Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania

w Białymstoku

Wykłady z I roku studiów zaocznych

na kierunku Informatyka i Ekonometria

sem. II

Opracowała: Anna Grodzka

Rok szk. 1999/2000

1.

Wstęp do prawa

sobota, 19 lutego 2000

TEMAT: Pojęcie prawa, pojęcie państwa oraz relacje pomiędzy prawem a państwem.

DEFINICJA PRAWA

Podanie definicji prawa wcale nie jest łatwe, istnieje bowiem kilka jego definicji, które uzależnione są od spojrzenia na tą dziedzinę.

1. Kierunek pozytywistyczny - stanowi iż prawem jest zespół norm prawnych ustanowionych i sankcjonowanych przez państwo, które posługuje się środkami przymusu, a więc prawo to nic innego jak zespół norm prawnych ustanowionych przez to państwo, państwo określa wzory powinnego zachowania się, które zawarte są w normach prawnych, które z kolei pojawiają się w aktach prawnych i państwo żąda ażeby adresaci tych norm prawnych i prawa przestrzegali.

NORMY PRAWNE

• normy prawne dotyczą zewnętrznych zachowań człowieka tzn. że te zachowania muszą się w jakiś sposób uzewnętrzniać, a więc normy prawne nie dotyczą przeżyć i emocji lecz dotyczą wyłącznie tego co człowiek czyni na zewnątrz względem innych ludzi;

• normy prawne ustanawiane są przez uznany przez ludzi i zewnętrzny wobec nich autorytet (państwo, które tworzy normy prawne przy pomocy kompetentnych do tego organów władzy państwowej, przede wszystkim parlament, rada ministrów, rząd, premier, prezydent);

• normy prawne przestrzegane są przez społeczeństwo, a ich przestrzeganie jest zagwarantowane jest przymusem państwowym (sankcja).

Kierunek pozytywistyczny uznaje za prawo tylko i wyłącznie tzw. prawo pozytywne tj. prawo ustanowione przez kompetentne organy prawne.

Kierunek pozytywistyczny pojawił się około dwudziestego wieku i na początku XX w. uważano, że każde prawo pozytywne jest prawem nawet wtedy gdy jest tyrańskie, natomiast współcześnie przyjmuje się że prawo pozytywne musi spełniać przynajmniej minimalne wymogi moralne, a więc nie może być całkowitego oderwania prawa pozytywnego od moralności.

2. Kierunek prawno - naturalny - przedstawiciele tego kierunku twierdzą, że oprócz prawa pozytywnego mamy do czynienia jeszcze z innym prawem, a mianowicie z prawem natury.

Istnieją różne koncepcje definiujące to prawo naturalne.

1. klasyczne ujęcie prawa naturalnego związane jest z filozofią św. Tomasz z Akwinu; Tomiści twierdzą, że prawo natury wywodzi się z objawionej woli Boga odbijającej się w naszych sumieniach, a więc prawo natury to prawo boskie;

2. prawo naturalne odwołuje się nie do objawionej woli Boga lecz do rozumu człowieka, prawo to konstruuje i tworzy rozum ludzki i odwołuje się do podstawowych zasad: sprawiedliwości, godności

3. Szkoła prawa natury o zmiennej treści (I. Kant) - prawo natury nie ma raz na zawsze z góry danej treści, jest wytworem ludzkiego intelektu i odpowiada wrażliwości moralnej danej epoki, także wyobrażeniom o ładzie społecznym, o sprawiedliwości.

3.Kierunek realistyczny - krytykuje on powyższe dwa kierunki, przedstawiciele tego kierunku koncentrują się na tzw. prawie w działaniu ( szczególnie prawnicy amerykańscy).

Przedstawiciele tego kierunku za prawo uważają wzory postępowania ujawniające się w konkretnych zachowaniach ludzi lub w decyzjach określonych osób, które uznaje się za mające znaczenie prawne (prawo jest tym, co zrobią z nim w danej sprawie sędziowie, prawnicy, adwokaci.

4.Prawo w znaczeniu prawniczym

Prawo jest zespołem norm prawnych ustanowionych bądź uznanych przez odpowiednie organy państwa, które poparte są przymusem państwowym. W tym kierunku dominująca jest teoria prawa pozytywnego, przy czym porządek prawny nie może być oderwany od tworzonych w kulturze ideałów czy wzorów zachowań, ponieważ prawo spotyka się z pełnym posłuchem społeczeństwa tylko wtedy, gdy społeczeństwo te prawo w pełni akceptuje.

PRAWO JAKO ZJAWISKO SPOŁECZNE

Prawo jest niewątpliwie zjawiskiem społecznym, czego konsekwencją jest:

• pojawia się wtedy, kiedy mamy do czynienia z relacjami między jednostkami ludzkimi w ramach mniej lub bardziej zorganizowanej grupy społecznej;

• prawo ma charakter zewnętrzny tzn. że dotyczy zewnętrznych zachowań człowieka względem innych ludzi;

• prawo wyraża wartości i potrzeby o szerszym lub węższym zasięgu społecznym, ma je chronić i urzeczywistniać;

• prawo powstaje jako produkt procesu decyzyjnego, toczącego się w ramach grup społecznych;

• prawo jest formułowane i bronione przez społeczeństwo za pośrednictwem takich instytucji jak parlament, rząd, sądy, są to instytucje tworzone właśnie przez społeczeństwo i ich zadaniem jest właśnie przestrzeganie i bronienie prawa;

• obowiązywanie norm prawnych uzależnione jest od społecznego przyzwolenia dla prawa

Naczelną cechą prawa jest jego normatywny charakter oznacza to, że prawem są normy prawne, które wyrażają wzór powinnego zachowania się, który może przybrać różną postać, możemy mówić o wzorze polegającym na pewnym obowiązku prawnym - nakazem lub zakazem. Złamanie nakazu lub zakazu rodzi skutek w postaci sankcji. Wzór powinnego zachowania się może przybrać postać dozwalającą, mogą uprawniać do określonego typu zachowania ( nie ma sankcji prawnych).

PRAWO A INNE REGULATORY ZACHOWAŃ SPOŁECZNYCH

1. Normy społeczne funkcjonujące w społeczeństwie tworzone są przez same społeczeństwo.

2. Normy społeczne mają powszechny, ogólny i abstrakcyjny charakter.

Społeczeństwo tworzy normy społeczne w określonym celu, tworzy je po to, ażeby wszyscy członkowie społeczeństwa w określonych sytuacjach zachowali się w określony sposób, dlatego też mówimy, że normy społeczne mają charakter powszechny bo dotyczą wszystkich członków społeczeństwa. Normy te tworzą wzór powinnego zachowania się i społeczeństwo jako twórca tych norm oczekuje, że każdy członek społeczności będzie tych norm przestrzegał.

Normy społeczne można podzielić na dwie zasadnicze grupy:

1. normy, które nie są związane bezpośrednio związane z funkcjonowaniem państwa, należą tu takie normy jak: normy moralne, normy obyczajowe, normy religijne, a także normy estetyczne;

2. normy, które związane są z funkcjonowaniem państwa, należą tu normy polityczne i normy prawne.

NORMY MORALNE odnoszą się do zewnętrznych zachowań człowieka oraz jego intencji i postaw, poddawane są ocenie z punktu widzenia szeroko rozumianej idei dobra.

NORMY OBYCZAJOWE odwołują się do pewnej konwencji społecznej i dotyczą zachowań w kategoriach: jest lub nie jest przyjęte, wypada czy nie wypada czynić określonej rzeczy w określonych okolicznościach

NORMY RELIGIJNE (pokrywają się z normami moralnymi np. nie zabijaj, nie kradnij i obyczajowymi np. sposoby obchodzenia świąt, a także istnieją normy które regulują funkcjonowanie danego kościoła jako instytucji w społeczeństwie np. kodeks prawa kanonicznego).

NORMA ESTETYCZNA określa kanony piękna, określa czy coś jest ładne czy brzydkie, są one zmienne, ewoluują.

Różnice między normą moralną a prawną

1. inny jest przedmiot regulacji normy prawnej i normy moralnej, normy prawne odnoszą się tylko i wyłącznie zewnętrznych zachowań człowieka, normy moralne dotyczą nie tylko zewnętrznych ale także wewnętrznych zachowań i pobudek człowieka;

2. norma moralna dotyczy zachowań względem innych ludzi, względem samego siebie, względem Boga, względem wiary i przyrody, natomiast norma prawna dotyczy zewnętrznych zachowań człowieka względem innych ludzi, względem innych jednostek, a także innych elementów i wiary w i przyrody;

3. geneza tych dwóch norm jest inna; norma prawna powstaje przez państwo, natomiast norma moralna na skutek własnego sumienia (ma charakter autonomiczny);

4. sposób ogłaszania i formalizowania norm; normy prawne znajdują się w aktach prawnych, które to mogą przybrać różną formę np. ustawy, rozporządzenia, kodeksy, zasadą jest to, że wszystkie akty prawne muszą być opublikowane, ogłoszone w odpowiednim dzienniku rządowym i dopiero wtedy mogą wejść w życie, natomiast normy moralne nie są publikowane, nie są sformalizowane, mogą być różnie interpretowane;

5. sposób sankcjonowania tych norm jest odmienny; gdy naruszona zostaje norma prawna dokładnie jest określona sankcja, sankcja ma charakter sformalizowany tzn. skupiony, jeżeli naruszona zostaje norma moralna może spowodować to potępienie lub odrzucenie w danej społeczności, sankcją są też wyrzuty sumienia.

DEFINICJA PAŃSTWA

PAŃSTWO jest polityczną, hierarchiczną, przymusową, terytorialną i suwerenną organizacją obejmującą całe społeczeństwo.

Na państwo muszą obowiązkowo składać się następujące czynniki:

• ludność

• terytorium

• ośrodek władzy

Ludność zamieszkująca dane państwo zazwyczaj określana jest terminem naród, naród można rozumieć jako wspólnotę zintegrowaną przez państwo, jako wielką grupę społeczną zjednoczoną przez wspólną kulturę, wielopokoleniowa tradycja, wspólne symbole, bohaterowie narodowi.

Terytorium to obszar lądowy określony granicami państwa oraz przyległe do niego wody przybrzeżne oraz śródlądowe, a także wnętrze ziemi oraz przestrzeń powietrzna rozciągająca się nad państwem.

Ośrodek władzy - w państwach demokratycznych władza wyłaniana jest w sposób demokratyczny (wybór parlamentu i głowy państwa). Władza powinna być legitymna tzn. powinna być wybrana w sposób zgodny z prawem, powinna posiadać tzw. legitymację do rządzenia co gwarantuje posłuch .

Państwo jest organizacją przymusową.

Przymus może być stosowany przez ograny prawne działające zgodnie z prawem, przymus jest przymusem sformalizowanym, państwo dla wyegzekwowania własnych decyzji może posłużyć się przemocą fizyczną, np. państwo może odebrać czyjeś mienie, ograniczyć wolność.

Władza w państwie jest suwerenna, co oznacza jej niezależność. Suwerenność wewnętrzna oznacza, że władza państwowa ma możność stanowienia i zmieniania prawa, jest władzą najwyższą, zwierzchnią wobec innych podmiotów i instytucji występujących w społeczeństwie. Suwerenność zewnętrzna oznacza, że władza państwowa jest niezależna od innych państw.

ZWIĄZKI POMIĘDZY PAŃSTWEM A PRAWEM

1. Twórcą prawa jest państwo, które działa za pomocą kompetentnych organów;

2. Państwo tworząc i stosując prawa realizuje swoje funkcje polityczne;

3. Prawo określa kompetencje, strukturę, tryb działania organów państwa;

4. Prawo określa status i uprawnienia obywateli, ich obowiązki zwłaszcza w stosunku z państwem.

2.

Wstęp do prawa.

sobota,4 marca 2000

TEMAT: Norma prawna.

Norma prawna tworzona jest przez państwo, za pomocą kompetentnych jego organów, jest sankcjonowana przez państwo, to państwo dba o to, żeby norma ta była przestrzegana. Państwo posiada środki przymusu, za pomocą których może wyegzekwować stosowanie, przestrzeganie normy prawnej.

Norma prawna jest precyzyjna, dokładnie określa do kogo jest skierowana, na czym polega wzór powinnego zachowania się oraz jakie będą skutki i ujemne konsekwencje zachowanie się niezgodnego z jej treścią np. kto zabija człowieka podlega karze pozbawienia wolności od ... do ... - jest to norma precyzyjna, dokładnie określa kogo dotyczy, wzór powinnego zachowania się - nie zabijaj!, sankcja jest dokładnie określona.

Norma prawna jest konstruowana na podstawie przepisów prawnych. Norma prawna i przepis prawny to nie są synonimy pomimo tego, że oba przepisy wskazują regułę powinnego zachowania się.

Norma prawna jest to reguła powinnego zachowania się skierowana do określonego kręgu adresatów poparta przymusem państwowym. Norma prawna jest jednostką logiczną aktu prawnego (są zapisane w aktach prawnych).

Przepis prawny jest jednostką techniczną aktu prawnego, gdyż za pomocą przepisów prawnych normodawca tworzy akt prawny.

Przepis prawny może przybrać postać artykułu, paragrafu bądź mniejszej jednostki redakcyjnej tj. ustęp, punkt czy litera. Przepis jest wypowiedzią zdaniokształtną tzn. że wypowiedzi określonej jako przepis nie możemy nadawać kanonu prawdy bądź fałszu, ma obowiązek dyrektywalny tzn. wynikają z niego obowiązki bądź uprawnienia.

Konstruować normę prawną tzn. znaleźć trzy spójne ze sobą elementy, tymi elementami są: hipoteza normy prawnej, dyspozycja oraz sankcja.

Hipoteza normy prawnej określa krąg adresatów do których norma jest skierowana oraz okoliczności w jakich ma zastosowanie. Składa się z dwóch zasadniczych elementów : elementów podmiotowych oraz przedmiotowych.

Elementy podmiotowe normy prawnej określają cechy adresata do których można zaliczyć np. jego wiek, status zawodowy, status rodowy, płeć, określają także cechy funkcjonowania podmiotu czyli adresata np. w celu przywłaszczenia czyjejś rzeczy , w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Elementy przedmiotowe normy prawnej określają stany bądź zjawiska zewnętrzne w stosunku do adresata ale mające wpływ na jego działanie np. powódź, pożar.

Hipoteza normy prawnej może mieć bardzo różną postać, może być to bardzo rozbudowana część normy prawnej, ale może być ona bardzo krótka.

Dyspozycja określa wzór powinnego zachowania się, mówi jak ma zachować się adresat normy prawnej o ile zaistnieją okoliczności przewidziane w hipotezie. Ten wzór powinnego zachowania się może polegać albo na obowiązku prawnym, może również polegać na uprawnieniu. Obowiązek to zakaz lub nakaz określonego zachowania, które może polegać na działaniu lub zaniechaniu działania, którego niewypełnienie powinno lub może pociągać za sobą przewidziane przez prawo ujemne dla adresata konsekwencje prawne. Uprawnienie polega na tym, że norma prawna przewiduje dla danego podmiotu możliwość zachowania się wywołującego skutki prawne ale zachowanie to nie jest obowiązkiem tego podmiotu, są to zachowania dozwolone przez prawo, zwane dozwoleniami mocnymi.

Sankcja normy prawnej są to ujemne skutki prawne polegające na zastosowaniu represji w postaci przymusu państwowego jaki powinny nastąpić gdy adresat normy prawnej nie zastosuje się do nakazu czy zakazu, a więc gdy nie wypełnia obowiązku prawnego. Istnieją trzy typy sankcji: represyjna in. karna, egzekucyjna, nieważności czynności prawnej.

Z sankcją karną mamy do czynienia gdy zostają złamane, naruszone normy prawa karnego, obecnie te normy są zawarte w prawie Kodeks karny z 6 czerwca 1997 roku. Kodeks karny wprowadza dwa typy sankcji karnych : kary - określone są w art. 32 KK i są to : kara grzywny, ograniczenia wolności, pozbawienia wolności, 25 lat pozbawienia wolności, dożywotniego pozbawienia wolności; środki karne - nie mogą być wymierzane samoistnie tzn. że mogą one być wymierzane obok kary, mają na celu zwiększenie represyjności kar, środki karne wymienia art. 39 KK i zaliczane są do nich pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu, prowadzenia określonych działalności gospodarczych, zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa lub które służyły do popełnienia przestępstwa, obowiązek naprawienia szkody, nawiązka, świadczenie pieniężne, podanie wyroku do publicznej wiadomości. Sankcje karne mogą być bezwzględnie oznaczone, nie pozostawiając sądowi żadnej możliwości wyboru ani ich rodzaju ani ich wielkości. Sankcje karne mogą być też względnie oznaczone określające rodzaj kary i granice jej wymiaru. Mogą być sankcje alternatywnie oznaczone taka sankcja pozostawia ocenie sądu wybór rodzaju kary spośród tych kar jaki przewiduje dany przepis prawa.

Sankcja egzekucyjna - mamy z nią do czynienia wtedy, gdy dochodzi do naruszenia norm prawa administracyjnego bądź cywilnego. Sankcja egzekucyjna ma na celu zmuszenie adresata zachowującego się niezgodnie z nakazem bądź zakazem do osiągnięcia takiego stanu rzeczy jaki powinien mieć miejsce w wyniku dobrowolnego zastosowania się do postanowień normy prawnej np. eksmisja lokatora, egzekucja majątku z tytułu długów.

Sankcja nieważności czynności prawnej - mamy z nią do czynienia w przypadku naruszenia norm prawa cywilnego oraz norm prawa rodzinnego, sankcja ta powoduje, że dokonana czynność prawna stanie się nieważna. Występują dwa typy nieważności czynności prawnej :

1. nieważność ex lege to nieważność normy prawa, polega ona na tym że dokonana czynność prawna z mocy danego prawa jest od początku istnienia nieważna;

2. gdy do unieważnienia czynności prawnej wymagane jest wszczęcie określonego postępowania np. dokonanie czynności prawnej pod wpływam błędu istotnego;

Konstruowanie normy prawnej następuje w procesie wykładni prawa. Wykładnia prawa jest jednym z etapów stosowania prawa przez sądy lub organy administracji, polega ona na interpretacji przepisu prawnego.

Koncepcje na temat struktury normy prawnej:

1. Struktura jednoelementowa - norma prawna może się składać z jednego tylko elementu - z dyspozycji.

2. Struktura dwuelementowa - norma prawna może składać się z dwóch elementów, niektórzy uważają że te elementy to hipoteza i dyspozycja, inni zaś że dyspozycja i sankcja.

3. Struktura trójelementowa - muszą istnieć trzy elementy.

Koncepcja norm sprzężonych - zakłada istnienie dwóch norm prawnych :

1. Norma sankcjonowana - norma ta składa się z hipotezy i dyspozycji

2. Norma sankcjonująca - ma ona zastosowanie w sytuacji gdy dojdzie do naruszenia normy sankcjonowanej, również składa się z hipotezy i dyspozycji.

PRZEPIS PRAWNY

Przepis prawny składa się z następujących elementów : poprzednika, następnika i funktora normotwórczego.

Poprzednik wskazuje okoliczności z którymi należy wiązać skutki prawne, następnik określa skutki prawne mające zastosowanie w przypadku zaistnienia okoliczności wymienionych w poprzedniku.

Funktor normotwórczy jest tą częścią przepisu, który łączy w jedną całość poprzednik i następnik np. „Kto w związku z pełnieniem funkcji publicznej przyjmuje korzyść majątkową, osobistą lub ich obietnicę podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5.” Od początku zdania do słów „... lub ich obietnicę ...” jest poprzednik, od „ ... podlega karze ...” do końca to następnik. Nie zawsze jednak poprzednik jest pierwszy, może on być zamieniony z następnikiem na miejsca.

3.

Wstęp do prawa

Sobota, 18 marca 2000r.

Temat: Normy prawne

PODZIAŁ NORM PRAWNYCH

Normy prawne, ze względu na kryterium treści dzielimy na uprawniające, nakazujące i zakazujące.

Normy prawne ze względu na specyficzne związki treściowe rożnych elementów można podzielić na normy:

1. ius cogens - są to normy o obowiązywaniu bezwzględnym, tzn. należy ją stosować w każdym wypadku, adresat ma obowiązek dostosować się do tej normy i nie może zachować się w żaden inny sposób np. Nie zabijaj!

oraz ius dispositivum - norma o obowiązywaniu względnym, określa ona wzór powinnego zachowania się, ale adresat normy prawnej sam zadecyduje czy z tej normy skorzysta, czy też wybierze inny wzór powinnego zachowania się. Te normy znajdują się w np. Kodeksie cywilnym. Przykładem jest np. „za wykonaną umowę o dzieło należy zapłacić w terminie ... , chyba że strony postanowią inaczej”.

b) lex generalis - norma ogólna, która w sposób bardzo ogólny określa pewien stan rzeczy;

lex specjalis - norma określająca wyjątek od normy ogólnej.

Gdy mamy do czynienia z normą lex generalis i lex specjalis należy korzystać zawsze z normy lex specjalis.

Przykład: „Kto pozbawia człowieka wolności podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5” - lex generalis „ ...jeżeli pozbawienie wolności trwało dłużej niż 7 dni lub łączyło się ze szczególnym udręczeniem to podlega karze do 10 lat”. - lex specjalis

Podział norm prawnych ze względu na sposób sankcjonowania:

1. lex perfecta - norma opatrzona jedynie sankcją nieważności czynności prawnej np. czynność prawna dokonana przez osobę nie posiadającą zdolności prawnej jest nieważna, przeniesienie własności nieruchomości w formie innej niż aktu notarialnego z mocy prawa jest nieważna;

2. lex plus quam perfecta (norma więcej niż doskonała) - opatrzona jest ona sankcją nieważności oraz inną sankcją prawną, zazwyczaj represyjną np. „Nieważne jest małżeństwo zawarte przez osobę, która pozostaje w innym związku małżeńskim” - na taką osobę nakładana jest sankcja nieważności czynności prawne oraz sankcja karna tj. represyjna.

3. lex minus quam perfecta (norma mniej niż doskonała) - opatrzona sankcją represyjną, ale nie nakłada sankcji nieważności czynności prawnej, np. „ Nie można unieważnić małżeństwa z powodu pozostania przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim, jeżeli poprzednie małżeństwo ustał lub zostało unieważnione...”

4. lex imperfecta (norma niedoskonała) - norma, która nie powoduje żadnej sankcji prawnej. Tego typu przepisy można znaleźć w prawie konstytucyjnym, rodzinnym i administracyjnym.

PODZIAŁ PRZEPISÓW PRAWNYCH

Przepisy prawne można podzielić na: konkretne, odsyłające i blankietowe.

1. przepis konkretny - to taki przepis, który w sposób pełny (kompletny i wyczerpujący) określa sposób postępowania, jakiego domaga się ustawodawca od adresata.

2. przepis odsyłający - jest to przepis który nie wskazuje określonego stanu faktycznego i skutków prawnych lecz odsyła do innych przepisów konkretnych. Przepisy te są ustanawiane w celu uniknięcia w tekstach prawnych kilkakrotnego powtarzania tych samych postanowień.

3. przepis blankietowy - jest to przepis, który nie formułuje w sposób pełny i wyczerpujący postulowanego przez ustawodawcę postępowania, lecz upoważnia inny, hierarchicznie niższy organ państwa, do wydania w przyszłości przepisu pełnego, konkretnego. Przepis ten nie wyraża w pełni normy prawnej, lecz tylko sygnalizuje ją w sposób ogólny, zapowiadając jednocześnie jej uzupełnienie przez inny organ państwa

Inny podział przepisów prawnych to:

1. przepisy proste - to taki przepis, gdy mamy określony jeden tylko stan faktyczny w którym należy związać jeden tylko skutek prawny np. „...kto zabija nieumyślnie człowieka podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”.

2. przepisy złożone - to taki przepis, który określa więcej niż jeden stan faktyczny tj. kilka stanów, z którymi należy wiązać jeden lub więcej skutków prawnych np. „Kto podrabia, albo przerabia polski albo obcy pieniądz, inny środek płatniczy albo dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce lub z pieniędzy, innego środka płatniczego albo z takiego dokumentu usuwa oznakę umorzenia...”

Ponadto przepisy prawne możemy podzielić na:

1. przepisy pierwszego stopnia - są to przepisy konkretne, przepisy które z określanymi faktami wiążą bezpośrednio skutki prawne, określa on stan faktyczny i skutki zaistnienia tego stanu;

2. przepisy drugiego stopnia - przepis o przepisie pierwszego stopnia, niewątpliwie należą tu przepisy odsyłające i blankietowe, jest to przepis o przepisie konkretnym. Wśród przepisów drugiego stopnia można wyróżnić przepisy:

• derogacyjne (przepisy uchylające) - jest to przepis, który uchyla moc zobowiązywania innego przepisu lub grupy przepisów, np. gdy wchodzi w życie jakiś akt prawny, na końcu tego aktu prawnego pojawiają się przepisy derogacyjne, które mówią jakie przepisy, części przepisów bądź też całe akty prawne tracą moc obowiązywania z momentem wejścia w życie nowego aktu prawnego.

• intertemporalne (przepisy przejściowe) - to przepisy, które mówią który z aktów prawnych dotychczas obowiązujący czy nowy wchodzący w życie należy stosować do stanów faktycznych powstałych przed dniem wejścia w życie nowego aktu prawnego np. gdy przestępstwo zostało popełnione przed zmianą KK, zaś postępowanie sądowe ma miejsce po zmianie przepisów KK przepis ten mówi nam który z przepisów prawnych należy zastosować (zazwyczaj stosuje się ten akt prawny, który jest łagodniejszy dla przestępcy).

BUDOWA AKTU PRAWNEGO

Akt prawny - jest to akt ustanowiony przez kompetentny organ państwa, składający się z przepisów prawnych wyrażających normy prawne. Akt prawny aby był bardziej skuteczny musi posiadać określoną strukturę wewnętrzną. Wyodrębnia się w nim pewne stałe elementy:

1. nagłówek - na nagłówek składają się 3 elementy: nazwa rodzaju aktu prawnego (ustawa, umowa międzynarodowa, rozporządzenie), data uchwalenia lub ustanowienia aktu prawnego, przedmiot unormowania tj. określenie czego konkretnie akt dotyczy;

2. preambuła in. arenga, wstęp (może wystąpić, ale nie musi) - występuje ona tylko w dwóch rodzajach aktów prawnych np. konstytucji lub w umowach międzynarodowych (bardzo rzadko w ustawach). Nadaje ona pewien szczególny charakter danemu aktowi prawnemu. Znajduje się ona między częścią tytułową, a częścią zasadniczą. W preambule normodawca uzasadnia dlaczego został stworzony dany akt prawny, wskazuje wartości na których opiera się ten akt prawny, często określa się genezę altu prawnego. Preambuła różni się od dalszych części aktu prawnego, ponieważ nie dzieli się ona na przepisy;

3. wskazanie podstawy prawnej - występuje wyłącznie w aktach wykonawczych do ustaw np. „na podstawie ustaw i w celu ich wykonania”.

4. część zasadnicza aktu prawnego - składa się z przepisów opatrywanych kolejno po sobie następującymi numerami oznaczonymi za pomocą cyfr arabskich. Postanowienia ustaw są numerowane kolejno jako artykuły, a postanowienia rozporządzeń i zarządzeń jako paragrafy. Są to podstawowe elementy techniczne tekstu prawnego. Teksty obszerniejszych aktów normatywnych są dzielone na takie jednostki systematyzacyjne jak: części, księgi, tytuły, działy, rozdziały, oddziały. W części zasadniczej znajdują się tzw. przepisy końcowe. Znajdują się tu trzy rodzaje przepisów: przepisy przejściowe (intertemporalne), przepisy derogacyjne i przepis określający moment wejścia w życie aktu prawnego.

5. podpis (bądź podpisy) kompetentnej osoby. Ustawy podpisuje Prezydent, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów - Prezes Rady Ministrów, rozporządzenia i zarządzenia wydawane przez poszczególnych ministrów - właściwi ministrowie.

Każdy akt prawny wymaga publikacji, gdyż dopóki nie będzie on opublikowany nie ma on mocy obowiązywania.

Akty prawne publikuje się w Dzienniku Ustaw albo w „Monitorze Polskim”.

W Dz. U. publikuje się akty o powszechnej mocy obowiązywania tj. zmiany do konstytucji, ratyfikowane umowy międzynarodowe, ustawy, rozporządzenia, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o utracie mocy obowiązującej aktów prawnych, które publikuje się w Dz. U., oświadczenia rządowe, obwieszczenia naczelnych organów administracji państwowej ustalające teksty jednolite ustaw i rozporządzeń Rady Ministrów.

W „Monitorze Polskim” publikowane są akty nie mające powszechnej mocy obowiązywania tj. postanowienia, zarządzenia, uchwały, obwieszczenia.

Akt prawny zapisywany jest za pomocą przepisów prawnych. Przepis prawny jest jednostka techniczną aktu prawnego, natomiast norma prawna jest jednostką logiczną aktu prawnego i za jej pomocą wyraża się określoną treść.

Temat: Źródła prawa

Wtedy kiedy podstawą do wydawania jakichkolwiek decyzji są akty prawne mówimy, że mamy do czynienia ze źródłami prawa stanowionego. Prawo stanowione zwane jest również prawem pozytywnym. W większości krajów obowiązuje taki właśnie system źródeł prawa.

Za źródło prawa uznaje się akty prawne ustanowione przez kompetentne organy władzy państwowej. Akty prawne składają się z przepisów prawnych wyrażających normy prawne.

W krajach anglosaskich oprócz źródeł prawa stanowionego za prawo uznaje się również prawo zwyczajowe oraz precedens, co oznacza że zwyczaj może stanowić podstawę do wydania orzeczenia przez sąd. O zwyczajach możemy mówić wtedy, kiedy on trwa przez długi czas, gdy ma powszechną akceptację. Dla istnienia prawa zwyczajowego niezbędne jest jego potwierdzanie poprzez jego stosowanie przez sąd. Inaczej zwyczaj umiera, przestaje obowiązywać, przestaje istnieć. W krajach anglosaskich następuje ograniczenie prawa zwyczajowego (stosuje się je zazwyczaj wyłącznie w prawie cywilnym).

Precedens jest tworzony przez sądy w sytuacji, kiedy sędzia rozpatrując określony stan faktyczny (określony problem) nie może dla tego problemu znaleźć odpowiadającej normy prawnej ani normy zwyczajowej. Wówczas sędzia ma prawo do wydania rozstrzygnięcia na podstawie własnego doświadczenia, uznania, na zasadzie słuszności. Precedens jest także źródłem prawa dlatego, że w przyszłości inne sądy na podstawie tego precedensu będą mogły wydawać orzeczenia. W krajach anglosaskich nie ma sztywnej granicy pomiędzy procesem stanowienia a stosowania prawa. W Polsce mamy ścisłą rozdzielność tych stron. Inne podmioty prawo stanowią a inne stosują. Kasty stosowania prawa, a więc orzeczenia sądowe i decyzje administracyjne, tworzą tzw. normy konkretne i indywidualne.

4.

Wstęp do prawa

Sobota, 1 kwietnia 2000r.

Temat: Źródła prawa

Do źródeł powszechnie obowiązującego prawa zaliczmy: konstytucję, ustawy, ratyfikowane ustawy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

Pod pojęciem źródeł powszechnie obowiązującego prawa należy rozumieć że prawo zamieszczone w tym powszechnie obowiązującym źródle prawa dotyczy każdego, zarówno obywatela jak i organ państwa, natomiast w odróżnieniu od źródeł powszechnie obowiązującego prawa wyróżniamy akty wewnętrzne. Akty te nie mogą stanowić podstawy do wydania jakichkolwiek decyzji skierowanych do obywateli. Są to akty mające charakter wewnętrzny.

KONSTYTUCJA

Obecnie obowiązuje Konstytucja uchwalona 2 kwietnia 1997r, ustawa konstytucyjna weszła w życie z dniem 17 października 1997r, w piątą rocznicę uchwalenia Małej Konstytucji. Podstawą do uchwalenia konstytucji była ustawa konstytucyjna z kwietnia 1992r, o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczpospolitej Polski. W kwietniu 1994r ta ustawa została znowelizowana. Prawo do wniesienia projektu konstytucji nabyli: Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego, 196 członków Zgromadzenia Narodowego oraz prezydent, natomiast po nowelizacji z kwietnia 1994r prawo do wniesienia projektu konstytucyjnego nabyli: grupa 500tys. obywateli mających czynne prawo wyborcze. W oparciu o te uprawnienie do Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego wpłynęło 8 projektów konstytucji, przy czym jeden z nich został wycofany (projekt prezydenta), 5 projektów wniosły ugrupowania polityczne mające w owym czasie (1993/1994r) reprezentację w Sejmie (1projekt SLD, 2 - PSL, 3 - UW, 4 - Konfederacji Polski Niepodległej, 5 - Porozumienia Centrum), projekt senacki, projekt obywatelski.

Konstytucja miała być uchwalona większością 2/3 głosów przez Zgromadzenie Narodowe (obie izby parlamentu obradujące łącznie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu). Na podstawie wszystkich projektów Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego miała opracować jeden projekt konstytucji, co stało się dopiero na początku 1997r. Ustawa o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji zakładała, że konstytucja musi być uchwalona w trzech czytaniach. Drugie czytanie kończyło się przekazaniem teksty konstytucji prezydentowi, ponieważ prezydent ma prawo po drugim czytaniu zaproponować do tekstu poprawki, natomiast w trzecim czytaniu nie można już wnieść żadnych poprawek. Na zaproponowanie owych poprawek po drugim czytaniu prezydent miał 60 dni. W przypadku obowiązującej konstytucji prezydent wniósł 41 poprawek, z czego 8 zostało odrzuconych w głosowaniu, dwie prezydent wycofał, a reszta została przyjęta. Każda poprawka prezydenta była głosowana w Zgromadzeniu Narodowym oddzielnie, a uznawano ją za przyjętą, jeżeli Zgromadzenie nie odrzuciło jej w głosowaniu bezwzględną większością głosów (50% + 1 głos). Po głosowaniu nad tekstem wszystkich poprawek odbyło się głosowanie nad kompletnym tekstem konstytucji. Ustawa konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji wymagała by konstytucja przyjęta przez Zgromadzenie Narodowe była również przyjęta w drodze referendum konstytucyjnego. To referendum miał zarządzić prezydent, odbyło się ono 25 kwietnia 1997r. Zakładano, że konstytucja zostanie przyjęta, jeśli w referendum weźmie udział co najmniej połowa uprawnionych do głosowania.

Zgodnie z naszą konstytucją, konstytucja jest aktem prawnym o najwyższej pozycji, oznacza to, że jest ona fundamentalnym aktem prawnym, a więc wszystkie inne akty prawne muszą być zgodne z konstytucją, treść syndykatu prawnego nie może być sprzeczna z konstytucją. Trybunał ma prawo uchylać akty prawne sprzeczne z konstytucją. Konstytucja określa organy kompetentne do wydawania innych aktów prawnych, to w konstytucji znajdują się upoważnienie dla innych organów do stanowienia prawa. Konstytucja mówi jakie organy państwowe mogą wydawać określone akty prawne. Konstytucja jest szczególnym aktem ze względu na: szczególną treść, szczególny sposób jej uchwalania i dokonywania zmian, oraz ze względu na szczególną moc obowiązywania.

USTAWY

Ustawy uchwalane są przez Sejm i Senat, na podstawie ogólnego upoważnienia zawartego w Konstytucji (art.118 - 121). Art. 118 mówi, kto może wnosić projekty ustaw. Do tych podmiotów należą: posłowie, Senat, prezydent, Rada Ministrów oraz grupa 100tys. obywateli posiadających czynne prawo wyborcze do Sejmu. Ustawy uchwalane są w trzech czytaniach, Sejm ustala ustawy zwykłą większością głosów. Uchwalona przez Sejm ustawa przekazywana jest przez Marszałka Sejmu do Senatu. Senat w ciągu 30 dni podejmuje uchwałę, mogą to być różnego rodzaju uchwały: o przyjęciu ustawy w całości, o przyjęciu ustawy z poprawkami, uchwała o odrzuceniu ustawy w całości. Jeśli Senat podejmie uchwałę o przyjęciu tekstu ustawy w całości to proces ustawodawczy jest zakończony, natomiast w dwóch pozostałych przypadkach ustawa powraca do Sejmu, ponieważ Sejm ma prawo do odrzucenia uchwały Senatu bezwzględną większością głosów. Jeśli Sejm nie zdoła bezwzględną większością głosów odrzucić uchwały Senatu, ustawa upada, zaś jeśli projektodawca ustawy chce, aby była ona uchwalona, musi rozpocząć proces ustawodawczy od początku, a więc musi z powrotem wnieść projekt ustawy. Uchwaloną ustawę Marszałek Sejmu przekazuje prezydentowi do podpisu. Jednak jeśli Senat w ciągu 30 dni nie podejmie uchwały o przyjęciu ustawy, ani o jej odrzuceniu, wtedy traktuje się taką ustawę jako przyjętą przez Senat w brzmieniu zaproponowanym przez Sejm i przekazuje się ją prezydentowi, który ma 21 dni na jej podpisanie. Prezydent przed podpisaniem ustawy ma prawo skorzystać z dwóch środków prawnych (ale nie łącznie, ma do wyboru jeden z nich): może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją, może odmówić podpisania ustawy i z umotywowanym wnioskiem przekazać ją Sejmowi do ponownego rozpatrzenia, Sejm z kolei ma prawo do odrzucenia wniosku prezydenta większością 3/5 głosów. Jeśli zaś wniosek prezydenta nie zostanie odrzucony - ustawa upada. Po zarządzeniu ustawy prezydent zarządza jej publikację w dzienniku ustaw. Istnieją także ustawy, których proces ustawodawczy nieco się różni np. ustawa budżetowa - prezydent ma tylko 7 dni na jej podpisanie i nie może wystąpić z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie ustawy, może jedynie wystąpić z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego, innym przykładem są tzw. pilne projekty ustaw, które może wnieść wyłącznie Rada Ministrów, są to projekty, które muszą być pilnie, szybko uchwalone, w tym przypadku skracają się wszelkiego rodzaju terminy, które muszą być zachowane w procesie ustawodawczym w parlamencie, zmniejsza się liczba czytań z trzech do dwóch, prezydent musi podpisać ustawę w ciągu 7 dni.

Ustawa jest aktem prawnym samoistnym, do uchwalenia ustawy nie potrzeba szczególnej podstawy prawnej, jedynie potrzebne jest to ogólne upoważnienie do jej uchwalenia (w Konstytucji), a więc treść może być dowolnie kształtowana przez parlament.

RATYFIKOWANA UMOWA MIĘDZYNARODOWA

Umowy międzynarodowe zawiera rząd, natomiast umowa międzynarodowa aby mogła stać się prawem obowiązującym w Polsce musi być włączona do systemu prawa. Łączenie taki odbywa się poprzez ratyfikowanie umowy międzynarodowej. Dopóki umowa nie zostanie ratyfikowana, nie stanowi ona źródła prawa. W Polsce istnieją dwa typy ratyfikowanych umów międzynarodowych. Pierwszy typ stanowią umowy na ratyfikację których w drodze ustawy zgodę wyraża parlament, zaś drugi typ to umowy, na ratyfikację których nie potrzeba zgody parlamentu.

Umowy międzynarodowe w Polsce ratyfikuje prezydent. Prezydent musi uzyskać zgodę parlamentu na ratyfikację umowy międzynarodowej, gdy umowa ta dotyczy:

• pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

• wolności, praw i obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

• członkostwa Rzeczpospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

• znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

• spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

W pozostałych wypadkach prezydent nie musi posiadać zgody parlamentu na ratyfikację umowy międzynarodowej.

Jeżeli na ratyfikację umowy zgodę wyraził Sejm, a umowa ta jest sprzeczna z ustawą, umowa międzynarodowa ma pierwszeństwo, gdyż jest ona wyżej w hierarchii aktów prawnych, natomiast w drugim wypadku, gdy na ratyfikację umowy międzynarodowej nie potrzeba było zgody Sejmu, a umowa ta stoi w sprzeczności z ustawą, to wówczas ustawa ma pierwszeństwo.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe, na których ratyfikację w drodze ustawy wyraził zgodę parlament, publikowane są identycznie jak ustawy w Dzienniku Ustaw.

ROZPORZĄDZENIA

Konstytucja stanowi jakie organy upoważnione są do wydawania rozporządzeń. Należą tu: Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, ministrowie oraz przewodniczący określonych w ustawie Komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów. Ponadto rozporządzenia może stanowić Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, a także prezydent.

Rozporządzenia są to akty prawne wydawane na podstawie ustawy w celu jej wykonania.

Ustawa zawiera szczegółowe upoważnienie do wydania rozporządzenia, które określa:

• organ właściwy do wydania rozporządzenia,

• ...... spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści akt.

Rozporządzenie nie jest aktem prawnym samoistnym, rozporządzenie wykonuje ustawę, jest wydane tylko i wyłącznie wtedy, kiedy ustawa zobowiązuje.

Rozporządzenie jako akt wykonujący ustawę nie może być z ustawą treściowo sprzeczne.

Konstytucja jest najwyższym, fundamentalnym aktem prawnym, wszystkie inne akty prawne w państwie muszą być z konstytucją zgodne. Ustawy uchwalane są na podstawie upoważnienia zawartego w Konstytucji, tak więc ich treść nie może być sprzeczna z Konstytucją, nad czym czuwa Trybunał Konstytucyjny, którego obowiązkiem jest uchylenie ustawy o treści sprzecznej z treścią Konstytucji. Umowa międzynarodowa znajduje się pomiędzy ustawą a rozporządzeniem, czasami znajduje się wyżej w hierarchii niż ustawa, a czasami niżej. Rozporządzenie natomiast musi być zgodne z treścią umowy międzynarodowej, ustawą i oczywiście z treścią Konstytucji.

AKTY PRAWNE O CHARAKTERZE WEWNĘTRZNYM

Do aktów prawnych o charakterze wewnętrznym zaliczamy uchwały i zarządzenia.

Uchwały są aktem prawnym wydawanym przez organy kolegialne tj. parlament i Rada Ministrów. Parlament uchwala ustawy, ale również podejmuje uchwały.

Uchwały parlamentu są bardzo szczególnymi uchwałami, można wyróżnić dwa rodzaje uchwał parlamentu: uchwala regulamin sejmu i uchwała regulamin senatu. Są to uchwala wydane na podstawie upoważnienia zawartego w Konstytucji i są to akty, które regulują organizację wewnętrzną oraz sposób działania sejmu i senatu.

Uchwały Rady Ministrów są aktami wewnętrznymi tejże Rady Ministrów.

Akty prawne, nie mające charakteru powszechnie obowiązującego nie są publikowane w Dzienniku Ustaw lecz w Monitorze Polskim.

STOSUNKI PRAWNE

Normy społeczne są regulatorem zachowań społecznych, wyznaczają reguły powinnego zachowania, nakładają na społeczeństwo prawa i obowiązki.

Stosunki społeczne są to szczególnego rodzaju więzi, które zawiązują się pomiędzy członkami danej społeczności. Ta więź polega na tym, że jeden z podmiotów tego stosunku prawnego jest do czegoś uprawniony, a drugi podmiot jest do czegoś zobowiązany. Np. norma społeczna „Szanuj rodziców” uprawnia rodziców do tego, aby byli oni szanowani, natomiast nakłada na dziecko obowiązek szanowania rodziców.

Norma prawna jest szczególnego rodzaju normą społeczną, a więc na podstawie norm prawnych również zachodzi do zawiązania stosunków prawnych. Te stosunki tym różnią się od stosunków społecznych, że nie są one regulowane normami społecznymi, lecz normami prawnymi. W każdym stosunku prawnym tak jak w stosunku społecznym muszą brać udział dwa podmioty. W stosunku prawnym tymi podmiotami mogą być: osoby fizyczne oraz osoby prawne.

Osobą fizyczną jest każdy człowiek wyposażony w tzw. zdolność prawną tj. zdolność by być podmiotem praw i obowiązków. Zdolność tę osoba fizyczna nabywa w chwili urodzenia, a traci ją z chwilą śmierci, w szczególnych wypadkach zdolność prawną posiada dziecko poczęte i nienarodzone, lecz może ono się stać podmiotem praw o ile urodzi się ono żywe np. może ono być spadkobiercą. Istnieje także wyjątek dotyczący utraty zdolności prawnej, ponieważ zdolność tę może utracić osoba uznana za zmarłą, tj. osoba, która zaginęła i nie dała znaku życia od 10 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym podjęto ostatnią wiadomość, wówczas sąd może uznać taką osobę za zmarłą. Reguła ta ulega zmianie w przypadku, gdy osoba zaginiona ukończyła 70 lat, okres ten skraca się do 5 lat. Nie można uznać za zmarłą osobę, która nie ukończyła 23 lat. Sąd uznając osobę zaginioną za zmarłą ustala datę domniemanej śmierci. Osoba uznana za zmarłą traci wszelkie prawa, ustaje związek małżeński, zostaje otwarty spadek.

Nabywanie praw i obowiązków następuje w drodze zawierania czynności prawnej. Czynność prawna jest to taka czynność osoby fizycznej bądź osoby prawnej, która powoduje powstanie, zmianę lub wygaśnięcie stosunku prawnego na skutek złożenia oświadczenia woli. Oświadczenie woli jest to przejaw naszej woli, uzewnętrznienie naszej woli. Oświadczenie woli jest ważne wtedy, gdy jest ono wyraźnie złożone i zrozumiane przez adresata, musi być ono wolne od wad, gdyż w razie nastąpienia tych wad nie powoduje ono skutków prawnych. Do wad takich można zaliczyć: oświadczenie woli złożone dla pozoru, pod wpływem istotnego błędu (jeśli w ciągu roku od ujawnienia błędu istotnego możemy unieważnić tę czynność prawną), pod groźbą (groźbą zakazaną przez prawo, groźbą realną, której się obawiamy, może ona dotyczyć przymusu psychicznego bądź fizycznego).

5.

Wstęp do prawa

Sobota 15 kwietnia 2000 r

Temat : Sposoby powoływania do życia osób prawnych i typy osób prawnych

Osoby prawne mogą powstawać ze względu na jakiś określony cel, stąd też podstawą do tworzenia osoby prawnej jest albo jakiś określony majątek, który ma służyć jakiemuś celowi albo podstawą do tworzenia osoby prawnej jest określona grupa ludzi która się jednoczy, która sobie stawia też jakiś określony cel.

Osoby prawne, które powstają na bazie określonego majątku nazywamy fundacjami. Cel, sposób i rodzaj działalności określa założyciel w akcie fundacyjnym zatwierdzonym przez władze państwowe. Fundacje służą zaspokajaniu potrzeb destynatariuszy, tzn. osób trzecich, korzystających z usług zakładu np. w przypadku szkoły wyższej są to jej studenci. Krąg osób korzystających z usług fundacji jest nieoznaczony.

Drugim typem osoby prawnej jest korporacja. Korporacja jest osobą prawną, która powstaje w wyniku połączenia się określonej grupy osób fizycznych , zmierzających do określonego celu. Przykładem korporacji jest partia polityczna, której członkowie łączy się aby realizować swój program polityczny, innym przykładem są stowarzyszenia, których członkowie łączą się po to, aby reprezentować swoje interesy, żeby realizować swój określony cel.

SPOSOBY POWOŁYWANIA OSÓB PRAWNYCH

Istnieją trzy typy powoływania osób prawnych:

1. Tryb rejestracyjny (normatywny) - ustawa określa warunki jakie muszą spełniać założyciele osoby prawnej, aby mogła ona powstać, jeżeli warunki te zostaną spełnione przez założycieli, organ rejestrujący (zazwyczaj sąd) ma obowiązek wpisać taki podmiot prawny jako osobę prawną do odpowiedniego rejestru osób prawnych. Tak powstają np. spółki handlowe.

2. Tryb koncesyjny - w trybie również mamy ustawę, która określa warunki, które muszą być spełnione przez założycieli osoby prawnej. Koniecznym warunkiem utworzenia osoby prawnej jest jednak zezwolenie (koncesja) właściwego organu państwa. Tak tworzy się m. In. Stowarzyszenia.

3. Tryb erekcyjny (ustawowy) - polega on na tym, że całe państwo w drodze ustawy powołuje do życia osobę prawną, a więc parlament decyduje o tym czy powołać do życia określony podmiot i nadać mu osobowość prawną. Tym sposobem tworzone są wszystkie państwowe uczelnie wyższe, Polska Akademia Nauk, Narodowy Bank Polski.

Osoba prawna zdobywa zdolności prawne z chwilą powstania, a więc albo z chwilą rejestracji, albo z chwilą wejścia w życie aktu prawnego powołującego do życia osobę prawną. Tak więc moment zdobycia zdolności prawej zależy od sposobu powoływania osób prawnych.

Osoba prawna traci zdolności prawne z momentem jej likwidacji. Likwidacja osoby prawnej następować może:

• poprzez decyzję kompetentnych organów danej osoby prawnej o jej rozwiązaniu;

• poprzez ogłoszenia upadłości;

• wraz z upływem czasu, w przypadku osób powołanych na pewien czas;

• mocą zwierzchniego aktu kompetentnego organu państwa, który nie zezwala na dalszą działalność danej osobie prawnej.

Osoba prawna, która powstała w wyniku trybu ustawowego może być zlikwidowana tylko w wyniku wydania aktu prawnego, który likwiduje tę osobę prawną.

STOSUNEK PRAWNY

Stosunek prawny to taki rodzaj stosunku społecznego, którego powstanie , elementy składowe, zmiana i ustanie regulowane są przepisami obowiązującego prawa. W każdym stosunku prawnym wyodrębnić można pewne stałe elementy:

• podmioty między którymi stosunek prawny zachodzi (określane także jako strony stosunku prawnego) - może to być osoba fizyczna lub osoba prawna.

• przedmiot, czyli treść stosunku prawnego. Treścią stosunku prawnego jest to, do czego jedna ze stron stosunku prawnego jest uprawniona, a druga zobowiązana in. treścią stosunku prawnego jest wiązka wzajemnych praw i obowiązków.

Temat: Fakty prawne

Powstanie stosunku prawnego jest efektem zaistnienia faktu prawnego.

Za fakt prawny uważamy każdą okoliczność określoną w przepisach prawnych. Fakty prawne można podzielić na dwie grupy:

• zdarzenia prawne - są to takie okoliczności określone w przepisach prawnych, które powstają niezależnie od działania i woli człowieka, ale powodują powstanie zmiany lub wygaśnięcie stosunku prawnego in. powodują skutek prawny (ponieważ skutek prawny to wygaśnięcie lub zmiana stosunku prawnego). Do tej kategorii faktów prawnych zalicza się m.in. urodzenie się, śmierć, upływ czasu, klęski żywiołowe.

• działania prawne - są to takie okoliczności przewidziane w przepisach prawnych (w hipotezie normy prawnej), które są zależne od działania człowieka i powodują powstanie zmiany lub wygaśnięcie stosunku prawnego. Działania prawne można sklasyfikować jako działania: wolicjonalne (zamiarowe) oraz na niezamiarowe.

Działania wolicjonalne są to takie działania prawne, które dokonywane są przez człowieka świadomie i celowo. Działania te dążą do wywołania określonego skutku prawnego. Działania wolicjonalne dzielą się na trzy grupy działań i są to:

1. czynności prawne - są to świadome i zgodne z przepisami prawa zachowania podmiotów, zmierzające do wywołania skutków prawnych mocą odpowiednich oświadczeń woli, które są uzewnętrznieniem przejawów zamiaru. Oświadczenie woli musi być wolne od wad. Czynność prawna jest nieważna gdy dokonana jest przez osobę nie posiadającą zdolności do czynności prawnej, gdy jest to czynność prawna sprzeczna z prawem lub mająca na celu obejście prawa, czynność bez zachowania przewidzianej przez prawo dla tego rodzaju czynności prawnej formy. Wśród czynności prawnych można wyróżnić czynności jednostronne i czynności dwustronne. Czynność prawna jednostronna jest to taka czynność która powstaje na skutek orzeczenia woli tylko jednego podmiotu np. wypowiedzenie umowy o pracę. Czynność prawna dwustronna (takich jest najwięcej) powstaje na skutek zgodnego oświadczenia woli dwóch stron np. wszelkiego rodzaju umowy.

2. orzeczenia sądowe - kończą proces stosowania prawa przez sądy. Tworzą one normy konkretne i indywidualne, nie są to normy prawne (normą prawną jest norma ogólna i norma abstrakcyjna) lecz są to akty stosowania prawa, powstają zawsze na podstawie normy ogólnej i abstrakcyjnej. Norma konkretna i indywidualna rodzi skutki prawne dla indywidualnie określonego adresata. Jest to działanie świadome (wolicjonalne). Sędzia wydając orzeczenie sądowe na podstawie obowiązujących ustaw (niezawisłość sędziowska) lub bezpośrednio na podstawie konstytucji. Żaden organ władzy państwowej i nie tylko państwowej nie ma prawa wpływać na decyzję sędziego (niezależność sędziowska). Postępowanie sądowe toczy się w oparciu o zasadę równości stron

3. decyzje administracyjne - również kończy proces stosowania prawa, ale przed organami administracyjnymi, a więc decyzja administracyjna jest również normą konkretną i indywidualną. Cechą decyzji administracyjnej jest, że kierowana jest ona do indywidualnie oznaczonego adresata w indywidualnie oznaczonej sprawie, dla niego rodzi tylko skutki prawne. Decyzja administracyjna wydawana jest przez organy administracji w sposób postępowania administracyjnego. Postępowanie administracyjne charakteryzuje się nierównorzędnością podmiotów. W takim postępowaniu biorą udział : organ administracji wyposażony w tzw. Kompetencje władcze (może on w sposób władczy określać prawa i obowiązki drugiego podmiotu - ale zawsze w sposób zgodny z prawem, na podstawie ustaw), drugim podmiotem stosunku administracyjno - prawnego jest , może być to osoba prawna.

Działania niezamiarowe to takie zachowania podmiotu prawa, które rodzą skutki prawne, chociaż do ich wywołania dany podmiot nie dążył. Do tej kategorii faktów prawnych zalicza się:

1. czyny zgodne z prawem - zachowania dozwolone przez normy prawa pozytywnego. Prawo nie zabrania dokonywania ich, łącząc z nimi jednak określone skutki prawne. Zatem czyn dozwolony to te zachowanie, które rodzi stosunek prawny albo powoduje jego zanik lub zmianę. Przykładem jest znalezienie cudzej rzeczy, co rodzi obowiązek powiadomienia właściwego organu państwowego, jeśli znalazca nie wie kto jest uprawniony do odbioru rzeczy, ale także uprawnia go do żądania znaleźnego w wysokości 1/10 wartości rzeczy.

2. czyny niezgodne z prawem (bezprawne, niedozwolone) - zachowania sprzeczne z postanowieniami prawa. Wiążą się z nimi niekorzystne dla podmiotu skutki prawne. Wyodrębnia się tu następujące kategorie:

• przestępstwa - zawiniony czyn człowieka, społecznie szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary. Ze względu na rodzaj sankcji dzielą się one na zbrodnie (czyn zagrożony karą co najmniej 3 lat pozbawienia wolności) i występki (czyn zagrożony karą łagodniejszą - powyżej 30 stawek dziennych grzywny, ograniczenia wolności, lub pozbawienia wolności powyżej miesiąca);

• wykroczenia, regulowane przez przepisy karno - administracyjne - drobne czyny karalne, zagrożone karą aresztu lub grzywny;

• delikty prawa cywilnego - czyny niedozwolone, zabronione, jednak nie zagrożone sankcją karną. Powodują one powstanie stosunku zobowiązaniowego między sprawcą lub inną osobą odpowiedzialną, a tym komu wyrządzono szkodę. Treścią zobowiązania jest obowiązek naprawienia szkody.

FAKTY PRAWNE

ZDARZENIA PRAWNE DZIAŁANIA PRAWNE

Działania wolicjonalne Działania niezamiarowe

Czynności prawne Orzeczenia sądowe

Decyzje administracyjne

Czyny zgodne Czyny niezgodne

z prawem z prawem

6.

Wstęp do prawa

Sobota, 13 maja 2000r.

Temat: Niesprzeczność systemu prawa. Reguły kolizyjne.

Zasada niesprzeczności prawa zakłada, że system prawa nie jest sprzeczny tzn. że pomiędzy normami prawnymi należącymi do tego systemu prawa nie mogą występować i nie występują sprzeczności. Zasada ta jest postulatem skierowanym do organów stanowiących prawo, aby stanowili je w taki sposób, ażeby normy prawne wzajemnie się nie wykluczały.

Niesprzeczność systemu prawa jest także postulatem dla organów stosujących prawo tj. sądów i organów administracji.

Jednakże nieraz występują takie sytuacje, kiedy dwie normy prawne wzajemnie się wykluczają w sposób sprzeczny. Sytuacja taka nazywa się kolizją norm prawnych. Kolizja ta zgodnie z zasadą niesprzeczności prawa musi być usunięta. Obowiązek usunięcia takich kolizji spada na organy stanowiące prawo. Teoria i praktyka wypracowała pewne metody, za pomocą których usuwa się kolizje norm prawnych. Metody te nazwano regułami kolizyjnymi. Wyróżnia się dwa typy reguł kolizyjnych:

1. reguły kolizyjne I stopnia, zaliczamy do nich:

1. reguła hierarchiczności - „lex superior derogat legi inferiori” - ma zastosowanie wówczas, gdy mamy do czynienia z dwiema normami prawnymi, które są sprzeczne treściowo, przy czym jedna z tych norm jest normą wyższego rzędu, a druga norma jest normą niższego rzędu. W takiej sytuacji norma wyższego rzędu uchyla (deroguje) normę niższego rzędu. Uchylenie takie powoduje, że w danym czasie i w danym przypadku norma niższego rzędu staje się nieważna (norma ta nadal funkcjonuje w systemie prawa, ale nie zostanie ona zastosowana przez sędziego w tym przypadku);

2. reguła merytoryczna - „lex specjalis derogat legi generali” (reguła szczegółowości) - ma zastosowanie wówczas, gdy mamy do czynienia z dwiema normami prawnymi, które są sprzeczne treściowo, ale znajdują się na tym samym poziomie w hierarchii norm prawnych, przy czym jedna z tych norm prawnych jest normą o zakresie ogólnym, a druga z nich jest o zakresie szczegółowym. W tym przypadku norma o zakresie szczegółowym deroguje normę o zakresie ogólnym;

3. reguła temporalna - „lex posterior derogat legi priori” (czasowa) - ma zastosowanie wówczas, gdy mamy do czynienia z dwiema normami prawnymi, które są sprzeczne treściowo, ale znajdują się na tym samym poziomie w hierarchii norm prawnych, przy czym jedna z tych norm prawnych jest normą wcześniejszą tzn. taką, która wcześniej weszła w życie, a druga jest normą późniejszą tzn. później zaczęła obowiązywać. W takiej sytuacji norma późniejsza deroguje normę wcześniejszą.

2. reguły kolizyjne II stopnia - zachodzą wówczas, gdy dochodzi do sprzeczności pomiędzy regułami kolizyjnymi I stopnia. Wyróżniamy trzy typy kolizji:

1. konflikt pomiędzy regułą hierarchiczną a regułą merytoryczną - ma zastosowanie wówczas, gdy mamy do czynienia z dwiema normami prawnymi, które są sprzeczne treściowo, przy czym jedna z tych norm jest normą hierarchicznie wyższą lecz o zakresie ogólnym, a druga norma jest normą hierarchicznie niższą lecz o zakresie szczegółowym. W takim przypadku norma hierarchicznie wyższa choć ogólna uchyla normę hierarchicznie niższą choć szczegółową (reguła hierarchiczności jest zawsze regułą dominującą nad regułą merytoryczną);

2. konflikt pomiędzy regułą hierarchiczności a regułą temporalną - ma zastosowanie wówczas, gdy mamy do czynienia z dwiema normami prawnymi, które są sprzeczne treściowo, przy czym jedna z tych norm jest normą hierarchicznie wyższą lecz wcześniejszą, a druga norma jest normą hierarchicznie niższą i jednocześnie późniejszą. W takim przypadku norma hierarchicznie wyższa choć wcześniejsza uchyla normę hierarchicznie niższą i jednocześnie późniejszą (reguła hierarchiczności jest zawsze regułą dominującą nad regułą temporalną);

3. konflikt pomiędzy regułą merytoryczną a regułą temporalną - ma zastosowanie wówczas, gdy mamy do czynienia z dwiema normami prawnymi, które są sprzeczne treściowo, przy czym jedna z tych norm jest normą o zakresie ogólnym a jednocześnie późniejszą, a druga jest normą o zakresie szczegółowym i wcześniejszą. W takim przypadku norma szczegółowa choć wcześniejsza deroguje normę ogólną choć późniejszą (reguła merytoryczna dominuje nad regułą temporalną).

ZUPEŁNOŚĆ SYSTEMU PRAWA

Zupełność systemu prawa, podobnie jak niesprzeczność jest postulatem, założeniem do którego należy dążyć. Zupełność prawa oznacza, że system prawa jest systemem zupełnym tzn. że w systemie tym zostały uregulowane za pomocą norm prawnych wszystkie możliwe stany faktyczne jaki w rzeczywistości mogą wystąpić. Zupełność prawa jest skierowana do kilku sfer m.in. do organów stosujących prawo (skutkiem tego jest fakt, że organ stosujący prawo nie może odmówić rozpatrzenia jakiegoś stanu faktycznego, z którym zwraca się do sądu obywatel, powołując się na brak regulacji prawnej danej dziedziny). Zupełność jest także postulatem dla sfery wykładni prawa (wykładnia prawa jest to proces interpretacji przepisów prawnych, mająca na celu skonstruowanie normy prawnej w celu jej zastosowania).

Norma, która jest zapisana w akcie prawnym za pomocą przepisów prawnych nazywa się normą bezpośrednią. Z normą zapisaną w akcie prawnym zawsze wiążemy skutki pozytywne tj. wynikające z niej prawa i / bądź obowiązki dla danego adresata. Jednak może się zdarzyć, że sędzia nie znajdzie tych skutków pozytywnych, ponieważ nie znajdzie odpowiedniej normy prawnej do zaistniałego stanu faktycznego. Taki stan braku skutków pozytywnych nazywamy skutkiem negatywnym. Istnienie skutków negatywnych jest związane z pojęciem luka w prawie.

Luka „luca extra legem” - jest to taka sytuacja, kiedy brak jest regulacji prawnej dla danego stanu faktycznego, dla danej sytuacji, która powinna być uregulowana.

W przypadku zaistnienia skutków negatywnych sędzia (biorąc pod uwagę zupełność systemu prawa) musi tak zinterpretować normę prawną, aby zamienić skutki negatywne na skutki pozytywne. Zamiana taka następuje poprzez stworzenie normy pośredniej. Norma pośrednia jest tworzona przez organ stosujący prawo i ma ona zastosowanie tylko i wyłącznie dla konkretnego, rozpatrywanego przez ten organ stanu faktycznego.

Norma pośrednia powstaje na drodze rozumowań prawniczych (wnioskowań prawniczych, argumentacja prawnicza). Wyróżnia się trzy typy rozumowań prawniczych:

1. per analogian (od podobieństwa)

1. analogian legis - mamy do czynienia z tą analogią wtedy, kiedy w obrębie jednego aktu prawnego można znaleźć normę prawną, która opisuje stan faktyczny bardzo zbliżony do rozpatrywanego stanu faktycznego, dla którego nie możemy znaleźć takiej normy prawnej. W tym momencie z podobieństwa stanów faktycznych wnioskujemy podobieństwo skutków prawnych;

2. analogian iuris - mamy do czynienia z tą analogią wtedy, kiedy w obrębie jednego aktu prawnego nie można znaleźć normy prawnej, opisującej analogiczny stan faktyczny do obecnie rozpatrywanego. W takim przypadku szukamy pożądaną normę prawną w całym systemie prawnym.

2. wnioskowanie a contriario - jest to wnioskowanie z przeciwieństwa. Jeżeli mamy ustanowiony mocą aktu prawnego jakiś przepis, który stanowi, że jeżeli ktoś spełnia określone warunki, ktoś znajdzie się w określonej sytuacji, jeśli dana sytuacja zaistnieje to powoduje ona skutki prawne np. „...każdy obywatel Polski, który najpóźniej w dniu wyborów ukończy 18 lat i korzysta w pełni z praw wyborczych ma czynne prawo wyborcze...” - tak więc jeśli ktoś ukończył 18 lat i ma pełne prawo wyborcze może wziąć czynny udział w wyborach, natomiast jeśli nie spełnia dana osoba tych warunków czyli nie zaistnieje taka sytuacja - nie ma skutków prawnych = nie uczestniczy w wyborach. Ogólnie rzecz ujmując: jeżeli mocą normy prawnej są określone pewne okoliczności, to zaistnienie tych okoliczności budzi skutek prawny, zaś ich niespełnienie - nie rodzi żadnych skutków prawnych.

3. wnioskowanie a fortriori - może przybrać dwie postaci:

1. a maiori ad minus - jest to wnioskowanie z uzasadnienia silniejszego na uzasadnienie słabsze. Z tym wnioskowaniem mamy do czynienia tylko i wyłącznie w przypadku normy o charakterze uprawniającym bądź nakazującym, jeżeli norma nakazuje lub dozwala czynić więcej, to tym bardziej dozwala / nakazuje czynić mniej np. jeżeli mamy ograniczenie prędkości do 60 km / h to wtedy możemy jechać z prędkością 60 km / h, a tym bardziej z prędkością 50 km / h.

2. a minori ad maius - jest to wnioskowanie z uzasadnienia słabszego na uzasadnienie silniejsze. Z tym wnioskowaniem mamy do czynienia tylko i wyłącznie w przypadku normy o charakterze zakazującym (jeżeli nie wolno nam czynić mniej, to tym bardziej nie wolno nam czynić więcej)

4. wnioskowanie z celu na środki - jeżeli prawo upoważnia nas do osiągnięcia jakiegoś celu, to możemy dążyć do tego celu za pomocą dowolnych środków (koniecznie niesprzecznych z prawem).

Temat : Obowiązywanie prawa

Prawo przedstawia różne koncepcje obowiązywania prawa. Jedną z tych koncepcji jest formalna czyli tetyczna koncepcja obowiązywania prawa. Koncepcja ta zakłada, że prawo obowiązuje, jeśli spełnia określone wymogi formalne tj.

1. prawo obowiązuje jeżeli zostało uchwalone bądź ustanowione przez kompetentny organ w państwie;

2. prawo obowiązuje jeżeli zostało uchwalone bądź ustanowione w przewidzianym przez państwo trybie;

3. prawo obowiązuje jeżeli zostało należycie opublikowane (w dzienniku urzędowym);

4. za obowiązujące uznaje się tylko to prawo, które nie zostało uchylone mocą późniejszych aktów prawnych.

Prawo obowiązuje w trzech zakresach:

• w zakresie personalnym - określone osoby - prawo obowiązuje wszystkie osoby, które znajdują się na terytorium państwa, które je ustanowiło. Jednak występują tu pewne wyjątki tj. wyjątki o charakterze zawężającym, które stanowią, że prawu danego państwa nie podlegają osoby objęte immunitetem dyplomatycznym(ambasadorowie i ich rodziny, pracownicy ambasad, konsulowie, przedstawiciele organizacji międzynarodowych, oficjalne delegacje państwowe), a także obce siły zbrojne stacjonujące na terytorium obcego państwa na podstawie umowy międzynarodowej i wyjątki o charakterze rozszerzającym, które stanowią, że prawu polskiemu podlegają wszyscy obywatele Polski włącznie z tymi, którzy znajdują się poza terytorium Polski. Taki obywatel ponosi odpowiedzialność np. karną wg polskiego Kodeksu karnego niezależnie od odpowiedzialności, którą ponosi w świetle prawa państwa na terytorium którego dopuścił się przestępstwa.

• w zakresie terytorialnym - na określonym terytorium - zasadą jest, że normy prawne obowiązują na terytorium państwa, które je wydało. Na terytorium Polski obowiązują normy prawne ustanowione przez kompetentne organy. Akty prawne wydawane przez organy centralne odnoszą się do całego obszaru państwa, chyba że same stanowią inaczej. Jednak istnieją tu wyjątki. Otóż normy prawne obowiązują także poza terytorium państwa: na statkach wodnych i powietrznych mających znak tego państwa (wyjątki rozszerzające). Normy prawne nie obowiązują na terenie placówek dyplomatycznych i urzędów konsularnych znajdujących się na terytorium danego państwa (wyjątki zawężające).

• w zakresie czasowym - w określonym czasie - w tym kontekście można mówić o czasowym zakresie obowiązywania norm prawnych. Obowiązywanie norm prawnych obejmuje okres w którym adresaci powinni postępować zgodnie z ich przepisami. Z reguły nabycie mocy obowiązującej następuje z dniem ogłoszenia. Tek więc pierwszym dniem obowiązywania większości aktów prawnych jest data kalendarzowa jaką nosi organ publikujący dany akt np. data konkretnego Dziennika Ustaw. Akt prawny może czasami podawać datę późniejszą z którą nabywa moc obowiązującą. Podsumowując, najwcześniejszym momentem nabycia mocy obowiązującej przez akt prawny jest chwila jego ogłoszenia. Akty prawne obowiązują dopóty, dopóki nie zostaną one uchylone mocą innych aktów prawnych wydanych później.

19

24

---