DZIECI ALKOHOLIKÓW
Dzieci z rodzin z problemem alkoholowym częściej niż inne dzieci doświadczają braku poczucia bezpieczeństwa. Przeżywają więcej napięć, lęku, dezorientacji i samotności.
U DA występują różne typy zaburzeń emocjonalnych - są dzieci agresywne, ale także dzieci lękliwe i zamknięte emocjonalnie; dzieje się tak, ponieważ wysoki poziom napięcia emocjonalnego może spowodować u dzieci zarówno agresję i nadpobudliwość psychoruchową, jak i wycofanie i brak zaangażowania emocjonalnego.
Rozstrojenie emocjonalne u DA, trudności w przeżywaniu i okazywaniu uczuć mogą przejawiać się w nadmiernej płaczliwości, lękliwości, ale także w wybuchach agresji, niezrozumiałym uporze lub złośliwości.
Jak pisze A. Pacewicz: „są dzieci rozrabiaki, są inne, które cały czas udają głupka i jeszcze inne - zawsze dzielne i na zewnątrz dobrze ułożone”.
Jeśli dziecko jest agresywne, atakuje - nawet bez powodu - kolegów czy nauczycieli, to można przypuszczać, że samo było niejednokrotnie świadkiem lub ofiarą przemocy. Taka agresja jest buntem przeciw przeżywanej w domu bezsilności wobec dorosłego.
Niektóre DA używają złego zachowania, aby zyskać uwagę innych. Te dzieci mają zwykle niekorzystny obraz samego siebie, często otrzymują złe stopnie, powtarzają klasę, piją alkohol lub zażywają narkotyki.
Są dzieci „zamrożone” emocjonalnie, które nie okazują uczuć. Wydaje się jakby nie posiadały uczuć, sprawiają wrażenie nieczułych, niewrażliwych, „bez serca”. To emocjonalne zablokowanie jest obroną przed takim natężeniem silnych, przykrych i bolesnych uczuć, których dziecko nie jest w stanie unieść.
Konsekwencją trudności emocjonalnych są też zaburzenia w kontaktach społecznych: bierność, wycofywanie się, przemoc, zachowania typu „ucieczkowego”: fantazjowanie, marzycielstwo. Ich celem jest odseparowanie się od przykrej rzeczywistości.
Dzieci, które doświadczają długotrwałego stresu emocjonalnego, radzą sobie z trudną sytuacją domową przyjmując charakterystyczne sposoby zachowania, zwane rolami.
Wyróżnia się cztery rodzaje takich ról:
Bohater rodzinny - to najczęściej najstarsze dziecko, osoba pełna wyrzeczeń i poświęcenia dla rodziny. Rezygnuje z ważnych, osobistych celów życiowych, nakłada na siebie liczne obowiązki, by innym było lżej. Uczy się pilnie, aż za pilnie, i wyrasta z niego perfekcjonista, nadobowiązkowy pracuś, który nie potrafi się bawić, odpoczywać ani być zadowolonym z niczego, co osiągnie. Ma małą świadomość własnych potrzeb i nie potrafi zadbać o siebie w zdrowy sposób. Nie odczuwa zmęczenia ani nie odbiera sygnałów choroby. Może to w konsekwencji doprowadzić do wrzodów żołądka lub zawału serca. Jako dzieci zawsze posłuszne, które nie sprawiają nikomu kłopotów i są gotowe wiele zrobić, by przypodobać się innym, są nagradzani przez nauczycieli i innych dorosłych. Jednak takie zachowania dzieci, chociaż ułatwiają życie dorosłym, im samym uniemożliwiają prawidłowy rozwój.
Kozioł ofiarny - to dziecko kłopotliwe, które swym impulsywnym, agresywnym zachowaniem przyciąga uwagę otoczenia, odwracając ją tym samym od alkoholika. Bunt może prowadzić go w stronę marginesu społecznego. Jest częstym odbiorcą agresji alkoholowej i upokorzeń, złym uczniem, wagarowiczem, uciekającym z domu, „niedobrym dzieckiem”. Poszukuje aprobaty i oparcia w grupach rówieśniczych nastawionych antyspołecznie. Jest oschły wobec bliskich, odcięty od ciepłych uczuć. W odwecie za koszmar rodzinnego życia niszczy siebie. Wcześnie sięga po alkohol i inne środki psychoaktywne. Kozły ofiarne to ci, którym nic się nie udaje, którzy stale sprawiają poważne trudności wychowawcze, buntują się przeciwko autorytetom oraz padają ofiarą represji z ich strony. Jeżeli nie nadejdzie stosowna pomoc, to właśnie te osoby jako dorośli żyją w kolizji z prawem, łamią normy moralne i społeczne. Bardzo często zostają alkoholikami.
Aniołek - zwany też dzieckiem niewidzialnym albo zagubionym, to ktoś, kogo właściwie nie ma. Dziecko wycofane w świat swoich fantazji, w świat lektur, marzeń, w swój kącik, w którym go wcale nie widać. Takie dzieci nie sprawiają żadnych kłopotów wychowawczych, czasem trudno dojść, gdzie właściwie przebywają. Zalęknione i smutne, spędzają większość czasu samotnie, często rozmawiając same ze sobą. Trudno je zauważyć czy zapamiętać, są nieśmiałe, nie zgłaszają się na ochotnika, ale też nigdy się nie buntują. Trudności w nawiązywaniu relacji i kontaktowaniu się z realną rzeczywistością, ból, który temu towarzyszy, mogą w konsekwencji i dalszym rozwoju wyzwolić różne sposoby odrywania się od rzeczywistości i „znieczulania” się wobec przykrości życia. Może to być alkohol, leki i narkotyki.
Maskotka - dziecko rozbrajające, to ktoś uroczy, pełen wdzięku, sprawnie rozładowujący rodzinne napięcia przez dowcip, uśmiech. Towarzyszy temu chroniczny niepokój, że nikt nie traktuje go poważnie, zatraca granicę między powagą a żartem, między śmiechem a płaczem. W ten sposób dziecko odłącza się od bólu, zawsze robiąc dobrą minę do złej gry. Maskotki mają często trudności z koncentracją, źle radzą sobie w sytuacjach stresowych, pozostają długo niedojrzałe emocjonalnie, natomiast kiedy czują się mało bezpiecznie, mogą uciekać w zachowania agresywne.
Każde dziecko w rodzinie alkoholowej przyjmuje jedną z tych ról lub przyswaja elementy kilku z nich. Nie byłoby może w tym nic złego, gdyby z przypisania do określonej roli nie wynikały ograniczenia w rozwoju osobowości. Tkwiąc w roli, człowiek nie uczy się nowych metod radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, nie dojrzewa przez wypróbowywanie różnych sposobów reagowania na konflikty zewnętrzne i wewnętrzne. Uniemożliwia to rozwój - człowiek coraz bardziej staje się rolą, a coraz mniej sobą. Nawet wtedy, gdy DA są dorosłe nadal mają tendencję do pozostawania w tych samych rolach.