PERSONALIZM JEGO WPŁYW NA WYCHOWANIE: ERICH FROMM
Personalizm- psychologia- kierunek przyjmujący istnienie „władz” niematerialnej duszy i funkcji psychicznych z osobowością. Filozofia- koncepcje przyjmujące za punkt wyjścia problematykę osobowości ; jako samodzielny kierunek ukształtował się w XIX/ XX wieku.
Osobowość- całość względnie stałych cech psychicznych i mechanizmów wewnętrznych regulujących zachowanie się człowieka i przebieg jego procesów psychicznych; kształtuje się w toku rozwoju społecznego jednostki, pod wpływem emocjonalnego oddziaływania najbliższego otoczenia, wychowania i własnej aktywności; najważniejszymi składnikami osobowości są : wytworzone potrzeby, motywacje, zainteresowania, poglądy, wartości, postawy, mechanizmy obronne, temperament, zdolności i inteligencja.
Wychowanie- całokształt zjawisk związanych z oddziaływaniem środowiska społecznego przyrodniczego na człowieka, kształtujących jego osobowości; w pedagogice- zamierzone i świadome podejmowanie działań, których celem jest ukształtowanie czyjejś osobowości według przyjętego wzoru; określone funkcje wychowawcze spełniają np.: rodzina, zakład pracy, organizacja; przez wychowanie rozumie się także oddziaływanie na pewne strony osobowości (np. wychowanie moralne, estetyczne, społeczne) .
Erich Fromm urodził się w 1900 roku we Frankfurcie w Niemczech. Studiował psychologię i socjologię na Uniwersytetach w Heidelbergu, Frankfurcie i Monachium. Po uzyskaniu w Heidelbergu w 1922 roku stopnia doktora filozofii uczył się psychoanalizy w Monachium i w Berlińskim Instytucie Psychoanalitycznym; (psychoanaliza- koncepcja teoretyczna stworzona przez Zygmunta Freuda, wyjaśniająca strukturę, funkcjonowanie i rozwój osobowości człowieka działaniem nieświadomym mechanizmów motywacyjnych pozostających we wzajemnym konflikcie; także metoda diagnozy i terapii zaburzeń psychicznych polegająca na odkrywaniu i interpretacji nieświadomych konfliktów emocjonalnych). W 1933 roku przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie podjął pracę jako wykładowca w chicagowskim instytucie Psychoanalitycznym, a następnie rozpoczął prywatną praktykę w Nowym Jorku. Wykładał na wielu Uniwersytetach i wielu instytutach w Stanach Zjednoczonych i w Meksyku. Zmarł w 1980 roku w Szwajcarii.
Erich Fromm opublikował około dwudziestu książek, z których kilka doczekało się przekładu na język polski. Jedną z najważniejszych jego prac jest ` Escape form freedom' (1941) wydana pod polskim tytułem „Ucieczka od wolności” (1970), następnie równie ważna `Man for Himself' (1947) pod polskim tytułem „ Człowiek dla samego siebie” (1948), `Het Art Of Loving '(1956) pod polskim tytułem „Sztuka miłości” (1971, 1994).
Erich Fromm był niemieckim filozofem, psychologiem i psychoanalitykiem pochodzenia żydowskiego, toteż mógł z bliska obserwować narodziny i rozwój faszyzmu w Niemczech, którego jako członek rodziny żydowskiej był poddany. Z tego miedzy innymi względu, Fromm wcześnie zainteresował się problematyką społeczną i swoje dociekania na ten temat wiązał z dwoma szczególnie autorami: Freudem i Marksem.
Pod wpływem osiągnięć psychologii społecznej Fromm podkreślał za ważne wpływ czynników społecznych na charakter człowieka. Twierdził on, że natura człowieka pierwotnie jest społeczna, a nie biologiczna. Uwydatniał znaczenie kultury dla kształtowania się charakteru, podkreślał przede wszystkim pozytywne wartości tkwiące w człowieku. Fromm zakwestionował analizy Freuda ograniczone do izolowanej jednostki ludzkiej. Twierdził, że jednostka musi żyć w relacjach z innymi ludźmi i ze środowiskiem przyrodniczym. Bowiem człowiek nie jest bytem samo wystarczającym w żadnym aspekcie swojego istnienia. Bardziej istotne w życiu człowieka niż sfera popędowa, są takie relacje jak miłość, nienawiść, poczucie więzi, współpraca itp.
Osobowość człowieka rozwija się stosownie do warunków, jakie stwarza mu określone społeczeństwo. Przystosowanie danej jednostki do społeczeństwa stanowi zwykle kompromis między potrzebami wewnętrznymi a wymaganiami zewnętrznymi. Dana osoba rozwija w sobie charakter społeczny stosownie do wymagań społeczeństwa. Według niego można rozróżnić charakter społeczny (dominujące w danej kulturze normy i wartości) i indywidualny ( to co specyficzne i niepowtarzalne w jednostce). Typy charakterów zależą od właściwości struktury społeczno- kulturowej. Fromm wyodrębnił następujące typy charakterów:
- receptywny - eksploatatorski - gromadzący - merkantylny - produktywny.
Typy te reprezentują różne sposoby odnoszenia się ludzi do świata i do siebie nawzajem. Tylko ostatni z tych typów Fromm uważa za „zdrowy” i wyrażający to, co Marks nazwał „swobodną świadomą działalnością”. Każda jednostka jest mieszaniną tych pięciu typów czy nastawień do świata, aczkolwiek tylko jedno lub dwa z tych nastawień mogą występować wyraźniej niż inne. Tak wiec dana jednostka może należeć do typu produktywno-gromadzącego lub nieproduktywno-gromadzącego. Na przykład w pierwszym wypadku byłaby to osoba gromadząca ziemie lub pieniądze po to , aby być bardziej produktywnym, w drugim osoba gromadząca tylko dla gromadzenia bez żadnej korzyści dla społeczeństwa. Później Fromm opisał szósty dwubiegunowy wymiar charakteru, a mianowicie typ nekrofiliczny, dla którego pociągająca jest śmierć, oraz typ biofiliczny, który jest zakochany w życiu. Dla Fromma życie jest jedynym pierwotnym potencjałem, a śmierć jest tylko czymś wtórnym i pojawia się dopiero wtedy gdy siły życiowe poniosą porażkę. Z punktu widzenia właściwego funkcjonowania określonego społeczeństwa, niezbędne jest aby charakter dziecka był kształtowany zgodnie z potrzebami tego społeczeństwa.
Najbardziej trwałym i podstawowym uczuciem kształtującym osobowość jednostki jest miłość, w której wyraża się naturalna i główna potrzeba każdego człowieka szukającego jedności z innymi ludźmi. W psychologii Fromma napotykamy pozytywne wzorce, które akceptując miłość, dzielność, twórczą postawę i wolność jednostki, podkreślały główne wyznaczniki jej osobowości. Według Fromma” prawdziwa miłość jest wyrazem produktywności, pociąga ona za sobą opiekę, szacunek, odpowiedzialność i wiedzę. Nie jest ona << uczuciem>>, lecz aktywnym dążeniem do wzrostu i szczęścia ukochanej osoby, zakorzenionym w zdolności do miłości samego siebie”. Miłość to aktywny stosunek człowieka do całości istnienia, wszystkich ludzi, chęć nawiązania kontaktu z innymi w różnych formach, to dawanie siebie. Według niego miłość jest możliwa wtedy, jeśli dwoje ludzi komunikuje się ze sobą w samej głębi swej istoty, każde z nich odczuwa i przeżywa do samej głębi swej istoty.” Miłość jest nieustannym wyzwaniem, nie jest stanem wypoczynku, lecz ruchu, wzrostu wspólnej pracy, nawet to, czy istnieje harmonia czy konflikt, radość czy smutek, jest czymś drugorzędnym wobec zasadniczego faktu, że dwoje ludzi przeżywa siebie w samej głębi swego istnienia i że mocniej czują się jednością sami w sobie będąc razem niż osobno.
Podstawowym wątkiem we wszystkich pracach Fromma jest idea, że człowiek czuje się samotny i wyobcowany ponieważ zerwał powiązania łączące go z przyrodą i ludźmi, np. dziecko uwalnia się od pierwotnych więzi łączących jej z rodzicami, w wyniku czego czuje się samotne i bezradne. Fromm uważał, że w miarę jak ludzie z upływem stuleci uzyskiwali wolność, czuli się coraz bardziej osamotnieni, tracąc przy tym poczucie bezpieczeństwa. Swoje złożenia na ten temat opublikował w jednej ze swych prac „Ucieczka od wolności”. Odróżnił w tej pracy wolność „od” i wolność „do” . Wolność „od” rozumiana jest, jako wolność od ograniczeń przyrodniczych, gdyż człowiek uzyskał względną niezależność od sił przyrody np. głodu czy tez zimna. Wolność „do” czyli ukierunkowana na cel zdobycia siły gwarantującej opiekę i bezpieczeństwo, nadająca sens istnieniu. Wolność „do” kształtuje postawy pozytywne, które wzbogacają osobowość człowieka, chodzi o działanie twórcze, realizowane głównie dzięki istnieniu więzi łączącej jednostkę z innymi ludźmi. Jednak pozytywne zaspokojenie potrzeb jednostki zależy już od formy społeczeństwa.
W swoich analizach kultury Fromm szczególną uwagę zwracał na rolę Religii. Kładł nacisk na różnice, jakie istnieją miedzy religia, która traktuje człowieka jako istotę słabą, grzeszną , winną posłuszeństwa groźnemu Bogu a religią , która afirmuje człowieka. Pierwszy typ Religi (autorytatywnej) może reprezentować Bóg starego testamentu - groźny, karzący, wymagający uległości. Drugi typ Religi (humanistycznej) może ucieleśniać Bóg z nowego testamentu. W religiach humanistycznych akcent pada na takie cechy etyczne jak: miłość i rozum, braterstwo i równość.
Bibliografia:
Encyklopedia popularna PWN, pod red. Karwowski A., Warszawa 1982
Hall C. S., Lindzey G., „Teorie osobowości”, wyd. PWN, Warszawa 1994
Leksykon „Filozofowie współcześni”, pod red. Szmyda J., Bydgoszcz- Kraków 2003
Mackiewicz W., „Filozofia współczesna w zarysie”, Warszawa 1996
Palacz R., „Klasycy filozofii”, Warszawa 1987
Zborowski Z., „Świadomość i samoświadomość człowieka”, Warszawa 1998