1. Prawo karne - jedna z najważniejszych gałęzi prawa. Wskazuje jakie zachowanie jest uznane za przestępstwo oraz wskazuje karę. Ma charakter subsydiarny - znajduje zastosowanie, gdy nie znajdują zastosowania inne gałęzie prawa. Przepisy prawa karnego mogą być regulowane tylko ustawą, a nie rozporządzeniem.
Nauka prawa karnego; nauka czysto dogmatyczna , to interpretacja obowiązującego prawa.
Funkcje nauki prawa karnego;
a) interesuje nas treść przepisów i ich interpretacja , a nie rzeczywiste przestępstwa.
b) kryminologia (socjologia przestępstwa) - nauka pomocnicza prawa karnego, zawiera informacje o statystyce (czyli przestępstwach ujawnionych przed organami) oraz dynamice przestępczości.
c) wiktymologia (opisuje ofiarę przestępstwa) - wyjaśnia fenomen przestępczości , wskazuje czynniki, które wskazują , ze ktoś staje się ofiarą
d) kryminalistyka (nauka o wykryciu sprawcy przestępstwa).
e) medycyna sądowa
f) toksykologia
g) polityka kryminalna - nauka zwalczania przestępstw.
2. Szkoły prawa karnego
a)klasyczna - bazowała na myśli C.Becaria.
-twierdzenie o legalizmie prawa karnego
-odpowiedzialność za czyn
-idea subiektywizmu odpowiedzialności karnej
-kara ma być proporcjonalna do winy
b)szkoła wywodząca się z oświecenia, Lombrozzo.
-szkoła antropologiczna; skłonność do przestępstwa można nabyć już z chwila urodzenia, a kara miała być środkiem ochrony społeczeństwa przed przestępczością.
c)szkoła socjologiczna (von Licht) badania dotyczyły problemu dlaczego społeczeństwo ukształtowało człowieka, który w późniejszym czasie popełni przestępstwo. Zmodyfikowało cele kary; kara miała odstraszać, unieszkodliwiać sprawce.
3. Kodyfikacja prawa karnego w Polsce.
Prof. Markiewicz wchodził w skład słynnej komisji kodyfikacyjnej. K.K. został wprowadzony w życie od 1932r. a funkcjonował do 1970r. Potem funkcjonował K.K. od 1970r. -1997r. Po 1997r. funkcjonuje K.K. obowiązujący do teraz ze zmianami.
Opracowanie projektu K.K. w Polsce zleca się komisji, czyli ludziom, którzy mają niepodważalny autorytet. Koncepcja złożona przez komisję:
-prawo karne ma służyć ochronie podst.wartości (zarówno sprawcy jak i poszkodowanego), a nie polityce i ustrojowi danego państwa.
-prawo k. to pomocniczy środek zapobiegania przestępczości.
-skuteczność prawa karnego nie jest związana ze surowością kar, ale z innymi uwarunkowaniami.
-zasada „ostateczności prawa karnego” - gdy zawodzą środki cyw.-prawne oraz adm.- prawne wtedy obow. ta zasada.
4. Struktura K.K.
I. ogólna (wiedza o przestępstwie, odpowiedzialności i karach)
II. szczególna (opis poszczególnych czynów zabronionych)
III. wojskowa (przepisy o charakterze ogólnym i szczególnym)
5. Pojęcia podstawowe
przestępstwo - art.1 kk czyn zabroniony, ;pod groźba kary przez ustawę obow.w czasie jego popełnienia, czyn bezprawny, społecznie szkodliwy w stopniu większym niż znikomy, czyn zabroniony. (w sumie to brak jest konkretnej def.). To czyn dokonany przez człowieka, czasami są to dwa zachowania, które sprowadzają się do jednego czynu.
czyn zabroniony - art.115 kk każde zachowanie w kk, ale nie każde jest szkodliwe.
6. Funkcje prawa karnego
a)sprawiedliwościowa - zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości
b)ochronna - zapobieganie
-prewencja ogólna :
*negatywna(odstraszanie ludzi od popełnienia ;przestępstwa),
*pozytywna(prawo karne kształtuje świadomość prawną społeczeństwa)
-prewencja indywidualna : nastawiona na konkretnego sprawcę .
c)kompensacyjna
d)gwarancyjna - stworzenie obywatelom poczucia bezpieczeństwa w związku z działaniem organów państwa.
7.Zasady gwarancyjne
a)zasady gwarancyjne
-nullum krimen sine lege - nie ma przestępstwa bez ustawy
-nullum pena sine lege - nie ma kary bez ustawy
-lex retro non agit - ustawa nie działa wstecz
-nullum krimen sine kulpe - nie ma przestępstwa bez winy
*przepisy prawa karnego mogą być regulowane tylko ustawą, a nie rozporządzeniem
b)nie ma przestępstwa bez ustawy (zasady)
-scripta - pochodzenie
-certa - pewna
-stricta - bezpośredniość interpretacji
c)zasada określonej kary
d)zasada nieretroaktywności prawa karnego.
8. Podmiot przestępstwa.
Jest nią osoba fizyczna, która w chwili popełnienia czynu miała lat 17. Kategoria osób nieletnich to poniżej 17 lat.: ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich 1982r.
Wśród sprawców dorosłych wyróżnia się kategorie :
*sprawców młodocianych art.115 - poniżej 21 lat oraz powyżej 21 lat w chwili orzekania przez sad I instancji. Wyróżniamy tę kategorię, bo są przewidziane pewne szczególne funkcje z orzekaną karą (podejście wychowawcze).
Art.10 § 2,3 - wyjątek umożliwiający sądowi orzekanie kary do nieletniego sprawcy w przypadku, gdy spełnione są określone warunki, czyli nieletni, którzy mogą odpowiadać jak dorośli:
-ukończone 15 lat
-pominięcie 25 lat pozbawienia wolności oraz kary śmierci
-popełnienie określonego przestępstwa (zabójstwa, gwałtu, zamachu na życie prezydenta, rozboju)
-właściwości i warunki osobiste przemawiają za surowym potraktowaniem nieletniego
-okoliczności sprawy też za tym przemawiają ( szczególne okrucieństwo)
-wcześniej stosowane były Środki wychowawcze lub poprawcze
Jeżeli sąd skaże nieletniego na karę przewidzianą przez KK , to nie może ona przekroczyć 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia, jeżeli nieletni ma lat 12 - max.kara to lat 8.
Ponadto sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
9.Wykaz kar: art.32 kk
-grzywna
-ograniczenie wolności
-pozbawienie wolności
-25 lat pozbawienia wolności
-dożywocie
10.Odpowiedzialność karna osób nieletnich
W ustawie jest triada przepisów: prawa karnego, przepisy procesowe, przepisy prawa materialnego.
Środki wychowawcze lub poprawcze przewidziane w ustawie są stosowane wobec nieletnich w następstwach:
-popełnienie przez nieletniego czynu karalnego
-u nieletniego występują przejawy demoralizacji.
Art.10 § 2,3 - wyjątek umożliwiający sądowi orzekanie kary do nieletniego sprawcy w przypadku, gdy spełnione są określone warunki, czyli nieletni, którzy mogą odpowiadać jak dorośli:
-ukończone 15 lat
-pominięcie 25 lat pozbawienia wolności oraz kary śmierci
-popełnienie określonego przestępstwa (zabójstwa, gwałtu, zamachu na życie prezydenta, rozboju)
-właściwości i warunki osobiste przemawiają za surowym potraktowaniem nieletniego
-okoliczności sprawy też za tym przemawiają ( szczególne okrucieństwo)
-wcześniej stosowane były Środki wychowawcze lub poprawcze
Jeżeli sąd skaże nieletniego na karę przewidzianą przez KK , to nie może ona przekroczyć 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia, jeżeli nieletni ma lat 12 - max.kara to lat 8.
Ponadto sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
11. Rodzaje środków wychowawczych lub poprawczych.
Środki wychowawcze powinny być stosowane z uwzględnieniem dobra osób nieletnich.
-upomnienie
-zobowiązanie do określonego postępowania, np. naprawienie szkody czy powstrzymanie się od jakiegoś zachowania
-nadzór kuratora (organ pomocniczy sądu o funkcji społecznej)
-umieszczenie w zakładzie wychowawczym
-umieszczenie w zakładzie poprawczym
12. Specyfika stosowania środków wychowawczo poprawczych (cel wychowawczy jest nadrzędny).
Sąd stosując środki wych. lub pop. Nigdy nie ustala z góry czasu na jaki środki zostaną zastosowane, bo u młodego człowieka wszystko może ulec zmianie w ciągu 0,5 roku.
Wykonywanie środków kończy się;
-śr.wych. - z chwilą ukończenia 18 lat
-śr.pop. - od 13 lat do 18 lat
-gdy sąd umorzy stosowanie środków
Środki w czasie wykonywania sąd może zmienić. Można zastosować wobec nieletniego więcej niż jeden środek.
13. Podział przestępstw:
a)powszechne i indywidualne
b)zbrodnie i występki
c)z urzędu i z oskarżenia prywatnego
d)formalne /bezskutkowe/ i materialne /skutkowe/
a)p.powszechne - są popełnione przez każdego kto spełnia dwa warunki: ma 17 lat w chwili czynu oraz był osobą oczytana w chwili czynu.
p.indywidualne - mają zawężony, ograniczony krąg sprawców; przestępstwa, które może popełnić tylko osoba posiadająca określone przez ustawę cechy, np.: matka (dzieciobójstwo), funkcjonariusz policyjny, żołnierz.
Przestępstwa indywidualne dzielą się na:
-właściwe - indywidualne cechy podmiotu są warunkiem przestępności czynu.
-niewłaściwe - odmiana przestępstwa powszechnego, ich indywidualna postać powoduje, że z uwagi na cechy podmiotu to przestępstw indywidualne jest zagrożone surowszą lub łagodniejszą karą.
Przestępstwa indywidualne niewłaściwe, jeśli za ich popełnienie grozi kara łagodniejsza niż kara przewidziana w trybie podstawowym nazywa się przestępstwami uprzywilejowanymi, jeżeli grozi kara surowsza to jest to przestępstwo kwalifikowane, ale surowsza odpowiedzialność karna i typ kwalifikowany przestępstwa mogą też zależeć od innych ustawowych znamion.
b)podstawą tego podziału jest wysokość ustawowego zagrożenia
zbrodnia - czyn zabroniony, zagrożony karą pozbawienia wolności od 3 lat
występek - czyn zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności, karą pozbawienia wolności przekraczającą 1 miesiąc.
c)z urzędu - ściganiem , zgodnie z zasadą legalizmu, zajmują się odpowiednie organy państwa , wtedy, gdy jest uzasadnione przekonanie, ze zostało popełnione przestępstwo. Wśród przestępstw ściganych z urzędu są przestępstwa, których ściganie może nastąpić po złożeniu wniosku o ściganie przez osobę pokrzywdzona.
z oskarżenia prywatnego - oskarżycielem jest osoba pokrzywdzona (drobne naruszenia prawne)
d)podstawa podziału jest to czy skutek został zaliczony do ustawowych znamion czynu, czy jego dokonanie jest zależne od tego czy nastąpił ustawą przewidziany skutek.
formalne - wśród znamion ustawowych zawierają skutek, a jego wystąpienie jest warunkiem dokonania czynu. Jeżeli sprawca nie wywoła skutku, to ponosi odpowiedzialność za usiłowanie.
materialne - nie występuje skutek wśród ustawowych znamion i te przestępstwa są dokonane już wtedy, gdy pojawi się samo zabronione zachowanie sprawcy.
14. Ustawowe znamiona (te cechy czynu, które są opisane w ustawie)
Każdy czyn zabroniony znajdujący się w części szczególnej KK określony jest przy pomocy słów odnoszących się do sprawcy, zachowania zabronionego, okoliczności związanych z jego popełnieniem. Ten ustawowy opis czynu jest dokonany przy pomocy, tzw. ustawowych znamion. Odnoszą się one do:
-podmiotu
-strony podmiotowej (stosunek psychiczny sprawcy do czynu, oznacza umyślność /zamiar/ lub nieumyślność /brak zamiaru/ popełnienia czynu - umyślność oznacza zamiar popełnienia czynu, a zamiar może być bezpośredni lub ewentualny).
-przedmiotu (dobro, przeciw któremu przestępstwo jest skierowane)
-strony przedmiotowej (odnosi się do sposobu, okoliczności, zachowania sprawcy; elementy: forma czynu, związek przyczynowy, czas, miejsce, okoliczności, przedmiot wykonawczy, sposób, skutek).
15. Nieumyślność
Nieumyślność dokonania czynu charakteryzuje brak zamiaru. Konstytutywnym elementem, na którym opiera się ta forma zawinienia jest niezachowanie przez sprawce ostrożności wymaganej w danych okolicznościach. Te reguły ostrożności, które są podstawa oceny zachowania sprawcy mogą mieć różny charakter, np. mogą być sformułowane w ustawie czy innym akcie prawnym lub mieć charakter jedynie reguł o niesformuowanym charakterze.
Warunkiem odpowiedzialności karnej w przypadku nieumyślności jest to, aby sprawca przewidywał albo mógł przewidzieć powstanie sprzecznych z prawem następstw, będących skutkiem naruszenia reguł ostrożności.. Przewidywanie dotyczy tylko zwykłych, normalnych następstw. Możliwość przewidywania oznacza indywidualną, różna dla różnych osób możność wyobrażania sobie ewentualnych następstw. Ta możliwość będzie zależeć od stanu wiedzy, doświadczenia, czasu na podjecie decyzji.
16.OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNĄ
(OBRONA KONIECZNA, STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI)
a)obrona konieczna - odpieranie siły siłą. W Polsce ob.kon. przysługuje przeciwko zamachowi na jakiekolwiek dobro chronione prawem, np.: życie, zdrowie, mienie, godność czy wolność. Instytucja ta składa się z dwóch elementów: *zamach i *obrona.
Zamach - to zachowanie wyłącznie człowieka, który jest ukierunkowany na naruszenie dobra. Można będąc sprawna osoba posłużyć się inna osoba lub zwierzęciem by odeprzeć zamach.
Zamach może przyjąć postać działania lub zaniechania. Zamach musi posiadać 3 cechy:
-bezprawny - sprzeczny z prawem
-rzeczywisty - zachowanie, które istnieje w obiektywnej rzeczywistości
-bezpośredni - prawo do obrony jest prawem, z którego można skorzystać jedynie w odpowiednim momencie, tzn. wtedy, gdy trwa zamach. Prawo do obrony powstaje z chwilą rozpoczęcia zamachu, a ustaje z chwilą jego zakończenia.
Bezpośredniość zamachu ma miejsce, gdy sprawca narusza dobro prywatne lub gdy naruszenie to ma nastąpić w najbliższym czasie. Bezpośredni zamach rozpocznie się wówczas, gdy zachowanie sprawcy jednoznacznie wskazuje na naruszenie dobra prywatnego, a w razie braku przeciwdziałania doprowadzi do istotnego niebezpieczeństwa.
Obrona - przysługuje nie tylko osobie bezpośrednio pokrzywdzonej, ale i osobom trzecim. W takim przypadku określa się to mianem „pomocy koniecznej”. Z założenia należy przyjąć, ze obrona musi być świadoma, tzn., że działający w obronie musi mieć świadomość odpierania zamachu. Kodeks nie wprowadza ograniczeń, co do sposobu obrony, limituje jedynie dwa elementy: czas i siłę, tzn. obrona może pojawić się jedynie w chwili zamachu, a swoją siłą tylko w niewielkim stopniu przekraczać intensywność zamachu.
Jeżeli podejmujący obronę działa przed lub po zamachu, to taki czyn jest przestępstwem, określa się go mianem ekscesu ekstensywnego (naruszenie granic obrony). Gdy siła obrony i środki, którymi się posługuje przekraczają niezbędne dla odparcia zamachu granice to mamy do czynienia z przekroczeniem granic obrony koniecznej - eksces intensywny. Obrona jest niewspółmierna, gdy sprawca narusza dobro napastnika w większym stopniu niż to było konieczne.
Przy obronie koniecznej nie istnieje zasada subsydiarności - można z obrony korzystać również wtedy, gdy uniknięcie zamachu mogło nastąpić w inny sposób. Przekroczenie granic z punktu widzenia ekscesu intensywnego może przybrać postać umyślną lub nieumyślną.
W przypadku przekroczenia granic obrony koniecznej sąd może:
-ukarać sprawcę w granicach ustawowego zagrożenia
-sąd może karę nadzwyczajnie złagodzić
-sąd może odstąpić od wymierzenia kary, (jeżeli jest następstwem strachu lub wzburzenia) - takie nowe rozwiązanie KK z 1997r. wprowadził do instytucji obrony koniecznej polegające na tym, że w przypadku przekroczenia granic obrony koniecznej, jeżeli jest to następstwem strach lub wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami zamachu, sąd obligatoryjnie odstępuje od wymierzenia kary.
b)stan wyższej konieczności - uzasadniony w przypadku ochrony większego dobra. Zawsze to działanie dotyka osób trzecich. St.w.kon. jest okolicznością, która wyłącza odpowiedzialność karna, gdyż czyn popełniony w tym stanie uznaje się za prawny lub za czyn niezawiniony. Przyczyną tego rozróżnienia jest odniesienie do zasady proporcjonalności.
Przyczyna st.w.kon. jest niebezpieczeństwo, czyli sytuacja, w której zachodzi prawdopodobieństwo nastąpienia ujemnego skutku. Źródłem niebezpieczeństwa jest działanie sil przyrody (pożar, powódź) lub zachowanie człowieka (ale tu mówimy już raczej o obronie koniecznej) tylko w przypadku ataku na ????????????????????????????? , gdy chce atakować kogoś innego to jest już stan w.kon.
Cztery zasady st.w.kon.:
-zasada bezposredniosci - bezpośredniość jest rozumiana na dwa sposoby: *chodzi o przypadki, w których niebezpieczeństwo grozi określonemu dobru natychmiast, wiec tak zagraża, ze zwłoka w podjęciu czynności ratowniczych mogłaby czynić je bezprzedmiotowymi,
*naruszenie dobra nie musi nastąpić zaraz, lecz wstrzymanie działań powiększyłoby szkody, gdyż o niebezpieczeństwie wiemy, ze jest zdarzeniem przyszłym, ale nieuniknionym.
-zasada subsydiarności - niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć. Cudze dobro prawne można poświęcić, jeśli nie ma inne możliwości uratowania dóbr, a to poświecenie jest niezbędnie konieczne.
-zasada proporcjonalności - zasada newralgiczna. Dotyczy relacji wartości dóbr ratowanego i poświęcanego. Podstawa ustalenia wartości dóbr jest obiektywna wartość dobra, ale nie każde dobro można wycenić, bo nie wszystkie dobra maja wartość materialną. Panuje pogląd, ze w przypadku dóbr o trudnej do weryfikacji wartości, decydujące znaczenie powinien mieć system ocen prawodawcy na podstawie całego porządku prawnego. Pewne wskazania dla wartosciowania dobr mogą wynikac z rodzaju i wysokosci sankcji grozących za naruszenie lub zniszczenie dobra. Przyjmuje się, ze życie i zdrowie człowieka to dobra najwyższe mające wartość > dóbr materialnych.
Sąd Najwyższy uznał, ze życie człowieka niezależnie od stanu zdrowia, wieku, poziomu wiedzy, kultury, stanu rodzinnego podlega jednakowej ochronie prawnej.
Są trzy możliwe przypadki, w której zachowanie jest zgodne z zasadą proporcjonalności:
-ratuje się dobro o wyższej wartości a poświęca o niższej
-wartość dobra ratowanego jest równa wartości dobra poświęcanego
-wartość dobra ratowanego jest nieco mniejsza, oznacza to ze nie jest widoczna na pierwszy rzut oka.
-zasada wyłączenia - wyłączenie z możliwości powoływania się na stan w.kon. dotyczy, tzw. „kwalifikowanych gwarantów” - osób, które np. z mocy prawa czy umowy są zobowiązane nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste ratować dobra znajdujące się w niebezpieczeństwie, np.: ratownik.
Zasada w ustawowym obecnym kształcie ma charakter ograniczony. Art. 26§4 ogranicza powoływanie się na działanie w st.w.kon. tylko do sytuacji, gdy ten stan jest okolicznością wyłączającą winę. W praktyce osoby będące kwalifikowanymi gwarantami na ten stan w tej postaci powołać się nie mogą. Obecne rozwiązanie uważa się za słuszne, brak, bowiem uzasadnienia, aby osoba, która ma nawet szczególny obowiązek ratowania dobra z narażeniem na niebezpieczeństwo osoby, poświęcała swoje dobro wyższej wartości dla ratowania dobra niższej wartości. Przekroczenie granic stanu w.kon. - taki natomiast przypadek to przestępstwo, za które sąd może wymierzyć karę w granicach ustawowego zagrożenia, może ją nadzwyczajnie złagodzić albo odstąpić od jej wymierzenia.
17.Kolizja obowiązków.
W przypadku kolizji obowiązków zobowiązany do działania ma działać uwzględniając wszystkie zasady określające zachowania, w st.w.kon. Oznacza to w praktyce, ze KK uchylił się od wskazania zasad, które miałyby być zastosowane, gdy kolizja obowiązków dóbr dotyczy dóbr o = wartości. Prof. Zoll w komentarzu napisał, ze w takim przypadku należy wykonać obowiązki w stosunku do tego dobra, którego szanse na uratowanie są większe.
18. Błąd - art.28 KK
Należy do okoliczności wyłączających winę i w konsekwencji odpowiedzialność karną. Tradycyjnie błąd występuje w dwóch odmianach:
a)błąd co do faktu - musi dotyczyć ustawowych znamion czynu, jeżeli nie dotyczy jest błędem nieistotnym.
Generalnie błąd polega na niezgodności miedzy rzeczywistością, a jej odbiciem w świadomości człowieka. Może przyjąć postać nieświadomości lub urojenia. Nieświadomość oznacza nieuświadomienie sobie istniejących rzeczywistych faktów. Urojenie - wyobrażenie rzeczy, których nie ma w rzeczywistości.
Zgodnie z treścią art.28§1 błąd co do faktu wyłącza odpowiedzialność karna za umyślna postać czynu. Wyłączenie w/w odpowiedzialności karnej może być wyłączeniem od jakiejkolwiek odpowiedzialności - ewentualnie może prowadzić do odpowiedzialności za nieumyślna postać czynu.
*błąd co do znamion - może dotyczyć znamion, które występują w typie uprzywilejowanym i kwalifikowanym przestępstwa i wtedy rozstrzygnięcia wymaga kwestia czy w tym przypadku sprawca działając np. w błędzie dot. znamienia, które łagodzi odpowiedzialność karna ma odpowiadać za przestępstwo w typie uprzywilejowanym czy podstawowym.
W art..28§2 KK rozwiązana została jedynie kwestia błędu polegającego na urojeniu sobie przez sprawce ustawowego znamienia, od którego ustawodawca uzależnił łagodniejsza odpowiedzialność karna (art.150 urojenie żądania). W tym przypadku przepis przewiduje łagodniejszą odpowiedzialność na zasadzie, art.150, gdy sprawca popełnia ten czyn w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu istnienia tej okoliczności.
b)błąd co do prawa - art.30 KK - nieświadomość bezprawności czynu w praktyce oznacza, że sprawca, który naruszył ustawowe znamiona czynu, nie zdawał sobie sprawy z tego, ze jego czyn jest sprzeczny z obowiązującym prawem.
Praktyczne znaczenie w/w błędu nie jest wielkie. W ustabilizowanych ustawodawczo państwach taki błąd może dotyczyć jedynie bardzo wąskiego i bardzo rzadko popełnianego przestępstwa. Rozwiązania błędu co do prawa mogą być rożne, najbardziej obiektywnym jest rozwiązanie oparte na zasadzie, która mówi ze nieznajomość prawa szkodzi - błąd co do prawa nigdy nie może wyłączyć odpowiedzialności karnej.
KK z 1997roku przyjął rozwiązanie, w którym następstwa błędu uzależnił od ustalenia przez sąd tego, czy błąd był czy nie był usprawiedliwiony. Jeśli błąd był usprawiedliwiony to wyłączy odpowiedzialność karna, jeżeli nie to nie wyłącza, a sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Zarzuca się temu rozwiązaniu, ze brak jest kryteriów, wg, których sąd ma ustalić fakt usprawiedliwienia błędu lub jego braku.
19. Kryteria usprawiedliwienia
Powinny mieć charakter obiektywny, tzn., ze powinniśmy w miejsce sprawcy wstawić wzorcowego obywatela i zadąć pytanie czy ten wzorcowy obywatel rozpoznałby bezprawność czynu. Jeśli nie to nieświadomość bezprawności należy uznać za usprawiedliwioną. Trudno w praktyce wykluczyć kryteria subiektywne dla oceny usprawiedliwienia i w tym zakresie bierze się pod uwagę:
-poziom i rodzaj wykształcenia
-doświadczenie życiowe
-stopień zrozumiałości przepisów
-rodzaj popełnionego czynu
20. Niepoczytalność
Przepisy KPK przewidują sytuacje, w których należy przeprowadzić badania dot. stanu psychicznego sprawcy. Ma to miejsce wtedy, gdy zachodzą uzasadnione wątpliwości czy sprawca był poczytalny w chwili popełnienia czynu. W art.31§1 mamy ustawową definicje niepoczytalności. W teorii prawa karnego wyróżnia się 3 typy tej def.:
-def. Psychiatryczna - wykazuje przyczyny
-def. Psychologiczna - wykazuje skutki
-def. psychiatryczno - psychologiczna - wskazuje przyczynę i skutek
Przyczyny niepoczytalności:
-upośledzenie umysłowe - zahamowany lub niepełny rozwój umysłowy ujawniający się w okresie rozwojowym i dotyczący poziomu inteligencji, tzw. zdolności poznawczych, mowy, umiejętności społecznych. Upośledzenie określa się w/g wystandardowanych testów inteligencji.
-choroba psychiczna - zaburzenia psychiczne powodujące zmiany w zakresie świadomości woli i uczuć.
-inne zakłócenia czynności psychicznej - jest to przyczyna niepoczytalności wskazana jako niezbędna i wprowadzona do ustawodawstwa przez pracowników, którzy dostrzegli konieczność ewentualnego wyłączenia odp. karnej w przypadku wystąpienia okoliczności nie mieszczących się wśród w/w przyczyn. Zalicza się do nich: hipnozę, stres, skrajne przemęczenie, pewne zakłócenia o charakterze medycznym jak dojrzewanie czy klimakterium.
Skutki niepoczytalności - niemożność rozpoznania znaczenia czynu lub niemożność pokierowania swym zachowaniem.
21. Odpowiedzialność karna osób, które działały w stanie nietrzeźwości lub odłużenia.
Art.33§3 KK wprowadza wyłączenie przepisów o niepoczytalności i poczytalności ograniczonej w stosunku do sprawców, którzy wprawili się w stan nietrzeźwości lub odłuzenia i w tym stanie naruszyli przepisy KK.
Opisana w tym przepisie sytuacja zachodzi, gdy:
-sprawca wprawił się dobrowolnie, bez przymusu, umyślnie
-znalazł się w stanie nietrzeźwości lub odłuzenia
-wyłączenie lub ograniczenia niepoczytalności
-wymaga się od sprawcy, aby wyłączenie lub ograniczenie przewidywał albo mógł przewidzieć.
Formy popełnienia przestępstwa:
1.Formy stadialne (zamiar, przygotowanie, usiłowanie, dokonanie)
a)ZAMIAR- jest to idea, która nie zostaje uzewnętrzniona i z tego powodu nie może być uznana za czyn w ujęciu nauki prawa karnego i w konsekwencji zamiar nigdy nie może być traktowany jako przestępstwo.
b)PRZYGOTOWANIE (art.16$1)
Karalne tylko wtedy, gdy stanowi tak ustawa(wyjątek). Przygotowanie może być dokonane jedynie, gdy sprawca działa w zamiarze bezpośrednim. Dotyczy popełnienia czynu zabronionego. Zawsze polegać będzie na działaniu. Art.16 określa, że jest przygotowaniem podejmowanie czynności, które mają stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania. Mają świadomość braku precyzji zaproponowanej definicji, kodeks wskazał 4 najbardziej charakterystyczne zachowania będące przygotowaniem:
-wejście w porozumienie z inną osobą- uzgodnienie i podjęcie decyzji, dotyczącej przyszłego, wspólnego działania, porozumienie może być zawarte w każdej formie
-uzyskanie lub przysposobienie środków np. zakup, użyczenie, przerobienie
-zbieranie informacji
-sporządzenie planu działania
Wszystkie te czynności powinny w miarę precyzyjnie określać przedmiot przestępstwa, które w przyszłości ma być popełnione.
Powodem wyjątkowej ( rzadkiej) korelności czynności przygotowawczych jest z jednej strony stosunkowo niski stopień szkodliwości czynów, z drugiej strony poważne trudności natury dowodowej. Wiele z tych czynności może być uznane jako takie, które prowadzą do legalnych celów.
Art.17- dobrowolne odstąpienie od przygotowania- odnosi się do przypadków karalnego przygotowania
-czynny żal
Odstąpienie ma charakter dobrowolny tzn. że sprawca odstępuje nie dlatego, że wzrosło prawdopodobieństwo jego ukarania, decyzja ta nie jest wymuszona przez zmianę takiej okoliczności zew., która pogarsza sytuację sprawcy. Z uwagi na to takie przygotowanie z punktu widzenia zew. ma mało przestępny charakter, wymaga się (art.17$1), aby miało charakter manifestacyjny.
Oznacza to zawieszenie przygotowanych środków lub zapobiegnięcie wykorzystania ich w przyszłości.
Jeżeli przygotowanie polegało na wejściu w porozumienie odstępujący musi powziąć istotne starania zmierzające do zapobieżenia wykonania.
c)USIŁOWANIE (art.13)
Występuje w dwóch formach:
-usiłowanie udolne (art.13$1)
-usiłowanie nieudolne (art.13$2)
Usiłowanie może być zachowaniem w formie zamiaru bezpośredniego i indywidualnego, może przyjąc postać działania i zaniechania. Drugim elementem jest brak dokonania.
Największym problemem jest definicja.
Interpretacja pojęcia bezpośredniości zmierzania:
-wskazanie momentu, do którego określone zachowanie zostaje uznane za początek usiłowania. W tym zakresie istnieją różne teorie, które na różny sposób próbują to pojęcie definiować:
*teoria subiektywna- nacisk na przekonanie danego sprawcy o na jego pogląd dotyczący jego zachowania
*teoria obiektywna- analizę bezpośredniości łączy z ustawowym czasownikowym znaczeniem, czy sprawca rozpoczął już realizację zakazanej przez przepis czynności
Jako dominujący w zakresie oceny uznaje się pogląd mówiący, że bezpośredniość decydująca o przyjęciu usiłowania ma miejsce, gdy biorąc za podstawę zamiar sprawcy i oceniając jego zachowanie z punktu widzenia przedmiotowego można stwierdzić, że działanie jest ostatnią fazą jego działalności, którą ma wykonać, aby urzeczywistnić swój zamiar.
Kontrowersje dotyczące bezpośredniości są udziałem nie tylko doktryny, ale też praktyk. SN przyjął, ze przyjście pod dom z zamiarem dokonania napadu rabunkowego, zabranie narzędzi i nie dokonanie czynu z przyczyn od sprawcy niezależnych w momencie, gdy sprawdził, że istnieją warunki do dokonania jest usiłowaniem, a nie niekaralnym przygotowaniem.
Nie da się stworzyć jednej ogólnej def. bezpośredniości. Ma być ona interpretowana z czynem.
Komentując orzeczenie prof. Zoll skrytykował jego treść mówiąc, że w tym przypadku nie można mówić o usiłowaniu, gdyż brak jest przynajmniej jednego ogniwa potrzebnego do tego, aby mówić o ostatniej fazie działalności koniecznej do dokonania.
USIŁOWANIE NIEUDOLNE (art.13$2)- sytuacja, w której z określonych, obiektywnych przyczyn nie może dojść do dokonania czynu. Sprawca nie zdaje sobie jednak z tego sprawy.
2 przyczyny:
-brak przedmiotu nadającego się do popełnienia czynu
-ze względu na użycie środka nienadającego się do popełnienia czynu
Jest problemem dyskusyjnym, czy „użyty środek”, to pojęcie które ma oznaczać, że nie nadaje się on obiektywnie do popełnienia czynu zabronionego (nigdy), czy też z uwagi na brak kwalifikacji konkretny sprawca nie może użyć tego środka.
Na kanwie treści art.13$2 powstały istotne wątpliwości dotyczące kwalifikowania z uwagi na użyty środek usiłowania jako nieudolnego.
Np. usiłowanie i próba kradzieży samochodów zabezpieczonych przez właścicieli w sposób, który dla sprawcy uniemożliwia mu dokonanie (sądy mówią, że jest to usiłowanie udolne)
Karalność usiłowania-sąd wymierza karę za usiłowanie w granicach zagrożenia przewidywanego dla danego przestępstwa ( formalnie nie ma zakresu). Gdy usiłowanie jest nieudolne sąd może karę nadzwyczajnie złagodzić, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
CZYNNY ŻAL (art.15)- ze względów kryminalno- polit. Ustawodawca wprowadził instytucję czynnego żalu. Polega ona na :
-dobrowolnym odstąpieniu od dokonania
-dobrowolnym zapobiegnięciu skutkowi
w tych 2 przypadkach sprawca nie podlega karze
O dobrowolności można mówić wtedy, gdy decyzja o odstąpieniu lub zapobiegnięciu jest nie tylko wyrazem osobistego przekonania sprawcy, ale również wtedy, gdy zostają podjęte pod wpływem sugestii innych osób. Musi jednak być ta decyzja nie wymuszona przez zmianę okoliczności zew., która zwiększa niebezpieczeństwo zatrzymania i ukarania sprawcy.
Prof. Stanisław Śliwiński komentuje dobrowolność odstąpienia mówiąc, że dobrowolnie odstępuje ten, kto może powiedzieć „mogę popełnić zamierzony czyn, ale nie chcę”. Niedobrowolnie zaś ten, kto chciałby popełnić czyn, kto chciałby osiągnąć cel, ale nie może.
W przypadku czynnego żalu w postaci zapobiegnięcia skutkowi może się okazać, że sprawca zapobiegł głównemu celowi swojego czynu, ale nie był w stanie zapobiec innym skutkom ubocznym. Za skutki uboczne ponosi odpowiedzialność karną - usiłowanie kwalifikowane
Usiłowany czynny żal może prowadzić do nadzwyczajnego złagodzenia kary.