Narzędzia taryfowe - cła
Cła
W praktyce handel międzynarodowy nie jest nigdy wolny. Z różnych względów (ekonomicznych czy politycznych) państwa zawsze ograniczają ilość towarów płynących przez granicę. Do najważniejszych narzędzi taryfowej polityki handlowej zalicza się opłaty w formie ceł. Cło jest opłatą nakładaną na towary przekraczające granicę celną. Ekonomiczny mechanizm działania ceł polega na tym, że opłata ta pociąga za sobą wzrost ceny towaru. W zależności od ruchu towarów można wyróżnić - cła importowe, eksportowe i tranzytowe. Celem ceł eksportowych jest ograniczenie sprzedaży towarów na rynku zagranicznym. Stosuje się je, wyjątkowo, jeżeli w kraju istnieje niedobór towarów.
Cło jest odpowiednikiem podatku zwiększającego dochody budżetowe państwa. Jego efektem jest wzrost ceny i obciążenie nabywcy (konsumenta krajowego) dodatkowymi kosztami. Z historycznego punktu widzenia cło jest najstarszym narzędziem zagranicznej polityki ekonomicznej (a ściśle: handlowej) państwa. We wczesnych stadiach rozwoju handlu zagranicznego było ono stosowane powszechnie, stanowiąc główne źródło dochodów budżetowych państwa. Począwszy od II wojny światowej jego znaczenie jest coraz mniejsze. Cło mowna sklasyfikować według wielu różnorodnych kryteriów (ekonomicznych, technicznych itp.).
Funkcje ceł:
fiskalna;
ochrona poszczególnych gałęzi przemysłu;
ochrona poziomu cen wewnętrznych;
ochrona bilansu płatniczego;
Podział ceł:
a)z punktu widzenia kierunku obrotu towarowego:
importowe (ograniczanie importu - 95% ogółu na świecie);
eksportowe (w państwach słabo rozwiniętych);
tranzytowe (w trakcie przewozu danego towaru przez dany kraj).
b)ze względu na znaczenie gospodarcze:
cła prohibicyjne (młode, rozwijające się gałęzie przemysłu, stawka jest wyższa niż w cłach ochronnych);
cła ochronne;
cła preferencyjne;
cła wychowawcze;
cła bojowe (konflikt między państwami) i cła retorsyjne (w odwecie na cło bojowe) - są stosowane w trakcie negocjacji;
cła fiskalne (w celu uzyskania środków do budżetu);
cła anty dumpingowe.
Cła od wartości, od ilości i cła kombinowane
W zależności od sposobu ustalania możemy wyróżnić następujące cła: ad valorem, specyficzne i kombinowane.
Ze względu na sposób ustalania, cła można podzielić na nakładane w proporcji do wartości towarów, ich ilości, bądź też do wartości i ilości towaru łącznie. Znaczenie poszczególnych rodzajów ceł sklasyfikowanych według tego kryterium z biegiem czasu się zmieniało. W okresach dobrej koniunktury wzrastała rola ceł od wartości, w okresach złej koniunktury wzrastała rola ceł od ilości (specyficznych). Pozwalało to państwu skuteczniej oddziaływać na wymianę z zagranicą.
Obecnie, w związku ze spadkiem znaczenia ceł i dywersyfikacją asortymentową wymiany towarowej z zagranicą, maleje znaczenie ceł od ilości na rzecz ceł od wartości (nazywanych też ad valorem).
Cła ad valorem są ustalane w procentach w stosunku do wartości towaru.
Cła specyficzne ustala się kwotowo w stosunku do ilości towaru wyrażonej w odpowiednich jednostkach wartości i wagi.
Cła kombinowane są powiązaniem ceł ad valorem i specyficznych.
Cło autonomiczne i umowne
Z punktu widzenia charakteru zagranicznej polityki ekonomicznej cło można podzielić na autonomiczne i umowne.
Cło autonomiczne jest wprowadzane z nikim nieuzgadnianą decyzją jednego państwa. Na pozór metoda ta wydaje się prosta i moż1iwa do praktycznego zastosowania w okresie krótkim. W rzeczywistości spotyka się ona na ogół z kontr posunięciami innych państw, co w konsekwencji prowadzi do zniwelowania skutków cła autonomicznego.
Dlatego też w coraz większym zakresie cło autonomiczne jest zastępowane uzgadnianym między państwami cłem umownym. Porozumienia takie (mające często formę umów) określają poziom wprowadzanego cła, czas jego obowiązywania, zróżnicowanie asortymentowe itp. Ich efektem jest dwustronne lub wielo stronne ,,wiązanie” ceł, polegające na wzajemnym uza1eżnianiu poziomu i innych elementów składających się na taryfy celne różnych krajów.
Cło minimalne i maksymalne
Przez pojęcie ceł minimalnych rozumie się cła w handlu z krajami, które otrzymały klauzulę największego uprzywilejowania (KNU). Klauzulę tę przyznaje się dwustronnie lub wielostronnie w formie zobowiązania do traktowania partnera nie gorzej niż innego, najbardziej uprzywilejowanego. W efekcie udzielenie KNU przez kraj I krajom II i III oznacza, iż każda obniżka cła dokonana przez kraj I w handlu z krajem II jest automatycznie przenoszona na stosunki kraju I z krajem III, i odwrotnie.
Cła maksymalne są stosowane w handlu z krajami, które me uzyskały klauzuli największego uprzywilejowania. Z założenia więc cła te są wyższe od ceł minimalnych.
Cła preferencyjne i dyskryminacyjne
Niższe od ceł minimalnych są natomiast cła preferencyjne, stosowane w handlu z krajami, które są korzystniej traktowane, niż gwarantuje to klauzula największego uprzywilejowania. W przypadku, gdy preferencyjna stawka celna jest ustalona na poziomie zerowym, mają miejsce tzw. preferencje celne. Przykładem takich preferencji jest traktowanie się wzajemne krajów należących do ugrupowań integracyjnych typu strefa wolnego handlu czy unia celna.
Wyższe od ceł maksymalnych są natomiast cła dyskryminacyjne. Występują one w kilku formach. Najbardziej spektakularną ich formą są cła retorsyjne, stosowane jako odwet za nieprzyjazne ekonomicznie (a nawet politycznie) działania kraju lub grupy krajów. Cła wyrównawcze są stosowane w celu neutralizacji efektu ekonomicznego subsydiów zastosowanych przez eksportera zagranicznego. Wreszcie cła anty dumpingowe mają na celu zniwelowanie negatywnych dla importera skutków eksportu poniżej kosztów produkcji.
Cła importowe, eksportowe i tranzytowe
Kryterium podziału ceł na importowe i eksportowe jest kierunek ruchu towarów; cła importowe są przy tym stosowane nieporównanie szerzej niż cła eksportowe.
Cła importowe są nakładane na towary przywożone do danego kraju w celu ochrony bilansu handlowego, poziomu cen wewnętrznych lub ochrony produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną. Cła importowe mogą być także stosowane do innych celów polityki ekonomicznej państwa, w tym zwiększenia dochodów budżetowych (cele fiskalne), jako narzędzie dyskryminacji partnerów zagranicznych lub w celu udzielenia im preferencji.
Cła eksportowe służą państwu do kształtowania wie1kości i kierunków wywozu. Są one nakładane w pierwszej ko1ejności na wyroby mające długofalowo zagwarantowany zbyt na rynku jednego lub wielu krajów (np. dany kraj jest monopolistą w ich produkcji i wywozie). Dotyczy to zwłaszcza przypadku, gdy dany kraj wykorzystuje cła do regulowania podaży eksportowej na rynku międzynarodowym w za1eżnożci od stanu koniunktury gospodarczej. W okresie złej koniunktury, gdy ceny wykazują tendencje zniżkowe, państwo wprowadzając cło eksportowe zniechęca przedsiębiorstwa do wywozu towarów, aby z jednej strony ograniczyć ich podaż, a tym samym wpłynąć na wzrost cen międzynarodowych, z drugiej zaś - by przedsiębiorstwa zgromadziły większą i1ość towarów w celu ich sprzedaży w okresie dobrej koniunktury, po cenach znacznie wyższych. Jest to oczywiście moż1iwe tylko w odniesieniu do towarów, które można przechowywać (np. surowce), a ich podaż jest na rynku międzynarodowym kontrolowana przez eksporterów z rozpatrywanego kraju.
Cło eksportowe jest także nakładane na towary deficytowe na rynku wewnętrznym eksportera, aby ograniczyć ich import często po znacznie wyższych cenach.
Cła tranzytowe są nakładane na towary przewożone przez terytorium danego kraju. W praktyce nie są już one obecnie stosowane; zakazują tego obowiązujące porozumienia międzynarodowe. Państwa nie są jednocześnie zainteresowane ograniczeniem tranzytu, który może im przynosić znaczne korzyści.
Cła ochronne i fiskalne
Z podziałem ceł na importowe i eksportowe wiąże się ich klasyfikacja na ochronne i fiskalne.
Cła ochronne zabezpieczają produkcję krajową przed konkurencją zagraniczną. Cel ten jest osiągany przez podniesienie na rynku krajowym ceny wyrobu zagranicznego o stawkę celną. Im stawka ta jest wyższa, tym producent wyrobu krajowego jest w wygodniejszej sytuacji. Cła ochronne są stosowane zwłaszcza w celu zabezpieczenia nowo powstającej produkcji przed konkurencją (cło wychowawcze). Wykorzystywanie cła wychowawczego ma sens wówczas, gdy jest ono przejściowe. W okresie dłuższym tego typu cło zniechęca przedsiębiorstwa do postępu ekonomicznego i technicznego, wpływające negatywnie na ich koszty, jakość i nowoczesność produkcji.
Cła importowe wprowadzane w celu ochrony poziomu cen wewnętrznych noszą nazwę ceł ekspansywnych. Są one stosowane m.in. wtedy, gdy produkcja w danym kraju jest zmonopolizowana, a cła służą ochronie wysokiej ceny monopolowej. Cła importowe wykorzystywane w celu zapewnienia państwu odpowiednich dochodów z przywozu towarów noszą nazwę ceł fiskalnych. Są one na ogół nakładane na towary nie produkowane w kraju. O poziomie ceł fiskalnych decyduje elastyczność popytu na importowane towary. Gdy elastyczność ta jest niska, poziom ceł może być wyższy niż w przypadku, gdy jest ona wysoka.
Inne środki taryfowe
Oprócz stawek celnych wysokość ceł mogą regulować także inne środki taryfowe. Mianowicie:
zawieszenie poboru ceł (całkowicie lub częściowe).
kontyngenty taryfowe,
plafony taryf owe.
Zawieszenie poboru ceł oznacza ustalenie ich na poziomie ,,0" (zawieszenie w całości) lub na poziomie niższym niż dotychczas. Jest wprowadzane na czas określony.
Kontyngent taryfowy to określona ilościowo lub wartościowo pula towaru, na którą ustalono obniżone stawki cele. Najczęściej określony jest także czas jego obowiązywania.
Plafon taryfowy to określona ilościowo lub wartościowo pula towaru, dla której ustalono obniżone stawki cele. W porównaniu do kontyngentu taryfowego określona w plafonie ilość towaru może zostać przekroczona, jeżeli nastąpi to przed terminem zamknięcia. Import w ramach plafonu nie wymaga pozwoleń.
Podsumowanie
Ze względu na sposób podejmowania decyzji o wysokości stawki celnej można dokonać podziału ceł na: autonomiczne, konwencyjne, preferencyjne. W wypadku ceł autonomicznych państwo ma swobodę w określaniu ich wysokości, zakresu i czasu obowiązywania stawek. Kiedy swoboda ta jest ograniczona, mówimy o cłach konwencyjnych lub umownych, określonych w umowach z innymi państwami. W systemie GATT/WTO równoważnym terminem jest pojęcie ceł "związanych" lub "skonsolidowanych", tj. takich, których nie można podnieść bez dodatkowych negocjacji z innymi stronami. Stawki związane oznaczają, że dany kraj zobowiązał się nie podwyższać ceł powyżej zadeklarowanego poziomu podanego w tabelach taryf celnych. W razie konieczności podniesienia stawki celnej na artykuł, którego cło zostało związane, kraj dokonujący tej operacji obowiązany jest udzielić innym krajom członkowskim rekompensat w postaci obniżenia stawek celnych na inne towary. Wyjątki od tej reguł podano w art. 5 Porozumienia o Rolnictwie. Są to specjale klauzule zabezpieczające, upoważniające kraj członkowski do wprowadzenia wyższych stawek celnych w dokładnie opisanych sytuacjach i na określony okres. Stawkę autonomiczną stasuje się, jeśli jest ona niższa od konwencyjnej.
Cła faktycznie stosowane w kraju -w danym czasie mogą być niższe od związanych. Partnerzy WTO są generalnie niechętni powtarzającym się praktykom zawieszania i przywracania związanych stawek celnych, ponieważ godzi to w stabilność i przewidywalność celnych warunków handlu. Niemal cały import krajów rozwiniętych jest obecnie objęty "związaniami". Cła preferencyjne dotyczą dostawców z zagranicy, którym dane państwo chce zapewnić korzystniejsze warunki dostępu do rynku. Są one niższe od konwencyjnych. Niekiedy mogą być one ustalone na poziomie zerowym. Przykładem mogą tu być umowy o wolnym handlu między Polską a UE i CEFTA. Cła preferencyjne są najczęściej elementem pomocy udzielanej przez państwa rozwinięte gospodarczo innym krajom. Państwo przyznające preferencje ma swobodę decyzji, które towary zostaną objęte preferencjami, jaka będzie skala preferencji oraz jakim kryteriom powinny odpowiadać kraje otrzymujące preferencje.
Usystematyzowane zestawienie stawek celnych uszeregowanych według ustalonej klasyfikacji towarowej to taryfa celna. Może ona mieć różną budowę. Taryfa zawiera szczegółowe nazwy towarów - pozycji towarowych - zestawienie w układzie rzeczowym. Każdy towar ujęty w taryfie celnej jest oznaczony kodem cyfrowym.
Bożyk, P., Misala J., Puławski M., 2001: Międzynarodowe stosunki ekonomiczne. PWE, Warszawa.
j.w.
j.w.
j.w.
j.w.
j.w.