In vitro (łac. w szkle) - termin stosowany zazwyczaj przy opisywaniu badań biologicznych, odnosi się do czegoś, co ma miejsce na zewnątrz organizmu.
Zapłodnienie in vitro - pozaustrojowa metoda zapłodnienia komórki jajowej ssaków, wykonywana w warunkach laboratoryjnych, poza ciałem samicy.
Komu lekarze zalecają zapłodnienie metodą in vitro?
Kobietom z niedrożnymi jajowodami, endometriozą, ciężkimi zaburzeniami jajeczkowania, nieznaną przyczyną niepłodności (po kilku latach bezskutecznego leczenia innymi metodami); mężczyznom z małą liczbą plemników lub ich brakiem w nasieniu; małżeństwom albo stałym parom; na in vitro dla samotnych kobiet nie każdy ośrodek się zgadza; kobieta nie powinna przekroczyć 42. roku życia, w przypadku mężczyzn nie ma ograniczeń
Banki nasienia
Większość ośrodków w Polsce ma banki, gdzie można skorzystać z materiału anonimowego dawcy. Ośrodki w Polsce deklarują, że nie dokonują selekcji spermy w celu dobrania dziecka do gustu przyszłych rodziców. Oficjalnie gwarantują tylko, że nie będzie zagrożenia chorobami genetycznymi i że dawca nie jest nosicielem groźnych wirusów. Przyszli rodzice zazwyczaj widzą w dokumentach wzrost, kolor oczu i włosów oraz wiek dawcy.
Banki komórek jajowych jeszcze nie istnieją (to zbyt zaawansowana technologia). Ośrodki przyznają, że można przyjąć ofiarowaną za darmo komórkę jajową od anonimowej kobiety, która sama uczestniczy w programie zapłodnienia pozaustrojowego.
Jakie badania trzeba zrobić ?
Kobiety:
Po zakwalifikowaniu do in vitro, najwcześniej pół roku przed zabiegiem:
- ocena stanu bakteriologicznego pochwy - wymaz,
- USG jajników,
- stężenie hormonów FSH, estradiol - badanie krwi;
- wykluczenie infekcji wirusowych: HIV, wirusowe zapalenie
wątroby typu B i C - badanie krwi;
- oznaczenie grupy krwi.
W trakcie procedury:
- oznaczenie stężeń hormonów: estradiol, niekiedy LH
i progesteronu (średnio 3 razy)
- USG jajników (średnio 3 razy)
Mężczyźni:
badanie nasienia,
wykluczenie infekcji wirusowych: HIV, wirusowe zapalenie wątroby typu B i C - badanie krwi.
Jeżeli wskazanie do zapłodnienia pozaustrojowego wynika ze złych parametrów nasienia - dodatkowo badanie kariotypu, czyli ocena liczby i struktury chromosomów - badanie krwi.
Mogą być również inne badania, co zależy od przyczyny niepłodności i decyzji lekarza.
Jakie są główne etapy zapłodnienia in vitro?
Stymulacja hormonalna (stymulacja owulacji).
W naturalnym cyklu owulacyjnym w jajniku powstaje jeden pęcherzyk zawierający komórkę jajową.
Stymulacja hormonalna ma na celu spowodowanie wzrostu odpowiedniej liczby pęcherzyków w jajnikach aby zwiększyć szansę na zajście w ciążę.
Uzyskuje się to poprzez codzienne przyjmowanie leków (gonadotropin) w formie iniekcji od pierwszych dni cyklu przez okres około 8-10 dni.
Kobieta przyjmuje środki z hormonami przysadki (gonadotropinami), co ma doprowadzić do produkcji więcej niż jednego pęcherzyka jajnikowego (nawet do kilkunastu). Towarzyszy temu ponad fizjologiczne stężenie hormonów płciowych. Podaje się zastrzyki podskórne w brzuch, codziennie. Może je podać pielęgniarka w ośrodku, ale nowoczesne środki farmakologiczne są produkowane z aplikatorami, więc kobieta sama może wstrzykiwać leki (podobnie jak zastrzyki z insuliny, które przyjmują osoby chore na cukrzycę). Zastrzyki są mało bolesne.
W tym czasie pacjentki zgłaszają się na wizyty kontrolne, podczas których wykonuje się badania poziomu stężenia estradiolu w surowicy krwi oraz badania USG.
Stymulacja hormonalna
Pobranie komórek jajowych (punkcja jajników).
Jest to stosunkowo krótki zabieg wykonywany w znieczuleniu ogólnym. Igłą przez sklepienie pochwy, pod kontrolą USG nakłuwa się jajnik i pobiera zawartość każdego pęcherzyka - płyn oraz komórkę jajową.
W tym samym czasie partner powinien oddać nasienie, będąc po minimum 3 dniowym okresie abstynencji seksualnej. Następnie jest ono odpowiednio przygotowywane w laboratorium.
Kobieta powinna być na czczo (bez jedzenia i picia przez minimum 6 godzin). Po kilku godzinach pacjentka może udać się do domu. Nie powinna jednak prowadzić pojazdów mechanicznych przez 24 godziny.
Etap laboratoryjny.
Jest to szereg czynności laboratoryjnych. Jeżeli nasienie spełnia odpowiednie parametry to przygotowane plemniki umieszcza się razem z komórkami jajowymi (od 50 do 100 tysięcy plemników).
Przygotowanie plemników
W przypadku nieprawidłowości nasienia proponujemy parom technikę mikroiniekcji - ICSI.
Wkłucie w oocyt w ICSI
Do zapłodnienia dochodzi w inkubatorze utrzymującym specjalne warunki fizyczne (stała temperatura 37 st. C, 5 % CO2 i odpowiednią wilgotność).
Przeniesienie zarodków do macicy (embriotransfer).
W drugim lub trzecim dniu po punkcji, za pomocą specjalnego cienkiego cewnika zarodki przenosi się do jamy macicy. Zabieg jest bezbolesny nie wymaga znieczulenia, odbywa się przy wypełnionym pęcherzu moczowym, pod kontrolą USG.
Embrion składający się z 8 komórek, gotowy do przeniesienia
Etapy zapłodnienia in vitro
Istnieje ryzyko przerwania procedury leczenia na drodze zapłodnienia pozaustrojowego w przypadku:
nieotrzymania dostatecznej odpowiedzi jajników na stymulację
otrzymania nadmiernej odpowiedzi jajników na stymulację
nieuzyskania w wyniku aspiracji komórek jajowych,
niezapłodnienia otrzymanych komórek,
nieprawidłowego rozwoju zapłodnionych oocytów,
niezagnieżdżenia się w jamie macicy podanych zarodków,
niespodziewanej choroby pacjentki lub pacjenta.
Podobnie jak w przypadku naturalnego poczęcia ciąża powstała w wyniku zapłodnienia pozaustrojowego może zakończyć się poronieniem, obumarciem płodu, ciążą pozamaciczną czy też porodem płodu z wadą rozwojową.
Należy podkreślić, że prawdopodobieństwo pojawienia się wspomnianych powikłań jest w tym wypadku identyczne jak w przypadku ciąż powstałych w sposób naturalny, i techniki wspomaganego rozrodu w żadnym razie wspomnianego prawdopodobieństwa nie zwiększają.
Powikłania
Zespół hyperstymulacji:
- to sytuacja, kiedy jajniki nadmiernie zareagowały na podawane leki, co kończy się znacznym zwiększeniem ich objętości przez bardzo liczne pęcherzyki. To może doprowadzić do ciężkich zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu, np. niewydolności nerek, zaburzeń oddychania - a to może stanowić zagrożenie dla życia;
- ciężka hyperstymulacja zdarza się rzadko. Najczęściej występują jej łagodne postaci, czemu towarzyszy ból podbrzusza i pleców, a także przejściowe powiększenie obwodu brzucha. Te objawy ustępują zaraz po miesiączce. A u kobiet, którym udało się zajść w ciążę, mogą ulec nawet przejściowemu zaostrzeniu - w takiej sytuacji ustępują najczęściej po zakończeniu pierwszego trymestru ciąży.
Ciąża wielopłodowa:
- ponieważ zwiększa zagrożenie wszystkimi powikłaniami położniczymi i wcześniactwem; za pełny sukces in vitro uważa się donoszoną ciążę zakończoną porodem jednego zdrowego noworodka ewentualnie bliźniaków. Trojaczki to już poważny błąd w sztuce.
Ciekawostki:
Pierwsze dziecko poczęte metodą in vitro.
To niemowlę to Louise Joy Brown krótko po narodzinach. Była pierwszym dzieckiem poczętym w wyniku zapłodnienia poza organizmem matki, przyszła na świat 25 lipca 1978 r. w angielskim Oldham General Hospital.
Spotkanie blisko tysiąca dzieci z probówki oraz ich rodziców w klinice Bourn Hall koło Cambridge w 25 lat po narodzinach Luise
Czy zarodkom dzieje się krzywda?
Wypadek zawsze się może zdarzyć. Pomimo profesjonalnych zabezpieczeń pojemnik z ciekłym azotem może się rozszczelnić, a nieuważny laborant może zakazić próbkę jeszcze przed zamrożeniem. Jeśli jednak nie zajdą jakieś nieoczekiwane okoliczności, zarodki mogą być przechowywane wiele lat. Nie ma biologicznych przesłanek, by sądzić, że dzieje im się jakakolwiek krzywda.
Świadczą o tym dane o kolejnych rekordowych narodzinach dzieci, które w stadium zarodka przesiedziały w mrozie przez 9, 12, a nawet 13 lat. Nikt tu zresztą specjalnie nie bije rekordów.
In vitro w innych państwach
Włoskie prawo ustanowiło, że zapładnia się maksimum trzy komórki jajowe, uzyskuje maksimum trzy zarodki i wszystkie się wszczepia kobiecie za jednym zamachem. Żaden embrion nie trafia więc do zamrażarki. Natomiast zamraża się pozostałe, nie zapłodnione komórki jajowe. Według lekarzy to niedobrze, gdyż, po pierwsze, spada skuteczność zabiegu. Z drugiej strony Włoszki rodzą teraz nie jedno, lecz dwoje lub troje, a nawet więcej dzieci naraz [wszczepione zarodki mogą się jeszcze podzielić spontanicznie], a to zwiększa ryzyko komplikacji i dla matki, i dla dzieci.
Dość szczególnie do kwestii zamrażania zarodków podchodzą Niemcy. W Niemczech zamraża się wyłącznie komórki jajowe, do których wniknęły już plemniki, ale jeszcze nie doszło do spotkania materiałów genetycznych mamy i taty. Takich tworów Niemcy nie uważają jeszcze za zarodki i dlatego zgadzają się na ich mrożenie, tymczasem dwu-, trzydniowych dzielących się już embrionów mrozić u nich nie wolno.
Aspekt etyczny:
Wielu fachowców zajmujących się in vitro, deklaruje że nie jest za likwidowaniem zarodków (za ich uśmiercaniem). Jednak jak się okazuje, nie jest to do końca prawdą. Zgodnie z rządowymi dokumentami, embriony można przechowywać maksimum przez dziesięć lat, jeśli natomiast ich prawni właściciele, czyli rodzice, nie utrzymują kontaktu z kliniką i nie chcą płacić za ich dalsze trzymanie w ciekłym azocie, likwiduje się je już po pięciu latach.
Dlaczego w tym wypadku nie odzywa się sumienie lekarzy?
Czy wobec tego pieniądze mają dla lekarzy większe znaczenie?
Po co więc zamrażać embriony, skoro przy braku środków finansowych i tak się je niszczy?
Etyka i religia:
Watykan potwierdził swój zdecydowany sprzeciw wobec wszystkich form zapłodnienia in vitro. Przekazywanie życia jest aktem osobistym mężczyzny i kobiety jako pary, który nie dopuszcza żadnego działania zastępczego.
Dokument powtarza znane od dawna nauczanie Kościoła, że poczęcie człowieka powinno się dokonywać wyłącznie poprzez stosunek seksualny małżonków, a powstałemu w jego rezultacie zarodkowi od początku należy się poszanowanie dla "godności istoty ludzkiej„
Oznacza to sprzeciw wobec wszystkich form zapłodnienia pozaustrojowego, także z użyciem komórek płciowych pobranych u małżonków. Parom, które pomimo leczenia nie potrafią doczekać się dziecka, Kościół doradza rozważenie adopcji.
Ile zapłodnienie in vitro kosztuje?
Standardowo na przygotowanie hormonalne kobieta powinna wydać nie więcej niż 3-4 tys. zł. Sama procedura zapłodnienia in vitro kosztuje od 4 do 8 tys. zł, w zależności od ośrodka. Koszty zawsze będą podawane w przybliżeniu, różnice powstają z dostosowywania kuracji hormonalnej indywidualnie do pacjentki.