PRAWO WYBORCZE
Międzynarodowe:
Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych - art. 25 - dot. biernego i czynnego prawa wyborczego.
I protokół dodatkowy do EKPC - art. 3 - dot. wolnych wyborów do ciała ustawodawczego
Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
Czynne prawo wyborcze:
18 lat
Obywatelstwo polskie
Osoba nie ubezwłasnowolniona
Osoba nie pozbawiona praw politycznych prawomocnym orzeczeniem sądu
Osoba nie pozbawiona praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem sądu
Bierne prawo wyborcze
Czynne prawo wyborcze
Odpowiedni wiek: 21 lat do sejmu, 30 do senatu i 35 na prezydenta
Przymiotniki wyborcze - fundamentalne założenia dotyczące uprawnień obywatelskich w postępowaniu wyborczym i określają minimalne prawa demokratyczne
Powszechność wyborów
Nie przewiduje o nie dopuszcza realnych cenzusów (tzn. szczególnych wymagań stawianych obywatelom w celu odsunięcia ich od wyborów z powodów politycznych) - np. rasa, majątek, zawód.
Dotyczy dorosłych mających pełnię praw cywilnoprawnych.
Pierwsza: Szwajcaria i Francja - 1848
Odnosi się do czynnego i biernego prawa wyborczego
Odniesienie do całokształtu praw w procedurze wyborczej
Do parlamentu UE bierne prawo wyborcze mają ci, którzy nie są go pozbawieni w swoim kraju.
Wybory odbywają się w dniu wolnym od pracy
Rejestr i spis wyborców prowadzą gminy z urzędu ( wymóg rejestracji przy wyborach do parlamentu europejskiego)
Na wniosek:
Stałe zamieszkanie, ale brak zameldowania
Czasowy pobyt, w czasie w którym są wybory
Dopisani:
Jednostki skoszarowane
Niepełnosprawni - tam gdzie są dla nich odpowiednie warunki
Dopisani w dniu wyborów
Pominięci w spisie
Wykreśleni z powodu np., pobytu w szpitalu
Spisy ją jawne
Obwody tworzy się na zasadzie terytorialnej (wyjątki - szpitale, ośrodki pomocy społecznej)
Informowanie o procedurze wyborczej
równość
Dotyczy całokształtu uprawnień wyborczych w procedurze wyborów
Nie wynika że, wybory do senatu są nierówne
Formalna: taka sama liczba głosów ( każdy ma 1 głos)
Materialna: taka sam siła głosu ( każdy głos tak samo ważny)
Pozycja mniejszości narodowych - brak progu wyborczego
Do sejmu:
Liczba mieszkańców kraju / liczba posłów = liczba mandatów w okręgu (proporcjonalna do liczby mieszkańców)
Równość pod względem materialnym (podpis odbioru karty)
Równość pod względem formalnym
Do senatu
Ogólna zasada równości wobec prawa
Równość formalna
Zasada równości szans
9 miesięcy przed końcem kadencji PKW - wniosek o zmianę liczby okręgów => zmiana liczby mandatów w danym okręgu (ze względów demograficznych)
Naruszenie zasady równości
System kurialny - Austro - Węgry, zabór Pruski
System pluralny - wyborcy maja różną liczbę głosów - Zjednoczone Królestwo
System, w którym ojciec rodziny mógł mieć dodatkowe głosy - Belgia
Jedni wyborcy mogą zgłaszać kandydatów, inni nie - Polska Ludowa
Łamanie zasady równości pod względem materialnym
Wyłącznie niektórych okręgów z wyborów
bezpośredniość
znaczenia:
jednostopniowość wyborów
głosowanie na konkretnego kandydata nie na listę (umożliwia ujawnienie preferencji personalnych od których zależy skład organu)
głosowanie osobiście - krytykowane - większość twierdzi, że nie dotyczy zasady bezpośredniości.
tajność
odnosi się do aktu głosowania
nikt wbrew woli wyborcy nie może zapoznać się z treścią oddanego przez niego głosu
obowiązkowa tajność (koperty, miejsce do głosowania) - brak sankcji
trzeba zapewnić tajność - miejsce
zapieczętowana urna wyborcza
karty drukowane jednostronnie
ścisłe określenie treści karty
wolność ( szósty przymiotnik)
znaczenia: (nie zostało ujęte wyraźnie w Konstytucji
niektórzy mówią, że wybory z samej istoty są wolne
wolność od nacisków zewnętrznych
brak obowiązku głosowania (obowiązek - Belgia)
akcent na konkurencyjność wyborów
udział wszystkich ugrupowań - równość szans
wolność zgłaszania kandydatów
wolność prowadzenia kampanii wyborczej
proporcjonalność
dotyczy systemu wyborczego
Systemy wyborcze
większościowe:
system większości zwykłej
wygrywa ten, który ma najwięcej głosów
wszystkie mandaty dla tych, którzy mają najwięcej głosów
USA, Wielka Brytania
System większości bezwzględnej
Wygrywa ten, który ma bezwzględną większość głosów
Gdy nikt nie ma - druga tura:
kandydaci zgłaszani od początku
dwóch najlepszych z pierwszej tury
Francja
proporcjonalne:
system Victora d'Hondta (Belgia)
liczbę ważnie oddanych głosów dzieli się przez kolejne liczby naturalne i wybieramy największe ilorazy. Tyle mandatów przypada liście, ile miała mandatów.
Korzystny dla silnych partii
System Andre Sainte - Lagne
Liczbę ważnie oddanych głosów dzieli się kolejno przez 1,4,3,5,7 i kolejne liczby nieparzyste. Procedura jak w systemie d'Hondta
W miarę zrównoważony
System największej reszty
Dzielnik wyborczy = liczba ważnie oddanych głosów (zsumowana) / liczba mandatów
Liczbę ważnie oddanych głosów na kolejne listy dzieli się przez dzielnik wyborczy
Liczba mandatów - tyle ile całości wyszło (odcinamy ułamki)
Reszta mandatów wg najwyższych części po przecinku
Korzystny dla słabych partii
System większości względnej
deformuje reprezentację parlamentarną partii w stosunku do siły politycznej
W wyborach parlamentarnych partia, która przegrała wybory, może mieć największą liczbę mandatów.
Głos na partię małą to glos stracony
Małe zmiany preferencji wyborczych mogą znacząco wpłynąć na wynik wyborów
System większości bezwzględnej
wymusza sojusze polityczne
deformuje reprezentację partii w stosunku do jej siły wyborczej
blok, który wygrał w I turze, w drugiej może otrzymać znacznie mniej głosów
Małe zmiany preferencji = duży wpływ na wynik wyborów
System proporcjonalny
Odzwierciedla siłę wyborczą partii
Korzystny dla małych partii
Mniejsze znaczenie ma prawo do rozwiązywania parlamentu
Zmiany preferencji nie mają znacznego wpływu na wynik wyborów.
Maurice Deveryez twierdził, że
system większości zwykłej w długim okresie powoduje system dwupartyjny
system większości bezwzględnej w długim okresie powoduje system wielopartyjny
system proporcjonalny powoduje w długim okresie system rozbicia partyjnego
Zgłaszanie kandydatów w Polsce
Art. 100 - prawo zgłaszania kandydatów do parlamentu
Partie polityczne
Wyborcy
Prawo zgłaszania kandydatów na prezydenta
Wyborcy
Wybory na prezydenta
Komitet na podstawie 1000 podpisów zarejestrowany przez PKW
By kandydat mógł kandydować - 100 000 podpisów
Przy odmowie rejestracji - skarga do SN
I tura - bezwzględna większość, gdy nikt takiej nie otrzyma, to jest II tura - dwóch najlepszych z pierwszej - zwykła większość
Wybory do sejmu i senatu
3 rodzaje podmiotów mogą zgłaszać kandydatów:
Komitety wyborcze partii politycznych (w praktyce - organy partii politycznych)
Koalicyjne komitety wyborcze ( co najmniej 10 osób)
Komitety wyborcze wyborców ( co najmniej 15 osób, 1000 podpisów)
Komitety koalicyjne i wyborców muszą zawiadomić PKW, która sprawdza czy wymogi są spełnione (skarga do SN)
Można kandydować w jednym okręgu wyborczym na jednej liście do sejmu albo do senatu
Komitet zbiera 5000 podpisów wyborców z danego okręgu by zarejestrować listę do sejmu
Trzeba przedstawić dane kandydatów
Pisemna zgoda kandydata na kandydowanie
Oświadczenie lustracyjne
OKW dokonuje rejestracji, gdy odmówi - skarga do PKW
Do senatu - 3000 podpisów
Wybory do sejmu: System d'Honta
Klauzula zaporowa
5 % głosów w skali kraju, 8 % w przypadku koalicji
Gdy tylko 1 przekroczy (lub żaden) - obniżenie progu do 3% i 5% dla koalicji
Głosowanie preferencyjne - na kandydatów, nie na listy
Listy - system d'Honta, w obrębie listy - Ci którzy mają najwięcej głosów
Wybory do senatu: mandaty dla kandydatów z danych okręgów, wchodzą Ci, którzy otrzymali najwięcej głosów
Gwarancje praworządności w procedurze wyborczej:
PKW - Państwowa Komisja Wyborcza
3 sędziów SN
3 sędziów TK
3 sędziów NSA
I prezes SN, prezesi TK i NSA przedstawiają kandydatów, prezydent ich powołuje
Gwarancja apolityczności
Gwarancja fachowości
OKW - Okręgowa Komisja Wyborcza
Sędziowie powoływani przez PKW
Gwarancja fachowości
Gwarancja apolityczności
Obwodowa Komisja Wyborcza
Wybrani spośród wyborców przez prezydenta miasta, burmistrza lub wójta
KBW - Krajowe Biuro Wyborcze
Obsługa PKW
Kierownik i pracownicy nie mogą należeć do żadnej partii politycznej i prowadzić działalności politycznej
Mężowie zaufania
Reklamacje dotyczące nieprawidłowości w spisach i rejestrach wyborców
Skarga do sądu rejonowego na decyzje :
Odmowie wpisu
Skreślenie z listy
Odrzucenie reklamacji
Protesty wyborcze
Do sejmu i senatu
Przeciw ważności wyborów
Przeciw ważności wyborów w okręgu
Przeciw wyborowi kandydata
Podstawa protestu: naruszenie przepisów ordynacji wyborczej dot. głosowania, ustalenia wyników głosowania i wyborów
Gdy jest przestępstwo przeciw wyborom, czy naruszenie prawa przez PKW, każdy może wnieść skargę
Gdy przeciw wyborze danego posła, senatora lub wyborów w okręgu - tylko mieszkaniec danego okręgu
SN
Wydaje opinie - nie są one wiążące - określa czy protesty były zasadne i czy naruszenie zasad mogło mieć wpływ na wynik wyborów.
Na podstawie sprawozdania PKW i biorąc pod uwagę swoją opinię SN rozstrzyga o ważności wyborów (forma uchwały - wydaje Izba Uprawnień Społecznych i Praw Publicznych)
Na prezydenta
Podstawa protestu - naruszenie ustawy o wyborze prezydenta i mogło to wpłynąć na wynik wyborów.