zółty, Prawo UŁ, rok II 2012, Wstęp do prawa europejskiego


DOKTRYNY POLITYCZNO-PRAWNE

DR SKOMIAŁ ćwiczenia

2012/2013

Zagadnienia ogólne

Myśl / doktryna/ społeczno-polityczna

Pogląd to myśl człowieka na rzeczywistość. Postaje w procesie :

  1. uporządkowany wg 3 elementów ( sedno doktryny to : teza + uzasadnienie & wskazanie działań do zmiany lub zachowania danego stanu)

  2. uzewnętrznienie (wypowiedź lub zachowanie)

Analiza myśli przez zachowanie to behawioryzm. Badając zachowanie ludzkie możemy ustalić myśli. Badamy działanie, bo jest postrzegane zmysłami.

Ale: zachowanie może opierać się na różnych motywach - nie daje nam to pewnej odpowiedzi, możemy jedynie przypuszczać. Zachowanie jest czymś ulotnym.

c) utrwalenie

Doktryna - uporządkowany zbiór poglądów ludzi na temat rzeczywistości.

Myślimy aby :

  1. wiedzieć ( zrozumieć otaczający nas świat)

  2. zmieniać/działać

Działanie jest istotą pragmatyzmu. Pragma to myślenie nastawione na działanie. Celem jest skuteczność. XIX / XX wiek.

Pragmatyk: prawda=skuteczność

PROCES :

  1. opis tego, co jest (element opisujący/ odp. na pytanie `jak jest?' )

ocena: negacja / afirmacja

Aby dokonać oceny, musimy dysponować hierarchią wartości ( ona może być różna) .

Trzeba odpowiedzieć na pytanie „Dlaczego tak?” , a więc OCENIAMY.

  1. element normatywny (sfera normatywna)

odp. Na pytanie „ Jak być powinno?” - gdy negujemy

lub „Co powinno trwać?” - gdy afirmujemy

  1. działanie (element pragmatyczny)

co zrobić, aby osiągnąć proponowany stan?

Np. wymogi oceny/zakres cel: zdanie egzaminu jak zdać ?

Adam Smith

  1. dany cel osiągnąć jak < nakładem siły i środków

  2. z danych środków osiągnąć jak >

Rzeczywistość jest zmienna , dlatego mamy na nią wpływ.

  1. Jak się zmienia ?

  2. Dlaczego się zmienia?

2 koncepcje ad.1 :

0x08 graphic

  1. Jońska Szkoła Przyrody ( VI/ VII w.p.n.e. )

cykl / Rzeczywistość zmienia się cyklicznie, aby przez etapy wrócić do punktu wyjścia.

start = end / zmienność jest zdeterminowana powrotem do punktu wyjścia

  1. Chrześcijaństwo Starożytne ( I w. p.n.e. )

0x08 graphic

zmieniająca się rzeczywistość biegnie ku CZEMUŚ

cel / zmiany mają charakter celowy

niepowtarzalność etapów

kres nie będzie początkiem

0x08 graphic

* W XVIIIw. Próba połączenia tych dwóch koncepcji.

znów coś się dzieje, ale już nie w taki sam sposób

Optymizm dziejowy Vs pesymizm dziejowy

Będzie dobrze będzie gorzej

(było i jest licho) (było dobrze kiedyś)

Gloryfikacja przeszłości

0x08 graphic

0x01 graphic
oceniana źle przez oba stanowiska ?? Dlaczego??

Optymista : jest źle, ale będzie dobrze

Pesymista: jest źle, bo było lepiej

Każdy z nich będzie podejmował inne działanie, da różne propozycje zmiany.

0x08 graphic
Pesymista

0x08 graphic
„wróćmy!” ale to nie realne w

idea powrotu

konserwatyzm : nie można powstrzymać zmienności, ale należy spowolnić tempo zmian

reakcjonizm :

Optymista

0x08 graphic

reformizm / przyspieszmy zmiany aby szybciej osiągnąć stan idealny

rewolucjonizm / postawa rewolucyjna : zniszczmy to, co jest i w miejsce tamtego zbudujmy idealną przyszłość

! Rewolucjonizm nie może być wiązany tylko z ruchem lewicowym.

Wartościowanie człowieka :

A ) optymizm antropologiczny - przekonanie, że w człowieku dominują zalety

B ) pesymizm antropologiczny - ……………………………………… wady

Co to zaleta / wada ?

Może być różnie odbierana, zależy od momentu dziejowego, okoliczności, itp.

Wady pogląd liberalny : bierność, niezaradność , ospałość

nazizm: myślący samodzielnie, aktywny

Można patrzeć z 2 różnych punktów.

Problematyka państwa to CEL. Więc jak będzie oceniał pesymizm antropologiczny a jak optymizm ?

w ujęciu liberalnym : państwo jest złem, bo ogranicza jednostkę, wg optymisty

Dla pesymisty:

    1. św. Augustyn ( IV/V w.p.n.e.) człowiek jest zły, bo jest grzeszny. Państwo ma ograniczać grzeszność.

    2. Machiavelli : człowiek zły, bo jest słaby. Jego życiem kieruje fortuna & zaradność (dzielność).

Tylko niewielu ludzi jest na tyle dzielnych, aby odepchnąć uderzenie fortuny.

Renesans : kult gigantów.

c) T. Hops ( XVII w.) człowiek jest zły, bo jest agresywny „ Człowiek człowiekowi wilkiem”

Dlatego państwo musi istnieć, aby :

  1. zwalczać grzeszność

  2. wspierać

  3. ograniczać

Myśl polityczno-prawna wybranych okresów:

  1. Myśl oświeceniowa zachodnioeuropejska i polska

  1. Życie intelektualne i przeobrażenia w sferze ekonomicznej

    1. Nauki eksperymentalne osłabiają wpływy motywacji teologicznej, uzmysławiają człowiekowi coraz wyraźniej jego związki z otaczającym go światem, skłaniają do zawierzenia prawom natury

    2. Pobudzenie ducha przedsiębiorczości i poszukiwań - atmosfera sprzyjała ugruntowaniu się przeświadczenia, że człowiek stanowi cząstkę wielkiego mechanizmu Natury, podsuwała myśl o konieczności odnajdowania w niej wytycznych określających jego pozycję - stąd już tylko krok do doktryn naturalno-prawnych

  1. Rewolucja na terenie Niderlandów

    1. Ideologię walczącej z katolicką Hiszpanią burżuazji stanowi kalwinizm

  1. Rewolucja angielska

    1. Purytanie - prezbiterianie i independenci

    2. Prezbiterianie - skłonność do utrzymania monarchii „umiarkowanej”, zobligowanej do akceptowania zwierzchnej pozycji parlamentu

    3. Independenci - likwidacja wszelkich pozostałości absolutyzmu monarszego, łącznie z instytucją monarchii; odrzucali scentralizowaną strukturę kościelną

      • John Milton - źródło władzy suwerennej widział w parlamencie, zasada suwerenności ludu

      • J. Harrington - „egalitarna republika”, gdzie własność ziemi przejdzie w ręce ludu; akumulacja kapitału w handlu i przemyśle; popierał wojny kolonialne

      • Lewellerzy - suwerenność ludu; podział władz na ustawodawczą, wykonawczą i sądową; opieka nad najuboższymi przez manipulowanie systemem podatków

      • Diggerzy - źródłem zła własność prywatna - Bóg oświeci bogaczy i zrezygnują z własności

Szkoła prawa natury

  1. Konstrukcja prawa natury

    1. Powoływanie się na prawo natury równoznaczne niemal w każdym przypadku z próbą oparcia się na stałym i niezmiennym systemie wartości, wspólnym ogółowi członków danego społeczeństwa. Zawsze też przedstawiano je jako prawo stałe i wyższego rzędu w stosunku do relatywnego i podporządkowanego woli grupy rządzącej prawa stanowionego

    2. Poznajemy je za pomocą rozumu

    3. Stan natury to okres, w którym ludzie kierowali się wyłącznie normami prawa natury i nie byli jeszcze połączeni więzami społecznymi i państwowymi. Z kolei umowa społeczna to akt dobrowolnego zrzeszenia się wszystkich ludzi i powołania władzy zwierzchniej. Umowa kreuje zorganizowane społeczeństwo oraz państwo

    4. Stan natury

      • Rzecznicy silnej władzy monarszej - stan permanentnej walki

      • Rzecznicy tendencji liberalnych - stan idealnej harmonii i szczęścia

  2. Umowa społeczna

  1. Hugo Grocjusz (1583-1645)

    1. Prawo natury ma tak zasadniczy charakter i tak bardzo związane jest z niezmienną naturą człowieka, że nawet Bóg nie mógłby go zmienić; ale utożsamia je z prawami matematyczno-przyrodniczymi

    2. Normy prawa natury

      • Nienaruszanie cudzej własności

      • Wynagradzanie szkód

      • Dotrzymywanie umów

      • Ponoszenie kary za popełnione przestępstwa

  2. Suwerenem jest naród, ale wówczas gdy deleguje on swe prawa na jednostkę, bądź też grupę osób, jest już na stałe związany swą decyzją, chyba że monarcha swym działaniem naruszy zasady umowy społecznej

  3. Własność prywatna rezultatem umowy miedzy ludźmi

  4. Wolność przemysłu i handlu

  5. Kwestionuje prawo papieża do decydowania o sferach wpływów w świecie

  6. Broni kapitalistycznej zasady zysku i bogacenia się

  7. Dopuszczalne wojny sprawiedliwe - w celu ochrony lub urzeczywistnienia słusznego prawa

  1. Tomasz Hobbes (1588-1679)

    1. Przywiązywał wagę do silnej władzy państwowej

    2. Materializm mechanistyczny; człowiek podlega tym samym prawom co przyroda, a jego psychika jest jedną z odmian ruchu mechanicznego

    3. Człowiek z natury zły; stan natury - egoizm, powszechna wojna

    4. Umowa tworzy państwo, które odwołując się do przymusu i strachu potrafi zapewnić człowiekowi bezpieczeństwo; z tym momentem ginie naturalna wolność ludzi

    5. Warunków raz zawartej umowy nie można zmieniać - zmiana formy rządów nie wchodzi w rachubę, poddani mają tylko takie prawa jakich udzieli im państwo

    6. Kontrakt społeczny to kontrakt totalny, ale zarazem racjonalnie uwzględniający fundamentalne interesy każdej jednostki

    7. Władca nie powinien ograniczać swobód obywatelskich gdy nie godzą one w spokój publiczny

  1. John Locke (1632-1704)

    1. Stworzył wczesną postać liberalizmu politycznego, u którego podstaw leży konstrukcja praw natury

    2. W stanie natury ludzie żyli połączeni w rodziny i małe grupy społeczne. Życie ich upływało w pokoju, wolności i równości; nie zakłócały go żadne pasje ani namiętności. Byli rozumni i z daru tego korzystali bez ograniczeń. Istotnym składnikiem praw naturalnych było także prawo posiadania mienia

    3. Stan natury niepewny; brak stałych i wyraźnych norm, konieczność karania przestępców, ochrona własności prywatnej skłaniały ludzi do utworzenia państwa

    4. Organizacja państwowa powstaje w wyniku umowy społecznej, która składa się z 2 aktów: 1ego, który konstytuuje społeczność jako jednolity organizm, którego działanie określają wola i decyzje większości oraz 2ego, tworzącego konkretną władzę państwową

    5. Ograniczona monarchia konstytucyjna - ludzie rezygnują na rzecz władzy państwowej jedynie z naturalnego prawa represjonowania gwałcicieli praw naturalnych, zachowują natomiast naturalne prawo do wolności, życia i własności

    6. Lud nie tylko źródłem suwerenności; także po utworzeniu państwa pozostaje suwerenem w zakresie wymienionych praw naturalnych, prawo do zmiany rządu

    7. Konieczne wyodrębnienie władzy ustawodawczej, wykonawczej oraz federacyjnej - polityka zagraniczna

    8. Locke nie wyklucza możliwości przekazania władzy wykonawczej i federacyjnej w rękę monarchy, pod warunkiem wszakże, że konsekwentnie pozbawi się go wpływu na działalność organu ustawodawczego

    9. Władza ustawodawcza - pozycja naczelna; dwuizbowy organ przedstawicielski

Myśl polityczna oświecenia francuskiego

  1. Nowe zjawiska w sferze życia umysłowego

    1. Fizjokratyzm gwarancję rozwoju ekonomicznego i politycznego widział w wygospodarowaniu, głównie przez rolnictwo, nadwyżek, które można by wydatkować na rozwój innych dziedzin życia

      • „ziemia jest jedynym źródłem bogactw

      • Wolność oraz obowiązek pracy

      • Rola władzy państwowej sprowadza się do ochrony naturalnego, fizjokratycznego porządku

      • Dziedziczny, absolutny król najpoważniejszym gwarantem porządku społecznego

  • Voltaire (Wolter)

    1. Oświecony monarcha przekształci ustrój w duchu liberalistycznym, upodabniając go do angielskiej monarchii umiarkowanej; katolicyzm - obraza rozumu

    2. Prawo natury to prawa rozumu - wolność i równość, ale nie majątkowa; wyzwolenie spod pańszczyzny; wolność myśli, druku, sumienia

    3. Przepisy procedury karnej powinny zabezpieczać podejrzanych i oskarżonych przed samowolą władz

    4. Stanowisko tej części burżuazji francuskiej, która nie aspirowała jeszcze do objęcia władzy, domagała się natomiast reform i gwarancji, które mogłyby być zrealizowane przez monarchię absolutną; ideałem monarchia konstytucyjna

    1. Ideologia liberalizmu arystokratycznego - Szkoła ducha praw - Karol Monteskiusz (1689-1755)

      1. Źródłem siły i znaczenia państwa są cnoty polityczne obywateli

      2. Zapoczątkował rozwój tzw. socjologii polityki

      3. Duch praw to empirycznie stwierdzalny zespół przesłanek, które muszą być uwzględniane przy wszelkich rozważaniach i praktycznych reformach ustrojowych

      4. Dobre prawa to nie te, które pozostają w zgodzie z jakimś abstrakcyjnym schematem, ale z całokształtem warunków politycznych danego kraju, a więc z jego położeniem, ustrojem, wierzeniami, warunkami ekonomicznymi itd.

      5. Zasadniczym zadaniem państwa jest zapewnienie politycznej wolności obywateli, która jest możliwością czynienia tego wszystkiego, na co pozwalają ustawy

      6. Trzy zasadnicze modele - republikański, monarchiczny, despotyczny; nie wskazał najlepszego ale zło rodzi się wówczas, gdy ustrój umiarkowany przekształca się w despotyczny

      7. Trójpodział władz - ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza ma służyć zagwarantowaniu wolności

      8. Istotny dwuizbowy parlament

      9. Odrzucenie zasady równości wobec prawa; wolność źródłem postępu i rozwoju

    1. Jan Jakub Rousseau (1712-1778)

      1. W rozważaniach odwołuje się do czynników irracjonalnych: uczucia, wiary, intuicji, apelu do serca

      2. Demokracja polityczna - suwerenna władza ludu, polegająca na prawie każdego członka społeczeństwa do współuczestniczenia w działaniach decydujących o jego losie

      3. Wrodzona dobroć człowieka; współczesne społeczeństwo gwałci naturalne przymioty

      4. Stan natury przedrefleksyjny i przedmoralny; życie w społeczeństwie uniemożliwia rozwój przyrodzonych instynktów i deformuje w kierunku egoizmu, próżności, zachłanności; siły przyrody zmusiły do tworzenia skupisk

      5. Własność prywatna spowodowała wiele nieszczęść, ale jest przejawem nieustannego rozwoju społecznego

      6. Konsekwencją powstania własności prywatnej powołanie do życia społeczności politycznej

      7. Nieodzowne usunięcie skrajnej nędzy i ucisku ale likwidacja despotyzmu

      8. Forma organizacji społecznej powinna zapewniać każdemu wolność a zarazem dobrodziejstwa płynące ze wspólnego bytowania

      9. Umowa społeczna - wszyscy przekazują pozostałym członkom społeczeństwa swe naturalne prawa i dobra, aby następnie otrzymać je w postaci praw cywilnych

      10. Ideałem niewielka republika, w której wszyscy mogliby ustanawiać i stosować prawa - demokracja bezpośrednia

      11. Przeciwnik rządów reprezentacyjnych - prowadzą do oddzielenia funkcji władczych od ludu, łączą się z korupcją i zawsze gwarantują przewagę arystokracji i bogaczom

      12. Przeciwnik podziału władz - suwerenność niepodzielna

      13. Ale demokracja bezpośrednia zbyt doskonała dla ludzi - najlepszy rząd arystokratyczny, który kształtowany jest w drodze wyboru spośród najmądrzejszych obywateli, nie akceptuje dziedzicznej arystokracji

      14. Społeczeństwo wolne od jaskrawych różnic ekonomicznych - państwo ma możliwość ingerowania w stosunki własnościowe

    1. Socjalizm utopijny: Meslier, Morelly, Mably

      1. Wizje społeczeństwa egalitarnego, opartego na mechanicznej równości

      2. Jean Meslier

        • Krytyka religii, Kościoła i całego porządku społecznego - zasady odbiegają od rozsądku

        • Atak przeciw monarchii absolutnej i całemu systemowi absolutystycznemu

        • Lud musi podjąć zbrojną walkę z niesprawiedliwością

        • Wizja egalitarnej gminy komunistycznej - podstawą wspólna własność

    2. Morelly

  • Gabriel Bonot de Mably