Nowotwory

Cechy komórek nowotworowych:

• Zdolność do nadmiernych, niekontrolowanych podziałów na skutek:

• autokrynnej regulacji wzrostu (produkcja własnych czynników wzrostowych przez komórki nowotworowe)

• ignorowaniu systemów kontrolujących namnażanie się komórek prawidłowych

• rozregulowaniu procesu proliferacji (między innymi "prowokowanie" komórki przez zmutowane białka będące produktami onkogenów do stałych podziałów)

• Brak zahamowania kontaktowego czyli charakterystycznego dla prawidłowych tkanek dystansu pomiędzy komórkami.

2. Inwazyjność czyli zdolność do atakowania sąsiadujących komórek prawidłowych oraz zajmowania i przerastania ich terytoriów.

3. Immortalizacja (nie we wszystkich przypadkach) czyli uzyskanie zdolności do nieograniczonego przeżywania i wzrostu, inaczej "nieśmiertelność" komórek (związane między innymi z brakiem reakcji na czynniki wywołujące apoptozę)

• Brak różnicowania się funkcjonalnego - komórka wskutek nadmiernej proliferacji oraz mutacji, które zaszły w DNA traci zdolność spełniania właściwych sobie funkcji, zaczyna produkować białka nieprawidłowe lub też prawidłowe, lecz w zdecydowanym nadmiarze

5. Zdolność do tworzenia przerzutów (metastaz) czyli odłączanie się od nowotworu, wchodzenie do naczyń krwionośnych lub limfatycznych i krążenie w krwioobiegu, a następnie atakowanie innych tkanek i zapoczątkowanie nowych skupisk nowotworowych.

NOWOTWORY

ŁAGODNE ZŁOŚLIWE

RAKI MIĘSAKI INNE NOWOTWORY

ZŁOŚLIWE (CHŁONIAK, BIAŁACZKA)

Rak - nowotwory, które pochodzą ze skóry, płuc, piersi, trzustki, linianek i innych narządów

Mięsak - powstaje w kościach, mięśniach, tkance tłuszczowej, chrząstce

Chłoniak - nowotwór układu limfatycznego

Białaczka - nowotwory krwi

• Nowotwór powstaje w wyniku mutacji. Mutacje to zmiany w materiale genetycznym.

• Wyróżnia się mutacje:

• genowe (zmiana struktury genu)

• chromosomowe (zmiana liczby chromosomów lub struktury ich ramion)

• genomowe (poliploidia).

Najczęstsze rodzaje mutacji:

• delecja (utrata nukleotydu/ów)

• insercja (wstawianie nukleotydu/ów)

• amplifikacja (zwielokrotnienie kopii genu)

• translokacja (przeniesienie fragmentu genu, zespołu genów lub ramienia chromosomów na inną lokalizację chromosomalną)

• tranzycja/transwersja (zmiana nukleotydu/ów).

Wyodrębnia się co najmniej 3 duże grupy genów, których mutacje prowadzą do rozwoju nowotworów. Są to protoonkogeny, geny supresorowe oraz geny zaangażowane w regulację apoptozy.

Protoonkogeny - Geny, których aktywacja może doprowadzić do przekształcenia komórki w komórkę nowotworową. Znajdują się w materiale genetycznym każdej zdrowej komórki i kodują białka uczestniczące w regulacji podziałów komórki. Nadmiernie aktywne proto-onkogeny noszą nazwę onkogenów i występują w komórkach nowotworowych.

Antyonkogeny (geny supresorowe) - Geny, które uczestniczą w procesie nowotworzenia. Nazywane supresorami nowotworów, ponieważ ich produkty uczestniczą w kontroli procesów proliferacyjnych w komórce.

Mutacje tych genów lub ich delecje sprzyjają procesowi transformacji nowotworowej.
Najczęściej mutowanym antyonkogenem jest gen p53.

Apoptoza, czyli zaprogramowana śmierć komórki, dzięki temu mechanizmowi usuwane są zużyte , uszkodzone komórki czy też zawierające mutacje. Można ją przyrównać do zaplanowanego 'samobójstwa' komórki w organizmie wielokomórkowym mające na względzie dobro całego organizmu. Apoptoza jest zjawiskiem naturalnym w rozwoju i życiu organizmów. Apoptoza polega na kurczeniu się komórki poprzez utratę wody.

Kancerogeneza (powstawanie nowotworu) jest procesem wieloetapowym. Wyróżnia się następujące etapy kancerogenezy:

• Inicjacja - w tym etapie pojawia się pojedyncza mutacja, która zazwyczaj powstaje pod wpływem kancerogenu (może też utworzyć się spontanicznie.

2. Promocja - to wieloetapowy rozwój klonu komórkowego, zawierającego mutację nabytą w procesie inicjacji. Główny mechanizm promocji to zaburzona ekspresja genów, prowadząca do zaburzenia procesów regulacyjnych komórki, oraz zwiększona proliferacja.

3. Progresja - to trzeci, nieodwracalny etap, prowadzący do powstania nowotworu. Polega on głównie na pojawianiu się kolejnych zaburzeń molekularnych, głównie zmian w kariotypie. W procesie nakładania się uszkodzeń powstają klony zdolne do naciekania i tworzenia przerzutów.

• przewaga proliferacji nad obumieraniem komórek oraz zahamowanie ich różnicowania. Proces ten jest stały, nieodwracalny i szkodliwy dla organizmu

• W jego wyniku powstaje mało zróżnicowana tkanka, ze skłonnością do ciągłego powiększania swojej objętości

• ma ona ogromne zapotrzebowanie na energię i substancje odżywcze, które zdobywa kosztem innych tkanek ustroju

KARCYNOGEN AKTYWACJA

Chemiczny Połączenie karcynogenu z DNA komórki, mutacje

Fizyczny onkogenów i genów supresorowych.

Biologiczny INICJACJA

Mutacja genu, proces nieodwracalny.

PROMOCJA

Rozrost, defekt różnicowania, defekt kontroli

Zmiana przedrakowa wzrastania komórek. Przemiany wieloetapowe,

odwracalne. Powstaje zmiana przedrakowa.

KONWERSJA

Nowotwór złośliwy Dalsze zmiany genetyczne. Powstanie komórki

nowotworowej. Rozrost komórek nowotworowych.

PROGRESJA

Dalsze zmiany genetyczne. Inwazja miejscowa.

Tworzenie przerzutów. Postać kliniczna raka.

• Zaburzenia genetyczne (mutacje) prowadzące lub ułatwiające rozwój nowotworu mogą się pojawiać w trakcie całego życia osobniczego.

• Niektóre z nich dziedziczy się od rodziców wraz z informacją genetyczną zawartą w DNA komórek płciowych. Mutacje takie są obecne we wszystkich komórkach ciała i są dziedziczone.

• W praktyce onkologicznej najczęściej występują mutacje nabyte (somatyczne). Mutacja taka pojawia się w pojedynczej komórce narządu lub tkanek podporowych. W sprzyjających warunkach (działanie czynników promujących) bywa przekazywana potomnym komórkom, które tworzą masę guza. Mutacji tych nie dziedziczy się. Nowotwór zawierający mutacje nabyte określa się nowotworem sporadycznym.

• Mutacje dziedziczone determinują występowanie określonego fenotypu nowotworowego w danej rodzinie. W większości są to mutacje genów supresorowych, jednak wystąpienie nowotworu wymaga innaktwowania drugiej kopii genu (onkogeny recesywne).

• Najważniejszym znanym genem supresorowym jest gen p53

• Jest to prawdziwy "strażnik genomu„

• hamuje podziały komórki i zezwala na uruchomienie układów naprawczych DNA

• "zdrowy" gen p53 zmusza zmienioną komórkę do samobójstwa uniemożliwiając powielenie defektu

• Jeśli gen p53 sam ulegnie uszkodzeniu (oczywiście także w wyniku mutacji) - staje się możliwe dalsze oddziaływanie onkogenów, czego rezultatem jest powstanie nowotworowego klonu komórkowego.

• Badania przeprowadzone na pacjentkach cierpiących na raka jajników i przechodzących chemioterapię wykazały, że gen p53, odpowiedzialny za zwalczanie raka, może w ich przypadku uczynić czasami więcej złego niż dobrego. Naukowcy zauważyli, że pacjentki ze zmutowanym, niedziałającym p53 zdrowiały po chemioterapii dwukrotnie częściej niż te, u których gen prawidłowo funkcjonował.

• Czynniki kancerogenne (rakotwórcze) są to czynniki mogące indukować powstawanie nowotworów. Cechuje je zdolność do specyficznego oddziaływania i modyfikowania materiału genetycznego komórki.

• Wyróżnia się trzy różne typy czynników zewnętrznych:

-biologiczne (np. wirusy)

-chemiczne (np. azbest)

-fizyczne (np. promieniowanie rentgenowskie)

• Istnieją trzy główne czynniki ryzyka, na które mamy niewątpliwie wpływ.:

-palenie

-nadmierna ekspozycja na światło słoneczne

-zwyczaje żywieniowe

• Im wcześniej nowotwór zostaje rozpoznany i leczony tym większe są szanse na wyleczenie.

• Niestety, większość nowotworów jest zauważona dopiero , kiedy guz jest wyczuwalny lub rozwinęły się objawy rozwoju nowotworu.

• Rozpoznanie rozpoczyna się rutynowym badaniem fizykalnym, zebraniem kompletnej historii choroby. Badania laboratoryjne krwi, moczu, stolca pozwalają odkryć zmiany wskazujące na możliwość rozwoju nowotworu. 

• Kiedy podejrzewany jest guz, wykonywane są badania obrazowe takie jak : rentgen, tomografia komputerowa (CT), rezonans magnetyczny (MRI), badania ultrasonograficzne czy fiberoskopowe w celu lokalizacji i określenia rozmiarów danej zmiany.

• Dla potwierdzenia diagnozy nowotworu należy wykonać biopsję, czyli  wyciąć chirurgicznie fragment tkanki podejrzanego guza, która jest następnie studiowana pod mikroskopem. 

• Jeśli diagnoza zostanie potwierdzona należy wykonać dalsze testy, które dostarczą dodatkowych informacji. Najważniejszą z nich jest, czy proces nowotworowy przeniósł się już na inne narządy.

MRI głowy w projekcji strzałkowej

Najstarszą metodą jest leczenie chirurgiczne. Obok niej stosuje się :

• radioterapię, czyli leczenie promieniowaniem jonizującym (promienie rentgena, gamma,  radu i inne) 

• chemioterapię, tj. leczenie środkami chemicznymi w celu zniszczenia komórek rozsianych po organizmie

• immunoterapię - leczenie środkami zmieniającymi odporność organizmu

• hormonoterapię - polegająca na blokowaniu produkcji, lub działania hormonów. Daje dobre wyniki w leczeniu raka sutka.

• Często wymienione metody leczenia stosuje się łącznie z zachowaniem odpowiedniej kolejności.

• Efektem tych wszystkich zabiegów powinno być wyleczenie chorego.

• Niektóre nowotwory nie mogą zostać wyleczone, ale w większości przypadków komfort życia pacjenta można polepszyć.

Można samemu zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka, stosując się do następujących rozsądnych rad :

• jeść dużo warzyw i owoców

• unikać słońca w środku dnia

• uprawiać regularnie ćwiczenia fizyczne

• nie dopuszczać do nadwagi

• nie palić tytoniu

• nie pić nadmiernych ilości alkoholu

(małe dawki są nawet wskazane)

• zaniechać ryzykownych

zachowań seksualnych

• eliminować czynniki kancerogenne

obecne w miejscu pracy

• jeść niewiele tłuszczów zwierzęcych i czerwonego mięsa

 

1

---