Demokracja przedstawicielska
Demokracja - dosłownie "władza ludu", pojęcie oznaczające początkowo typ ustroju, w którym ogół obywateli sprawuje władzę poprzez bezpośrednie głosowanie nad wszystkimi sprawami dotyczącymi państwa. System ten powstał w Atenach na przełomie VI i V wieku p.n.e. w wyniku reform ustrojowych przeprowadzonych przez Klejstenesa. Demokracja w swojej pierwotnej postaci istniała jedynie w starożytności. Współcześnie używając terminu demokracja, mamy zazwyczaj na myśli system, w którym władzę sprawują reprezentanci społeczeństwa wyłonieni w drodze wyborów powszechnych. Tworzą oni ciało zbiorowe, zwane legislatywą, które sprawuje władzę ustawodawczą. Legislatywa powołuje organy władzy wykonawczej, a często również sądowniczej. Taki typ demokracji nazywamy demokracją pośrednią, przedstawicielską bądź reprezentacyjną. We współczesnych państwach demokratycznych relacje między trzema władzami (ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą), ich kompetencje, wzajemne zależności, zakres kontroli władzy ustawodawczej nad wykonawczą określa ustawa zasadnicza, czyli konstytucja. Parlament, rząd i niezawisłe sądy sprawują władzę w państwie w ramach obowiązującego prawa. System taki gwarantuje udział wszystkich zainteresowanych obywateli w sprawowaniu władzy, ograniczając jednocześnie liczbę osób bezpośrednio decydujących o kształcie prawa oraz polityce wewnętrznej i zewnętrznej państwa, co umożliwia sprawne podejmowanie decyzji. Konieczność rywalizacji o głosy wyborców przyczynia się do podniesienia poziomu kompetencji polityków i zmusza ich do uwzględniania opinii obywateli. Z systemem demokracji reprezentacyjnej łączy się instytucja partii politycznej, czyli organizacji dążącej do przejęcia władzy dzięki wygranym wyborom; w kampanii wyborczej podstawową rolę odgrywa kompleksowy program partii. Oczywiście, warunkiem rywalizacji między partiami jest istnienie co najmniej dwu partii o odmiennych programach. Aby uzyskać głosy wyborców, kandydat danej partii zabiegający o miejsce w parlamencie musi przedstawić jak najlepszy program i być człowiekiem gwarantującym jego realizację, w przeciwnym razie nie ma szans przekonania kandydatów innych partii.
Istnieją jednak pewne niebezpieczeństwa związane z demokracją reprezentacyjną. Należą do nich: mniej więcej równy podział miejsc w parlamencie pomiędzy dwie partie oraz obecność wielu słabych ugrupowań; obie sytuacje umożliwiają sformowanie trwałego rządu, co może powodować poważne trudności w sprawnym zarządzaniu państwem. Zdarza się również, że polityk tworzy swój program jedynie w celu uzyskania głosów wyborców, nie mając zamiaru realizowania go po dojściu do władzy. Bywa także, iż rząd wywodzący się z jakiejś partii, unika niepopularnych, acz koniecznych dla państwa, decyzji, aby nie zrażać wyborców i zapewnić sobie miejsce w przyszłym parlamencie i rządzie. Krytycy demokracji przedstawicielskiej podważają jej istotę, tj. reprezentatywność, która ich zdaniem, może być pozorna. Jeśli 40% obywateli w danym państwie bierze udział w wyborach i 51% z nich głosuje na jedną partię, wówczas partia ta formuje rząd i uchwala ustawy, reprezentując zaledwie ok. 20% społeczeństwa. Innym równie poważnym problemem jest kwestia rzeczywistego wpływu obywateli na decyzje władz. Niektórzy twierdzą, że społeczeństwo naprawdę sprawuje władzę jedynie raz na cztery lata, tzn. w momencie wyborów. Inni dowodzą jednak, iż politycy stale muszą brać pod uwagę zdanie wyborców ze względu na następne wybory. Tak więc obywatele - przynajmniej pośrednio - przez cały czas kontrolują swoich reprezentantów.
Zwolennicy koncepcji demokracji przedstawicielskiej często jednak nie doceniają znaczenia aktywnego uczestnictwa obywatelskiego; polityka w ich pojęciu to wewnętrzna rozgrywka elit, które co najwyżej szukają aprobaty obywateli w wyborach i badaniach opinii publicznej. We współczesnych demokracjach liberalnych "wolność od polityki" zmienia swój charakter: obywatel już nie tylko m o ż e nie zajmować się polityką, ale nawet n i e p o w i n i e n się nią zajmować. Od kilkunastu lat w Europie Zachodniej mówi się o kryzysie tego modelu demokracji; bierność obywateli powoduje, iż nie są w stanie utożsamiać się z jakąkolwiek partią polityczną. Zgłoszono wiele propozycji wzbogacenia demokracji przedstawicielskiej o elementy demokracji bezpośredniej, jednak rzadko zostały one zastosowane w praktyce. Stałym kontrargumentem jest tu nie tylko kwestia technicznych możliwości, ale i kompetencji. Zwolennicy demokracji przedstawicielskiej negują posiadanie odpowiednich kompetencji zwykłych obywateli i sceptycznie oceniają możliwość stałego ich zaangażowania w sprawy publiczne. Owszem, zdarza się to w okresach rewolucji bądź pojawienia się wyjątkowo kontrowersyjnych problemów, poza tym czasem jednak obywateli polityka nie interesuje i są zadowoleni, gdy nie muszą się nią zajmować.
Mandat wolny - ukształtował się jako pochodna koncepcji zwierzchnictwa narodu. Opiera się na założeniu, że poseł reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności, nie jest więc związany instrukcjami wyborców. Wręcz przeciwnie - status posła jest ukształtowany na zasadzie niezależności prawnej, choć w wymiarze faktycznym musi liczyć się tak z głosami wyborców jak i partii, która wysunęła jego kandydaturę.
Taki status posła został przyjęty w Konstytucji z 1997 w art. 104 → z tego można wyprowadzić trzy zasady:
uniwersalność - poseł reprezentuje cały Naród, a nie poszczególne grupy;
niezależność
nieodwołalność
Mandat imperatywny - rodzaj mandatu przedstawiciela. Zakłada on, że przedstawiciel reprezentuje swoich wyborców i powinien wykonywać ich zalecenia. Można go odwołać, gdy nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań. Mandat imperatywny występował np. w polskim Sejmie w czasach demokracji szlacheckiej. Dziś rzadko stosowany, mandat imperatywny mają np. deputowani do Bundesratu. Przeciwieństwo mandatu wolnego.
Zasada reprezentacji politycznej
Zasada reprezentacji (przedstawicielstwa) wyrażona jest w Konstytucji przy określeniu sposobu wykonywania władzy zwierzchniej Narodu: ,,Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli…” (art. 4 ust. 2).
Max Weber wyróżnił 4 typy reprezentacji:
stan, w którym reprezentant jest właścicielem swojej funkcji (np. dziedziczni monarchowie),
stan, w którym pewien porządek ustrojowy jest reprezentowany przez jego członków (np. zgromadzenie stanowe),
reprezentacja związana, wynikła z faktu mandatu imperatywnego i prawa odwoływania służącego reprezentowanym,
reprezentacja wolna, w której przedstawiciel nie jest związany żadną instrukcją i pozostaje panem swojego działania.
Wyróżniamy reprezentację pośrednią i bezpośrednią. Reprezentacja jest to zjawisko zgodności albo zbieżności pomiędzy treścią decyzji państwa, czyli linią polityki, a opinią publiczną.
Formy korelacji (zależności): wybory powszechne, strajk, manifestacje, referendum, petycje.
czynność prawną, której treścią jest oświadczenie woli mocodawcy upoważniające ściśle określoną osobę lub osoby do dokonywania w jego imieniu czynności prawnych określonych w pełnomocnictwie. Na podstawie tego umocowania pełnomocnik jest upoważniony do reprezentowania (zastępstwa) mocodawcy, w zakresie określonym w pełnomocnictwie, w stosunkach prawnych z innymi osobami;
sam dokument pełnomocnictwa.
Pełnomocnictwo upoważnia, ale nie obciąża pełnomocnika obowiązkiem reprezentowania mocodawcy.
Udzielenie pełnomocnictwa
Udzielenie pełnomocnictwa wymaga złożenia oświadczenia woli, którego treścią jest upoważnienie określonej osoby do dokonania w imieniu i ze skutkiem prawnym dla mocodawcy czynności prawnej indywidualnie oznaczonej albo czynności określonych rodzajowo. To oświadczenie nie musi być złożone pełnomocnikowi, może być złożone skutecznie nawet wobec osoby trzeciej albo wobec nie ograniczonego kręgu osób. Istnieje kontrowersyjny pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy, że udzielenie pełnomocnictwa może nastąpić, w konkretnych okolicznościach faktycznych, także w sposób dorozumiany. Pełnomocnictwo legitymuje pełnomocnika do dokonywania czynności prawnych w imieniu mocodawcy zatem jego zakres powinien być wyraźnie i precyzyjnie określony.
Odwołanie i wygaśnięcie pełnomocnictwa
Pełnomocnictwo można odwołać w każdym czasie, chyba że mocodawca zrzekł się odwołania z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.
Pełnomocnictwo wygasa ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika, chyba że w pełnomocnictwie zastrzeżono inaczej, a po wygaśnięciu pełnomocnictwa pełnomocnik obowiązany jest zwrócić pełnomocnictwo mocodawcy.
Administracyjne pełnomocnictwo procesowe
Od pełnomocnictwa w znaczeniu cywilnoprawnym należy odróżnić pełnomocnictwo procesowe administracyjne mające swoje umocowanie w art. 268a kodeksu postępowania administracyjnego. Przepis ten stanowi, że organ administracji publicznej może w formie pisemnej upoważniać pracowników kierowanej jednostki organizacyjnej do załatwiania spraw w jego imieniu w ustalonym zakresie, a w szczególności do wydawania decyzji administracyjnych, postanowień i zaświadczeń. Pełnomocnictwo to bowiem nie mieści się w cywilistycznym pojęciu pełnomocnictwa jako umocowania do dokonywania czynności prawnych w imieniu reprezentowanego bowiem jego istotą jest delegacja uprawnień wynikających z przepisów materialnego prawa administracyjnego, a nie dokonywanie czynności prawnych w imieniu reprezentowanego.
Rodzaje pełnomocnictwa
Przepisy kodeksu cywilnego o pełnomocnictwie znają następujące ich rodzaje:
pełnomocnictwo ogólne - obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu; wymaga formy pisemnej pod sankcją nieważności,
pełnomocnictwo rodzajowe - dotyczy ono określonej kategorii czynności prawnych, do których umocowany będzie pełnomocnik; nie jest ono dopuszczalne w zakresie tych czynności, do których dokonania konieczne jest pełnomocnictwo szczególne,
pełnomocnictwo do poszczególnych czynności - dotyczy indywidualnie określonej czynności prawnej,
prokura - pełnomocnictwo udzielane przez przedsiębiorcę.
Prokura obejmuje umocowanie do wszelkich czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, sądowych i pozasądowych. Jednak prokurent, bez szczególnego umocowania (pełnomocnictwa) nie może dokonać:
zbycia przedsiębiorstwa,
dokonania czynności, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania;
zbycia i obciążenia nieruchomości stanowiących własność przedsiębiorstwa.
J) PRAWO WYBORCZE:
Pojęcie prawa wyborczego: a) ujęcie podmiotowe: przysługujące obywatelowi prawo do wybierania i do bycia wybieranym; b) ujęcie przedmiotowe: gałąź prawa regulująca kwestie przygotowania, przeprowadzenia i ustalenia wyników wyborów, zarazem jedna z dziedzin prawa konstytucyjnego, oparte na Konstytucji, i ustawach: ordynacja wyborcza do Sejmu RP i do Senatu RP z 12.4.2001, ustawa o wyborze Prezydenta RP z 27.9.1990, ustawa o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta z 20.6.2002; ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików wojewódzkich z 16.7.1998. Liczą się też uchwały PKW, i orzecznictwo TK, NSA i SN.
Bierne i czynne prawo wyborcze i jego regulacja (w tym ograniczenia) w polskich ustawach wyborczych (Sejm, Senat, Prezydent, samorządy): A) samorządy: praw wyborczych nie mają ubezwłasnowolnieni, pozbawieni praw wyborczych przez TS, pozbawieni praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądowym. Wymogi takie same do prawa czynnego, jak biernego - 18 lat, stałe zamieszkanie na obszarze działania danej rady, i nic z powyższych dolegliwości. B) sejm i senat: ograniczenia te same. Prawo wyborcze czynne dla dorosłych obywateli polskich, bierne - w sejmie dla min. 21-latków (art. 131 OWS), w senacie - min. 30-latków (art. 188 UWS). C) prezydent: ograniczenia takie same. Wybierać mogą min. 18-letni obywatele. Wybrany może być min. 35-letni obywatel (na podst. art. 127 ust. 3 konstytucji, potwierdzonego w art. 42 UWP). D) egzekutywa samorządowa: czynne prawo wyborcze: 18 lat; bierne: 25. E) wybory europejskie: czynne prawo wyborcze: 18 lat, bierne: 21.
Zasada powszechności: jej istota to z jednej strony nakaz przyznania praw wyborczym każdemu po spełnieniu określonych warunków; z drugiej - zakaz ograniczeń prawa wyborczego ze względów politycznych. Zasada ta określa krąg podmiotów posiadających prawa wyborcze - wymaga, aby wszyscy dorośli obywatele państwa mieli min. czynne prawo wyborcze. Przewiduje cenzus naturalny (obywatelstwo [ale obywatele UE mieszkający na stale w Polsce mają czynne i bierne prawo wyborcze do samorządów gminnych], wiek, pozbawienie praw publicznych prawomocnym wyrokiem sądowym [w tym pozbawienie tylko praw wyborczych przez TS], ubezwłasnowolnienie), ale nie polityczny (majątku, wykształcenia, domicylu [ta u nas jest w wyborach gminnych], rasy). U nas zasadę powszechności wprowadzono już w 1918. Prawo bierne z reguły podlega większym ograniczeniom niż czynne, np. wiekowym (21 do Sejmu, 30 do Senatu, 25 na wójta, 35 na prezydenta). Gwarancje powszechności: a) wybory w dzień wolny od pracy, od 6 do 20:00; b) zasady tworzenia obwodów głosowania (500-3000 mieszkańców, nie więcej, ew. mniej), także obwodów specjalnych w szpitalach, więzieniach, aresztach śledczych, zakładach pomocy społ.; też na polskich statkach morskich i w placówkach dyplomatycznych i konsularnych; c) instytucja rejestrów (są w nim wszystkie zamieszkałe stale na terenie gminy osoby z prawem wyborczym) i spisów wyborców (tu są uprawnieni do głosowania w poszczególnych obwodach wymienieni). Oba można ew. uzupełniać; d) instytucja zaświadczeń o prawie do głosowania (jeśli chcemy głosować poza miejscem stałego zamieszkania); e) procedura protestu wyborczego (jeżeli naruszenie prawa miałoby wpływ na wynik wyborów).
Ujęcie zasady powszechności w poszczególnych ustawach wyborczych: niezmiennie ograniczona pozbawieniem praw publicznych przez sąd, pozbawieniem praw wyborczych przez TS, ubezwłasnowolnieniem (art. 3 UWP, art. 7 OWS), a w wyborach samorządowych dochodzi do tego cenzus domicylu (stałe zamieszkanie na obszarze działania danej rady - art. u ordynacji samorządowej, potwierdzenie w art. 3 UBWWBPM).
Zasada równości: a) ujęcie formalne: zasada, że każdy wyborca ma taką samą liczbę głosów (niekoniecznie 1, bo np. senatorów wybieramy kilku) - nikt nie może oddawać ich więcej (za siebie ani za nikogo innego); b) materialne: głos każdego wyborcy ma mieć tą samą siłę, taki sam wpływ na wynik wyborów (każdy mandat poselski musi przypadać na mniej więcej taką samą liczbę wyborców) - np. w systemie okręgów jednomandatowych okręgi muszą być jednakowej wielkości (tj. liczby wyborców). Można ją zapewnić na 2 sposoby: ustalamy liczbę mieszkańców przypadającą na 1 mandat, albo określamy stały liczebny skład organu kolegialnego (np. 460 posłów) i na tej podst. dostosowujemy liczbę mandatów do struktury zamieszkania ludności. Jeśli chodzi o bierne prawo wyborcze, zasada równości też jest, ale w praktyce w niektórych sytuacjach partie silniejsze są uprzywilejowane (np. przy przydzielaniu dotacji i subwencji z budżetu państwa).
Odzwierciedlenie zasady równości w polskich ustawach wyborczych: A) Sejm i senat: art. 137 OWS wprowadza równość materialną przy wyborze posłów: ustalenie liczby posłów wybieranych w danym okręgu dokonuje się wg normy przedstawicielstwa (liczba mieszkańców kraju podzielna przez ogólną liczbę posłów wybieranych w okręgu). Art. 192 wprowadza konkretne liczby mandatów senatorskich dla poszczególnych województw (np. dla zach.-pom. 4, dla mazowieckiego 13). B) Legislatywa JST: wg art. 27 liczbę radnych ustala wojewoda po porozumieniu z komisarzem wyborczym, na podst. liczby mieszkańców zamieszkałych na obszarze działania danej rady. Równość formalną zapewnia każda ustawa.
Zasada bezpośredniości: jej istotą jest zakaz oddawania głosu przez przedstawiciela (nawet elektora): wg niej nie może być wyborów pośrednich, ani oddawania głosu przez pełnomocnika. A co np. z głosowaniem pocztą? Tu trwają spory, czy chodzi o zasadę bezpośredniości, czy o technikę głosowania.
Zasada tajności głosowania: jej istota to brak faktycznych i prawnych możliwości dowiedzenia się wbrew woli głosującego o wyborze przez niego dokonanym. Jest to nie tylko prawo wyborcy, ale i obowiązek organizatorów wyborów (okw). Gwarancje: karty nie mogą być specjalnie oznaczone; muszą być kabiny z przyborami do pisania; wyborca sam wrzuca kartę do urny; ma prawo wstąpienia na drogę sądową w razie naruszenia tych zasad; przestępcza kwalifikacja zapoznawania się z treścią oddanego głosu wbrew woli głosującego. Naruszeniem zasady tajności jest konieczność składania podpisów przez wyborców dla poparcia danego kandydata czy listy kandydatów.
Zasada większości: wybiera się tego, kto uzyskał najwięcej głosów. Problem z większością względną: kogoś wybierze 12% (inni dostaną mniej), i dostanie całą pulę mandatów itp., a będzie reprezentantem 12% ludności. Przy bezwzględnej jest mniejszy problem, bo chociaż połowa popiera zwycięzcę. Dzięki zasadzie większości organy kolegialne działają potem sprawnie (np. gdyby LPR miało 460 miejsc w sejmie, mogło by się kłócić tylko z sobą nawzajem), ale nie są reprezentatywne dla całości społeczeństwa.
Rodzaje większości w prawie wyborczym: hmm, czyżbym je znał? Względna, bezwzględna, kwalifikowana.
Charakterystyka ujęcia zasady większości w prawie polskim: Co do zasady stosujemy proporcjonalność, ale większość mamy w wyborach na stanowisko prezydenta/ wójta itp. (bezwzględna), w wyborach do senatu (względna) i do rad gmin liczących poniżej 20 tys. mieszkańców (względna).
Zasada proporcjonalności: alternatywna wobec zasady większości - do organu kolegialnego wchodzą reprezentanci partii itp. w proporcji do odsetka głosów, jakie owe partie itp. uzyskały (jest to łatwiejsze do zrobienia przy dużej liczbie mandatów do rozdania; przy małej mandatów może zabraknąć). W RP proporcjonalność mamy w wyborach do sejmu, sejmików województw, rad powiatów, oraz gmin liczących min. 20 000 mieszkańców. Czasem powszechnie stosowanego d'Hondta uzupełnia się listą ogólnopolską - część mandatów (d'Hondtem) rozdaje się w okręgach, część (też d'Hondtem) w skali ogólnokrajowej (np. 391 mandatów w okręgach, 69 w kraju) - i do organu idą kandydaci z list ogólnokrajowych. Nasza nowa ordynacja z 2001 zniosła tą instytucję, ale jak d'Hondt wrócił, to kto wie, co będzie dalej...
Przy systemie proporcjonalnym stosuje się też progi wyborcze - u nas na wstępie odrzuca się partie itp. które w skali krajowej nie uzyskały 5% (koalicje: 8%), i głosy oddane na pozostałe liczy się jako 100%, na podstawie którego ustala się proporcje. U nas tylko w wyborach do rad gmin nie stosuje się progów wyborczych. Zwolnienia z obowiązku uzbierania 5% mają partie mniejszości nar.
Sposoby przeciwdziałania negatywnym konsekwencjom zasady proporcjonalności: a) progi wyborcze (czy zwolnienia z nich dla mniejszości narodowych), b) wybór odpowiedniego systemu wyborczego, c) wprowadzenie w ograniczonym zakresie okręgów 1-mandatowych, d) zakaz nieuzasadnionych środków deformujących proporcję między liczbą oddanych głosów a liczbą związanych z nimi mandatów (np. gerrymandering), e) decyzje dot. wielkości okręgów wyborczych i liczby mandatów do zdobycia tam; f) dotacje i subwencje dla poważniejszych partii.
Techniki podziału mandatów: D'Hondt faworyzujący duże partie (u nas w wyborach do sejmu w latach konstytucji marcowej i w okresie 1993-97, potem przerwa 2001-02, a SLD przywróciło; jest też w ordynacji do organów stanowiących JST), w latach 2001-2002 w ordynacji do sejmu obowiązywał St. Laguë, bo AWS nie chciała, żeby SLD po wyborach dostało bezwzględną większość.
Technika d'Hondta: liczby głosów oddane na poszczególne listy dzieli się przez kolejne liczby naturalne (1,2,3,4), w liczbie równej liczbie mandatów do obsadzenia. Mandaty obejmują te listy, które otrzymują kolejne największe ilorazy. Np. okręg 3-mandatowy:
Partia: |
LPR |
Samoobrona |
PIS |
PO |
SLD |
Wynik: |
9 000 |
6 000 |
1 500 |
300 |
3 |
1 |
9 000 |
6 000 |
1 500 |
300 |
3 |
2 |
4 500 |
3 000 |
750 |
150 |
1,5 |
3 |
3 000 |
2 000 |
500 |
100 |
1 |
Technika St. Laguë: tak samo jak przy d'Hondcie, ale z liczbami niepatrzystymi (1,3,5,7,9). Wersja skandynawska: 1,4 zamiast 1.
St. Laguë St. Laguë skandynawski (polski też, tak à propos):
Partia: |
LPR |
Samoobrona |
PIS |
PO |
SLD |
Partia: |
LPR |
Samoobrona |
PIS |
PO |
SLD |
Wynik: |
9 000 |
6 000 |
1 500 |
300 |
3 |
Wynik: |
9 000 |
6 000 |
1 500 |
300 |
3 |
1 |
9 000 |
6 000 |
1 500 |
300 |
3 |
1,4 |
6 429 |
4 285 |
1071 |
214 |
2,1 |
3 |
3 000 |
2 000 |
500 |
100 |
1 |
3 |
3 000 |
2 000 |
500 |
100 |
1 |
5 |
1 800 |
1 200 |
300 |
60 |
0,6 |
5 |
1 800 |
1 200 |
300 |
60 |
0,6 |
Technika Hare'a-Niemeyera: wyniki poszczególnych list dzieli się przez dzielnik wyborczy - iloraz liczby ważnie oddanych głosów do ilości mandatów do obsadzenia. Liczby całkowite z tego działania oznaczają liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy. Jeśli pozostaną nieobsadzone mandaty, problem rozwiązuje się na 2 sposoby: 1) metoda największej reszty: dodatkowe mandaty dajemy kolejno partiom, które mają największe reszty z danego dzielenia; 2) metoda największej średniej: przyznajemy te mandaty partiom, które uzyskają kolejne największe średnie (stosunek liczby uzyskanych głosów do liczby zdobytych mandatów w pierwszej fazie powiększonej o 1 mandat fikcyjny). Przykład w okręgu 4-mandatowym:
Partia: |
LPR |
Samoobrona |
PIS |
PO |
SLD |
Wynik: łącznie 16 803 |
9 000 |
6 000 |
1 500 |
300 |
3 |
16 803/ 4 |
4 200, 75 |
4 200,75 |
4 200,75 |
4 200,75 |
4 200,75 |
Wynik: |
2,14 |
1,42 |
0, 35 |
0,07 |
0,00 |
Liczba mandatów: |
2 |
1 |
0 |
0 |
0 |
Licząc z resztą |
2 |
2 |
0 |
0 |
0 |
Sposoby głosowania: 1) imiennie: oddajemy głos na konkretnego kandydata (ale w gminach powyżej 20 tys. mieszkańców nasz głos jednocześnie pada na listę kandydatów, i tam ew. świadczy o preferencji dla określonego kandydata) - kandydaci poukładani są alfabetycznie (ew. obok wpisany komitet) -wyborca wybiera ich, a nie komitet, więc w razie opróżnienia mandatu przeprowadza się wybory uzupełniające); 2) na listę: a) bez preferencji: nie głosujemy na konkretne nazwiska, a na listy reprezentujące komitety wyborcze (komitet przyznaje mandaty, więc ma ścisłą kontrolę nad członkami organu przedstawicielskiego); b) z preferencją: jak przy imiennym w dużych gminach. Znaczenie prawne?
Sposoby w polskim prawie: 1) OWS: głosujemy imiennie na kandydatów z list - głos zasila partię - system mieszany, z preferencją personalną (tak samo w wyborach do rad gmin itp.). Przy wyborach do senatu głosujemy na poszczególnych kandydatów (tylu, ile mandatów jest w danym okręgu). 2) UWP oraz UBWWBPM: głosujemy bezpośrednio na kandydata nam pasującego.
Zarządzanie wyborów: 1) parlamentarne zarządza prezydent nie później niż 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji izb (tj. od dnia ich pierwszego zebrania), wyznaczając je na dzień wolny od pracy w ciągu 30 dni przed upływem tych 4 lat. W razie skrócenia kadencji zarządza się wybory na dzień nie później niż 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji. 2) prezydenckie: zarządza marszałek sejmu między 100-75 dniem przed upływem kadencji prezydenta, albo w ciągu 14 dni od opróżnienia urzędu prezydenta; odbywają się w ciągu 60 dni od zarządzenia. 3) do rad gmin itd.: zarządza wybory premier po zapoznaniu się z opinią PKW, w drodze rozporządzenia. Zarządzenie min. 30 dni przed upływem kadencji rady, data wyborów w ciągu 60 dni po upływie kadencji rady. 4) na wójtów itp.: zarządza premier, w tych samych terminach co przy radach.
Organizacja wyborów: odbywają się one w ramach obwodów głosowania (tworzonych przed rady gmin na wniosek wójta). Obwody łączą się w okręgi wyborcze.
Organizacja wyborów: 1) parlamentarne: w ramach obwodowych i okręgowych komisji wyborczych oraz PKW. PKW wydaje wiążące wytyczne dla niższych komisji, wydaje wyjaśnienia dla innych organów państwowych/samorządowych. Komisje składają się z sędziów (a PKW nawet z po 3 sędziów z NSA, SN i TK!) - zgłasza ich Minister Sprawiedliwości, a powołuje PKW. O co chodzi?
Sposoby umieszczania wyborców na listach: a) wybory parlamentarne: b) wybory samorządowe. Vet inte vad listy wyborcze är.
Okręg wyborczy a obwód głosowania: okręg wyborczy - jednostka terytorialna w ramach której obsadza się określoną liczbę mandatów. Obwód głosowania - jednostka terytorialna, w ramach której oddaje głosy określona grupa wyborców. W skład każdego okręgu wchodzi pewna liczba obwodów, w których głosują na tą samą listę kandydatów inne grupy wyborców. Na razie mamy 41 okręgów w wyborach parlamentarnych - okręgi liczą 7-19 mandatów. Żeby nie manipulować geografią wyborczą, OWS przewiduje, że granice okręgu nie mogą naruszać granic powiatów i miast na prawach powiatu, same okręgi zaś określono w załączniku stanowiącym integralną część OWS (a więc i zmienialnym tylko ustawowo). Zwykle okręg składa się z wielu obwodów, ale może być też odwrotnie.
Rozstrzyganie sporów wyborczych: A) spis wyborców: reklamację w sprawie nieprawidłowości sporządzenia spisu wnosi się do wójta lub burmistrza (prezydenta miasta) albo do organu, który spis sporządził. Reklamacje te dotyczą zwł.: pominięcia w spisie, wpisania w nim osoby nieuprawnionej do wybierania albo niezamieszkałej stale na obszarze gminy, wpisania niewłaściwych danych osób wpisanych w spisie. Reklamację wójt/ burmistrz (prezydent miasta) rozpatruje i wydaje decyzję w ciągu 2 dni (3 przy samorządowych reklamacjach) - można wnieść na nią skargę w ciągu 2 dni (3 dni) do sądu rejonowego. B) rejestracja list kandydatów: jeśli zgłoszenie ma wady inne niż brak wymaganej liczby podpisów, to komisja wyborcza wzywa osobę zgłaszającą listę do usunięcia wad w ciągu 3 dni - po tym terminie postanawia o odmowie rejestracji listy w całości lub co do pojedynczych kandydatów. Od takiego postanowienia osobie zgłaszającej listę przysługuje odwołanie do PKW w ciągu 3 dni od dnia doręczenia - decyzja PKW ma charakter ostateczny. Analogicznie sprawa trafia do sądu okręgowego, jeśli sprawa dotyczy wady w postaci braku stosownej liczby podpisów. C) ważność wyborów: protest może powoływać się na bezprawność głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów. Jeśli protest opiera się na zarzucie popełnienia przestępstwa, może wnieść go każdy wyborca; normalnie wnosi wyborca z obszaru danego okręg u wyborczego. Protest może też wnieść przewodniczący właściwej komisji wyborczej i pełnomocnik wyborczy komitetu wyborczego. Protest wnosi się do SN/ właściwego sądu okręgowego w ciągu 7/14 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez PKW w Dz.U/od daty wyborów. SN/sąd okręgowy w postępowaniu nieprocesowym, w składzie 3 sędziów rozpatruje protest i wydaje opinię w jego sprawie (jeśli jest on w ogóle uzasadniony), w formie postanowienia. Rozstrzygnięcie zaś co do ważności wyborów (oraz o ważności wyboru kandydata, przeciwko któremu wniesiono protest), wydaje SN w składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń Społ. i Spraw Pub., w formie uchwały. Od orzeczenia SN nie ma odwołania, od orzeczenia sądu okręgowego jest - do sądu apelacyjnego.
Wann ist meine Stimme ungültig? Głosujemy na tyle, na ile możemy (np. na jedną listę, 1 kandydata na prezydenta, 4 kandydatów na senatorów) - wówczas głos jest ważny, o ile w dobrym miejscu postawimy „x” (w kratce obok kandydata ważnego), a karta będzie urzędowo ustalona lub opieczętowana pieczęcią danej OKW. Jak napiszemy obok nazwisk kandydatów „musi odejść” lub „Kajtek bez majtek”, to w żadnym stopniu to na nasz głos nie wpłynie, jak mówi m.in. art. 161 OWS
Rejestr wyborców a spis wyborców: A) rejestr jest stałym dokumentem obejmującym stale zamieszkałe na obszarze gminy osoby z prawem wyborczym. Jest on podstawą sporządzania spisów. W rejestrze są nasze nazwiska, imiona, imię ojca, data urodzenia, PESEL, adres zamieszkania. Rejestr prowadzi gmina. Można być wpisanym tylko w jednym rejestrze. B) spis: wpisuje się nań osoby z prawem wybierania (a więc nie tylko stale zamieszkałe, a też czasowo przebywające na obszarze danej gminy). Można być wpisanym tylko do jednego spisu. Spis służy do przeprowadzania głosowania. Sporządza go i aktualizuje gmina, w 2 egzemplarzach - 1 trafia do właściwej obwodowej komisji wyborczej. Zawiera te same dane co rejestr. Sporządza się go też w szpitalach, zakładach pomocy społ., zakładach karnych, aresztach śledczych, na statkach morskich, w placówkach dyplomatycznych i konsularnych.
Zgłaszanie kandydatów na: A) posłów: robią to partie polityczne oraz wyborcy, oba podmioty w formie komitetów wyborczych z 1000 głosami poparcia. Komitety, partie (i ew. koalicje partii) przygotowują listy kandydatów (nie może być tam więcej kandydatów niż dwukrotna liczba mandatów w danym okręgu) - zgłaszane one są w okręgach wyborczych (wraz z m.in. oświadczeniami lustracyjnymi kandydatów). Listy okręgowe muszą być poparte min. 5000 głosów wyborców stale zamieszkałych w danym okręgu (tylko komitety, które już zarejestrowały listy w min. ½ okręgów, są zwolnione z tego obowiązku). B) senatorów: takie same wymogi dot. komitetów i oświadczenie lustracyjnego. Zgłoszenie kandydatury na senatora musi być poparte min. 3000 podpisów wyborców stale zamieszkałych w danym okręgu. W obu przypadkach rejestrują okręgowe komisje wyborcze (a odwołania do PKW).
Funkcje i podstawowe kompetencje PKW: nadzoruje: przestrzeganie prawa wyborczego, prowadzenie i aktualizowanie rejestru wyborców, sporządzanie spisów wyborców; powołuje i odwołuje OKW (odwołuje też obwodowe komisje wyborcze); rozpatruje skargi na działalność OKW; ustala wzory druków wyborczych, pieczęci itp.; ustala i ogłasza wyniki głosowania i wyniki wyborów w skali kraju; przedstawia po każdych wyborach parlamentarnych informację prezydentowi, marszałkom sejmu i senatu o realizacji przepisów ustawy i ewentualnych propozycji ich zmian. Wydaje wytyczne wiążące komisje wyborcze niższego stopnia, i wyjaśnienia dla organów adm. rządowej i JST, podległych im jednostek org. wykonujących zadania związane z wyborami, dla komitetów wyborczych, nadawców radiowych i telewizyjnych. Uchyla uchwały OKW podjęte z naruszeniem prawa lub niezgodnie ze swoimi wytycznymi, Może utworzyć na czas wyborów swoją inspekcję i określić jej zadania lub powierzyć wykonywanie jej zadań inspekcji OKW. PKW udostępnia wyniki wyborów.
Was machen die Gerichte? A) SN: stwierdza (nie)ważność wyborów (częściową albo całkowitą) - rozpatruje sprawozdanie PKW, ew. opinie swoich składów o protestach wyborczych, po czym w pełnym składzie Izby Pracy, Ubezpieczeń Społ. i Spraw Pub. podejmuje rozstrzygnięcie; ma na to 30 dni (wybory prezydenckie) albo 90 dni (parlamentarne). B) Sądy okręgowe: w wyborach samorządowych (do organów wykonawczych i prawodawczych) orzeka o (nie)ważności wyborów (częściowej - danego radnego, albo całkowitej). Rozpatrują też sprawy związane z nieuczciwymi metodami walk medialnych, oczerniania przeciwników itp.; C) Sądy apelacyjne: przyjmują odwołania od orzeczeń sądów okręgowych; ich orzeczenia są prawomocne. D) Sądy rejonowe: rozpatrują skargi dot. odmowy wpisania do rejestru lub spisu wyborców. There's some more to it.
Wygaśnięcie mandatu: A) posła, gdy: utraci prawo wybieralności, zostanie pozbawiony mandatu prawomocnym orzeczeniem TS, zrzecze się mandatu, umrze, odmówi złożenia ślubowania, złoży fałszywe oświadczenie lustracyjne, będzie w dniu wyborów (albo potem, w ciągu kadencji) sprawował stanowisko lub funkcję niepołączalną z mandatem poselskim (jeśli sprawuje ją w dniu wyborów, ma 14 dni od daty ogłoszenia wyników na złożenie marszałkowi sejmu oświadczenie o złożeniu rezygnacji z tej funkcji - jak nie, to mandat bye bye). Wygaśnięcie stwierdza w formie postanowienia marszałek sejmu, który zawiadamia kolejnego kandydata z tej samej listy okręgowej, który otrzymał kolejno najwyższą liczbę głosów, żeby zastąpił niesfornego (czy martwego) posła. B) senatora: wszystko tak samo, oprócz powoływania następcy - wówczas prezydent zarządza wybory uzupełniające do Senatu, w ciągu 3 miesięcy od dnia stwierdzenia wygaśnięcia mandatu senatora (chyba, że jest to ostatnie półrocze kadencji senatu) - wybory te przeprowadza się tylko na terytorium kraju. C) radnego: gdy odmówi złożenia ślubowania, umrze, pisemnie zrzecze się urzędu, nie będzie miał prawa wybieralności (m.in. na skutek prawomocnego skazującego wyroku sądowego za przestępstwo umyślne), naruszy ustawowy zakaz incompatibilitas. O wygaśnięciu mandatu stwierdza odpowiednia rada - przysługuje odwołanie do właściwego sądu okręgowego w ciągu 7 dni od dostarczenia decyzji.
Zasada incompatibilitas: A) konstytucja: nie można łączyć mandatu parlamentarzysty z funkcją: prezydenta, prezesa NBP/NIK, RPO/RPD i ich zastępców, członków RPP/KRRiTV, ambasadora, pracownika Kancelarii Sejmu/Senatu/Prezydenta, pracownika administracji rządowej (nie licząc członków RM i sekretarzy stanu); sędziego, prokuratora, urzędnika służby cywilnej, żołnierza w czynnej służbie, policjanta, funkcjonariusza służ ochrony państwa. B) inne ustawy: wójta/burmistrza/prezydenta miasta, radnego rady gminy/powiatu, sejmiku województwa, członka zarządu powiatu/ województwa/ związku komunalnego, w zarządzie/radzie regionalnej/branżowej kasy chorych.
Pojęcia 1: głosowanie: a) osobiste: bez pośrednictwa, b) przez pełnomocnika - ktoś inny pośredniczy przy oddawaniu naszego głosu (zgodnego z naszymi preferencjami); c) kumulatywne: dysponujemy kilkoma głosami - albo oddajemy każdy na innego kandydata, albo np. wszystkie na jednego; d) pozytywne: wskazujemy bliskich sercu kandydatów; e) negatywne: jak w PRL, wykreślamy tych, których nie lubimy.
Pojęcia 2: a) wybory uzupełniające: przeprowadzane, gdy w trakcie kadencji nastąpi opróżnienie mandatów prawidłowo obsadzonych (dokonuje się go tylko w okręgu/ach, które straciły przedstawiciela), b) wybory w drugiej turze: gdy w pierwszej żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości (zwykle: 50%), c) wybory ponowne: przeprowadzane ze względu na nieobsadzenie w wyborach powszechnych mandatów, w okręgu/ach, gdzie unieważniono wybory; d) lista krajowa: zgłaszana przez poszczególne partie w celu obsadzenia mandatów przyznawanych nie w okręgach, a w skali kraju (przyznawano je na podstawie wyników wyborczych w okręgach) - jeśli ktoś już dostał się z listy okręgowej, nie wchodził z ogólnopolskiej; e) norma przedstawicielstwa: proporcja między liczbą mieszkańców lub wyborców w danym okręgu/ kraju, a liczbą wybieranych przedstawicieli; u nas obowiązkowa, w USA czy Szwajcarii nie (2 senatorów/ deputowanych na stan/ kanton); normę tą mnożymy x liczbę mandatów do zdobycia w danym okręgu, i na tej podstawie tworzymy okręgi; f) komitet wyborczy: gremium organizujące promocję danej listy/ kandydata; zbierające dla niego podpisy, prowadzące kampanię; g) komisja wyborcza: państwowy organ przeprowadzający wybory i kontrolujący ich prawidłowość podczas ich trwania.
śniej, jeśli wystąpi z nim min. 115 posłów). W czasie stanu nadzwyczajnego i 90 dni po jego zakończeniu nie robi się wyborów.