WSTĘP DO PRAWA

1. ISTOTA PRAWA

Prawo jest pojęciem wieloznacznym (prawa przyrody, prawa ekonomiczne itp.). Nauki prawne oparte są na prawie przedmiotowym (wyznaczamy jeszcze prawo w znaczeniu podmiotowym).

*Prawo to zespół norm wydanych lub usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym

Normy prawne powstają w dwojaki sposób:

a) są wydawane (ustanawiane) - tworzenie nowych norm

b) są sankcjonowane - norma stosowana zwyczajowo staje się prawem.

Prawo jest nierozerwalnie związane z państwem - ono jest jego gwarantem (przymus) i prawo nie może istnieć bez państwa. Integralną cechą prawa jest przymus, państwo dysponuje aparatem przymusu (w razie potrzeby może zmusić obywatela do podporządkowania się).

Prawo stanowi zbiór uporządkowany.

2. PRAWO A MORALNOŚĆ

*Moralność to ukształtowany w procesie długotrwałego rozwoju społeczeństwa zespół norm postępowania, według których ocenia się określone zachowanie jako dobre lub złe.

W wielu sytuacjach nie uregulowanych przez prawo ludzie zachowują się podobnie. Podłoże moralności to wyobrażenia ludzi o tym, co jest dobre a co złe (zależy np. od epoki, środowiska geograficznego, narodowości, sytuacji życiowej).

Zespół norm moralnych wspólnych dla całego społeczeństwa to tzw. elementarne normy moralne.

Prawo i moralność regulują wiele stosunków społecznych - są dziedziny, które reguluje tylko prawo lub tylko moralność, ale często się one stykają i powstają kolizje.

Klasyfikacja norm prawnych:

1. Moralnie pozytywne - moralność i prawo potępiają kradzież

2. Moralnie negatywne - gdy moralność lub prawo mówią zupełnie coś odwrotnego

3. Moralnie obojętne - sprawy nie objęte moralnością (moralnie obojętne) zasady ruchu drogowego.

Różnice między prawem a moralnością:

1. Normy prawne zagwarantowane są przymusem państwowym, normy moralne zależą od wychowanie, presja środowiska.

2. Normy prawne mają charakter dwustronny, moralne jednostronny. Z normy prawnej dla jednej osoby wynika prawo, dla drugiej obowiązek. Normy moralne dają obowiązki, ale nie mamy prawa do ich żądania.

3. Normy prawne odnoszą się tylko do słów i czynów człowieka, moralne zaś też do myśli i uczuć (nienawiść nie jest przestępstwem, ale jest przekroczeniem normy moralnej).

4. Normy prawne regulują precyzyjnie zachowanie człowieka, normy moralne są nieprecyzyjne.

3. ŚWIADOMOŚĆ PRAWNA

*Świadomość prawna to ocenia obowiązującego prawa przez społeczeństwo i postulaty dotyczące zmiany prawa w pożądanym przez społeczeństwo kierunku.

Świadomość prawna to zbiór tych wszystkich norm, które wg społeczeństwa powinny tworzyć prawo. Wyobrażenia w społeczeństwie są różne, więc im większa różnica między prawem, które istnieje, a tym, które wg społeczeństwa powinno istnieć tym większa rozbieżność między prawem, a świadomością prawną. Świadomość prawna wchodzi w skład moralności.

Długotrwałe stosowanie przez państwo przepisów, które spotkały się z dezaprobatą może doprowadzić do tego, że społeczeństwo przyzwyczai się do tych przepisów, a później zaakceptuje. Z drugiej strony, gdy dezaprobata jest bardzo duża może zmusić państwo do załagodzenia lub uchylenia danych przepisów.

Niezgodność obowiązującego prawa ze świadomością prawną osłabia działanie prawa. Dlatego państwo nie może lekceważyć świadomości prawnej społeczeństwa i dopuszczać do zbyt wielkiej rozbieżności między prawem a świadomością.

4. PRAWORZĄDNOŚĆ

Poglądy na praworządność nie są jednolite

*Praworządnością nazywamy taki stan faktyczny, w którym podstawowe dziedziny stosunków społecznych są uregulowane przepisami prawnymi i przepisy te są przez organy państwowe ściśle przestrzegane.

Na praworządność składają się dwie przesłanki:

1. Istnienie stosunkowo szerokiej regulacji prawnej - nie można mówić o praworządności tam gdzie prawo jest dopiero w zalążku lub normuje małe wycinki życia społecznego (nie odnosi się do państw starożytnych).

W państwie są, co najmniej 2 dziedziny życia społecznego wymagające uregulowania: sfera stosunków majątkowych między wszystkimi podmiotami prawa, związanych z wytwarzaniem i wymianą dóbr materialnych, oraz sfera stosunków między państwem a obywatelami.

Praworządność ogranicza swobodę organów państwa i gwarantuje obywatelom poszanowanie ich swobód.

2. Przestrzeganie prawa przez wszystkie organy publiczne.

Szczególne znaczenie ma stosowanie się do przepisów organów uprawnionych do stosowania przymusu (np. policja).

Praworządność w państwie stwarza atmosferę zaufania i daje obywatelowi pewność, że jego prawa będą respektowane i chronione, a obowiązki skrupulatnie egzekwowane.

Ustroje współczesnych państw stwarzają zazwyczaj warunki dla wprowadzenia pełnej praworządności- warunki te to tzw. materialne gwarancje praworządności.

Najskuteczniejszym środkiem zapewnienia praworządności w działaniu administracji państwowej jest wprowadzenie sądownictwa administracyjnego - sądów rozstrzygających skargi obywateli na decyzje administracji państwowej.

5.NORMA PRAWNA

Norma prawna jest elementarną cząstką prawa.

*Norma prawna jest to wynikająca z przepisów reguła postępowania wydana lub usankcjonowana przez państwo zagwarantowana przymusem państwowym

Cechy normy prawnej:

1. ma charakter ogólny- każdy musi zachować się w sposób nakazany w normie, nie ma indywidualizacji osoby

2. ma charakter dwustronny- z każdej normy wynika dla jednej strony prawo, dla drugiej obowiązek (dłużnik ma obowiązek zwrócić pieniądze, wierzyciel ma prawo żądać zwrotu).

3. jest zagwarantowana przymusem państwowym

4. zbudowana jest z 3 części:

-hipoteza - dana sytuacja

-dyspozycja - co należy zrobić, a co jest zakazane

-sankcja - informuje o skutkach niezastosowania się do dyspozycji (nie należy utożsamiać z karą)

6.NORMY PRAWNE BEZWZGLĘDNIE I WZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCE

W systemie prawnym występują 2 rodzaje norm prawnych różniących się między sobą charakterem i mocą obowiązującą:

1. Normy bezwzględnie obowiązujące (imperatywne)- zawierają niepodważalny nakaz państwa, od wypełnienia, którego nie można się uchylić. Normy imperatywne obowiązują bezwzględnie, bez względu na wolę zainteresowanych osób, nawet wtedy, gdy wszystkie biorące udział w jakiejś sprawie osoby zgadzają się na uregulowanie wzajemnych praw i obowiązków w sposób odmienny niż nakazuje norma imperatywna.

Normy imperatywne stanowią większość obowiązujących w państwie norm prawnych

2. Normy względnie obowiązujące (dyspozytywne)- Mają odmienny charakter. Odnoszą się do pewnej sytuacji, ale znajdują zastosowanie tylko wtedy, gdy zainteresowane osoby nie umówiły się inaczej. Najwięcej norm dyspozytywnych zawiera prawo cywilne (np. wynagrodzenie po wykonaniu dzieła (uszyciu bluzki) jednak możemy się umówić, że płacimy z góry). Pozostawiają one stronom swobodę w układaniu stosunków umownych. Nie zachodzi też konieczność drobiazgowego normowania wszelkich szczegółów w umowie, bo w sprawach nie uregulowanych wchodzą automatycznie w grę normy dyspozytywne.

7.PRZEPIS PRAWNY

Akt normatywny składa się z przepisów prawnych.

*Przepisem nazywamy elementarną część ustawy lub innego aktu normatywnego. Przepisem jest, więc artykuł, paragraf, punkt, ustęp..

Przepis nie musi pokrywać się z normą prawną. Względy techniczno prawne uzasadniają często zamieszczenie pewnych elementów normy w różnych artykułach i paragrafach lub też sformułowanie w danym przepisie innych elementów normy odrębnym aktom normatywnym (przepisy blankietowe). Normy nie należy utożsamiać z przepisami (tym co czytamy np. kodeks karny jest przepis a nie norma) W większych aktach normatywnych przepisy są pogrupowane na księgi, części, działy, rozdziały… Niektóre posiadają także wstęp- preambuła.

8.STOSUNEK PRAWNY

Między ludźmi nieustannie zachodzą stosunki społeczne.

*Stosunek społeczny zachodzi, między co najmniej dwiema osobami, z których przynajmniej jedna oddziaływa na drugą lub, których postępowanie wobec siebie albo innych osób jest w jakiś sposób uregulowane.

Stosunki społeczne:

• Stosunkami stanowionymi są stosunki społeczne, których dotyczy jakaś norma postępowania (prawna, moralna..). Wskazuje stronom, jakie mają wobec siebie obowiązki i prawa. (mecz koszykówki)

• Pozostałe stosunki społeczne, do których nie odnosi się żadna norma postępowania to stosunki faktyczne.

*Stosunek prawny- stosunek społeczny uregulowany przez prawo

Osoby uczestniczące- strony lub podmioty lub strony stosunku.

Istotą stosunku prawnego jest to, że podmiot stosunku prawnego może żądać od drugiego podmiotu określonego zachowania i sam może wobec niego postępować w określony sposób.

W każdym stosunku prawnym występuje 5 elementów:

1. Prawo podmiotowe

2. Obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu

3. Podmiot prawa

4. Podmiot obowiązku

5. Przedmiot stosunku prawnego - to, do czego odnoszą się prawa i obowiązki

Dłużnik- to podmiot obowiązku. Wierzyciel- to podmiot prawa.

Mówiąc o prawie możemy mieć na myśli zarówno przepisy jak i tak zwane prawo podmiotowe. Z tym ostatnim spotykamy się właśnie w stosunku prawnym

*Prawo podmiotowe to przysługująca określonemu podmiotowi prawa możność domagania się od innego podmiotu prawa pewnego zachowania się (np. oddania pieniędzy, udzielenia urlopu)

9.ZDARZENIE PRAWNE

*Przez zdarzenie prawne należy rozumieć każde zdarzenie pociągające za sobą powstanie, zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego.

Zdarzenie prawne możemy określić jako każde zdarzenie wywołujące skutki prawne np. śmierć człowieka, narodziny dziecka, zawarcie umowy najmu, kradzież, rozwód etc.

Norma prawna ustala, że przewidziany w niej obowiązek określonego zachowania się podmiotów prawa wobec siebie powstaje dopiero wtedy, gdy zajdzie pewne zdarzenie wskazane przez normę prawną.

10.PODZIAŁ ZDARZEŃ PRAWNYCH

Książka str, 21

11.STOSOWANIE PRAWA

*Stosowanie prawa polega na posługiwaniu się przez organy publiczne przepisami prawnymi jak instrumentami, służącymi do podejmowania decyzji.

Stosowaniem prawa zajmują się TYLKO organy państwowe.

Odbywa się ono w jednej z 2 form:

1. Ustalenie istnienia (lub braku) między stronami stosunku prawnego i sprecyzowanie jego treści (wyrok o zapłatę należności- nie powstał nowy st. prawny, sąd orzekł tylko, że taki stosunek istnieje i nakazuje zapłatę należności + odsetki + koszty sporu)

2. Stworzenie (zniesienie, zmiana) między stronami nowego stosunku prawnego. (np. ustalający ojcostwo, rozwód-zrywa między osobami dotychczasowy stosunek prawny i wprowadza nowy)

Są 3 etapy stosowania prawa przez organ państwowy

1. Ustalenie stanu faktycznego

2. Wyszukanie (ustalenie) normy prawnej odnoszącej się do danego stanu

3. Wnioskowanie i wydanie decyzji

Ustalenie właściwej normy prawnej nosi nazwę kwalifikacji prawnej.

12. WYKŁADNIA PRAWA

*Wykładnią, czyli interpretacją prawa jest zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych zawartych w przepisach.

Wątpliwości powodujące konieczność posługiwania się wykładnią:

1. popełnione przy formułowaniu przepisów błędy językowe

2. rozbieżność pomiędzy gramatycznym sformułowaniem normy a celem dla którego realizacji powołana jest norma

3. zmiana ustroju społeczno- politycznego lub gospodarczego

4. ogólny charakter norm prawnych

Stosowanie wykładni pozwala na uelastycznienie przepisów prawnych i dostosowanie do nowych sytuacji.

Rodzaje wykładni ze względu na podmiot

1. autentyczna- dokonywana przez ten sam organ który wydał interpretowany przepis (np. minister finansów tłumaczy swoje rozporządzenia)

2. legalna- dokonywana przez organ któremu to zadanie zostało specjalnie powierzone, z reguły w konstytucji (np. prezydent, trybunał konstytucyjny)

3. praktyczna- dokonywana przez organ w toku stosowania prawa przy rozstrzyganiu konkretnych spraw (np. sąd najwyższy, sąd okręgowy, administracja państwowa)

4. doktrynalna- zawarta jest w naukowej literaturze prawniczej

Rodzaje wykładni ze względu na metodę

1. słowna- analiza struktur językowych, poszczególnych wyrazów, interpunkcji etc.

2. celowościowa- określenie celu, dlaczego normy zostały wydane

3. systematyczna- ustalenie miejsca, gdzie norma się znajduje (czy część ogólna czy szczegółowa, jaki rozdział etc. np. wyraz osoba w k.c. rozdział osoba fizyczna odnosi się tylko do osób fizycznych a nie prawnych)

4. historyczna- powoływanie się na materiały historyczne

Rodzaje wykładni ze względu na wynik

1. rozszerzająca- interpretowaną normę stosować szerzej niż wynika to z wykładni słownej

2. ścieśniająca- interpretowaną normę stosować węziej niż wynika to z wykładni słownej

3. stwierdzająca- normę rozumieć dokładnie tak jak nakazuje wykładnia słowna

13.ŹRÓDŁA PRAWA

*Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierający przepisy prawne

Źródłami prawa w Polsce są:

1. konstytucja

2. ustawy

3. ratyfikowane ustawy międzynarodowe

4. rozporządzenia

5. akty prawa miejscowego

Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system. Źródło prawa niższego szczebla nie może zawierać przepisów sprzecznych z przepisami wyższej rangi. Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń i aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Ogłasza się też niektóre umowy międzynarodowe.

USTAWA

1. Przedmiot ustawy.

Do wydania ustaw upoważniony jest sejm z udziałem senatu. Przedmiotem wydawanych przez niego ustaw powinny być najważniejsze sprawy polityczne, gospodarcze i kulturalne państwa. Przypadki, w których konieczne jest wydanie ustawy:

1. w przypadku ustanawiania obowiązków prawnych obywateli (przepisy karne, w sprawie podatków..)

2. w przypadku regulowania najważniejszych zagadnień organizacyjno-ustrojowych organów ustawodawczych i administracji państwowej, sądownictwa, prokuratury, kontroli państwowej

3. sejm powinien wydawać ustawy w tych wszystkich sprawach które już poprzednio były regulowane w drodze ustawowej, chociażby tego żaden szczególny przypadek nie wymagał.

1. Tryb uchwalania ustawy.

Proces uchwalania ustawy jest regulowany przepisami konstytucyjnymi i regulaminów sejmu i senatu oraz praktyką konstytucyjną. Przez inicjatywę ustawodawczą należy rozumieć prawo przedstawienia sejmowi gotowego projektu ustawy z tym skutkiem prawnym, że sejm projektem musi się zająć.

Inicjatywę posiadają:

1. Posłowie (co najmniej 15)

2. Senat

3. Prezydent

4. Rada Ministrów

5. Grupa 100 000 obywateli

Do uchwalenia ustawy w normalnym trybie prowadzi System Trzech Czytań- Trzy etapy pracy sejmu nad projektem ustawy- zrelacjonowanie projektu, pracę i dyskusję nad projektem oraz podjęcie uchwały kończącej dany etap.

Pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu właściwej komisji. Obejmuje uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy oraz dyskusję nad ogólnymi zasadami projektu. Kończy się odesłaniem projektu do komisji lub jego odrzuceniem w całości. Praca w komisji kończy się przedstawieniem Sejmowi sprawozdania z wnioskiem o przyjęcie projektu bez poprawek, z zaproponowanymi poprawkami bądź odrzucenie projektu. Projekt ustawy rozpatruje komisja sejmowa właściwa ze wzglądu na przedmiot ustawy. Drugie czytanie obejmuje przedstawienie sejmowi sprawozdania z komisji o projekcie ustawy, debatę oraz zgłoszenie poprawek i wniosków. Trzecie czytanie obejmuje przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji i głosowanie. Aby sejm mógł przystąpić do głosowania nad projektem ustawy niezbędna jest obecność ustalonej liczby posłów (quorum). Quorum wymagane przy uchwalaniu ustawy wynosi połowę ustawowej liczby posłów. Ustawy są uchwalane zwykłą większością głosów. W uzasadnionych przypadkach po uchwaleniu ustawy marszałek Sejmu przekazuje ją senatowi do rozpatrzenia. Senat w ciągu miesiąca, po przeprowadzeniu debaty, może ustawę przyjąć odrzucić lub wprowadzić poprawki.

1. Wejście ustawy w życie.

Ustawa do swojego wejścia w życie potrzebuje podpisu Prezydenta. Uprawnienia Weta oraz skierowanie ustawy do Trybunału Konstytucyjnego przez Prezydenta dają mu znaczne możliwości wpływania na treść ustaw a także na tempo procesu legislacyjnego. Po podpisaniu Prezydent zarządza ogłoszenie ustawy w dzienniku ustaw. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, chyba, że sama stanowi inaczej. Okres między ogłoszeniem ustawy a wejściem jej w życie to vacatio legis.

ROZPORZĄDZENIA.

Rozporządzenia są wydawane przez: Radę Ministrów, prezesa rady ministrów, ministrów, przewodniczącego określonych w ustawach komitetów, prezydenta. Rozporządzenie może być wydane na podstawie wyraźnego, szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie. Organ wydający rozporządzenie obowiązany jest powołać się w nim na udzielone mu upoważnienie. Calem, któremu służy rozporządzenie jest wykonanie ustawy. Rozporządzenie ma stworzyć szczegółowe przepisy wykonawcze, które umożliwiłyby wcielenie ustawy w życie. Niezbędnym warunkiem uzyskania przez rozporządzenie mocy prawnej jest jego ogłoszenie w dzienniku ustaw.

Akty prawa miejscowego.

Stanowienie prawa miejscowego należy do organów samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej. Organy gminy mogą wydawać przepisy gminne dotyczące wewnętrznego ustroju gminy, organizacji urzędów i instytucji gminnych, zasad zarządu mieniem gminy oraz zasad trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. Inne ustawy rozszerzają ten zakres uprawnień.

Rada gminy może wydawać przepisy porządkowe. Mogą być one wydane jeśli jest to niezbędnie dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku spokoju i bezpieczeństwa publicznego. Przepisy gminne ustanawia rada gminy w formie uchwały. Przepisy porządkowe może wydawać również w wyjątkowych okolicznościach zarząd w formie zarządzenia.

Przepisy gminne ogłasza się przez rozplakatowanie obwieszczeń w miejscach publicznych lub w inny sposób miejscowo przyjęty- np. w prasie.

Prawo miejscowe to również przepisy wydawane przez wojewodę. Wydaje on przepis prawa miejscowego w formie rozporządzenia.

14.AKT PRAWNY

*Aktem prawnym jest ujęty w odpowiedniej formie wyraz woli państwa- zarówno o charakterze ogólnym ( np. ustawa) jak i dotyczącym indywidualnej sprawy (np. decyzja podatkowa)

Akty prawne dzielą się na 2 grupy:

1. Akty normatywne- każdy akt państwa zawierający normy prawne. Reguły postępowania mieszczące się w akcie normatywnym mają charakter powszechny- odnoszą się do wszystkich. (ustawa, rozporządzenie etc.)

2. Akty nienormatywne- to decyzja organu państwowego w konkretnej sprawie, dotycząca określonych osób lub instytucji. Nie ma w niej norm prawnych obowiązujących wszystkich jest natomiast rozstrzygnięcie sporu, załatwienie wniosku, likwidacja urzędu itp. (np. akt administracyjny lub orzeczenie sądu)

15.PUBLIKOWANIE AKTÓW NORMATYWNYCH

16.KODEKS I KODYFIKACJA

17.LUKI W PRAWIE

Luki w prawie stanowią utrudnienie w pracy organu prawnego. Jeśli luka jest na tyle poważna, że zakłóca przebieg np. rozprawy sądowej, szczególnie aktualna staję się sprawa wypełnienia luki w celu umożliwienia rozstrzygnięcia sprawy. Sąd ma obowiązek rozstrzygnąć przedstawioną mu sprawę i żadne okoliczności z tego obowiązku nie mogą go zwolnić. Nie jest taką okolicznością także luka w prawie. Luka to biała plama na pewnym odcinku obszaru prawnego, pustka w miejscu, gdzie- biorąc pod uwagę całokształt obowiązującego prawodawstwa- przepisy powinny normować stosunki społeczne. Nie każdy brak przepisów można potraktować jako lukę. Wiele dziedzin życia z rozmysłem nie zostało uregulowanych. Obywatele zyskują w ten sposób swobodę a państwo unika różnorakich negatywnych konsekwencji.

*O luce prawnej mówimy w razie braku norm dla takiego stosunku społecznego, który- biorąc pod uwagę całokształt obowiązującego ustawodawstwa- powinien być uregulowany.

Przyczyny występowania luk w prawie są rozmaite (przemianom ulegają stosunki społecznie, gwałtownie rozwija się technika, zmieniają się obyczaje). Prawo zaś nieustannie pozostaje w tyle, co jakiś czas nadrabiając rosnący dystans poprzez zmianę przepisów i dostosowanie ich do nowych warunków, a ustawodawca tworząc przepisy nie jest w stanie przewidzieć wszystkich ewentualności. Nieraz państwo pozostawia lukę specjalnie, ponieważ reguluje nowe dziedziny, gdzie brak doświadczeń na których można by się oprzeć, a wprowadzenie złych praw pociąga niekorzystne skutki społeczne.

Luki w prawie wypełnia się za pomocą 2 rodzajów analogii:

1. Analogia ustawy- analogia legis- występuje wtedy, gdy do jakiegoś stanu faktycznego stosowane są normy prawne odnoszące się do innego podobnego stanu.

2. Analogia prawa- analogia iuris- ma odmienny charakter. Istnieją luki w uregulowanych prawach dotyczących specyficznych spraw, które nie są podobne do żadnych innych unormowanych w ustawie. Zastosowanie analogii ustawy nie jest wtedy możliwe, bo nie ma przepisów nadających się do analogicznego zastosowania. W takim przypadku sąd może oprzeć rozstrzygnięcie sprawy na stworzonej przez siebie normie, wyprowadzonej z ogólnych zasad ustawodawstwa, zasad określonej gałęzi prawa. Stworzona norma nie ma charakteru trwałego i jest przeznaczona wyłącznie do rozstrzygnięcia danej sprawy.

Analogia jako sposób wypełniania luk ma największe znaczenie w prawie cywilnym. W prawie karnym stosowanie analogii jest niedopuszczalne.

18.KOLIZJE PRZEPISÓW PRAWNYCH

*O kolizji przepisów prawnych mówi się wówczas, gdy stosunek prawny uregulowany jest więcej niż jednym przepisem (zespołem przepisów), które wzajemnie się wykluczają.

Kolizje mogą zachodzić:

1. w czasie- Do kolizji dochodzi wtedy, gdy sprawa uregulowana jest odmiennie przez dwa lub więcej przepisów wydanych w różnym czasie.

2. w przestrzeni

W CZASIE

Instrumentem służącym do rozstrzygania kolizji w czasie są przede wszystkim przepisy przejściowe lub wprowadzające. Przepisy przejściowe ustalają jak należy rozstrzygać kolizje powstające wskutek wejścia w życie danego aktu.

Kolizja między starymi a nowymi przepisami rozstrzygana jest w oparciu o zasadę: Lex posteriori derogat priori (ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą). Gdy ustawa późniejsza ma charakter ogólny, a wcześniejsza specjalny to nie jest ona uchylana przez ustawę późniejszą.

Zasada Lex retro non agit oznacza, że ustawa nie działa wstecz- Akt normatywny odnosi się jedynie do tych stosunków które powstały już po jego wejściu w życie. Chyba, że ustawa wyraźnie postanawia ze jej przepisy działają wstecz.

Zasada Nullum crimen sine lege- przestępstwem jest tylko taki czyn który był zabroniony pod groźbą kary jeszcze przed popełnieniem.

Kodeks karny stanowi, że dla oceny przestępstwa popełnionego pod rządami starej ustawy, a sądzonego po wejściu w życie nowej, stosuje się jednak nową ustawę, jeśli nie pogarsza ona sytuacji sprawcy lub jest dla niego względniejsza.

W PRZESTRZENI

Dochodzi do kolizji między przepisami obowiązującymi w różnych miejscach:

1. Między przepisami obowiązującymi w różnych dzielnicach kraju

2. Między przepisami różnych państw

Każde państwo ustanawia własne przepisy kolizyjne. Wskazują one czy do danego stosunku prawnego stosować prawo rodzime czy obce. Dla kilku dziedzin prawa tworzą one tzw. Prawo międzynarodowe prywatne.

W dziedzinie prawa cywilnego i rodzinnego przestrzegane są następujące zasady:

1. W zakresie prawa osobowego- stosowane są przepisy tego państwa którego obywatelem jest dana osoba (lex patriae)

2. W zakresie prawa rzeczowego- stosuje się przepisy państwa, na terenie którego rzecz się znajduje (lex rei sitae)

3. W zakresie oceny umów i innych aktów prawnych- przepisy tego państwa na terytorium którego miało miejsce zawarcie umowy (locus regit actum)

19.SYSTEMATYKA PRAWA

Prawo ma charakter systemu, jest zbiorem wewnętrznie uporządkowanym.

*Systemem prawa nazywamy całokształt obowiązujących w państwie przepisów, z uwzględnieniem ich podziału na gałęzie oraz zespół zasadniczych idei przewodnich na których opiera się ustrój państwa a także idee prawne.

Prawo dzieli się na gałęzie. Podstawą podziału jest rodzaj regulowanych stosunków społecznych. W ramach poszczególnych gałęzi prawnych wyróżnia się instytucje prawne czyli węższe zespoły norm odnoszących się do pewnego zagadnienia (instytucja najmu, testamentu…) Gałęzie prawa mają swoją własną systematykę- np. prawo cywilne.

Prawo publiczne a prawo prywatne.

Istnieją różne kryteria podziału.

Według jednych normy prawne regulujące stosunki między państwem a obywatelami oraz między organami państwowymi tworzą prawo publiczne, natomiast normy dotyczące stosunków między obywatelami składają się na prawo prywatne.

Inne kryterium każe do prawa publicznego zaliczyć wszystkie przepisy odnoszące się do takich stosunków, w których jedna strona ma jakieś uprawnienia władcze w stosunku do drugiej.

Jeszcze inne kryterium stanowi sposób dochodzenia naruszonych praw.

Wszystkie kryteria częściowo uzupełniają się, częściowo zaś wyłączają, dając ogólny obraz prawa na prawo publiczne i prywatne.

Prawo materialne a prawo formalne.

Prawo materialne tworzą normy, które ustanawiają merytoryczne obowiązki i prawa, regulują zachowanie się ludzi i różnych instytucji w społeczeństwie. Stanowię one istotę systemu prawa.

Prawo formalne tworzą wszystkie te normy, które odnoszą się do organizacji aparatu dbającego o przestrzeganie prawa materialnego oraz trybu dochodzenia praw i egzekwowania obowiązków wyznaczonych przez prawo materialne.

Normy prawa materialnego mają charakter pierwotny, natomiast formalnego- wtórny.

Podział prawa na gałęzie.

Podstawowym kryterium podziału stanowi jednorodność regulowanych przez dane normy stosunków społecznych. Konieczne jest także, aby regulowane stosunki miały wystarczająco duże znaczenie społeczne. Jest to drugie, uzupełniające kryterium.

Gałęzie:

1. Prawo konstytucyjne- zespół norm regulujących podstawowe urządzenia ustroju państwa.

2. Prawo administracyjne- Zespół norm regulujących strukturę organów administracyjnych oraz stosunki prawne powstające w toku władczej działalności tych organów

3. Prawo finansowe- zespół norm regulujących gromadzenie środków pieniężnych przez państwo oraz ich rozdział i wydatkowanie a także określających strukturę oraz tryb działania organów i instytucji finansowych. Prawo finansowe jest ściśle związane z prawem administracyjnym.

4. Prawo cywilne- zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi- w danej sprawie- podmiotami prawa.

5. Prawo rodzinne- zespół norm regulujących osobiste i majątkowe stosunki między małżonkami krewnymi oraz stosunki wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli.

6. Prawo pracy- zespół norm regulujących stosunki między pracodawcą i pracownikiem na tle świadczonej pracy.

7. Prawo karne- zespół norm mówiących, jakie czyny są przestępstwami, ustalających kary za te przestępstwa oraz określających ogólne zasady odpowiedzialności karnej.

8. Prawo procesowe- Nie jest jednolitym zespołem norm. Wyróżnia się

-prawo cywilne procesowe- zespół norm regulujących tryb rozstrzygania spraw cywilnych przez sądy i niektóre inne organy oraz właściwości tych organów

-prawo karne procesowe- zespół norm regulujących tryb prowadzenia i rozstrzygania spraw karnych przez organy wymiaru sprawiedliwości.

---