WSKAZÓWKI DO PRACY KOMPENSACYJNO - WYRÓWNAWCZEJ Z DZIEĆMI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

Po okresie obserwacji wstępnej zauważamy dzieci, które wymagają większej uwagi, potrzebują więcej czasu na wykonanie zadań, nie radzą sobie z sytuacjami konfliktowymi czy też są zagubione na tle grupy. Rozpoznaliśmy również takie dzieci, które wykonują powierzone zadania bardzo szybko lub ich wiadomości są tak duże, ze nudzą się na zajęciach programowych. Takie dzieci to tzw. dzieci zdolne, z którymi również mamy obowiązek pracować indywidualnie, by jak najlepiej rozwinąć u nich posiadane zdolności i umiejętności.

Na wstępie zajmę się tymi dziećmi, u których dostrzegliśmy pewien rodzaj zaburzeń. Jako pierwsze wyróżnię zaburzenia rozwoju ruchowego.

W młodszych grupach te zaburzenia możemy zauważyć, jeśli dziecko:

• Czynności samoobsługowe wykonuje bardzo wolno i bardzo niezręcznie;

• Niechętnie buduje z klocków

• Źle koordynuje ruchy rąk

• Niezręcznie schodzi po schodach, szuka przy tym opieki

• Niechętnie bierze udział w zabawach ruchowych, boi się ich i unika

W grupie 6-letniej z tym zaburzeniem mamy do czynienia, jeśli objawy obserwowane
w młodszym wieku nie ustąpiły, a wręcz się nasiliły oraz występują takie objawy jak:

• Zbyt silny nacisk na ołówek czy kredkę

• Ruchy ręki są gwałtowne, kanciaste i mało płynne

• W rysunkach przeważają linie proste.

Zbyt mały nacisk może również świadczyć o zaburzonym rozwoju ruchowym. Przejawia się to w rysowaniu linii nikłych, ledwie widocznych. Takie dzieci częściej niż inne upuszczają różne przedmioty, nie mogą poradzić sobie z wycinaniem, jak gdyby nie miały „siły” do wycinania.

Kolejnym symptomem jest niewłaściwa koordynacja obu rąk, czyli trudności przy zapinaniu guzików, chwytaniu piłki, a także nasilenie się współruchów przy wykonywaniu różnych czynności.

Jeśli mamy dziecko z tego typu trudnościami angażujemy je do zajęć ruchowych
i manualnych, zachęcamy, dbając o to, by nie było wyśmiewane. Chcę tutaj zwrócić uwagę, że nie możemy dawać dziecku niezliczonej ilości ćwiczeń graficznych w liniaturze, jeśli jest ono mało sprawne manualnie. Zaczynajmy od

• malowania farbą dużych kształtów na arkuszu papieru rozpiętego na sztaludze

• kolorowania dużych płaszczyzn przechodząc do coraz mniejszych

• stosujmy pisaki

• wykorzystujmy kalkę techniczną, by dzieci kalkowały wzory od dużych, prostych do coraz bardziej precyzyjnych i litero podobnych

• najpierw dajmy wycinać po liniach prostych, później łamanych, na końcu faliste

• zwracajmy uwagę, aby podczas lepienia dziecko używało obu rąk

Jeśli niezręczność całego ciała jest silnie zaburzona należałoby przekonać rodzica do wizyty
u lekarza i uczęszczania na gimnastykę korekcyjną. W przedszkolu zaś możemy:

• organizować zabawy wymagające zwiększonej aktywności ruchowej, improwizacje ruchowe,

• zabawy ze współćwiczącym (bardzo przydaje się tutaj metoda W. Sherbourne).

Podkreślam w tym miejscu konieczność zapobiegania negatywnym ocenom ze strony rówieśników, kpinom i wyśmiewaniu, a czasem zdarza się, że i nauczyciel żartuje z dziecka, które ma kłopoty z wykonaniem ćwiczenia ruchowego. Pozwólmy dzieciom otyłym czy też mającym jakieś inne mankamenty w budowie ciała ćwiczyć w dresie.

Drugą grupą zaburzeń są fragmentaryczne zaburzenia funkcji poznawczych. Należą tutaj zaburzenia percepcji wzrokowej, słuchowej, rozwoju mowy i myślenia. Zaburzona percepcja wzrokowa w młodszym wieku objawia się w:

• trudnościach odszukiwania takich samych elementów obrazka, niechęć do rysowania, budowania z klocków, spostrzegania.

U 6-latków zaburzona percepcja wzrokowa to:

• ubogim opisie ilustracji - jednowyrazowy lub jednozdaniowy,

• źle odtwarzanym wzór,

• nie zapamiętywaniu spostrzeżeń wzrokowych.

Wyrównywaniu tych zaburzeń służy kierowanie spostrzeżeniami wzrokowymi dziecka, zwracanie jego uwagi na szczegóły w otoczeniu. Pomocne tutaj będą następujące rodzaje ćwiczeń:

• odwzorowywanie układów przestrzennych figur i brył geom.

• Wyszukiwanie takich samych obrazków, przedmiotów i różnych ich układów wśród innych podobnych

• Wyszukiwanie różnic pomiędzy obrazkami, przedmiotami i ich układami

• Zapamiętywanie obrazków lub przedmiotów obserwowanych przez określony czas

• Graficzne odwzorowywanie kształtów geom., symetrycznych, asymetrycznych
  i linearnych, czyli popularnych szlaczków

• Ćwiczenia koordynacji wzrokowo - ruchowej, np. ćwiczeń drobnych ruchów palcy
  i dłoni,

• Ćwiczenia płynnych ruchów rąk, a następnie ruchu przerywanego z zachowaniem określonego rytmu z towarzyszeniem dźwięku (MDS),

• Różnicowanie kształtów literopodobnych, zespołów liter i liter pojedynczych,

• Analiza i synteza sylaby, analiza i synteza wyrazu oraz zdania,

• Kojarzenie głoski z literą,

• Tworzenie wyrazów dwusylabowych i jednosylabowych,

• Układanie wyrazów,

• Układanie zdań.

Z zaburzoną percepcją słuchową możemy mieć o czynienia, jeśli w młodszych grupach wiekowych występował:

• Nieprawidłowy rozwój mowy szczególnie mowa późna, długo utrzymujące się agramatyzmy, mały zasób słów

• Szybkie nużenie się podczas słuchania, szukanie obrazków ilustrujących opowiadanie

• Dziecko nie mogło zapamiętać wierszyka czy piosenki.

U 6-latka natomiast pojawiają się następujące objawy:

• Prymitywne zdania podczas opowiadania zdarzeń lub treści ilustracji

• Jednowyrazowe odpowiedzi na pytania

• Trudność w odtwarzaniu rytmów dźwiękowych, w zabawach tanecznych.

W zaburzonej percepcji słuchowej pracujemy głównie nad:

Umuzykalnianiem dziecka tzn. częste śpiewanie, gra na instrumentach perkusyjnych,
a w szczególności:

• Ćwiczenia różnicujące dźwięki

• Odtwarzanie dźwięków

• Dzielenie zdań na wyrazy, a wyrazu na sylaby

• Wysłuchiwanie głosek w nagłosie, śródgłosie, wygłosie

• Różnicowanie wyrazów fonetycznie podobnych

• Ćwiczenia kształtujące pamięć (nauka wierszy, a nawet fragmentów prozy).

Jeśli mamy do czynienia z zaburzonym rozwojem mowy i myślenia przeanalizujmy czy
w młodszym wieku przedszkolnym występowały takie objawy jak:

• Opóźnienia w rozwoju mowy

• Bogate słownictwo, ale wypowiadane bez zrozumienia

• Nie dostrzeganie związków treściowych

U sześciolatka będą występowały te same objawy, a ponadto:

• Błędne wymawianie niektórych głosek

• Nie rozumienie historyjek obrazkowych, nieumiejętność rozwiązywania zagadek

• Trudność w rozumieniu zasad i prawideł gier i zabaw dydaktycznych czy planszowych.

Jak możemy wyrównać te zaburzenia? otóż:

1. Prowadzimy częste rozmowy z dzieckiem, czytamy i opowiadamy sprawdzając czy zrozumiało dana treść

2. Stawiamy pytania

3. Zachęcamy do wypowiedzi

4. Organizujemy ćwiczenia klasyfikujące przedmioty ze względu na rodzaj, użytkowanie, materiał, barwę, kształt

5. Wypowiadanie się na temat zaobserwowanych zjawisk w przyrodzie, technice, najbliższym otoczeniu

6. Opowiadanie dotyczące treści obrazków, ilustracji, zdjęć itp.

Jeżeli chodzi o zaburzenia rozwoju emocjonalno - uczuciowego musimy być bardzo ostrożni w wyrażaniu swych opinii. Musimy pamiętać, że każde dziecko jest indywidualnością i jego zachowanie kształtują różnorodne czynniki środowiskowe. Korzystając z osiągnięć psychologii rozwojowej wiemy, iż dzieci w wieku przedszkolnym dopiero kształtują swoje emocje i budują uczucia. Niemniej jednak można już u najmłodszych dzieci zaobserwować pożądane i niepożądane zachowania, które należy umacniać bądź eliminować.

Postawienie prawidłowej diagnozy w rozpoznaniu tego rodzaju zaburzeń wymaga wnikliwej obserwacji i zastosowania wielu technik poznania dziecka.

Wyrazem zaburzeń rozwoju emocjonalno - uczuciowego w młodszym okresie rozwojowym może być:

• Płaczliwość, kapryszenie, zmienność nastrojów, częste reakcje agresywne, reakcje lękowe

U 6-latka ww. objawy oraz reakcje nieadekwatne do sytuacji, nie umiejętność opanowania reakcji pozytywnych jak i negatywnych, częste obrażanie się, agresja z błahych powodów mogą być przejawem infantylizmu. U dziecka infantylnego zauważamy także małą samodzielność, uporczywe poszukiwanie pomocy, ogromny lęk przed nową sytuacją, wielki stres przed rozstaniem z rodzicem, a wręcz niemożność rozstania.

Postępowanie z dzieckiem infantylnym wymaga współpracy z rodzicami oraz specjalistami. Konieczna jest tutaj terapia środowiskowa. Na gruncie przedszkolnym możemy:

• stwarzać dziecku sytuacje, w których doznaje pozytywnych emocji

• dostarczać wzorów właściwego postępowania

• stopniowe oswajanie się z problemami, niepowodzeniami

• usamodzielnianie dziecka, powierzanie mu zadań na forum grupy, świadczących pomoc nauczycielowi lub innym dzieciom

Należałoby jeszcze wspomnieć o dzieciach zahamowanych, które cechuje nadmierna wrażliwość w kontaktach społecznych, nadmierna wstydliwość, unikanie kontaktów
z rówieśnikami - te objawy zauważamy już w młodszym wieku, a u 6-latka ponadto mała aktywność, dalsza nieśmiałość, przy nakłanianiu do jakiegokolwiek działania dziecko stawia opór, bardzo wrażliwe na ocenę innych, szybko się męczą.

Bardzo ważne w tego typu zaburzeniach jest to, by otwarcie rozmawiać z rodzicami
o problemach, jakie ma dziecko. Nie musimy nazywać tego zaburzenia, ani od razu ujawniać przed rodzicem, że jego dziecko wykazuje, np. cechy zahamowania. Nie wolno nam jednak pozostawić dziecka samemu sobie i bać się mówić rodzicom o faktycznym zachowaniu.

Warto jeszcze zwrócić uwagę na konieczność pracy z dzieckiem zdolnym. Nie mamy wprawdzie zajęć dodatkowych dla takich dzieci, ale możemy z nimi pracować w ramach pracy indywidualnej. Można tutaj wykorzystać następujące formy pracy:

1. Indywidualizacja w czasie zajęć z całą grupą

2. Przydzielanie trudniejszych zadań w pracy indywidualnej, ale i z całą grupą

3. Stwarzanie okazji do swobodnego wyboru trudniejszego zadania

4. Stawianie dodatkowych pytań, pobudzających twórcze myślenie.

Jeżeli zaobserwujemy, że dziecko jest uzdolnione artystycznie, motywujmy rodziców, by zorganizowali im zajęcia w pracowni plastycznej, ognisku muzycznym czy szkole muzycznej. W ramach zajęć przedszkolnych organizujmy ten rodzaj zajęć tak, by dzieci zdolne artystycznie mogły realizować swoje zdolności plastyczne, muzyczne, recytatorskie.

Vademecum nauczyciela 6 - latków

4

---