UŻYCIE ŁĄCZNIKA
PISOWNIA WYRAZÓW TYPU pseudo-Polak , eks-Amerykanin
Wymienione w tytule przedrostki pisze się zawsze łącznie z rzeczownikami i przymiotnikami , które nie są nazwami własnymi. W wypadku połączenia tych przedrostków z nazwami własnymi: nazwiskami , nazwami członków narodów , nazwami państw itp., czyli wyrazami pisanymi wielką literą , po tych przedrostkach stosuje się łącznik , np.
anty-Platon , arcy-Europejczyk , eks-Amerykanin (= były Amerykanin), post-Jugosławia , pseudo-Polak , super-Polak , ultra-Murzyn.
PISOWNIA NAZW MIEJSCOWOŚCI TYPU Bielsko-Biała
Jeśli nazwa miejscowa składa się z dwu członów rzeczownikowych , które oznaczają (genetycznie) dwie względem siebie administracyjnie równorzędne miejscowości , stosuje się łącznik , np.
Brzesko-Okocim , Jaworzno-Szczakowa , Kalwaria-Lanckorona , Kobyle-Gródek , Konstancin-Jeziorna , Skarżysko-Kamienna.
UWAGA: To zalecenie jest nowością wobec przepisów zawartych w Słowniku ortograficznym pod red. M. Szymczaka , zgodne natomiast z regułami Zasad pisowni polskiej i interpunkcji ze słownikiem ortograficznym S. Jodłowskiego i W. Taszyckiego.
PISOWNIA NAZWISK ZŁOŻONYCH TYPU Mortkowicz-Olczakowa , Dołęga-Mostowicz
W nazwiskach tego typu oba człony są względem siebie równorzędne. Stosuje się w nich łącznik. Odnosi się to także do wypadków , kiedy jeden z członów nazwiska jest pseudonimem , np.
Boy-Żeleński , Czerny-Stefańska , Drucki-Lubecki , Grot-Rowecki, Hesse-Bukowska, Nowak-Jeziorański , Pobóg-Malinowski , Rydz-Śmigły , Rymwid-Mickiewiczowa.
PISOWNIA PRZYMIOTNIKÓW ZŁOŻONYCH TYPU biało-czerwony
Przymiotniki złożone z dwóch członów równorzędnych znaczeniowo piszemy zawsze z łącznikiem. Wyznacznikiem formalnym może tu być spójnik i , który podstawiamy zamiast łącznika. Np. flaga biało-czerwona (biała i czerwona), Akademia Górniczo-Hutnicza (górnicza i hutnicza), kraj przemysłowo-rolniczy (przemysłowy i rolniczy). Tak samo z łącznikiem piszemy przymiotniki złożone z więcej niż dwóch członów równorzędnych , np. biało-czerwono-niebieski , słownik polsko-francusko-hiszpańsko-włoski.
PISOWNIA Z ŁĄCZNIKIEM DWUCZŁONOWYCH RZECZOWNIKÓW TYPU laska-parasol , kupno-sprzedaż
Z łącznikiem pisze się zestawienia rzeczownikowe o członach równorzędnych , które oznaczają równoważne cechy lub funkcje osoby lub przedmiotu , np. fryzjerka-kosmetyczka to osoba wykonująca równocześnie dwa zawody wyznaczone członami zestawienia , laska-parasol to przyrząd pełniący równorzędnie funkcje laski i parasola.
PISOWNIA POŁĄCZEŃ WYRAZOWYCH Z CZŁONAMI niby- , quasi-
W połączeniach tych stosuje się łącznik , np.
niby-człowiek , niby-artysta , niby-gotyk , niby-Francuz, niby-Amerykanin , niby-orientalny ,
niby-ludowy , niby-romantycznie ,
quasi-deficyt , quasi-nauka , quasi-opiekun , quasi-Polak , quasi-umysłowy.
UWAGA: Niby w terminach przyrodniczych pisze się łącznie , np. nibybłona , nibykłos , nibytorebka , nibyliść , nibynóżki , nibyjagoda.
INNE PRZYKŁADY PISOWNI Z ŁĄCZNIKIEM
Ponadto stosuje się łącznik:
W parach wyrazów występujących zawsze razem , np.
czary-mary , rach-ciach , koszałki-opałki , kogel-mogel , hokus-pokus , łapu-capu , szuru-buru , pif-paf! , stuku-puku , gadu-gadu , raz-dwa (= szybko), esy-floresy.
W wyrażeniach , w których występuje dwukrotnie przymiotnik złożony , różniący się tylko pierwszym członem , np.
mało- i średniorolny , jedno- i dwutygodniowe wczasy , krótko- i długoterminowy kredyt.
W wyrazach złożonych z liczbą w pierwszej części , np.
3-majowy , 10-złotowy , XX-lecie , 20-lecie , 80-letni.
W przeciwstawieniach logicznych , w których człon drugi jest pisany wielką literą , np.
nie-Polak , nie-Turek , nie-Molierowska (komedia), nie-Szekspirowski (dramat).
Dla zaznaczenia granicy między podstawą słowotwórczą i przyrostkiem w wyrazach utworzonych od skrótowców , np.
PTTK-owski , PSL-owiec (ale: petetekowski , peeselowiec).
Możemy stosować łącznik przed końcówkami -(e)m , -(e)ś , -(e)śmy , -(e)ście po formach innych niż czasownikowe , np.
komu-ś to zdradziła? , parasola-m nie zabrał , tam-eście jeszcze nie byli.
W wyrazach złożonych z liczebnika pół i rzeczownika , który jest nazwą własną:
pół-Polka , pół-Meksykanin ,
ale: pół Polka , pół Francuzka , np. Moja sąsiadka jest pół Polką , pół Francuzką (= w połowie Polką , w połowie Francuzką).
Jeżeli wyraz zawierający łącznik jest dzielony w miejscu łącznika podczas przenoszenia do następnego wiersza , to dla większej jednoznaczności wskazane jest przenieść ten łącznik do następnego wiersza , stawiając znak przeniesienia na końcu poprzedniego wiersza , np.
koszałki-
-opałki.