VIII. STOSOWANIE PRAWA
Ze stosowaniem prawa mamy do czynienia wtedy, gdy jakiś podmiot na podstawie norm
generalnych i abstrakcyjnych określa skutki prawne jakiegoś faktu, wydając decyzję indywidualną w rozstrzyganej sprawie. Wg jednych stosują prawo tylko organy państwowe, wg drugich także inne podmioty, np. osoby fizyczne.
Przebieg procesu stosowania prawa
Etap 0 - coś się stało, albo nie stało się coś, co stać się powinno.
Etap 1 - wybór przepisu spośród obowiązujących w danej dziedzinie przepisów
prawnych, który będzie podstawą do wydania decyzji w danej sprawie. Nazwa tego przepisu - podstawa prawna rozstrzygnięcia. Przepis inaczej dobierany przez prokuratora i obrońcę (;
Etap 2 - interpretacja wybranego przepisu prawnego. Interpretacja to inaczej
wykładnia. To proces, który zmierza do ustalenia znaczenia i zakresu wyrażeniom zawartym w tekście prawnym.
Etap 3 - zebranie materiału dowodowego na temat faktów, z którymi mają być
związane skutki prawne:
Przesłuchanie świadków, pokrzywdzonego, oskarżonego. Strony to ci,
którzy są bezpośrednio zainteresowani rezultatem postępowania.
Opinia biegłego z danej dziedziny (geodety, lekarza sądowego itp.).
Oględziny miejsca (też nieruchomości przy sporze o granice),
nieboszczyka, dowodów rzeczowych
Konfrontacja
Eksperyment procesowy (np. wypadki samochodowe)
Dwa rodzaje regulacji postępowania dowodowego:
Swobodna ocena dowodów oznacza, że organy postępowania mogą kształtować swoje przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania (logicznego), wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego.
Legalna teoria dowodów, to teoria, wedle której przepis prawa formułuje pewne reguły formalne, które muszą być przestrzegane przez organy stosowania prawa w procesie dowodzenia faktów. Dowody zebrane w sposób niezgodny z prawem (nielegalnie) wykorzystywane w Polsce również w rozprawie, w Ameryce już nie. Np. żona śledzi męża, podsłuchuje - mąż za to może na nią za to donieść ;D
Etap 4 - subsumcja - zakwalifikowanie danego przypadku pod pewien przepis
prawa. Inaczej mówiąc organ stosujący prawo na tym etapie musi zdecydować czy udowodnione przez niego fakty pozwalają zakwalifikować się pod przepis, który został wybrany jako podstawa prawna rozstrzygnięcia.
Etap V - ustalenie konsekwencji prawnych dla faktu, który został udowodniony i
następnie zakwalifikowany w procesie subsumcji pod dany przepis prawa.
Stosowanie prawa w przypadkach nieuormowanych - niekiedy przepisy prawne same
przesądzają czy z przypadkiem nienormowanym wiązać skutki prawny czy ich nie wiązach. Wyróżnia się wnioskowania per analogiam analogię legis (z ustawy) i analogię Iuris (analogię z prawa), a fortiori a maiori ad minus oraz a maiori ad maius oraz a contrario.
Wnioskowanie per analogiam legis
Model pierwszy:
ustalenie, że jakiś fakt nie jest objęty unormowaniem przez przepisy prawa
ustalenie „podobieństwa” między faktem nieunormowanym, o którym mowa w pkt 1, a jakimś faktem do niego podobnym, unormowanym przez przepis prawa. (porównanie głównie cech `doniosłych')
wiązanie - na podstawie stwierdzone „podobieństwa” - takim samych bądź podobnych skutków prawnych z faktem nienormowanym, jakie są wiązane przez przepisy prawa z faktami unormowanymi.
Model drugi:
ustalenie, że określony fakt nie jest unormowany przez przepisy prawa
wyszukanie wśród postanowień obowiązującego prawa takiego przepisu, który unormowaniem swym obejmuje przypadki najbardziej zbliżone, czy zbliżone do przypadku, który ma być jakoś rozstrzygnięty, a więc do przypadku nieunormowanego, wymienionego w pkt 1.
kierując się postanowieniami tego przepisu, należy wywieść z jego treści zasadę, regułę czy rację o charakterze ogólnym, której częściowym wyrazem jest ten przepis, ale która w tekście prawnym nie została przez prawodawcę sformułowana w sposób pełny.
tak ustalona i sformułowana zasada lub racja ogólna, która obejmuje swymi postanowieniami szerszy zakres przypadków niż przypadki przez dany przepis rozstrzygnięte, znajduje zastosowanie do wszystkich przypadków nią objętych, a więc i do pewnej grupy przypadków nienormowanych przez przepis będący podstawą ustalenia owej racji. Maksyma: ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio.
Wnioskowanie per analogiam iuris - różnica między legis a iuris tkwi w sposobie
ustalania „przesłanki” umożliwiającej wiązanie skutków prawnych z przypadkami nieunormowanymi.
Stosowana wtedy, gdy brak nawet przepisu, który normowałby
jakiekolwiek przypadki podobne, i wnioskujący odwołuje się do całokształtu unormowania składającego się na dany porządek prawny, gdy rozstrzygamy na podstawie ogólnych zasad prawnych, a często nawet podstawę rozstrzygnięcia stanowi „duch prawa”, pewne „ogólne zasady” niewyrażone w tekstach prawnych.
Wnioskowanie a fortiori a maiori ad minus - za podstawę przyjmuje się przepis prawa
charakterze uprawniającym: „Jeżeli ktoś jest uprawniony do czynienia czegoś większego, to tym bardziej jest uprawniony do czynienia czegoś mniejszego.
Wnioskowanie a fortiori a maiori ad maius - za podstawę przyjmuje się przepis prawa
o charakterze zakazującym: „Jeżeli zabronione jest to, co mniejsze, to tym bardziej nie wolno czynić czegoś, co sięga jeszcze dalej”.
Wnioskowanie a contrario - w przypadku przepisów ze zwrotami typu: „tylko”,
jedynie”, „wyłącznie” - działają na zasadzie negacji.
Ideologia decyzji związanej przez prawo - naczelne wartości: wolność obywatelska i
pewność prawa.