań od orzeczeń sądów rejonowych (w tym przypadku występuje jako sąd drugiej instancji), rozstrzyganie ważniejszych spraw w charakterze sądu drugiej instancji
Do kompetencji (jako sąd pierwszej instancji) należą: sprawy cywilne: sprawy o ochronę praw autorskich i wynalazczych oraz praw wynikających z rejestracji wzorów użytkowych i znaków towarowych, sprawy o prawa niemajątkowe (oprócz spraw o ustalenie ojcostwa oraz przysposobienie), sprawy o roszczenia wynikające z prawa prasowego, sprawy o prawa majątkowe, których wartość przewyższa kwotę ustaloną przepisami, z wyjątkiem spraw o alimenty ,inne
- sprawy karne: zbrodnie (powyżej 3 lat pozbawienia wolności), przestępstwa przeciwko podstawowym interesom politycznych i gospodarczym państwa , uprzywilejowane formy zabójstwa (np. eutanazji), puszczanie w obieg fałszywych pieniędzy lub dokumentów, sprowadzenie powszechnego niebezpieczeństwa w znacznych rozmiarach (zagrożenie epidemiczne),inne
sądy apelacyjne- wyłącznie sądy odwoławcze, rozpoznają apelacje i zażalenia od orzeczeń sądów okręgowych wydanych w pierwszej instancji.
sędziowie i ławnicyW sądach pierwszej instancji w wydaniu wyroku uczestniczą:
- w sprawach cywilnych - jeden sędzia (sprawy z zakresu prawa pracy i stosunków rodzinnych z udziałem ławników)- w sprawach cywilnych zawiłych lub precedensowych sprawach cywilnych - trzech sędziów- w sprawach karnych - jeden sędzia i dwóch ławników
W sądach drugiej instancji (sąd okręgowy lub apelacyjny) - trzech sędziów, bez udziału ławników
a) sędziowie są mianowani przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, są nieusuwalni z wyjątkiem przypadków wymienionych w ustawie. b) ławnicy sądów rejonowych i okręgowych są wybierani przez rady gmin
14. SĄDY SZCZEGÓLNE
-sądy szczególne powołane są do sądzenia określonych rodzajów spraw (nie mają charakteru uniwersalnego)-należą do nich obecnie jedynie sądy wojskowe
-sądy wojskowe sprawują wymiar sprawiedliwości jedynie w stosunku do osób wojskowych i wyłącznie w sprawach karnych-osoby cywilne podlegają sądom wojskowym tylko wyjątkowo (np. szpiegostwo).
-nadzór nad nimi sprawuje Sąd Najwyższy (Izba Wojskowa)
15. SĄDY ADMINISTRACYJNE
-zadaniem jest kontrolowanie legalności decyzji organów administracji publicznej oraz rozstrzyganie większości sporów kompetencyjnych między tymi organami
-sędziów powołuje Prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądowniczej.
System sądów administracyjnych:1. Naczelny Sąd Administracyjny- sprawuje nadzór nad administracyjnymi sądami wojewódzkimi, w szczególności rozpoznaje odwołania od orzeczeń tych sądów oraz podejmuje uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne. Dzieli się na:Izbę Finansową, Izbę Gospodarczą, Izbę Ogólnoadministracyjną
Przedmiot kontroli: legalności decyzji administracyjnej, czyli zgodność z prawem (jeżeli decyzja jest zgodna z prawem to są nie ma wpływu na jej treść), legalność aktów normatywnych (np. czy rozporządzenie na podstawie, którego została wydana decyzja administracyjna samo jest zgodne z ustawą). Sąd nie może unieważnić takie rozporządzenia, może jedynie stwierdzić niezgodność z ustawą i zwrócić uwagę organowi, który wydał dany akt.
2. wojewódzki sąd administracyjny
16. SĄDY POLUBOWNE-nie mają charakteru stałego i nie są sądami państwowymi.
-mogą być powołane na podstawie umowy stron (zapis na sąd polubowny) w celu rozstrzygnięcia sporu majątkowego lub przyszłych sporów-nie może rozstrzygać spraw alimentacyjnych spraw ze stosunku pracy. -każda ze stron desygnuje jednego arbitra, oni powołują superarbitra, który jest przewodniczącym.
-sąd polubowny nie musi się kierować przepisami prawa, a rozstrzygnięcia mogą być oparte na zasadach słuszności, poczuciu sprawiedliwości etc. -wyroki sądów polubownych są równe z wyrokami sądów powszechnych w drodze egzekucji prowadzonej przez komornika
17. PROKURATURA-prokuratura to prokurator generalny (minister sprawiedliwości) wraz z podległym mu aparatem (prokuratury: rejonowe, okręgowe i apelacyjne)-zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwania nad ściganiem przestępstw (czyny naruszające prawo karne)
Ustawa przewiduje, iż prokuratura wykonuje powyższe zadania poprzez:prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych, sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami, wytaczanie powództw i składanie wniosków oraz udział w postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych oraz w sprawach ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych, jeżeli tego wymaga ochrona praworządności, interes społeczny lub inne ważne względy, podejmowanie środków przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w różnych rodzajach postępowania (sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia), sprawowanie nadzoru nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności, zaskarżenie do sądu decyzji administracyjnych niezgodnych z prawem oraz udział w toczącym się w związku z tym postępowaniem sądowym, koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw prowadzonej przez inne organy państwowe , opiniowanie aktów normatywnych, współdziałanie z różnymi organami, jednostkami organizacyjnymi i organizacjami w zapobieganiu przestępczości i innym naruszeniom prawa , prowadzenie badań nad przestępczością i sposobami jej zapobiegania i zwalczania, podejmowanie innych czynności przewidzianych prawem
Postępowanie przygotowawcze
-ma postać śledztwa (sprawy ważniejsze, rozpoznanie należy do sądu okręgowego) lub dochodzenia (sprawy mniej ważne, rozpoznanie należy do sadu rejonowego)-ma doprowadzić do ujawnienia przestępstw, ustalenia osoby sprawcy, zgromadzenie materiału dowodowego i jego usystematyzowania-kończy się wniesieniem aktu oskarżenia lub zmożeniem postępowania karnego-prokurator decyduje o postawieniu obywatela w stan oskarżenia [ZASADA: sąd rozpatruje sprawy w postępowaniu karnym jedynie na wniosek, nigdy z własnej inicjatywy]
18. ADWOKATURA I OBSŁUGA PRAWNA JEDNOSTEK GOSPODARCZYCH
-adwokatura to ogół adwokatów i aplikantów adwokackich na terenie kraju-adwokaci z terenu województwa tworzą izbę adwokacką, przewodniczącym rady adwokackiej jest dziekan.-naczelnym organem samorządu adwokackiego jest Naczelna Rada Adwokacka-obok adwokatury wykształcił się zawód radcy prawnego. Radca prawny niegdyś był zatrudniony na stałe w jednostce gospodarcze i zapewniał obsługę prawną, dziś jego kompetencję są większe, a więc może również udzielać porad i prowadzić sprawy zwykłych klientów (wyjątek to sprawy karne i sprawy z zakresu prawa rodzinnego)
Zadania:udzielanie pomocy prawnej nieograniczonemu kręgowi osób i organizacji, udzielanie fachowych porad prawnych oraz prowadzenie spraw klientów przed sądami, organami wymiaru sprawiedliwości
19. NOTARIAT-notariat to instytucja, która ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa obrotu prawnego i zgodności z obowiązującym prawem.-notariusz (rejent) przy sporządzaniu aktów notarialnych występuje w charakterze osoby zaufania publicznego, jest bezstronny
Zakres czynności: sporządzanie aktów notarialnych (np. sprzedaż nieruchomości wymaga formy aktu notarialnego), sporządzanie uwierzytelnionych odpisów dokumentów, przyjmowanie dokumentów (np. testamentów) na przechowanie, sporządzenie projektów aktów, protestów weksli i czeków, przyjmowanie oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku