Gr. 4 GP
Przegląd regionów - Ameryka Łacińska
Ameryka Łacińska jest to region w Ameryce, rozciągający się od granicy Stanów Zjednoczonych z Meksykiem na północy po Ziemię Ognistą na południu. Obszar ten obejmuje 34 niepodległe państwa i 12 terytoriów zależnych, będących posiadłościami Stanów Zjednoczonych, Holandii i Francji.
Nazwa Ameryka Łacińska ma swoje uzasadnienie w historii tego obszaru, gdyż jest to część kontynentu skolonizowana prawie w całości przez dwa państwa położone na Półwyspie Iberyjskim - Hiszpanię i Portugalię. Z tego powodu w państwach latynoamerykańskich funkcjonują podobne struktury społeczne, gospodarcze, religijne (dominujący katolicyzm) i kulturowe (w większości krajów Ameryki Łacińskiej językiem urzędowym jest język hiszpański - z wyjątkiem Brazylii, w której mówi się po portugalsku i Haiti, gdzie panuje język francuski). Część hiszpańskojęzyczną Ameryki Łacińskiej nazywa się Hispanoameryką, a portugalskojęzyczną - Luzytoameryką.
Ameryka Łacińska to obszar położony na półkuli zachodniej po obu stronach równika. Najdalej wysuniętymi punktami Ameryki Łacińskiej są:
na południu przylądek Horn
na północy Tijuana
Linia brzegowa Ameryki Łacińskiej jest słabo rozwinięta. Najsilniej rozczłonkowane
są wybrzeża Morza Karaibskiego oraz wybrzeże chilijskie, stanowiące typ wybrzeża fiordowego, osłoniętego licznymi drobnymi wyspami.
Najstarszymi elementami Ameryki Łacińskiej jest tarcza brazylijsko-gujańska, która
uformowała się w prekambrze i buduje północno - zachodnią część obecnego lądu między ujściem La Platy na południu, Andami na zachodzie i wybrzeżami Oceanu Atlantyckiego na wschodzie. Tarcza zbudowana jest ze skał krystalicznych i metamorficznych, głównie gnejsów i granitów, które przykryte są cienką warstwą skał paleozoicznych i mezozoicznych.
Drugim, równie starym elementem jest tarcza patagońska budująca południowy cypel lądu oraz Falklandy, Południową Georgię i Sandwicz. Tarcza ta wchodzi w skład rozbitego lądu, do którego należała Antarktyda i znaczne części dna Oceanu Spokojnego. Podłoże krystaliczne tarczy wydostaje się na wierzch w postaci nabrzmień sięgających do 1500 m n.p.m. Na pozostałym obszarze podłoże krystaliczne pokryte jest porfirami wieku triasowego i serirami skał mezozoicznych i trzeciorzędowych.
Między masywami krystalicznymi rozciągają się obniżenia synklinalne. Jest to niecka Niecka Amazonki i Niecka La Platy, gdzie utworami zalegającymi na tych obszarach są utwory paleozoiczne i mezozoiczne pokryte piaskowcami trzeciorzędowymi i czwartorzędowymi glinami spiaszczonymi, marglami, iłami i lessami.
Na budowę geologiczną Andów duży wpływ wywarł wulkanizm, który przejawił swoją działalność licznymi wylewami, intruzjami i iniekcjami magmy. Wynikiem działalności wulkanicznej są pokrywy diabazowe, trachitowe i porfirowe oraz liczne stożki wulkaniczne. W obrębie Andów znajduje się 45 czynnych wulkanów, wybuchających z niezwykłą gwałtownością. Niektóre części Andów w plejstocenie podlegały ruchom pionowym, zostały wydźwignięte krańce południowe, a obniżyło się dno Morza Karaibskiego.
Oddzielną jednostkę tektoniczną stanowi system górski Kordylierów na zachodnim przedpolu platformy kontynentalnej. W budowie tektonicznej Kordylierów wyróżnia się szereg stref podłużnych. Na podłożu krystalicznym zalegają tu utwory osadowe różnego wieku, od paleozoiku po trzeciorzęd.
Odrębne jednostki tektoniczne stanowią młode baseny sedymentacyjne, pokrywające się z zasięgiem nizin nadmorskich. Obejmują one część półwyspu Jukatan, a także wyspy Bahama i część Kuby.
Z różnorodną budowa geologiczną związane są złoża surowców mineralnych. Eksploatowane obecnie złoża znajdują się w pasie przybrzeżnym. W północnych Andach znajdują się znaczne ilości fosforytów, złota i platyny. Największym ośrodkiem wydobycia srebra, cynku i ołowiu jest teren Peru. Złoża miedzi znajdują się na obszarze Andów Chilijskich. Ameryka Łacińska posiada jedne z większych złóż ropy naftowej. Największe złoża tego surowca występują u podnóża Andów, w rejonie jeziora Maracaibo i u ujścia Orinoko, a także na Wyżynie Brazylijskiej. Na terenie Gujany występują boksyty i diamenty, a w rejonie Wyżyny Meksykańskiej złoża metali kolorowych oraz ropa naftowa i siarka.
Ameryka Łacińska jest obszarem rozległych nizin, wyżyn i gór. Te formy ukształtowania powierzchni występują w zwartych obszarach na dużych przestrzeniach. Obszary nizinne, lezące poniżej 300 m n.p.m., zajmują około 49% powierzchni kontynentu, tereny na wysokości 300 - 1000 m - około 36,3%, od 1000 do 5000 m n.p.m. - blisko 13,6% i tereny położone powyżej 5000 m n.p.m. zajmują 1,1%. Średnia wysokość obszaru to 653 m.
Na klimat Ameryki Łacińskiej duży wpływ wywiera jej położenie w stosunku do równika. Znaczna część obszaru leży w strefie równikowej i podzwrotnikowej, jedynie południowa sięga strefy umiarkowanej. Warunki klimatyczne na kontynencie modyfikuje znacznie ukształtowanie powierzchni, a zwłaszcza przebieg łańcuchów górskich, który izoluje wnętrze lądu os wpływów pacyficznych mas powietrza. Na warunki klimatyczne oddziałują również prądy morskie. Głównie jest to chłodny prąd peruwiański oziębiający zachodnie stoki Andów, powodując spadek temperatur i zmiany w rozkładzie opadów. Oblewający wschodnie wybrzeża prąd brazylijski działa ocieplająco na klimat.
Znaczna część Ameryki Łacińskiej posiada wysokie temperatury zarówno latem i zimą. W styczniu średnia temperatura to około 260C, a w najchłodniejszym miesiącu, czyli lipcu średnia temperatura spada nawet do 30C.
Głównymi wodami otaczającymi Amerykę Łacińską jest Zatoka Meksykańska, Morze
Karaibskie, Ocean Atlantycki, Ocean Spokojny. Rzeki Ameryki Łacińskiej należą do zlewisk dwóch Oceanów: Spokojnego i Atlantyckiego. Zlewisko Oceanu Atlantyckiego zajmuje 85% pow. Kontynentu, a Oceanu Spokojnego 7%. Pozostałe 8% to obszary bezodpływowe. Jednymi z największych rzek na obszarze Latynoameryki jest Amazonka, La Platy i Orinoko. W Ameryce Łacińskiej znajduje się także najwyższy system wodospadów na świecie np. liczący 1054 m wysokości Angel w Wenezueli; wodospad Ignacu usytuowany na pograniczu Brazylii i Argentyny. W Ameryce występuje niewiele jezior, a największe z nich to Maracaibo (tektoniczne), Patos (mierzejowe) oraz Titicaca (tektoniczne).
Lodowce Ameryki Łacińskiej zajmują powierzchnię około 12 km2. Występują one w Andach, powyżej granicy wiecznego śniegu, która znajduje się na wysokości 4700 m n.p.m., a na terenach podzwrotnikowych podnosi się do wysokości 6200 m n.p.m.
Gleby Ameryki Łacińskiej wykazują znaczne zróżnicowanie w zależności od składu litologicznego podłoża, warunków klimatycznych i zróżnicowania ukształtowania terenu. Obszar ten obejmuje strefę tropikalną, pas subtropikalny, subborealny i borealny . Jedynie w pasie tropikalnym wyłączając Andy zaznacza się strefowość pozioma gleb. W pasie tropikalnym Ameryki Łacińskiej przeważają czerwonożółte gleby laterytowe rozprzestrzenione na terenie Meksyku i Nizinie Amazonki, pokrytej tropikalnym lasem (selwas), oraz w południowej części Wyżyny Gujańskiej i północnej części Wyżyny Brazylijskiej. W dolinie Amazonki i jej dopływach występują czerwonożółte gleby bagienne. W Andach wykształciły się gleby górskie laterytowe, gleby łąk wysokogórskich i górskie gleby stepowe. W suchym pasie wybrzeży nad Oceanem Spokojnym występują gleby cynamonowoczerwone suchych lasów tropikalnych i piaski pustynne.
Na północ i południe od gleb czerwonożółtych występują gleby sawann. Na obszarze Wenezueli przeważają czerwone gleby laterytowe pod roślinnością trawiastą. Typowe czerwone gleby sawann i gleby czerwonobure występują w środkowej części Wyżyny Brazylijskiej. W pasie subtropikalnym występują subtropikalne żółtoziemy i czerwonoziemy, a na terenie pampy rozwinęły się gleby zwane „czarnoziemami argentyńskimi”. Na Nizinie La Platy wykształciły się czarnoziemy, które w kierunku zachodnim przechodzą w gleby szrocynamonowe.
W pasie subborealny, na południu Chile rozwinęły się gleby brunatne, pokrywające zachodnie stoki gór. Na stokach wschodnich wykształciły się gleby kasztanowe i górskie czarne ziemie. Na obszarze Patagonii występują półpustynne buroziemy, a na terenie Ziemi Ognistej spotykane są gleby kasztanowe. Jedynie południowy kraniec Ziemi Ognistej sięga pasa borealnego z glebami bielicowymi.
Świat roślinny i zwierzęcy tego regionu jest bardzo zróżnicowany. Ameryka Łacińska należy do trzech państw florystycznych - holarktycznego, neotropikalnego holantarktycznego oraz do dwóch krain zoograficznych - w większości do krainy neotropikalnej i częściowo obszar Meksyku do krainy nearktycznej.
Wśród zbiorowisk roślinnych Iberoameryki dominują lasy, które zajmują około 45% powierzchni lądu. Lasy te skupione są głównie w strefie międzyzwrotnikowej, tworząc największe na świecie skupiska lasów tego typu. Znaczną powierzchnię zajmują zbiorowiska trawiastej roślinności oraz stepów. W składzie gatunkowym Ameryki Łacińskiej występuje wiele endemitów. Stanowią one około 25% flory tego obszaru. Najbogatszym zbiorowiskiem roślinnym są pierwotne lasy równikowe „selwas”, zajmujące Nizinę Amazonki, gdzie znajdują optymalne warunki ekologiczne. Na terenach objętych klimatem podzwrotnikowym występuje roślinność stepowa i półpustynna. Odrębną roślinność posiadają Andy, ponieważ występowanie roślinności jest tu uwarunkowane piętrowością. Często spotykaną roślinnością na tym obszarze jest roślinność wysokogórska.
Charakterystyczną cechą świata zwierzęcego Ameryki Łacińskiej jest jego odrębność od innych kontynentów. Środkowy i północny Meksyk ze względu na silne oddziaływanie człowieka na środowisko utracił swoją pierwotną różnorodność biologiczną. Jednakże można tu spotkać głównie w parkach i rezerwatach m.in. niedźwiedzie, jelenie, pumy czy kojoty. Na obszarze strefy międzyzwrotnikowej świat nadrzewnych reprezentują małpiatki, wyjce, leniwce, z ptaków papugi, tukany i kolibry. Z większych drapieżników należy wymienić jaguara i pumę. W wodach żyją węgorze, piranie i olbrzymie arapaimy, a nad wodami krokodyle, kajmany i aligatory. Obszary klimatu umiarkowanego cechują się przystosowaniem zwierząt do życia w warunkach stepowych , półpustynnych i pustynnych. Do świata zwierzęcego tego rejonu należą karłowate jelenie pudu, szynszyle, lamy, nutrie, gryzonie ryjące oraz rzadziej spotykane pancerniki i torbacze. Z ptaków charakterystyczne są strusie nandu, kondory i pingwiny. Ponadto żyją tu zwierzęta drapieżne, takie jak jaguary, niedźwiedzie i wilki patagońskie.
Ameryka Łacińska zajmuje obszar ponad 21 mln km2, co stanowi około 1/7 powierzchni lądów, zamieszkuje ją 549 mln osób, a średnia gęstość zaludnienia wynosi 26 osób/km2. Ludność Ameryki Łacińskiej stanowi mieszankę: Europejczyków, Indian, Afrykanów, Azjatów oraz ich krzyżówek (Metysi, Mulaci), co jest rezultatem konkwisty i kolonizacji europejskiej, importu niewolników z Afryki oraz kolejnych fal imigracji z Europy, Azji i Bliskiego Wschodu.
Od roku 1950 do 2003 na świecie liczba ludności wzrosła o 150,3%, (1950 - 2523 mln, 2003 - 6314 mld). W Ameryce Łacińskiej wzrost ten był o 237,5%, (1950 - 160 mln, 2003 - 540 mln). Największy wzrost liczby ludności w tym okresie, był m.in. w Brazylii. Ludność Ameryki stanowi 8,7% liczby ludności świata. W latach 1960 - 1990 doszło do dwukrotnego wzrostu liczby ludności Ameryki Łacińskiej. Roczny średni przyrost naturalny w okresie od 1965 do 1990 wynosił 24‰, wskaźnik urodzeń: 24‰, umieralności: 7‰. Od dłuższego czasu w wielu państwach Ameryki Łacińskiej wskaźnik umieralności znacznie spada, jednocześnie wskaźnik urodzeń ma tendencję spadkową. Przewiduje się, że przyrost naturalny nie spadnie, ponieważ duża liczba ludności znajdzie się w wieku reprodukcyjnym. W 1995 roku procent ludzi w wieku lat 15 wynosił 32,5, a średnia wieku - 22,9 lat. Ameryka Łacińska posiada młode społeczeństwo, przyrost naturalny należy do jednych z najwyższych na świecie, równocześnie jest to jeden z najsłabiej zaludnionych kontynentów na świecie.
Jednym ze skutków eksplozji demograficznej są migracje wewnętrzne i zewnętrzne. Ludność na całym świecie migruje głównie na obszary w których występują korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa czy gospodarki. Takimi obszarami na świecie są nadmorskie rejony, gdzie wilgotny klimat, dobre gleby a także sprzyjające warunki dla rozwoju transportu, przyciągają ludność. W Ameryce Południowej do rejonów najatrakcyjniejszych dla zasiedlenia należą tereny strefy podzwrotnikowej i umiarkowanej m.in. Nizina La Platy, w Brazylii (Minas, Gerais, Sao Paulo), obszary nad Morzem Karaibskim. Wzrost ludności, wiąże się z przeludnieniem niektórych obszarów. Na wsiach gdzie jest wysoki przyrost naturalny przeludnienie jest największe. Skutkiem tego jest rosnące bezrobocie na wsiach a tym samym pogorszenie warunków bytowych ludności wiejskiej. Ludność wiejska w poszukiwaniu lepszych warunków życia migruje do miast. Intensywna migracja do miast, powoduje, że w miast stają się przeludnione i brakuje miejsc pracy w szczególności dla ludzi młodych w wieku produkcyjnym.
Na obszarze Ameryki Łacińskiej około 17% mieszkańców w wieku 15 lat i więcej to analfabeci. Jeden z najwyższych wskaźników analfabetyzmu posiada Brazylia i Boliwia gdzie odsetek ten jest bardzo wysoki. W granicy poniżej 4% analfabetów znajduje się w Argentynie i Urugwaju. Analfabetyzm jak i niski poziom edukacji jest przyczyną opóźniającego się tempa rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego tego obszaru.
Kraje Ameryki Łacińskiej reprezentują kategorię gospodarek rozwijających się. Tradycyjnie wysoki wskaźnik zatrudnienia odnotowuje się w sektorze I (rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo), wynoszący przeciętnie 24,5% ogółu czynnej zawodowo ludności. Zatrudnionych w sektorze II (przemysł, budownictwo) jest około 21,5% czynnych zawodowo, natomiast w sektorze III (usługi) zatrudnionych jest aż 54% pracujących. Bardzo ważnym problemem pozostaje bezrobocie, które najsilniej zaznacza się w krajach najuboższych. Bardzo wysoki poziom osiąga w Paragwaju, obejmując 30,2% ludności w wieku produkcyjnym, a także w Boliwii, gdzie bezrobotni stanowią 18,8%ludności.
Wśród religii Ameryki Łacińskiej wyraźnie zaznacza się dominacja chrześcijaństwa, w właściwie katolicyzm. Chrześcijanie stanowią tu 90% ludności, a aż 83,5% to katolicy. Do państw o największym odsetku ludności katolickiej należą: Wenezuela, Kolumbia, Meksyk, Ekwador i Argentyna.
Literatura:
Encyklopedia Audiowizualna Britannica - Geografia I, 2006, Wyd. Kurpisz, Poznań
Mityk J., 1979, Geografia fizyczna części świata, Wyd. PWN, Warszawa
Mydel R. Groch J., 1999, Przeglądowy Atlas Świata - Ameryka Południowa, Wyd. Fogra, Kraków
Mydel R. Groch J., 1998, Przeglądowy Atlas Świata - Ameryka Północna, Wyd. Fogra, Kraków
Materiały źródłowe:
http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=4019242 dostęp 02.04.2012
http://maps.google.pl/ dostęp 03.04.2012
Do wszystkich stron wykorzystanych w prezentacji dostęp 12.04.2012 i 14.04.2012