Prawo - jest pojęciem wieloznacznym, w ujęciu potocznym bywa używane w różnych znaczeniach np. prawo pracownika do urlopu.

Rozróżniamy prawo:

• w ujęciu podmiotowym - uprawnienia danej jednostki, podmiotu, osoby fizycznej - jakie przysługują prawa na dany dzień.

• w ujęciu przedmiotowym - zespół norm wydanych bądź usankcjonowanych przez państwo, zagwarantowanych przymusem państwowym.

Źródła powstawania prawa:

• 99% - akty prawne wydane przez państwo, tworzone w drodze stanowienia prawa, wydawane przez organy ustawodawcze powołane do wydawania prawa. Są to nowe akty prawne. (sejm, senat).

• 1% - usankcjonowane normy (prawo zwyczajowe), powstałe ze zwyczajów lub innych norm moralnych

Zwyczaj - grupa osób, część społeczeństwa, sama stanowi pewne reguły postępowania i w pewnym momencie państwo sankcjonuje ten zwyczaj i staje się on prawem zwyczajowym - normą prawną.

Prawo - to zespół norm

Norma - to reguła postępowania oraz podstawowa elementarna jednostka prawa.

Norma moralna a norma prawna

Moralność - to ukształtowany w procesie długotrwałego rozwoju społeczeństwa zespół norm postępowania wg których ocenia się określone zachowanie jako dobre bądź złe.

Elementarne normy moralne są przyjęte przez większość. Ma na to wpływ religia, wychowanie, kultura, itp. Normy te ustalane są przez społeczeństwo:

• normy towarzyskie,

• savoir - vivre,

• pierwszeństwo dla starszych,

• pierwszeństwo dla kobiet z dzieckiem.

Norma prawna - jest zagwarantowana przymusem państwowym. Jest nierozerwalnie związana z aparatem przymusu państwowego.

• musimy się stosować do tej normy (podatki, policja),

• jej wykonanie nie zależy od naszej woli,

• jest zbiorem norm uporządkowanych - podział prawa na gałęzie (prawo karne, handlowe, rodzinne, cywilne, międzynarodowe...)

Ocena norm prawnych według zasad moralnych:

- pozytywne

- negatywne

- obojętne, bez zabarwienia etycznego (np. prawo postępowania proceduralnego, kodeks drogowy,

• zakres krzyżujący się - norma prawna w 100% pokrywa się z normą moralną.

Przepisy prawa karnego - art. 203÷210 (zabór mienia) krzyżują się z normą moralną „Nie kradnij”

Przepisy prawa karnego- art. 148 (pozbawienie życia) - norma właściwa normom prawnym wszystkich państw pokrywa się z elementarną normą moralną „Nie zabijaj”.

Czym różnią się normy moralne od norm prawnych?

1.

• na straży norm prawnych stoi aparat państwowy ze środkami przymusu,

• do przestrzegania norm moralnych skłania ludzi presja wywierana przez opinię publiczną, wpojone nawyki, sumienie,

2.

• normy prawne mają charakter dwustronny (dla jednej osoby wynika obowiązek a dla drugiej prawo, które jest korelatem obowiązku,

relacja wierzyciel - dłużnik

prawo - obowiązek

• normy moralne mają charakter jednostronny - wynikają z nich tylko obowiązki - nie ma żadnego roszczenia, prawa z tytułu wartości moralnych.

3.

• normy prawne odnoszą się jedynie do czynów i słów - takich działań, które są dostrzegalne zmysłami przez innych ludzi,

• moralność zajmuje się również podejściem od strony psychiki, np. myśli, uczucia zazdrości, zawiści

4.

• normy prawne bardzo dokładnie regulują postępowanie człowieka,

• moralność jest bardzo nieprecyzyjna, wskazuje ogólny kierunek postępowania, nie jest konkretna.

Praworządność - jest to taki stan faktyczny, w którym podstawowe dziedziny stosunków społecznych są regulowane przepisami prawnymi i przepisy te są przez organy państwowe ściśle przestrzegane.

Są dwie najważniejsze przesłanki praworządności państwa:

1. istnienie stosunkowo szerokiej regulacji prawnej, takiej która obejmuje wszystkie istotne dziedziny życia,

2. przestrzeganie prawa przez wszystkie organy państwowe,

Z punktu widzenia praworządności nie jest w ogóle brane pod uwagę przestrzeganie prawa przez obywateli.

Gwarancją praworządności jest np.:

• sądownictwo administracyjne - Naczelny Sąd Administracyjny (powstał w latach 70-tych),

• instancyjność wymiarów sprawiedliwości,

• Najwyższa Izba Kontroli NIK.

Ich zadaniem jest kontrolowanie przestrzegania prawa przez organy państwowe.

Budowa normy prawnej

Norma prawna - to wynikająca z przepisów reguła postępowania wydana lub usankcjonowana przez państwo, ma charakter dwustronny (wynikają z niej prawa i obowiązki) jest zagwarantowana przymusem państwowym.

Jak jest zbudowana norma prawna?

• teoria jednoelementowa (wg Nowackiego) - zakłada występowanie tylko reguły postępowania, element postępowania.

• teoria germańska dwuelementowa - norma jest zbudowana z poprzednika i następnika

Poprzednik to stan faktyczny, następnik to sankcja, regulacja, obostrzenie prawne.

• teoria trójelementowa - najbardziej rozpowszechniony pogląd

1. hipoteza - określa warunki, które muszą zaistnieć, aby w ogóle można było zastosować normę,

2. dyspozycja - najbardziej istotny element - określa nakazany sposób postępowania,

3. sankcja - określa ujemne następstwa, skutki nie zastosowania się do dyspozycji w warunkach hipotezy.

Przykład:

Przepis o jeździe z włączonymi światłami od 1 października ÷1 marca.

hipoteza - okres czasowy 1.10÷1.03

dyspozycja - nakazany sposób postępowania

sankcja - ujemne następstwa.

Jednak nie w każdej normie tak łatwo sprecyzować, co jest hipotezą, dyspozycją a sankcją, np. PRAWO KARNE, ZABÓR MIENIA - normy prawa karnego mają zbiorczą hipotezę zaczynającą się od słowa „KTO” - określającą wszystkie podmioty.

W prawie karnym normy prawa są przyporządkowywane, przez niektórych teoretyków prawoznawstwa, do teorii dwuelementowej, istnieje tylko stan faktyczny i regulacja.

Jakie mamy rodzaje norm prawnych?

Rozróżniamy dwa podstawowe rodzaje norm prawnych:

• norma imperatywna - bezwzględnie obowiązująca

• norma dyspozytywna - względnie obowiązująca.

Normy imperatywne zawierają niepodważalny nakaz Państwa, od wypełnienia którego nie można się w żaden sposób uchylić. Osoba, do której ta norma jest skierowana zobowiązana jest tak się zachować, jak wskazuje norma. Każde odstępstwo od nakazanego sposobu postępowania jest naruszeniem prawa. Normy imperatywne obowiązują bez względu na wolę zainteresowanej strony (prawo karne, administracyjne, konstytucyjne).

Są gałęzie, w których przeważają normy imperatywne jak prawo karne, prawo administracyjne, konstytucyjne. Norma imperatywna nie znosi sprzeciwu.

Normy dyspozytywne mają odmienny charakter od norm imperatywnych. Strony umowy zobowiązane są w trakcie jej trwania postępować zgodnie z normami dyspozytywnymi tylko wtedy, gdy spraw których norma dotyczy nie uregulowały inaczej w umowie (prawo cywilne, gospodarcze).

Normy dyspozytywne są charakterystyczne dla prawa gospodarczego.

W normie dyspozytywnej, a przede wszystkim w prawie cywilnym, handlowym pisze „... o ile strony nie umówiły się inaczej”, ponieważ jeżeli strony nie umówiły się inaczej, to wtedy bierze się pod uwagę normę dyspozytywną.

Przykład: zobowiązanie - umowa o dzieło

„... Jeżeli strony nie umówiły się inaczej, to zapłata nastąpi po wykonaniu pracy, usługi, dzieła...”

Norma dyspozytywna wchodzi w życie, gdy strony nie umówiły się inaczej.

Przepis

Nazywamy nim elementarną część ustawy lub innego aktu normatywnego. Przepisem jest więc artykuł, paragraf, punkt, ustęp.

Kwestia relacji przepisu do normy jest bardzo kontrowersyjna.

Teoria:

1. przepis prawny jest pojęciem wyłącznym (w prawie liczy się tylko przepis, nie uwzględnia się normy prawnej).

2. równoznaczność określeń - przepis prawny, norma prawna - wg Nowackiego można stosować zamiennie te określenia.

3. norma prawna jako znaczenie przepisu prawnego (przepis jest uzewnętrznieniem normy prawnej natomiast norma jest znaczeniem przepisu, jest jego analizą), kilka przepisów wchodzi na normę prawną (np. w artykule występuje kilka przepisów stanowiących hipotezę i dyspozycję, a jako ostatni przepis w tym artykule występuje sankcja ).

4. norma prawna jest wypowiedzią konstruowaną z przepisów prawa.

5. norma prawna jest zjawiskiem odrębnym od przepisów prawa.

Teoria norm sprzężonych - zakłada, że normy występują zawsze parami, pierwsza norma nazywa się sankcjonująca natomiast druga sankcjonowana.

Rodzaje sankcji: represyjne (karne)

egzekucyjne

nieważności

Sankcja represyjna - najczęściej stosowana w prawie karnym (ograniczenie wolności, grzywny, pozbawienie prawa wykonywania zawodu itp.) Jest w założeniu dolegliwością, która ma wyrządzić prawo, podmiotowi, który nie stosuje się do zasad prawa.

Sankcja egzekucyjna - przejawia się w dwóch postaciach:

• przymus osobisty (zastosowanie przymusu osobistego) np. doprowadzenie świadka przez policję na rozprawę;

• przymus zastępczy (zastosowanie przymusu zastępczego; przymusowe wykonanie zastępcze) np. działalności windykacyjna, działalność komornika;

a polega na zmuszeniu adresata zachowującego się niezgodnie z prawem (nakazami lub zakazami prawa) do osiągnięcia takiego stanu rzeczy, jaki powinien mieć miejsce w wyniku dobrowolnego zastosowania się do postanowień przepisu.

Sankcja nieważności - jest to prawo bezskuteczności danej czynności prawnej czyli dana czynność prawna nie będzie wywoływała skutków prawnych (generalnie dla norm prawa cywilnego np. kwesta sporządzonego testamentu - zostanie unieważniony jeżeli został sporządzony niezgodnie z normą, zasadą sporządzania takiego dokumentu).

Przepis prawny

Przepisem prawnym nazywamy elementarną część ustawy lub innego aktu normatywnego. Przepisem jest więc artykuł, paragraf, punkt, ustęp.

Przepis zbudowany jest z dwóch elementów

• poprzednika

• następnika

Poprzednik wyraźnie wskazuje lub określa okoliczności, z którymi należy wiązać skutki prawne (które rodzą skutki prawne)

Następnik ustala skutki prawne jakie powinny być wiązane z okolicznościami, które zostały wymienione w poprzedniku.

Wartość logiczna przepisu:

Przepisy nie są zdaniami w sensie logicznym, ponieważ nie możemy nadać im atrybutu prawdy lub fałszu.

Rodzaje przepisów prawnych:

Przepisy:

• Ius cogens

• Ius dispositivum

Ius cogens - przepisy bezwzględnie obowiązujące - są to takie przepisy, które polegają na tym, że w każdym przypadku, przewidzianym przez dany przepis mają znaleźć zastosowanie. Ten przepis nie dopuszcza bowiem możliwości odmiennego zachowania podmiotów prawa od takiego jakie wskazuje (narzuca adresatom). Adresat musi zachować się zgodnie z tym przepisem. Pod rygorem poniesienia ujemnych skutków prawnych. Zastosowanie tych przepisów nie może być wyłączone, zmienione lub ograniczone mocą odmiennej woli podmiotów prawa.

Ius dispositivum - przepisy względnie obowiązujące - pozostawiają podmiotom prawa swobodę kształtowania własnego zachowania i tym samym wzajemnych stosunków. Te przepisy znajdują zastosowanie dopiero wtedy gdy dany podmiot, sam czegoś nie postanowi w danym zakresie np. w umowach znajduje się zapis „jeżeli strony nie postanowiły inaczej to...” (jest wybór). Jest to uregulowanie umowne (jeżeli strony ustaliły), a jeżeli nie ustaliły,

to wchodzi w to miejsce przepis, który obowiązuje.

Przepisy:

• nakazujące

• zakazujące

• uprawniające

Nakazujące to takie przepisy, które ze wszystkich możliwych zachowań, czy sposobów zachowań w danej sytuacji wyróżniają one jedno z nich i postanawiają, że należy zachować się tylko w sposób wskazany w tych przepisach eliminując tym samym wszelkie inne możliwe sposoby zachowania się.

Zakazujące to takie przepisy, które ze wszystkich możliwych zachowań, czy sposobów zachowań w danej sytuacji wyróżniają one jedno z nich i postanawiają, że tak postępować nie wolno.

Uprawniające (dozwalające) charakteryzują uprawnienie określonego sposobu zachowania się, przy czym zachowanie to nie jest obowiązkiem.

Przepisy:

• odsyłające

• blankietowe

Odsyłające są to przepisy ustanawiane w celu uniknięcia w tekstach prawnych dwukrotnego lub kilkukrotnego powtarzania tych samych postanowień. Przepisami odsyłającymi nazywamy takie przepisy, które bądź to same nie podają rodzaju i rozmiaru skutków prawnych, bądź też same nie formułują pełnego określenia należytego sposobu zachowania się. Mogą byś kierowane do jednego tylko przepisu prawnego lub do więcej przepisów (do całej grupy przepisów lub gałęzi prawa).

Blankietowe są to takie przepisy, które stasujemy celem oznaczenia tego rodzaju tekstów prawnych, które pewnych kwestii same nie rozstrzygają, same nie wyznaczają sposobu postępowania adresatów. Wydawane rozstrzygnięcia uzależniają od postanowień innych generalnych aktów prawnych.

Różnica pomiędzy wyżej wymienionymi rodzajami przepisów polega na tym, że przepis odsyłający i ten do którego następuje odesłanie są przepisami współobowiązującymi (obowiązują w tym samym czasie) natomiast w przepisach blankietowych brak jest związku czasowego, między obowiązywaniem przepisu blankietowego i obowiązywaniem przepisów za których nie przestrzeganie przepis blankietowy ustanawia sankcje.

Przepisy:

• lex generalis - jest regułą powszechną

• lex specialis - jest regułą szczególną

KRYTERIUM PODZIAŁU

Przepisy (według kategorii zagrożenia karą lub nieważnością):

• lex plus quam perfecta - przepisy, które przewidują zastosowanie sankcji karnej oraz przewidują nieważność danej czynności np. przestępstwo bigami (pozbawienie wolności oraz unieważnienie związku małżeńskiego).

• lex minus quam perfecta - przepis przewiduje karę lecz nie przewiduje unieważnienia dokonanej czynności prawnej (występuje bardzo rzadko np. w starym prawie rzymskim : żona nie dziedziczyła po zmarłym mężu jeżeli wyszła powtórnie za mąż w okresie krótszym niż jeden rok od daty śmierci męża)

• lex perfecta - nieważność dokonanej czynności (unieważnienie nieformalnie sporządzonego testamentu)

• lex imperfecta - ta reguła (akt prawny) nie ustanawia sankcji np. ustawa z 1953 roku o zwalczaniu analfabetyzmu (nakładała obowiązki lecz nie wyznaczała żadnej sankcji); konstytucja kwietniowa (odpowiedzialność prezydenta przed bogiem i ojczyzną)

Przepisy (proste, złożone, abstrakcyjne, konkretne)

Zdarzenie prawne

Za zdarzenie prawne należy rozumieć każde zdarzenie pociągające za sobą powstanie, zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego . Niektóre zdarzenia wywołują skutki prawne.

Zdarzenia prawne:

Działania - są zależne od woli człowieka.

Zdarzenia Sensu stricto - nie są zależne od woli człowieka - wywołują skutki prawne lecz nie mamy na nie wpływu np. śmierć, klęski żywiołowe

Zdarzenia prawne działania dzielą się na:

• czyny - są to takie zdarzenia, które zostały dokonane bez zamiaru wywołania skutków prawnych np. włamywacz dokonując włamania nie zamierza wywołać skutków prawnych

• akty prawne to zdarzenia wywołane z zamiarem wywołania skutków prawnych

Czyny:

• dozwolone - to czyn którego prawo nie zabrania

• niedozwolone - to każdy czyn zabroniony przez prawo

Akty prawne:

• czynności prawne

• akty administracyjne

• orzeczenia sądowe konstytutywne

Czynności prawne:

• jednostronne (testament)

• dwustronne

czyli umowy które dzielimy na :

nazwane w kodeksie cywilnym np. najmu, sprzedaży;

nienazwane

zobowiązujące

rozporządzające

konsensualne dochodzą do skutku w momencie podpisanie umowy po określeniu wszystkich elementów umowy(porozumienie z wszystkimi punktami umowy)

realne dochodzą do skutku po podpisaniu i wykonaniu czynności określonej w umowie np. umowa sprzedaży (należy wydać rzecz objętą umową). Nie wystarczy podpisanie umowy, aby doszła do skutku trzeba dokonać realnie jakiejś czynności.

Pojęcie rzeczy dzielimy :

• oznaczone co do gatunku (waga, miara np. tona węgla)

• oznaczone co do tożsamości (posiadają specyficzne cechy które tylko im przynależą np. dzieła sztuki)

Akty administracyjne jest to władczy akt organ. administracji skierowany do konkretnego podmiotu;

Orzeczenia sądowe :

• orzeczenia sądowe k o n s t y t u o w a n e - są to orz., które tworzą nowy stan prawny np. orzeczenie rozwodowe, zarejestrowanie spółki, orzeczenia te powodują zmiany w stanie prawnym czyli są to zdarzenia prawne; (np. nie było spółki, a po wyjściu z sądu już jest)

• orzeczenia sądowe d e k l a r a t o r y j n e - są to takie orz., które potwierdzają istniejący stan faktyczny (np. stwierdzenie nabycia spadku, orzeczenie w sprawie potwierdzenia najmu lokalu po 20 latach);

Stosunek prawny - jest to stosunek społeczny uregulowany przez prawo (normy prawne). Wszystkie stosunki społeczne można podzielić na :

1. stanowione (tetyczne) - dotyczy ich jakaś norma postępowania (moralna, prawna, towarzyska);

2. faktyczne - nie odnosi się do nich żadna reguła postępowania.

Osoby które uczestniczą w stosunku prawnym nazywają się podmiotami prawa, albo stronami stosunku prawnego.

W każdym stosunku prawa występuje 5 elementów:

1. prawo podmiotowe

2. obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu

3. podmiot prawa

4. podmiot obowiązku

5. przedmiot stosunku prawnego

Przykład I.

Stosunek zobowiązaniowy polegający na umowie pożyczki. ( X pożyczył Y-kowi 1000 zł)

1. prawo żądania zwrotu (określonej kwoty w określony dzień) - prawo podmiotowe

2. obowiązek oddania określonej kwoty w określonym czasie

3. pożyczkodawca ( wierzyciel ) - osoba która ma prawo podmiotowe

4. pożyczkobiorca ( dłużnik )

5. 1000 zł ( kwota pożyczki)

Przykład II.

Stosunek zobowiązaniowy umowy kupna-sprzedaży

Własność

1. Prawo domagania się rzeczy, przeniesienia własności, wydania

Prawo domagania się ceny - po stronie kupującego

Obowiązek wydania rzeczy

2. są korelatem praw

Obowiązek uiszczenia ceny

3. Kupujący i sprzedający

4. Kupujący i sprzedający

5. Przedmiot sprzedaży

Prawo podmiotowe - (jest to zbiór praw przysługujący konkretnej osobie),

to przysługująca określonemu podmiotowi prawo, możność domagania się od innego podmiotu prawa pewnego zachowania się np. oddanie pieniędzy, udzielenia kredytu, wykonania zamówienia.

Organy -

• Ustawodawcze (sejm, senat )

• Stosujące prawo (wykonawcze)

• sądownictwo - wyroki, postanowienia

• organa administracji - akty administracyjne

Dlaczego interpretujemy prawo ?

1. Są popełniane błędy przy formułowaniu przepisów. Najczęściej błędy natury językowej np. wieloznaczności wyrazów, błędna , wadliwa budowa zdań, błędy interpunkcyjne.

2. Rozbieżności między gramatycznym sformułowaniem normy, a celem dla realizacji której stworzona została ta norma prawna.

3. Zmiana ustroju społeczno-gospodarczego, politycznego. Zmiany te narzucają konieczność odmiennego rozumienia niektórych norm prawnych. Klauzule generalne - są to pewne ogólne określenia np. społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa, zasady współżycia społecznego, zasady kupieckie są czasami wtłaczane celowo, po to aby uelastycznić prawo. Jeżeli zajdzie zmiana ustroju nie będzie go trzeba zmieniać tylko inaczej interpretować klauzulę generalną. Jeżeli zajdzie zmiana ustroju następuje zmiana klauzuli nie naruszając treści poszczególnych przepisów.

Klauzule generalne prawo elastyczne stabilność prawa

4. Wykładnie prawa stosujemy ze względu na ogólny, abstrakcyjny charakter norm prawnych.

Powoduje pewne wątpliwości, czy ten stan faktyczny należy rozstrzygnąć przez tą normę czy przez inną.

Wykładnia prawa - to inaczej interpretacja prawa. Na etapie stosowania prawa zachodzą pewne niejasności, jak interpretować prawo, co ustawodawca miał na myśli.

Wykładnią czyli interpretacją prawa jest zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych zawartych w przepisach.

Rodzaje wykładni (podstawowe kryterium podziału) :

Kto dokonuje wykładni - podmiot dokonujący wykładnię.

1. Wykładnia autentyczna - tej wykładni dokonuje podmiot, który wydał interpretowany przepis - jest wykładnią obowiązującą np. Ministerstwo Finansów dokonuje wykładni rozporządzenia.

2. Wykładnia legalna - dokonywana jest przez organ państwowy, któremu to zadanie zostało specjalnie powierzone. To powierzenie wynika u nas z Konstytucji (trybunał konstytucyjny), która wskazuje kto dokonuje wykładni legalnej. Ma charakter obowiązujący.

3. Wykładnia praktyczna (sądowa) - dokonywana przez organ państwowy w toku stosowania prawa przy rozstrzyganiu konkretnych spraw (dokonują sądy, organy administracji). Wykładnia dokonywana przez sąd najwyższy jest szczególną wykładnią, (Wykładnia Sądowa obowiązuje tylko danej sprawy (nie jest obowiązująca powszechnie). (bo obowiązuje tylko do tej sprawy konkretnej do której ona się odnosi), ale są wyjątki - obowiązującą kiedy sąd najwyższy wydaje tzw. zasady prawne oraz wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej.

4. Wykładnia doktrynalna (naukowa) - zawiera się w monografiach naukowych, recenzjach, artykułach - jest nieobowiązująca. Odgrywa duże znaczenie na etapie tworzenia prawa. Nie jest obowiązująca.

Rodzaje wykładni (ze względu na metodę stosowania):

1. Słowna - (gramatyczna, werbalna, językowa)- polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych poprzez analizę struktur językowych przepisów ( interpretuje się słowo po słowie, nie wychodzi się poza znaczenie literalne)

2. Celowościowa (teologiczna, funkcjonalna) - polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych poprzez określenie celu, dla którego norma w ogóle została wydana.

3. Systematyczna - polega na ustaleniu znaczenia normy prawnej poprzez określenie miejsca jakie dana norma zajmuje w ramach aktu normatywnego (prawnego) bądź w ramach całego ustawodawstwa.

4. Historyczna - polega na ustaleniu znaczenia normy prawnej za pomocą materiałów historycznych ( wyciągamy stenogramy obrad sejmu, analizujemy wcześniejszy akt prawny do nowego, uzasadnienie projektu, głosy w dyskusji sejmowej).

SPOSOBY POWSTAWANIA PRAWA (źródła prawa)

Podstawowy sposób to:

1. STANOWIENIE PRAWA (ok. 90 %)

Wyróżniamy jeszcze:

2. PRAWO ZWYCZAJOWE

3. PRAWO PRECEDENSOWE

4. UMOWA PUBLICZNO_PRAWNA

5. RELIGIA

6. OPINIE UCZONYCH PRAWNIKÓW

7. RECEPCJA PRAWA

1. STANOWIENIE PRAWA - przez stanowienie rozumiemy określone działanie ciał kolegjalnych (Sejm, Senat) lub jednoosobowych, którym przyznano kompetencje do wydawania nowych przepisów prawa. W ramach tego sposobu powstawania prawa mamy odpowiednie formy, w których przejawia się prawo:

1. Ustawa

2. Rozporządzenie

3. Uchwała

4. Zarządzenie

5. Instrukcja

USTAWA

Podstawową i zasadniczą ustawą jest ustrojowy pakt - Konstytucja - ustawa zasadnicza.

• Jest to (konstytucja) akt normatywny, które zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów normatywnych.

• Jest podstawą prawną innych normatywnych aktów prawnych.

• Stanowi jakie akty normatywne prawne i przez kogo mogą być wydawane.

• Określa sposób ich wydawania.

Podstawową różnicą między konstytucją a ustawą zwykłą jest to, że konstytucję zmienia się w innym szczególnym trybie:

• zasada podwyższonego KWORUM (najmniejsza ilość posłów obecnych)

• kwalifikowana większość głosów

Zmiana konstytucji może nastąpić tylko w drodze ustawy uchwalonej przez Sejm większością co najmniej 2/3 głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby Senatorów (Konstytucja z 2 kwietnia 1997r.)

Konstytucja jest podstawą kompetencyjną stanowienia ustaw zwykłych.

Przez nią Parlament ma kompetencje do wydawania ustaw zwykłych

Treść konstytucji:

• posiada wstęp (preambułę)

PREAMBUŁY zawierają najczęściej takie elementy jak:

• wskazują jakiś autorytet ustrojodawczy,

• określają cele państwa

• określają cele konstytucji

• określają podstawowe zasady organizacji społeczeństwa

• określają genezę historyczną konstytucji

Preambuła najczęściej nie ma charakteru normatywnego.

• Wyszególnione artykuły

USTAWY ZWYKŁE - do ich wydawania upoważniony jest Sejm z istotnym udziałem Senatu.

Sejm jest jedynym organem mającym prawo stanowienia ustaw. Tego prawa nie może przekazać w żadnych warunkach innemu organowi państwowemu.

Jakie sprawy powinny być regulowane w formie ustaw?

Można powiedzieć, że są to najważniejsze sprawy polityczne, gospodarcze i kulturalne państwa

1. Wydanie ustawy konieczne jest w przypadku ustanowienia obowiązków prawnych obywateli, czyli: przepisy karne, przepisy w sprawie nowych podatków, dotyczące granic wolności obywatelskiej, dotyczące obowiązków rodzinnych - muszą mieć rangę ustawową

2. Forma ustawy jest niezbędna w przypadku regulowania najważniejszych zagadnień organizacyjno-ustrojowych i administracyjnych administracji państwowej, sądownictwa, prokuratury, kontroli państwowej.

3. Jest regulowane materią ustawową jeżeli zmieniamy akt prawny.

( Np. jeżeli Kodeks karny jest w formie ustawy, a ktoś wpadnie na pomysł, aby zrobić z niego rozporządzenie - nie można tego zmienić.

Ta zmiana musi mieć też formę ustawową, a nie w randze niższej niż ustawowej.

TRYB UCHWALANIA USTAWY - Procedura ustawodawcza

Jaka jest procedura:

1. Inicjatywa ustawodawcza

2. Czytania

3. Głosowanie

4. Podpisanie przez kompetentny organ

5. Ogłoszenie ustawy

1. Inicjatywa ustawodawcza - jest to prawo wniesienia do parlamentu przez określone podmioty projektu ustawy z tym skutkiem, że parlament powinien uczynić ten projekt przedmiotem swoich obrad. Podmioty, którym przysługuje inicjatywa ustawodawcza wymienione są w konstytucjach, ustawach zwykłych. Podmioty którym przysługuje inicjatywa, to m.in.: posłowie, rząd, prezydent. W innych państwach: związki zawodowe, grupa wyborców/obywateli (u nas takich rozwiązań nie ma).

2. Czytania - wniesienie projektu ustawy przez uprawniony podmiot nakłada na Parlament obowiązek rozpatrzenia go w przewidzianym (odpowiednim) trybie. Ten etap rozpatrywania projektu nazywany czytaniami może być:

• system jednego czytania

• system dwóch czytań

• system trzech czytań (w Polsce)

3. Głosowanie - w ciałach kolegialnych (Sejm, Senat) - należy rozpatrzyć kwestię kworum i zasad głosowania.

KWORUM - to najmniejsza liczba członków parlamentu niezbędna do tego, by podejmowane decyzje czy uchwały były ważne. Jakie jest KWORUM określają przepisy konstytucji oraz regulaminy sejmowe. Może być różne w zależności od rozpatrywanej sprawy.

Mamy trzy zasady / rodzaje głosowań:

1. zasada zwykłej większości głosów - jeżeli „za” oddano większość ilość głosów niż za każdą z dwóch pozostałych możliwości np.: 4 „za”, 3 „przeciw”, 3 „wstrzymało się” - ustawa byłaby przyjęta bo 4 jest większe od każdej z pozostałych

2. zasada bezwzględnej większości głosów - gdy za projektem ustawy wypowiedziała się połowa + 1 osoba z ogółu obecnych (uprawnionych do głosowania) - więcej niż połowa, np.: 4 „za”, 3 „przeciw”, 3 „wstrzymało się” - uchwała nie przeszła.

3. Większość kwalifikowana - większa od bezwzględnej, może wynosić tak jak sobie ciało kolegialne ustali np.: 2/3, 3/4, 3/5 wymaganego kworum.

Wybór zasady głosowania może wpływać na wyniki.

Jeżeli projekt jest uchwalony w Izbie Pierwszej - Sejmie zostaje przekazany Izbie Drugiej - Senatowi, gdzie jest merytorycznie rozpatrywany zarówno na posiedzeniach Senatu jak również na poszczególnych komisjach Senatu.

Po rozpatrzeniu projektu przez Senat odbywa się głosowanie, które przebiega podobnie jak
w I-wszej Izbie (Sejm). Jeżeli Izba II odrzuci projekt w całości względnie wprowadzi jakieś zmiany to projekt ten ponownie staje się przedmiotem obrad Izby I - wszej.

Sejm może propozycję Senatu zaakceptować, bądź nie, ale odrzucenie propozycji Senatu wymaga uchwały podjętej kwalifikowaną bądź co najmniej bezwzględną większością głosów.

4. Podpisanie przez kompetentny organ państwa - (w Polsce podpisuje Prezydent).

Z podpisaniem łączy się inicjatywa VETA w stosunku do ustaw uchwalanych przez Parlament.

Istnieją trzy rodzaje VETA:

1. VETO absolutne - powoduje to, że dany akt nie staje się aktem obowiązującym i nie wraca się do tego projektu. VETO absolutne kończy procedurę ustawodawczą.

2. VETO zawieszające - powoduje konieczność ponownego jej uchwalenia przez Parlament, najczęściej kwalifikowaną większością głosów.

3. VETO ludowe (Szwajcaria) - określona prawem grupa obywateli może wystąpić w przewidzianym terminie z wnioskiem o poddanie ustawy pod głosowanie ludowe. Taki wniosek odgrywa rolę VETA zawieszającego. Wynik głosowania mówi o tym, czy ta ustawa przejdzie czy zostanie uchylona.

Prezydent ma możliwość przed podpisaniem ustawy (oprócz VETA zawieszającego) wystąpienia do Trybunału konstytucyjnego z wnioskiem o sprawdzenie zgodności ustawy z konstytucją (np., ustawa uwłaszczeniowa).

Prezydent może również z umotywowanym wnioskiem przekazać sprawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm w głosowaniu większością kwalifikowaną 3/5 w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

5. Ustawa musi być ogłoszona

Musi być ogłoszona w odpowiednim trybie i organie promulgacyjnym i to stanowi warunek obowiązywania. Jest to określone ustawowo. Organ Promulgacyjny to:

• dla ustawy jest „Dziennik Ustaw”

• dla aktów niższego rzędu „Monitor Polski”

• prawo miejscowe „Dzienniki urzędowe” danego województwa, resortu

Aby USTAWA weszła w życie musi być jeszcze tzw:

VACATIO LEGIS („wakacje ustawowe”) - od momentu ogłoszenia musi upłynąć minimum 2 tygodnie, aby ustawa weszła w życie - jest to okres na zapoznanie się społeczeństwa z nowym aktem prawnym, który będzie obowiązywał. Ustawy o podstawowym zasadniczym znaczeniu mają Vacatio Legis nawet pół roku. (Ustawa Spółek Handlowych - Vacatio Legis było od 15 września do 1 stycznia)

Rozporządzenie.

• Są wydawane przez naczelne organy administracji państwowej do których należy: Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów (Premier), Ministrowie, Przewodniczący komisji i komitetów stojących na czele resortów. Prawo wydawania rozporządzeń posiada również Prezydent.

• Rozporządzenie jest wydawane na podstawie ustawy i w celu jej wykonania.

Ustawa a rozporządzenie:

• konkretny przepis ustawy stanowi dla Rozporządzenia tzw. delegację ustawową. Rozporządzenie może być wydane tylko w granicach delegacji ustawowej.

• Rozporządzenie jest hierarchicznie niższego rzędu niż ustawa.

• Uregulowanie rozporządzenia nie może być sprzeczne z uregulowaniem ustawowym

• Badaniem zgodności aktów prawnych niższego rzędu z ustawą zajmuje się Trybunał Konstytucyjny

• Sprzeczne z ustawą - są z mocy prawa nieważne.

W innych państwach znane są takie AKTY PRAWNE, które chociaż nie są zawarte w ustawach mają moc prawną.

Mówi się, że jest to rozporządzenie z mocą ustawy. U nas takich rozwiązań nie ma. Nie ma aktów prawnych niższego rzędu, które byłyby rozporządzeniami z mocą ustawy.

Niezbędnym warunkiem uzyskania przez rozporządzenie mocy prawnej jest jego ogłoszenie. Promulgatorem dla rozporządzenia jest również „Dziennik Ustaw”.

Podobnie jak ustawa rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od ogłoszenia, chyba że samo stanowi inaczej (dłuższy okres, wskazanie dłuższego terminu).

Uchwała

Może być wydawana przez organy kolegialne.

Najważniejsze uchwały to :

• Uchwały Sejmu

• Uchwały Rady Ministrów

Uchwała SEJMU - może być dwojakiego rodzaju:

• Niektóre są źródłami prawa

• Niektóre nie są źródłami prawa

Zależy to od tego, czy zawierają przepisy powszechnie obowiązujące, czy też mają charakter indywidualnych decyzji np.: na pewno nie będą źródłami prawa uchwały o powołaniu konkretnych osób na jakieś stanowisko lub uchwała o udzieleniu rządowi absolutowi.

Źródłami prawa będą uchwały, które stanowią regulaminy sejmowe.

Sejm swoimi uchwałami nie może zmieniać ustaw. Natomiast uchwała może być zmieniona za pomocą ustawy albo innej uchwały.

Uchwały sejmu w zasadzie nie wymagają ogłoszenia.

Uchwały Rady Ministrów - mogą być dwojakiego rodzaju:

• prawotwórcze (które są źródłami prawa)

• nieprawotwórcze (jest indywidualną decyzją administracyjną)

Przykładem indywidualnej decyzji jest: decyzja rady ministrów w sprawie wniesienia jakiegoś pomnika, powołania kogoś na jakieś stanowisko.

Wg konstytucji uchwały mogą być wydawane jedynie na podstawie ustaw (delegacji ustawowej).

Praktyka jednak mija się z tym. Rada Ministrów korzysta z uchwał bez indywidualnego upoważnienia ustawowego.

Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że uchwały są aktami prawotwórczymi kierownictwa wewnętrznego i mogą wiązać jedynie tych adresatów, którzy są organizacyjnie podporządkowani organowi wydającemu dany akt prawny. Nie należą do nich np.: uspołecznione jednostki organizacyjne: przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, osoby fizyczne.

Uchwały Rady Ministrów nie mogą naruszać obowiązujących ustaw.

Większość uchwał Rady Ministrów jest publikowana i organem promulgacyjnym jest „Monitor Polski”.

Zarządzenia.

• wydają je naczelne organy administracji państwowej - najczęściej ministrowie

• wydają je również Przewodniczący komisji i komitetów stojących na czele resortów oraz kierownicy niektórych urzędów centralnych

Zarządzenie wydawane na podstawie ustaw, rozporządzeń i uchwał. W praktyce wydawane są na podstawie upoważnień ogólnych, określających kompetencje poszczególnych ministrów i innych organów administracji państwowej bez powoływania się na konkretną indywidualną delegację.

Ogłaszane są w „Monitorze Polskim” niekiedy w Dziennikach poszczególnych ministerstw.

W środowisku prawnym panuje pogląd, że warunkiem ważności nie jest opublikowanie zarządzenia - większość zarządzeń nie jest opublikowana.

Metody, które dotyczą uporządkowywania i udoskonalania istniejącego prawa stanowionego (ustawa, rozporządzenie..), to:

1. UNIFIKACJA PRAWA

2. INKORPORACJA PRAWA

3. KODYFIKACJA PRAWA

UNIFIKACJA - ujednolicenie prawa na terenie państwa. Mamy z nią do czynienia wtedy, gdy na terenie jednego państwa istnieje kilka systemów prawnych, np.: Przykładem takiej sytuacji w Polsce był okres po zaborach. W 1918 roku istniało aż pięć systemów prawnych: pruski, rosyjski, austriacki, francuski i węgierski. Proces unifikacji został zakończony dopiero w 1946 roku.

INKORPORACJA - zebranie rozproszonych przepisów w jeden zbiór w ramach którego zostają przepisy uszeregowane wg określonych zasad. Istotą tych prac inkorporacyjnych jest scalanie i systematyzowanie obowiązującego prawa, które odbywa się w sposób mechaniczny bez korygowania przepisów, ich harmonizowania i usuwania sprzeczności. Zbiory przepisów inkorporacyjnych mogą mieć charakter urzędowy lub prywatny, w zależności od tego kto zbiera rozproszone przepisy.

KODYFIKACJA - najwyższa forma procesu doskonalenia prawa, wywodzi się z inkorporacji, ale polega na zebraniu poszczególnych przepisów w jeden nowy akt prawny, który to zbiór nazywa się KODEKSEM.

Prace kodyfikacyjne obejmują:

• eliminowanie kolizji między normami,

• ujednolicanie nomenklatury

• wprowadzanie nowych uregulowań

W wyniku tych działań powstaje nowy jednolity akt prawny, a dotychczasowe przepisy zostają uchylone. Najczęściej kodyfikację przeprowadza się w ramach danej dziedziny prawa lub w ramach danej gałęzi prawa.

2. PRAWO ZWYCZAJOWE

W ramach tego prawa wyróżniamy dwa elementy:

1. Element zewnętrzny - czyli faktyczne przestrzeganie określonej reguły zachowania. Możemy go nazwać inaczej zwyczajem albo praktyką.

2. Element wewnętrzny - mamy na myśli przekonanie o prawności danej reguły zachowania.

Na czym polega zwyczaj (element zewnętrzny)?

Polega na tym, że pewien odpowiednio szeroki krąg ludzki dłuższy czas przestrzega pewnego sposobu postępowania. Jakaś grupa społeczna przez dłuższy czas, bez elementu przymuszenia zachowuje się w określony sposób. Nie każdy zwyczaj może przekształcić się w PRAWO ZWYCZAJOWE.

Wyróżniamy trzy teorie dotyczące tego, kiedy zwyczaj przekształca się w PRAWO ZWYCZAJOWE:

1. Teorie klasyczne - uznają, że tym najważniejszym elementem prawa zwyczajowego jest praktyka, aby ta praktyka mogła się przerodzić w prawo zwyczajowe to musi spełniać odpowiednie wymagania (cechy). Praktyka musi być:

1. Powszechna - powszechnie stosowana w tych kręgach, których reguła prawna ma dotyczyć np.: wśród kupców, nauczycieli, itp.

2. Równomierna - akty praktyki idące w jednym kierunku nie mogą być równoważone aktami praktyki idącymi w kierunku przeciwnym.

3. Trwała - musi być kontynuowana przez dłuższy czas (nie podaje się konkretnie - jak długo)

Tak scharakteryzowana praktyka (element zewnętrzny) dołączając do tego element wewnętrzny tworzy prawo zwyczajowe. Dlatego w tych teoriach klasycznych dla tego aby powstało prawo zwyczajowe potrzebne są na równi obydwa elementy.

2. Teoria niemieckiej szkoły historycznej - prawo zwyczajowe stanowi bezpośredni przejaw przekonań prawnych narodu. Elementem pierwotnym jest element wewnętrzny natomiast ZWYCZAJ (element zewnętrzny) traktowany jest jako zjawisko WTÓRNE. W tej teorii ważniejszy jest element wewnętrzny.

3. Teoria praktyki organów państwa - jeżeli państwo lub jakaś społeczność uznana przez państwo stosuje przez swe organy daną normę, to norma ta stanie się normą prawną. Mamy tu do czynienia z prawem zwyczajowym.

Jeżeli normę stosuje tylko społeczeństwo to norma ta będzie tylko normą zwyczaju. Najważniejsze jest to czy organy państwowe stosują dany zwyczaj - to stanie się prawem zwyczajowym. Jeżeli tylko społeczeństwo - to pozostanie to na poziomie zwyczaju.

ROLA PRAWA ZWYCZAJOWEGO -

Najwięcej przepisów, które miały swoje źródło w prawie zwyczajowym - było prawo handlowe. Elementy prawa zwyczajowego były zawarte też w prawie cywilnym i rodzinnym.

3. PRAWO PRECEDENSOWE -

Ten sposób powstawania prawa obowiązuje przede wszystkim w państwach anglosaskich, (w Polsce ono nie występuje). Inaczej nazywa się systemem państwa COMMON LOW - „postępujące prawo” (W. Brytania, Stany Zjednoczone, Austrakia).

Charakterystyczne jest to, że organy stosujące prawo (sądy) odgrywają również rolę prawotwórczą.

Sędzia wydając rozstrzygnięcie w danej sprawie ma obowiązek oparcia swego orzeczenia na orzeczeniach jakie zostały wydane poprzednio w sprawach podobnych.

Orzeczenie precedensowe składa się z dwóch elementów:

1. RATIO DECIDENTI - jest to zasada ogólna wywiedziona z dotychczasowej judykatury, ta zasada ma abstrakcyjny charakter i to właśnie nią kierował się Sąd wydając dane rozstrzygnięcie.

2. OBITER DICTA - inne elementy, istotne tylko w danej sprawie, dotyczące tylko danego przypadku.

Elementem prawotwórczym w orzeczeniu precedensowym jest jedynie RATIO DECIDENTI.

Moc wiążącą ma również jedynie RATIO DECIDENTI.

Ta zasada ogólna, może przydać się do większości stanów faktycznych. Np. precedensem może być prowokowanie mordercy do działania - co przyczyni się do złagodzenia kary.

Cechą systemu precedensowego jest zasada stałości decyzji (STARE DECISIS). Przyjmuje się w tej zasadzie, że upływ czasu zwiększa autorytet orzeczenia. Im precedens starszy tym lepszy, przy czym sędzia nie może pominąć żadnego z dotychczasowych orzeczeń.

Ta zasada STARE DECISIS nie odnosi się do całego orzeczenia precedensowego, tylko do tej części - RATIO DECIDENTI.

Elementy OBITER DICTA, czyli istotne tylko w danej sprawie, nie mają charakteru prawotwórczego.

4. UMOWA PUBLICZNO-PRAWNA

Umowy te tworzą prawo, ale trzeba umieć je odróżnić od umów cywilno-prawnych: umowy publiczno-prawne tworzą prawo, a umowy cywilno-prawne - powstają w oparciu o prawa już istniejące np.: cywilne.

Umową publiczno-prawną w średniowieczu był np.

• stosunek lenny pomiędzy seniorem i wasalem,

• Wielka Karta Wolności z 1215r w Anglii,

• artykuły henrykowskie,

• Pakta Convecta,

• porozumienie sierpniowe 1980 w Polsce (zmieniały one np. prawo pracy - w pewnych warunkach pracownik miał prawo do strajku)

5. RELIGIA

Np.: w muzułmańskich krajach - prawo to religia

W konstytucjach takich państw jak Iran, Maroko, Pakistan, Syria, itp.) jest ogólnie przyjęta zasada, że reguły religijne są zasadami prawnymi i nieprzestrzeganie ich jest naruszeniem prawa. Podstawę prawa islamu stanowi KORAN. W niektórych państwach istnieją sądy, które stosują prawo muzułmańskie „szariat” - prawo rodzinne. Religia ma tu wpływ na tworzenie norm prawnych. W Polsce istnieją oddzielne normy moralne, które tworzy religia i normy prawne. Dobrze jest, jeżeli obie te normy pokrywają się w zakresie krzyżującym się.

6. OPINIE UCZONYCH PRAWNIKÓW

W antycznym Rzymie prawnicy otrzymywali prawo wydawania opinii, które stały się źródłem tworzenia normy ogólnej. Te opinie obowiązywały na równi z innymi źródłami prawa.

W średniowieczu Sądy zwracały się w sprawach bardziej skomplikowanych do tzw. fakultetów prawniczych, żeby te fakultety wyraziły opinię prawną. Tym opiniom prawnym podporządkowywało się orzecznictwo.

Obecnie opinie uczonych w pewnym stopniu możemy zaliczyć do źródeł prawa pośrednich, jeżeli następuje zmiana to wcześniej zwracamy się do prawników żeby wyrazili zgodę - osąd jaką przyjąć opinię.

7. RECEPCJA PRAWA

Ten sposób tworzenia prawa w danym państwie charakteryzuje to, iż owo państwo udziela swej sankcji prawnej prawu przejętemu od innego państwa. To państwo od którego recypujemy prawo może być państwem aktualnie istniejącym, lub istniejącym w przeszłości.

Recepcja prawa może mieć również różny zakres.

Może polegać na przejęciu regulacji prawnej bez jakichkolwiek kodyfikacji, jak również po zastosowaniu odpowiednich zmian recypowanego prawa.

Recepcja może dotyczyć zarówno obcego prawa stanowionego, jak i innych wspomnianych wyżej postaci prawa, np. Polska, pomimo tego, że nie obowiązuje w niej prawo precedensowe - może je recypować.

LUKI W PRAWIE

Kiedy będziemy mówić o luce w prawie?

O luce w prawie będziemy mówić w sytuacji braku norm dla takiego stosunku społecznego, który biorąc pod uwagę całokształt obowiązującego ustawodawstwa powinien być uregulowany, a nie jest.

Metody zapełniania luk w prawie przez Sądy:

1. Analogia z ustawy, czyli analogia LEGIS.

2. Analogia z prawa, czyli analogia IURIS.

Ad. 1. Analogia z ustawy - LEGIS

Występuje wtedy, gdy do jakiegoś stanu faktycznego stosowane są normy prawne odnoszące się do innego, podobnego stanu.

Podstawą stosowania „analogii z ustawy” jest przekonanie, że skoro pewien stosunek społeczny został już uregulowany przez ustawodawcę, a stosunek będący przedmiotem oceny jest do niego podobny, to można przyjąć iż ta sama racja, która przyświecała ustawodawcy przy unormowaniu prawnym danego stosunku prawdopodobnie skłoniłaby go do analogicznego potraktowania stosunku podobnego.

Ad. 2. Analogia z prawa - IURIS

Ma odmienny charakter, istnieją luki prawne w uregulowaniach dotyczących specyficznych spraw, które nie są podobne do żadnych innych unormowań.

Zastosowanie tutaj „analogii z ustawy” byłoby niemożliwe, ponieważ nie ma przepisów nadających się do analogicznego zastosowania.

Sędzia musi stworzyć na użytek tej konkretnej sprawy nową normę prawną. W tej sytuacji Sąd może oprzeć rozstrzygnięcie sprawy na stworzonej przez siebie normie, wyprowadzonej z ogólnych zasad ustawodawstwa, zasad określonej gałęzi prawa lub wyprowadzonej z podstawowych ocen uznawanych w obowiązującym prawie. Norma stworzona przez Sędziego będzie dotyczyła tylko tej specyficznej sprawy i wraz z jej zakończeniem traci moc prawną.

W jakich gałęziach prawa nie można stosować ANALOGII?

• w prawie KARNYM - stosowanie analogii jest niedopuszczalne, bo w tym prawie przyjęta jest zasada, że karać można tylko za te czyny, których dokonanie zabronione jest wyraźnie przez ustawę pod groźbą kary. Zasada ta obowiązuje już od starożytnego Rzymu. W prawie karnym przestępstwem jest tylko to, co jest dokładnie określone w prawie karnym. Nie można karać na zasadzie podobieństw.

KOLIZJE PRZEPISÓW PRAWNYCH W CZASIE I PRZESTRZENI

Jest to sytuacja odwrotna do luki w prawie

O kolizji przepisów prawnych mówi się wówczas, gdy stosunek prawny uregulowany jest więcej niż jednym przepisem lub zespołem przepisów, które wzajemnie się wykluczają.

Do kolizji przepisów prawnych może dojść w dwóch płaszczyznach:

1. Na płaszczyźnie czasowej,

2. Na płaszczyźnie przestrzennej.

Kolizje w czasie

Do kolizji przepisów prawnych w czasie dochodzi wtedy, gdy sprawa uregulowana jest odmiennie przez dwa lub więcej przepisów wydanych w różnym czasie. Np.: sytuacja, gdzie związek małżeński został zawarty pod kodeksem prawa rodzinnego, a w trakcie jego trwania został zmieniony Kodeks.

Do rozstrzygnięcia kolizji w czasie służą przepisy przejściowe lub wprowadzające.

Przepisy przejściowe są zamieszczane z reguły na końcu aktu normatywnego, ustalają jak należy rozstrzygnąć kolizje powstające wskutek wejścia w życie danego aktu. Polega to najczęściej na wskazaniu przez przepisy przejściowe tych aktów normatywnych lub pojedynczych przepisów, które w chwili wejścia w życie nowego aktu tracą moc, a które jeszcze obowiązują.

Jeżeli przepisy przejściowe są niewyczerpujące, albo ich nie ma to wtedy trzeba się posiłkować starymi zasadami rzymskimi:

1. „ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą” - LEX POSTERIOR DEROGAT PRIORI.

Z dwóch kolidujących w czasie aktów normatywnych, dla danej sprawy odnosi się nowy nie tylko wtedy, gdy stary został uchylony przepisami przejściowymi, lecz także w oparciu o ogólną zasadę.

2. „prawo szczególne uchyla prawo ogólne” - LEX SPECIALIS DEROGAT LEGIS GENERALIS (DEROGAT - znaczy uchylić)

U zbiegu tych dwóch reguł - zawsze stosujemy prawo szczególne. Prawo bankowe nie może być sprzeczne z cywilnym.

3. „prawo nie działa wstecz” - LEX RETRO NON AGIT.

Oznacza to, że akt normatywny odnosi się jedynie do tych stosunków, które powstały już po jego wejściu w życie.

4. „przestępstwem jest tylko taki czyn, który był zabroniony pod groźbą kary jeszcze przed jej popełnieniem” - NULLUM CRIMEN SINE LEGE.

Odnosi się tylko do prawa karnego. Zasada prawa rzymskiego. Nie można czynu uznać za przestępstwo po fakcie (POST FACTUM).

Kolizje w przestrzeni

Do kolizji przepisów prawnych w przestrzeni dochodzi między przepisami obowiązującymi w różnych miejscach. Możemy je podzielić na kolizje do których dochodzi w dwóch sytuacjach:

1. Między przepisami obowiązującymi w różnych dzielnicach kraju - w państwach zunifikowanych nie dochodzi do kolizji.

2. Między przepisami różnych państw - instrumentem do rozstrzygania tych kolizji są przepisy kolizyjne. Kolizje między ustawodawstwami różnych państw są zjawiskiem naturalnym, nie da się ich uniknąć (np.: w Polsce Arab chce poślubić piątą żonę i to w dodatku Niemkę).

Każde państwo musi dysponować takimi środkami, aby tego typu kolizje rozstrzygać. Każde państwo posiada własne przepisy kolizyjne.

Przepisy kolizyjne z dziedziny prawa cywilnego i rodzinnego tworzą prawo międzynarodowe prywatne. W razie kolizji przepisów odpowiada ono nam na pytanie: jakie prawo stosować - rodzime lub obce?

Prawo międzynarodowe prywatne znajduje się w systemie prawa wewnętrznego i ma je każde państwo.

Prawo międzynarodowe publiczne - jedno dla całej społeczności międzynarodowej (dotyczy stosunków dyplomatycznych, ambasady, konsulaty) - podmiotem tego prawa są państwa, a nie obywatele.

W Polsce w dziedzinie prawa cywilnego i rodzimego przestrzegane są następujące zasady w prawie międzynarodowym prywatnym:

1. W zakresie prawa osobowego:

• ocena zdolności prawnej,

• ocena zdolności do czynności prawnej.

Normy prawne przewidują, że stosowane są przepisy państwa, którego obywatelem jest dana osoba i to wynika ze starej rzymskiej zasady: LEX PATRIAE

2. W zakresie prawa rzeczowego:

• sprawy związane z własnością rzeczy,

• z posiadaniem, użytkowaniem,

• hipoteką, zastawem

stosuje się przepisy państwa, na terenie którego dana rzecz się znajduje.

3. Ocena umów i innych aktów prawnych oraz oceny ich formy prawnej

właściwe są przepisy tego państwa na terytorium którego miało miejsce zawarcie umowy.

Np. w Polsce dla przeniesienia własności jest potrzebny akt notarialny, natomiast np. a Afryce nie ma takiego wymogu. Dla oceny ważności formy bierze się pod uwagę miejsce zawarcia umowy.

Forma prawna ma różne formy: dorozumiana, ustna pisemna, w formie aktu notarialnego

Zdolności prawne i zdolności do czynności prawnej

Mamy dwa podmioty prawa

• osoba fizyczne

• osoba prawna

Zdolności prawne i zdolności do czynności prawnej osób fizycznych

OSOBA FIZYCZNA - człowiek od momentu urodzin do momentu śmierci.

Urodzenie - moment odłączenia od ciała matki.

jest podmiotem prawa od momentu urodzenia. Łączy się z instytucją zdolności prawnej.

Przez zdolność prawną - należy rozumieć zdolność do występowania w charakterze podmiotu, czyli w charakterze strony. Czyli w stosunkach cywilno - prawnych. Zdolność prawną posiadają wszyscy od momentu urodzenia aż do śmierci.

Nascituris - dziecko poczęte, nie narodzone, nie jest osobą fizyczną, może być podmiotem praw np. spadkowych ( o ile urodzi się żywe)

Zdolności do czynności prawnych osoby fizycznej jest to zdolność do nabywania praw
i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych.

Osoby fizyczne biorąc pod uwagę zdolność do czynności prawnych dzielą się na dwa kryteria:

• zdrowia umysłowego i psychicznego

• wiekowe

Biorąc pod uwagę te kryteria osoby dzielimy:

• pełną zdolność do czynności prawnych

• osoby, które posiadają ograniczoną zdolność do czynności prawnych

• osoby, które nie posiadają zdolności do czynności prawnych

1. Osoby z pełną zdolnością do czynności prawnych - posiadają ukończony 18 rok życia i są zdrowe umysłowo i psychicznie. Człowiek dysponujący zdolnością (pełną) do czynności prawnych może w granicach przewidzianych prawem dokonywać wszelkich czynności i wywoływać na tej drodze zamierzone skutki prawne.

2. Osoby, które posiadają ograniczoną zdolność do czynności prawnych, są to osoby pomiędzy 13 a 18 rokiem życia, oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione. Czynność prawna takiej osoby wymaga dla swej ważności zgody przedstawiciela ustawowego tej osoby, a więc rodzice, kurator. Jest Jeśli wymagana jest zgoda, może być wydana przed dokonaniem czynności, w trakcie, po czasie dokonania czynności.

Podczas zawarcia umowy, ta czynność prawna ma postać czynności prawnej niezupełnej - negotium claudicas.

Jej ważność pozostaje jak gdyby w zawieszeniu. Staje się ona ważna i to z momentem jej zawarcia, czyli do tyłu, jeżeli zostanie wyrażona zgoda przedstawiciela ustawowego.

Dla ważności tej czynności prawnej musi być wyrażona zgoda.

Wyjątki osoby o ograniczonej czynności prawnej mogą dokonać same:

• umowy dnia codziennego - umowy, które są określane zawierane w codziennych sprawach np. zakup art. Spożywczych

• osoba może rozporządzać swoim zarobkiem, ale już nie może rozporządzać rzeczami kupionymi za ten zarobek

• może rozporządzać rzeczami oddanymi jej przez przedstawiciela ustawowego do jej swobodnego użytku np. kieszonkowe

3. Osoby, które nie posiadają zdolności do czynności prawnych - są to osoby, które nie ukończyły jeszcze 13 roku życia i osoby całkowicie ubezwłasnowolnione.

Takie osoby, które nie posiadają zdolności do czynności prawnej, nie mogą w ogóle w sposób ważny i prawnie skuteczny zawierać żadnych umów, ani dokonywać jednostronnych czynności prawnych. Robią to za nich przedstawiciele ustawowi, najczęściej rodzice lub opiekunowie.

Czynność prawna takiej osoby jest nieważna.

Wyjątek dotyczący zawierania drobnych umów tzw. dnia codziennego. Taka umowa staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie tej osoby, nie posiadającej zdolności do czynności prawnych np. 5-letnie dziecko robi zakupy.

Instytucja ubezwłasnowolnienia - osoba fizyczna może być całkowicie lub częściowo ubezwłasnowolniona, czyli pozbawiona zdolności do czynności prawnych na mocy orzeczenia sądu. Taki wniosek może złożyć osoba najbliższa, czyli rodzina oraz prokurator.

Zgodnie z art. 13 par. 1 kodeksu cywilnego

Kiedy są przesłanki ubezwłasnowolnienia

Sąd może zastosować całkowite ubezwłasnowolnienie, jeżeli człowiek w skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych w szczególności pijaństwa lub narkomani, nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem.

• przesłanki trwałe

• przesłanki przejściowe np. alkoholizm

Częściowe ubezwłasnowolnienie sąd może orzec, gdy te same przyczyny występują z mniejszym nasileniem tzn. że orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu całkowitym nie jest celowe, ale jest potrzebna pomoc do prowadzenia spraw tej osoby.

Orzeczenie ubezwłasnowolnienia częściowego może nastąpić jedynie do osoby pełnoletniej.

INSTYTUCJE

Uznanie za zmarłego - sądowe uznanie - główną przesłanką jest zaginięcie osoby fizycznej. Fakt długookresowego zaginięcia powoduje duże komplikacje prawne. Podstawowa zasada stanowi, że zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących informacji jeszcze żył.

Wyjątki: skróceniu ten termin ulega jeżeli chodzi o osobę starzą ( zaginiony ukończył 70 lat) wtedy wystarczy 5 lat.

Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby 23 lata.

Jeszcze krótsze terminy stosuje się w przypadkach wyjątkowych ( np. podróż morska, klęski żywiołowe).

OSOBA PRAWNA

Osoba prawna jest wyodrębnioną jednostką organizacyjną, która zgodnie z obowiązującymi przepisami może występować jako samodzielny podmiot prawa cywilnego.

Na istotę osoby prawnej składa się:

• element ludzki (załoga przedsiębiorstwa, udziały, członkowie spółdzielni)

• element majątkowy - osoba prawna posiada własny majątek, który jest wyodrębniony z majątku członków. Osoba prawna odpowiada za swoje zobowiązania własnym majątkiem, a nie majątkiem swoich członków.

• cel określony w przepisach, które regulują działalność danej osoby prawnej albo w statucie

Podział osoby prawnej ze względu na sposób tworzenia:

1. osoby prawne typu instytucjonalnego

2. osoby prawne typu zrzeszeniowego

Osoba prawna typu instytucjonalnego powstaje w drodze wydania przez państwo jakiegoś władczego aktu ( np. powołanie wyższej uczelni)

Osoba prawna typu zrzeszeniowego powstaje w drodze porozumienia członków założycieli np. spółka kapitałowa z O.O. akcyjna, partia polityczna, spółdzielnia.

Kodeks cywilny art.33

Osobami prawnymi jest skarb państwa oraz inne jednostki organizacyjne, których przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.

1. skarb państwa

2. spółki kapitałowe z O.O.

3. przedsiębiorstwa państwowe

4. banki

5. państwowe jednostki organizacyjne (poza przedsiębiorstwami), instytucje i zakłady państwowe powołane w większości do prowadzenia działalności publicznej o charakterze niegospodarczym np. muzea narodowe, wyższe uczelnie, filharmonie, PAN itp.

6. spółdzielnie

7. fundacje

8. stowarzyszenia

9. inne jednostki organizacyjne o zróżnicowanym charakterze

• związki zawodowe

• partie polityczne

• kółka rolnicze

Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osób prawnych

Jest ściśle związana ze zdolnością do czynności prawnych (moment wpisu do rejestru sądowego). Jeżeli rozwiązujemy osobę prawną to w tym momencie ta osoba traci zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.

Zakres zdolności prawnej jest u osób prawnych węższy niż u osób fizycznych, ponieważ osoby prawne nie mogą mieć całego szeregu praw i obowiązków o charakterze cywilnym, które występują u osób fizycznych.

Wynika to z dwóch źródeł:

• inna natura osoby fizycznej i inna natura osoby prawnej. Osoby prawne jako twory sztuczne nie mogą mieć szeregu praw i obowiązków, które są związane z przyrodzonymi właściwościami człowieka (nie może sporządzać testamentu, zawrzeć związku małżeńskiego)

• ograniczenie zdolności prawnej wynikające z ustawy warunkiem takiego ograniczenia jest istnienie wyraźnego przepisu stwierdzającego, że zakres zdolności prawnej danej osoby prawnej nie obejmuje określonych praw i obowiązków a określone czynności prawne są nieważne.

9

---