Charakterystyczne elementy systemu brytyjskiego parlamentarno -gabinetowego.

Parlament - to organ podstawowy.

Pierwsza rzecz to:

Zasada supremacji parlamentu.

Ona sprowadza się do takich trzech założeń:

1. Nie ma takiego prawa, którego parlament nie mógłby uchwalić lub zmienić.

2. Żaden parlament nie jest związany ustawami wcześniej uchwalonymi, ani też żaden parlament nie może związać swoimi ustawami innych parlamentów tzn. brytyjskich innych parlamentów.

3. Nikt nie może uznać ustawy za nieważną, nawet sądy.

Funkcja ustawodawcza

Wybory do parlamentu brytyjskiego są większościowe i jedno mandatowe.

Okręgi jedno mandatowe istnieją od 1880 roku i w konsekwencji można mówić, że wykształciły się okręgi pewne czyli takie w których wygrywają kandydaci jednej partii Co 8 -10 lat powołuje się komisje , która dokonuje kontroli aktualizacji granic okręgów wyborczych. Nie ma formalnej kadencji parlamentu. Obowiązuje zasada że rozwiązuje się Izbę Gmin wówczas gdy pojawiają się problemy gdy istniejący rząd nie może ich rozwiązać. Mandat posłów jest wolny, ale jest bardzo związany decyzjami partii.

Parlament obraduje na sesjach, która trwa ok. jednego roku. Obowiązuje zasada dyskontynuacji prac parlamentu. To jest instrument, którym opozycja może oddziaływać na partię rządzącą, ponieważ jeśli nie dojdzie do uchwalenia ustawy to trzeba ponownie złożyć inicjatywę ustawodawczą. Jeśli rząd chce zrealizować swoje projekty to musi iść na daleko idące ustępstwa wobec opozycji. Powołuje się spikera- lidera Izby, który kieruje jej obradami. Lider powinien być bezstronny tak aby gwarantować właściwy przebieg obrad.

Powołuje się komisje i jest ich 10 i to sa tzw. komisje ustawodawcze one rozpatrują projekty ustaw publicznych. Drugim rodzajem są komisje kontrolne o charakterze resortowym. Występują także frakcje parlamentarne. Frakcja partii rządzącej i frakcja opozycyjna. Frakcja opozycyjna tworzy gabinet cieni który jest alternatywą wyborczą. Opozycja ma 21 % czasu na zgłaszanie wniosków z całości obrad. Ma prawo wyboru mowy tronowej, którą wygłasza na rozpoczęcie sesji królowa. Królowa przedstawia mowę, którą jej przygotowuje premier, to jest program rządu. Dyskusja nad mową tronową stanowi pewien rodzaj kontroli nad rządem. Izbę wyższą parlamentu stanowi Izba Lordów. W Izbie Lordów są komisje, które zajmują się np. ustawodawcze. Zawsze są frakcje parlamentarne, ale zdecydowana większość członków Izby Lordów należy do Partii Konserwatywnej. Jeśli chodzi o podstawową funkcję parlamentu tzn. stanowienie prawa to niczym nie jest ograniczony zakres materii ustawodawczej. Wszystko może być przedmiotem regulacji parlamentu. Nie ma spisanych reguł procedury. Nie ma wymogu normatywności ustaw. Nie ma też kontroli konstytucyjności prawa.

Cechą charakterystyczną modelu brytyjskiego jest deregowanie działalności ustawodawczej na inne podmioty np. na resorty rządowe, departamenty, władze lokalne.

Drugą parlamentarną funkcją jest kontrola.

W pierwszej kolejności odbywa się ona w formie dyskusji nad mową tronową i dyskusja ta przebiega w obu izbach. Mowy tronowej formalnie odrzucić nie można, bo ona formalnie pochodzi od monarchy, chociaż faktycznie pisze ja premier, ale jeżeli parlament nie uchwali tzw. adresu dziękczynnego dla monarchy to uważa się, że zostało przegłosowane wotum nieufności i wobec tego rząd musi się podać do dymisji.

Kontrola rządu następuje także w ramach dyskusji nad expose budżetowym.

Jeśli parlament przyjmie to expose to oznacza to, że akceptuje w całości politykę gospodarczą rządu. Kontrola dokonuje się także poprzez analizę wydatków publicznych, ale absolutorium nie jest znane w systemie brytyjskim. Brak akceptacji dla tej działalności rządu wymusza jego dymisję. Posłowie mogą zgłaszać pytania do członków rządu w ramach tzw. godziny pytań ona jest obligatoryjnym elementem posiedzenia.

Charakterystyka władzy wykonawczej

Władzę wykonawczą sprawuje rząd wraz z premierem.

Premierem zostaje lider partii, która wygrała wybory.

Premier jest silnie uzależniony od partii z której pochodzi i na czele której stoi. Ta zależność może prowadzić także do pozbawienia lidera partii przywództwa rządowego. Przykład zmiany w ostatnim czasie Tony Blair utracił poparcie swojej partii i musiał odejść z rządu. Istotna jest zatem relacja pomiędzy premierem, a jego partią.

Kryzys rządowy jest spowodowany utratą poparcia całej frakcji.

Jeśli pozycja premiera jest silna, wprawdzie teoretycznie mówimy, że to jest to pozycja „pierwszy wśród równych”, ale faktycznie on dominuje.

Gabinet i rząd

Ponieważ w systemie brytyjskim rozróżniamy dwa pojęcia gabinet i rząd. Gabinet jest ciałem węższym i odpowiada polskiemu pojęciu rządu (to organ polityczny obejmujący szefów resortów). Natomiast brytyjskie pojęcie rządu jest szersze, ponieważ to nie tylko gabinet, ale to również różnego rodzaju urzędnicy służby cywilnej nie uczestniczących bezpośrednio w sprawowaniu.

Premier zasadniczo kieruje gabinetem i rządem.

Premier dominuje w gabinecie, im silniejszą ma pozycję w partii. Jeśli straci poparcie partyjne to ustępuje.

Zadania wykonywane przez gabinet to one są typowe dla rządów w systemie kontynentalnej Europy i pokrywają się z funkcją centralnego organu władzy wykonawczej.

Przy zmianie premiera ( w przypadku utraty poparcia) rząd pozostaje bez zmian.

Można obalić rząd jeśli on utraci większość tj. rozwiązanie, które sięga XIV wieku, ale odpowiedzialność polityczna kształtuje się w XVIII w. i ta odpowiedzialność polityczna to jest odpowiedzialność za kierunek działań.

Brak adresu dziękczynnego jest to odpowiednik głosowania o wotum zaufania.

Przyjmuje się, że istnieje domniemanie przyjęcia zaufania dla rządu jeśli nikt nie zgłosi wniosku o głosowanie wotum zaufania. Czyli nie głosuje się wniosku o głosowanie wotum zaufania. Takie rozwiązanie zostało przyjęte w Konstytucji Portugalii. Takie rozwiązanie służy temu, aby umożliwić parlamentowi działanie, nawet wtedy kiedy istnieje obawa o większość. Takim sposobem obalenia rządu jest odmowa uchwalenia ustawy proponowanej przez rząd, kiedy dotyczy ona istotnej kwestii.

Monarcha w systemie brytyjskim jest dziedziczny, jest nieodpowiedzialny politycznie.

Pozytywne strony utrzymania monarchy jest to, ze jest on symbolem jedności państwa i jest czynnikiem scalającym. W bieżącej polityce monarcha ma pewien wpływ na działanie rządu. Raz w tygodniu spotyka się z premierem.

Cechy charakterystyczne dla systemu prezydenckiego

I cecha

System oparty o zasadę podziału władzy. Ten podział władzy jest ścisły. Mówimy nawet o separacji władz.

Dwie cechy szczególne zasady separacji władz:

1. Mówimy, że żaden element jednej władzy nie może być równocześnie elementem innej.

2. Żaden piastun jakiejkolwiek funkcji w ramach organów jednej władzy nie może być jednocześnie piastunem funkcji w ramach pozostałych władz. Nie są dopuszczalne powiązania i prezydent jako jednoosobowa egzekutywa pochodzi z wyborów powszechnych.

W systemie prezydenckim separacja władz powoduje, że mamy:

• niepołączalność stanowisk we władzy wykonawczej i w parlamencie,

• prezydent pochodzi z wyborów powszechnych,

• prezydent nie może zasiadać w parlamencie

II cecha

oprócz separacji władzy to reguła „Checks and balances” ( to chodzi o wzajemne hamulce i równowagę). W znacznie większym stopniu występuje ona w systemie prezydenckim.

Więcej jest mechanizmów hamowania i równoważenia w systemie prezydenckim niż w systemie parlamentarno - gabinetowym.

To w praktyce oznacza, że wykorzystuje się w systemie wzajemne hamulce pomiędzy władzami i zakłada się, że stosowane hamulce są jednakowo istotne, bo to gwarantuje równowagę.

Istotą zasady ustrojowej jest koncentracja władzy wykonawczej w ręku prezydenta, bowiem prezydent jest jednoosobowa egzekutywą. Nie istnieje rząd w znaczeniu europejskim, bo cała władza skoncentrowana jest w ręku prezydenta. On powołuje swoich doradców, oni przed nim ponoszą odpowiedzialność polityczną, a nie przed parlamentem.

Cechą charakterystyczną egzekutywy jest jej jednoczłonowość i powołanie w wyborach powszechnych. W konsekwencji oznacza to, że prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. On w ogóle nie ponosi odpowiedzialności politycznej, bo on może być wybrany tylko na dwie kadencje.

Co wynika z tych uregulowań:

• nie ma typowych więzów między egzekutywą, a legislatywą. Egzekutywa jest jednoosobowa,

• brak rządu,

• powszechny wybór prezydenta,

• demokratyczna legitymacja prezydenta (to powoduje, że prezydent jest równorzędnym w stosunku do parlamentu podmiotem). Z tego nie wynika jednak, że prezydent jest całkowicie niezależny od parlamentu,

• w czasie kadencji prezydent nie może być zdymisjonowany,

• prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej, ale bardzo rzadko,

• można spowodować dymisję prezydenta, ale jest bardzo rzadko i nie z przyczyn politycznych.

Kongres amerykański jest II izbowy i składa się:

• Izba Reprezentantów,

• Senat.

Bardzo wąsko określony immunitet parlamentarny. Obejmuje tylko zachowania kongresmanów w parlamencie.

Wybory do Izby Reprezentantów bezpośrednie. Liczba reprezentantów proporcjonalna do liczby ludności. Kadencja Izby Reprezentantów jest dwuletnia.

W obu izbach powołuje się komisje i frakcje.

Uprawnienia Kongresu:

• stanowienie prawa,

• kontrola egzekutywy,

• kompetencje wypowiadania wojny.

Kadencja w Senacie:

• co 2 lata 1/3 ustępuje,

• senatorowie spędzają w Senacie 6 lat.

Ustawy

Przez ustawę rozumie się rozstrzygnięcia podjęte przez obie Izby Kongresu, ustalone w odpowiedniej procedurze. Ustawa jest podpisywana przez prezydenta i publikowana jako akt.

Ustawy:

• publiczne dot. kwestii generalnych,

• prywatne dot. rozstrzygnięć indywidualnych.

Władza nad sakiewką

polega na tym, że legislatywa może wpływać na wydatki prezydenta ponieważ decyduje o przyznaniu kredytów. Musi być wydana specjalna ustawa i w tym przypadku prezydent zależy od kongresu.

Charakterystyka kompetencji prezydenta USA

Można wyróżnić następujące kompetencje prezydenta:

1. kompetencje określone w Konstytucji

2. kompetencje, które dadzą się logicznie wyprowadzić z kompetencji określonych w konstytucji, ale w konstytucji zapisane nie są (noszą nazwę inherentne)

3. kompetencje immanentne - wynikają z konstytucyjnej pozycji tego organu

4. kompetencje wynikające z ustaw.

Zatem prezydent amerykański korzysta z różnych kompetencji i takich które są jednoznacznie zapisane, wyrażone i takich które są domniemywane, na podstawie ogólnie ujętych kompetencji.

Funkcje prezydenta:

1. promotor ustawodawstwa

2. egzekutor ustaw i szef administracji

3. kierownik polityki zagranicznej

4. głównodowodzący siłami zbrojnymi

5. ma funkcje nominacyjne

6. korzysta z prawa ułaskawień

-Jeśli chodzi o to promotorstwo ustaw to przede wszystkim wchodzą tu dwie rzeczy: orędzie, bo prezydent sam inicjatywy ustawodawczej nie ma (w typowym systemie prezydenckim prezydent nie ma inicjatywy ustawodawczej, gdy mamy systemy mieszane to wtedy tak), następnie korzysta z prawa veta - można wspomnieć vecie kieszonkowym (tzw. packet veto), polega ono na tym, że niepodpisany i nieodesłany przez prezydenta projekt staje się ustawą, chyba że kongres przerywając swe prace uniemożliwi jego zwrot.

Polega to na tym, że jeśli prezydent chciał skorzystać z takiego veta to ogłaszał po 10 dniach, że z tego prawa chce skorzystać i nie podpisuje projektu mimo, że nie zwrócił go kongresowi. Mimo że kongresowi nie zwrócił, projekt nie staje się ustawą, ponieważ prezydent wykorzystał przerwę w trakcie sesji, bo nie ma komu zwrócić.

Z tym jednakże, że z tego prawa prezydenci mogą korzystać w okresie międzysesyjnym. To są środki hamujące i przeciwdziałające im stanowisko kongresu.

-Prezydent jest wykonawcą ustaw. W pewnych przypadkach może nie wykonać ustawy, dotyczy to pewnego rodzaju kredytów, prezydent musi tylko zawiadomić kongres, że podjął taką decyzję.

Jest szefem administracji federacyjnej.

W ramach swych kompetencji korzysta z prawa do mianowania znacznej liczby urzędników. Niektóre stanowiska wymagają zgody senatu, dotyczy to ambasadorów, konsulów i sędziów SN, a także wszystkich urzędników powoływanych na podstawie ustawy. Jest to przykład hamulca ze strony legislatywy.

-Prezydent może zastosować veto, w tym np. veto kieszonkowe, które powoduje że ustawa nie uzyska podpisu, a więc akt uchwalony przez kongres nie stanie się ustawą i kongres nie ma na to żadnego wpływu w przypadku veta kieszonkowego, w przypadku veta zwykłego może to veto prezydenta obalić, a veto kieszonkowe pozbawia kongres możliwości obalenia veta prezydenta. To jest instrument którym dysponuje prezydent w stosunku do kongresu. Z kolei hamulcem stosowanym przez kongres wobec prezydenta jest możliwość odmowy wyrażenia zgody na pewne nominacje zwłaszcza sędziów SN, tutaj senat stanowi trudny do przejścia podmiot. W ten sposób wzajemnie te władze się hamują. Ta względna niezależność prezydenta się pojawia, to nie jest tak że te organy w ogóle na siebie nie oddziaływają. Muszą wypracować pewną politykę między sobą, najistotniejsza jest umiejętność prezydenta współpracy z prezydentem. Nie może dojść do istotnego sporu pomiędzy prezydentem, a kongresem, bo wtedy zazwyczaj prezydent przegrywa. W każdym systemie ważna jest pewna płaszczyzna porozumienia między władzami.

Są jeszcze inne przypadki w których prezydent jest zależny. Zależny jest także gdy chodzi o wypowiadanie wojny, finansowanie różnych projektów związanych ze zbrojeniem.

-Prezydent Stanów Zjednoczonych jest głównodowodzącym siłami zbrojnymi, uczestniczy w działaniach wojennych. Tak kompetencja nie odgrywa w Europie istotnej roli. Natomiast wszystkie inne, które prezydent amerykański wykonuje i ten styl jego działania to są pewne wzorce dla rozwiązań europejskich. Generalnie można powiedzieć, że prezydent amerykański zarządza wszelkimi sprawami zwłaszcza gospodarczymi i bezpieczeństwa publicznego, które są związane z toczącą się wojną. Ponadto on rzeczywiście uczestniczy w podejmowaniu decyzji w czasie wojny. Tu można dać przykład takich wyprowadzanych kompetencji, z tej kompetencji głównodowodzącego, która jest realną kompetencją wyprowadza się uprawnienie prezydenta do rozstrzygnięć we wszystkich sprawach zaburzeń wewnętrznych i do ogłaszania stanu nadzwyczajnego.

Prezydent jednoosobowo ponosi odpowiedzialność.

System mieszany na przykładzie Francji

Charles de Gaulle on jest autorem takiej koncepcji, która zakładała połączenie elementów systemu parlamentarno-gabinetowego i systemu prezydenckiego jest system półprezydencki zwany także semiprezydenckim przyjęty we Francji.

Wtedy kiedy mamy łączone elementy dwóch modeli parlamentarno-gabinetowego i prezydenckiego to można mówić, że jest to system mieszany, można mówić że jest to system półprezydencki. Występuje wielość nazw dla tego modelu.

Łączy się elementy systemu parlamentarno-gabinetowego z prezydenckim wybiera się z każdego to co w danych warunkach jest uznane za istotną dla danego kraju cechę. Swoiście wzorcowym krajem jest Francja. Założeniem dla tego systemu jest konieczność współpracy pomiędzy parlamentem a rządem, czyli założeniem jest współpraca legislatywy i egzekutywy, która się będzie realizowana pod przewodnictwem prezydenta. Czynnikiem, który stymuluje ta współpracę, czuwa nad jej przebiegiem powinien być Prezydent.

W tym systemie Prezydent z założenia nie jest władzą neutralną, tak jak to charakteryzuje monarchę czy prezydenta w systemie parlamentarno-gabinetowym.

Prezydent w systemie półprezydenckim nie jest władza neutralną, tylko ma konkretne kompetencje którymi się może posłużyć, przy czym najczęściej te kompetencje dotyczą sytuacji szczególnej wtedy kiedy jest zagrożenie dla państwa, wtedy gdy pojawiają się jakieś istotne problemy.

Szczególnie istotną cechą jest dla tego systemu uregulowane zgodnie z którym prezydent pochodzi z wyborów powszechnych. Przejęcie tego z modelu prezydenckiego prowadzi do tego, że mamy dwa centra władzy o jednakowej legitymacji i one są równorzędne. Bo jeśli organ pochodzi z wyborów bezpośrednich to on jest wybierany przez suwerena, jeśli pochodzi z wyboru parlamentu, dwóch izb parlamentarnych, a nie ma tam suwerena to on jest marginalizowany siłą rzeczy w konfrontacji z parlamentem, bo parlament zawsze ma plenipotencje udzielone przez naród. To że organ pochodzi z wyborów powszechnych powoduje, że go nie można zmarginalizować, on musi mieć poważne kompetencje.

Prezydent z chwilą powołanie nie powinien afiliować się do żadnej opcji politycznej.

Co prezydent może robić?

Art. 5 konstytucji francuskiej - prezydent republiki czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, zapewnia przez swój arbitraż właściwe funkcjonowanie władz publicznych, jak również ciągłość państwa. Jest on gwarantem niepodległości narodowej, integralności terytorialnej i przestrzegania prawa.

To przypomina naszą konstytucję - art. 126 ust. 1. Tylko, że w naszej konstytucji jest jeszcze ustęp 3.

Na podstawie art. 5 konstytucji francuskiej prezydent francuski mógł rozszerzyć swoje kompetencje. Pewna sytuacja polityczna mogła mu ułatwić wykorzystanie art. 5 albo też odwrotnie można powiedzieć, że taki art. 5 pozwala prezydentowi podejmować działania, które nie są wyrażone w przepisach prawa bezpośrednio, ale można domniemywać, że z treści ogólnych kompetencji można je wywieść. Art. 5 pozwala prezydentowi Francji podejmować działania, które nie są bezpośrednio wyrażone w konstytucji, ale można domniemywać, że z tego art. 5 wynikają. To pozwala prezydentowi elastycznie kształtować swoje działania, ingerować w działanie władz, zwłaszcza władzy wykonawczej. On też jest elementem władzy wykonawczej tylko może ingerować w działanie egzekutywy, także poza treścią bezpośrednią przepisu. Może dorozumiewać.

W polskim systemie ustrojowym to jest niemożliwe z powodu brzmienia art. 126 ust. 3.

Takie uregulowanie funkcji prezydenta, które jest charakterystyczne dla systemu półprezydenckiego, wymusza na rządzie i na premierze konieczność współpracy z prezydentem.

Cechą charakterystyczną systemu półprezydenckiego jest to, że rząd i premier oraz prezydent muszą ze sobą współpracować. To jest trudna sprawa, ale jest możliwa. Ta współpraca ma charakter działania bieżącego. To wskazuje, że prezydent nie jest władzą neutralną. On jest czynny, aktywny. To może działać stymulująco, poprzez swoją aktywność może ułatwiać np. porozumienie pomiędzy rządem, który jest np. słabo wspierany przez parlament, a parlamentem. Jeśli rząd ma silne poparcie parlamentu to oczywiście udział prezydenta w tych działaniach będzie ograniczony, ale nie całkiem wyeliminowany. Taka konstrukcja zakłada, że współpraca między rządem a prezydentem ma charakter stały, a nie nadzwyczajny. Prezydent jest rozumiany jako podmiot realnie uczestniczący we władzy, a także posiadający uprawnienia do oddziaływania na inne organy państwa , przede wszystkim w sytuacjach kryzysowych.

Mamy do czynienia z prezydentem o realnej władzy oraz władzy arbitra. Jako arbiter stoi ponad aparatem władzy i powołany jest do realizacji funkcji określonych w art. 5 konstytucji i w sytuacji nadzwyczajnej, kiedy to może podjąć szczególne środki - art. 16.

Jeżeli chodzi o prezydenta jako władzy realnej to może on korzystać z następujących kompetencji:

1. Współuczestniczy w powołaniu rządu

2. Podejmuje decyzje o zdymisjonowaniu rządu oraz rozwiązaniu zgromadzenia narodowego jeśli uchwaliło ono wniosek o votum nieufności w stosunku do rządu

3. Prezydent przewodniczy radzie ministrów, zatem uczestniczy w bieżących działaniach tego organu

Przypominam, że prezydent powołuje premiera, przewodniczy radzie ministrów, może rozwiązać zgromadzenie narodowe, czyli ma bardzo szerokie kompetencje.

Premier tylko wyjątkowo przewodniczy radzie ministrów.

Mamy tu sytuację wymieszania kompetencji.

BLOK KONSTYTUCYJNY

W ustawodawstwie francuskim wyodrębnione jest pojęcie bloku konstytucyjnego. To nie jest pojęcie konstytucyjne, bo w konstytucji go nie ma. Jest wypracowane przez doktrynę z udziałem Rady Konstytucyjnej. To jest kilka rodzajów aktów prawnych, które stanowią podstawę ustrojową tego kraju i z którymi to aktami ustawodawstwo niższego rzędu powinno być zgodne. Do bloku zaliczamy:

1. Konstytucję

2. Deklaracje praw człowieka i obywatela z 1789 roku

3. Wstęp do konstytucji z 1946 roku

4. Podstawowe zasady uznane przez ustawy republiki

To jest efekt orzeczenia Rady Konstytucyjnej z lat 70-tych.

Pojęcie bloku konstytucyjnego występuje jeszcze w Hiszpanii i służy ustaleniom szerokiego zakresu konstytucyjnych podstaw systemu państwa.

Rada Konstytucyjna badając prewencyjnie jakiś akt, a więc przed jego wejściem w życie, bada jego zgodność nie tylko z konstytucją, ale z całym blokiem konstytucyjnym.

W systemie hiszpańskim jest podobnie. Blok konstytucyjny obejmuje jeszcze inne akty, jak ustawy organiczne. W systemie francuskim też są ustawy organiczne. Ustawy organiczne to są akty które mieszczą się między konstytucją, a ustawą zwykłą.

Ustawa organiczna reguluje pewne ogólne założenia o szczególnym znaczeniu dla ustroju państwa.

USTAWY RAMOWE

Znane są dwie wersje ustaw ramowych:

1. ustawy ramowe charakterystyczne dla Niemiec, ich zakres dotyczy regulacji w sposób ogólny pewnych kwestii na poziomie federacji, natomiast bardziej szczegółowo, dostosowując do specyfiki kraju, dana kwestia będzie uregulowana w przepisach krajowych. Federacja daje ramy, a szczegóły pochodzą z prawodawstwa krajowego.

2. drugi sposób rozumienia ustawy ramowej nie wynika z federalnego charakteru państwa, takie ustawy ramowe są np. uchwalane w Portugalii i w sposób ogólny regulują daną kwestię.

Możliwe są też jeszcze w ramach tego systemu półprezydenckiego trochę inne rozwiązania, np. w modelu portugalskim. Rząd jest podwójnie odpowiedzialny, przed prezydentem i parlamentem, co zbliża ten model do systemu francuskiego. Przed parlamentem odpowiedzialność polityczna w postaci votum nieufności, a odpowiedzialność przed prezydentem polega na tym, że prezydent może zdymisjonować rząd, jeśli jest to konieczne dla zachowania demokratycznych instytucji.

Teraz parę słów o innych rozwiązaniach, które w sposób mniej taki ukierunkowany na system prezydencki mogą do pewnego stopnia ułatwiać stabilizację systemu, bo w każdym przypadku chodzi tylko o jedną rzecz, by nikt nie eliminował systemu parlamentarno-gabinetowego gdyby nie jego pewne cechy powodujące trudności w ustabilizowaniu władzy. Brak stabilności grozi załamaniem systemu i powołaniem jakichś instytucji niedemokratycznych. Jak powiedziałam jedna metoda to z pewnością pójście w kierunku tego systemu półprezydenckiego, ale jest jeszcze jedna metoda, którą można określić tworzeniem systemu parlamentaryzmu zracjonalizowanego.

Tworzenie systemu parlamentaryzmu zracjonalizowanego:

Cel jest taki sam, metoda jest inna. System jest zasadniczo parlamentarno-gabinetowy, ale inaczej określone są relacje między parlamentem a rząd.

Przede wszystkim trzeba odnieść się do uregulowania odpowiedzialności politycznej rządu przez parlamentem.

Jeśli chodzi o polskie przepisy to ogranicza się swobodę zgłaszania wniosku o votum nieufności - określona liczba posłów musi wniosek podpisać, musi upłynąć czas między złożeniem wniosku a jego głosowaniem, żeby głosowanie nie było przypadkowe, zakaz ponownego składania wniosku przed upływem określonego czasu, chyba że rygory się zwiększone złożenia takiego wniosku (w Polsce tak właśnie jest można przed upływem 3 miesięcy i jeśli spełni się określone warunki). Wszystko to służy ograniczeniu liczby wniosków, głosowaniu tylko w celu przeszkadzania. Konstruktywne votum nieufności służy temu z całą pewnością. Wniosek formalnie nie nabierze mocy bo nie da się ustalić osoby nowego prezesa Rad Ministrów. To jest na pewno jeden ze środków który inaczej określa relacje w płaszczyźnie politycznej między rządem a parlamentem. Jest to jeden z instrumentów które pozwalają bardziej racjonalizować te stosunki.

Jest jeszcze jedna formuła która służy takiej racjonalizacji systemu, który pozostaje parlamentarny (wprowadzamy do niego pewne instrumenty nowe oddziałujące na pozycję parlamentu). Druga możliwość która może mieć charakter racjonalizacji to tzw. delegowane ustawodawstwo. Przykładem polskim jest nowela sierpniowa z 1926 r. Rzecz polega na tym że to nie parlament uchwala pewne akty o mocy ustawy tylko inny podmiot należący do władzy wykonawczej. W tym przypadku prezydent był uprawniony do uchwalania rozporządzeń z mocą ustawy. Zamiast parlamentu, który nie potrafił uchwalić ustawy bo był skłócony prezydent wydawał rozporządzenie z mocą ustawy. Chodzi o to, że zamiast parlamentu takie akty uchwala albo prezydent albo też rząd. Te akty mogą podlegać kontroli parlamentu, albo zgoda parlamentu może być dorozumiana. Wydawanie tych aktów może być uzależnione od uzyskania przez rząd upoważnienia do ich wydania np. art. 38 konstytucji francuskiej, podobna regulacja art. 82 konstytucji hiszpańskiej.

Np. Konstytucja Francuska mówi, że rząd może w celu wykonania swego programu zwrócić się do parlamentu o upoważnienie na czas ograniczony do wydawania ordynansów w dziedzinach normalnie należących do zakresu ustawy.

Konstytucja hiszpańska stanowi, że kortezy generalne mogą przenieść na rząd władzę stanowienia norm z mocą ustawy w zakresie określonych spraw nie wymienionych w różnych innych przepisach. Taka delegacja może być powierzona wyraźnie dla konkretnych spraw i ze wskazaniem terminu jej wykonania.

Ponadto w razie nadzwyczajnej i pilnej potrzeby rząd może stanowić tymczasowe akty ustawodawcze, które przyjmują postać dokumentów z mocą ustawy. Tutaj są pewne ograniczenia przedmiotowe.

Podsumowując:

Konstytucja francuska przewiduje możliwość, że rząd na podstawie upoważnienia udzielonego przez parlament na czas ograniczony, wydaje akty w dziedzinach normalnie należących do zakresu ustawy.

Konstytucja Hiszpanii stanowi, że kortezy generalne mogą przenieść na rząd władze stanowienia norm z mocą ustawy w zakresie określonych spraw. Taka delegacja określa rodzaj spraw i czas trwania upoważnienia. Ponadto w razie nadzwyczajnej i pilnej potrzeby rząd może stanowić tymczasowe akty ustawodawcze, które przyjmują postać dekretów z mocą ustawy.

Dekrety te muszą być poddane kontroli parlamentu i nie mogą dotyczyć pewnych określonych spraw np. praw, obowiązków i wolności obywateli.

Podobne rozwiązania przyjmuje konstytucja Portugalii i Włoch, a gdy chodzi o Polskę to Mała Konstytucja z 1992 r. przewidywała rozporządzenia z mocą ustawy, wydawane przez rząd jako akty równorzędne ustawie.

Wyłączone było tak dużo materii z tego zakresu i tak nieprecyzyjnie był on określony, że trudno było z tych kompetencji korzystać. W praktyce nigdy nie została wykorzystana. W tej chwili takie rozwiązanie nie jest w ogóle znane polskiemu ustrojowi.

Ustawy organiczne - akt usytuowany między ustawą a konstytucją, o pewnej wyższej mocy niż ustawa i uchwalany w specjalnej procedurze. Zawsze specjalna procedura, moc wyższa od ustawy zwykłej, ale niższa od konstytucji. Ustawy organiczne na ogół wchodzą do bloku konstytucyjnego. Regulują pewne istotne sprawy np. zasady prawa wyborczego.

Przykład systemu kanclerskiego - systemu rządów kanclerskich. Polski system jest częściowo wzorowany na tym modelu niemieckim.

Zasady stanowiące podstawę ustroju Niemiec:

1. państwo republikańskiej, ponieważ naród jest suwerenem

2. państwo demokratyczne, czego istotnym przejawem jest zasada bezpośredniego stosowania konstytucyjnych praw i wolności, można się powołać na te prawa bez pośrednictwa ustawy

3. państwo federalne - konstytucja przyjmuje zasadę zgodnie z którą władza należy do krajów, chyba że konstytucja stanowi inaczej (domniemanie władzy krajów związkowych)

4. państwo prawne, to co mieści się w treści klauzuli państwa prawnego, zasady państwa pranego tu ma pełne zastosowanie, bo odwołujemy się właśnie do tej zasady państwa prawnego, na której treść składa się np. zasady gwarancji praw i wolności człowieka, zasady niezawisłości sądów i prawa do sądów, zasada trójpodziału władzy zasady praworządności, czyli uznania że władza działa tylko na podstawi prawa i w zgodnie z prawem

5. państwo socjalne - czyli troszczące się o byt materialny, rozwój człowieka, ale z uwzględnieniem realnych możliwości realizacji świadczeń.

Państwo socjalne opiera się o następujące założenia:

• godna egzystencja

• równość socjalna

• pomoc socjalna

W ten sposób rozumiane jest państwo socjalne.

Władzę ustawodawczą wykonuje Bundestag, w którym mamy różne komisje, podobnie jak w innych parlamentach. Wybory do tej izby parlamentu niemieckiego są wolne.

Bundesrat, który składa się z delegatów rządów krajowych.

Funkcje parlamentu:

• ustawodawcza, jest odpowiedni podział kompetencji między federację i kraje

• kreacyjna, w szczególności wybór kanclerza

• kontrolna, odbywa się w sposób typowy, dotyczy przede wszystkim kontroli polityki rządu.

Władza wykonawcza jest dwuczłonowa, składa się z prezydenta i rządu, Prezydent ma słabą pozycję, ma funkcję przede wszystkim reprezentacyjną.

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, tylko wyłącznie odpowiedzialność konstytucyjną.

Do jego wyłącznych kompetencji należy prawo mianowania kanclerza oraz jego odwołania po zakończeniu kadencji.

Prezydent powołuje kanclerza, który przystępuje do tworzenia rządu. Prezydent powołuje rząd na wniosek kanclerza.

Ministrowie ponoszą odpowiedzialność polityczną przed kanclerzem (podobnie jest w Polsce art. 169)

Obowiązuje konstruktywne votum nieufności nie da się inaczej zdymisjonować kanclerza (i rządu który też z nim upada).

Bundestag nie głosuje składu rządu i programu rządu, chociaż rząd przedstawia w Bundestagu swój program. Nie głosuje się votum zaufania.

W ten sposób ogranicza się możliwości destabilizowania sytuacji politycznej.

11

---