HISTORIA POLSKI - DATY
MIESZKO I (960-992)
960-967 walki z Pomorzanami i Wolinianami ,podporządkowanie części ziem
pomorskich
965 sojusz z Czechami ,małżeństwo Mieszka z Dąbrówką
chrzest Mieszka I ,następnie początki organizacji kościelnej w Polsce ,utworzenie w Poznaniu biskupstwa misyjnego
968-979 wojny z Wieletami i margrabiami niemieckimi (klęska margrabiego Hodona w bitwie pod Cedynią w 972 r.) zakończone układem z cesarstwem.
990-992 oddanie Polski pod opiekę papiestwa (DAGOME IUDEX)
BOLESŁAW CHROBRY (992-1025)
992 przejęcie władzy w Polsce , wypędzenie braci przyłączenie Krakowa i Małopolski do państwa Piastów
wyprawa misyjna św. Wojciecha do Prus i jego męczeńska śmierć
zjazd w Gnieźnie z pielgrzymującym do grobu św. Wojciecha cesarzem Ottonem III utworzenie metropolii (arcybiskupstwa) w Gnieźnie , biskupstw w Krakowie , Kołobrzegu i Wrocławiu
interwencja w Czechach i przejściowe ich opanowanie wraz z Morawami wojny z Niemcami
zakończone pokojem w Budziszynie ( Milsko i Łużyce włączone do Polski)
1018 wyprawa na Kijów , przyłączenie Grodów Czerwieńskich
1025 koronacja Bolesława Chrobrego i jego następcy Mieszka II
MIESZKO II (1025-1034)
1029-1030 wojny z Niemcami
1031 wojna domowa poparcie Bezpryma przez cesarza i ks. kijowskiego , wygnanie Mieszka
1032 powrót Mieszka do władzy , zrzeczenie się korony i oddanie Łużyc
KAZIMIERZ ODNOWICIEL (1034-1058)
1035-1039 załamanie się władzy Piastów , wygnanie Kazimierza , utworzenie przez Miecława państwa na
Mazowszu , powstanie ludowe w Wielkopolsce , utrata Pomorza najazd na Wielkopolskę ks. czeskiego Brzetysława przyłączenie Śląska do Czech
1040 sojusz Kazimierza z władcą Niemiec Henrykiem III i ks. kijowskim Jarosławem Mądrym
1040-1047 pokonanie Miecława i odzyskanie władzy przez Kazimierza nad Polską (stolica w Krakowie)
1050 odzyskanie Śląska za cenę płacenia z niego trybutu Czechom
BOLESŁAW SZCZODRY [ŚMIAŁY] (1058-1079)
lata 60. i 70. utrata Pomorza Nadwiślańskiego , interwencje zbrojne w walki wewnętrzne na Węgrzech i na Rusi , ponowne przyłączenie Grodów Czerwieńskich (utraconych w 1031 r.) odbudowa metropolii w Gnieźnie
1076 koronacja Bolesława Szczodrego na króla
1079 spisek przeciwko władzy króla , skazanie na śmierć biskupa krakowskiego Stanisława , wygnanie króla
z kraju
WŁADYSŁAW I HERMAN (1079-1102)
1097 podział kraju na dzielnice pomiędzy synów Bolesława i Zbigniewa zachowanie przez Hermana władzy
zwierzchniej
BOLESŁAW KRZYWOUSTY (1102-1138)
1106-1112 walki Bolesława ze Zbigniewem o władzę nad Polską zakończone oślepieniem i śmiercią
Zbigniewa
1109 interwencja zbrojna cesarza w obronie Zbigniewa , najazd na Śląsk i odparcie wyprawy niemieckiej
1119-1125 podbój Pomorza Zachodniego (uzyskanie władzy zwierzchniej nad lokalnym księciem) ponowna
chrystianizacja Pomorza , opanowanie i włączenie do Polski Pomorza Gdańskiego
1135 zjazd w Merseburgu z cesarzem , potwierdzenie praw metropolitarnych Gniezna
1138 podział kraju między synów(TESTAMENT BOLESŁAWA KRZYWOUSTEGO)
PRAWDOPODOBNY PODZIAŁ NA DZIELNICE DZIEDZICZNE I DZIELNICĘ SENIORALNĄ
DZIELNICA SENIORALNA - ziemia krakowska ziemia sieradzka wschodnia Wielkopolska z Gnieznem część Kujaw Pomorze jako lenno
WŁADYSŁAW - Śląsk
BOLESŁAW KĘDZIERZAWY - Mazowsze i część Kujaw
MIESZKO - zachodnia Wielkopolska z Poznaniem
HENRYK - ziemia sandomierska
SALOMEA (WDOWA PO BOLESŁAWIE) - ziemia łęczycka jako oprawa wdowia
Główne wydarzenia polit. w Polsce w okresie rozbicia dzielnicowego
1138-1146 seniorat Władysława
1142-1146 wojna domowa zakończona wygnaniem Władysława (nazwanego w związku z tym Wygnańcem)
1146-1173 seniorat Bolesława Kędzierzawego
1146,1157 interwencje władców Niemiec w obronie praw Władysława
1157 po klęsce Bolesława hołd złożony w Krzyszkowie cesarzowi Fryderykowi Barbarossie
1173-1177 seniorat Mieszka III zakończony wypędzeniem go po raz pierwszy z Krakowa w 1177
1177-1194 władza Kazimierza Sprawiedliwego w Krakowie i zwierzchnia w Polsce
1180 zjazd w Łęczycy: za poparcie władzy Kazimierza i jego praw do tronu krakowskiego ograniczenie
prerogatyw urzędników wolne dziedziczenie nadanych majątków szeroki przywilej dla Kościoła
1194 elekcja na tron krakowski małoletniego Leszka Białego i w następstwie wojna Leszka z Mieszkiem
Starym a po jego śmierci w 1202 z Władysławem Laskonogim o tron krakowski
XII/XIII upadek władzy zwierzchniej księcia krakowskiego
1226 nadanie przez Konrada Mazowieckiego ziemi chełmińskiej zakonowi krzyżackiemu za obronę
Mazowsza przed najazdami Prusów
1227 zjazd książąt polskich w Gąsawie dla ułożenia stosunków między nimi napad Władysława Odonica i
Świętopełka pomorskiego zabójstwo Leszka Białego i zranienie Henryka Brodatego
1228 przywilej Władysława Laskonogiego w Cieni: potwierdzenie odrębności poszczególnych dzielnic
przyznanie możnym szerokich prerogatyw w stanowieniu prawa
1232-1241 panowanie książąt śląskich Henryka Brodatego a po nim Henryka pobożnego w Krakowie
1241 najazd Tatarów na Polskę zniszczenie Krakowa bitwa pod Legnicą śmierć Henryka Pobożnego
1249 sprzedaż ziemi lubuskiej przez księcia śląskiego Bolesława Rogatkę arcybiskupowi magdeburskiemu
1259 najazd Tatarów na południową Polskę
1230-1286 podbój Prus i budowa państwa krzyżackiego nad Bałtykiem
ODBUDOWA KRÓLESTWA POLSKIEGO
1291 zdobycie (układ z Przemysłem II) władzy nad Krakowem i Małopolską przez króla Czech Wacława II wydanie przywileju dla duchowieństwa rycerstwa i mieszczaństwa
1295 przyłączenie Pomorza Gdańskiego do Wielkopolski koronacja Przemysła II w Gnieźnie
1296-1300 panowanie Łokietka w Wielkopolsce i na Pomorzu Gdańskim
1300 wygnanie Łokietka z Wielkopolski powołanie na władcę tej dzielnicy Wacława II i jego koronacja na króla Polski unia personalna z Czechami
1305-1306 śmierć Wacława II następnie Wacława III powrót Łokietka do Polski
1306-1314 walka Łokietka o władzę w Polsce i przywrócenie jedności politycznej
1308 najazd Brandenburgii na Pomorze Gdańskie odparcie go przez Krzyżaków i zagarnięcie go przez nich zniszczenie Gdańska
1311-1312 bunt Krakowa pod wodzą wójta Alberta i z poparciem biskupa Muskaty pacyfikacja miasta przez
Łokietka
1314 zdobycie przez Łokietka Wielkopolski
1315-1317 walki z Brandenburgią
1320 koronacja Łokietka
1321 proces kościelny w Inowrocławiu przeciwko Krzyżakom nakaz zwrotu Pomorza i wypłacenia Polsce odszkodowania
1325 sojusz Łokietka z Litwą (małżeństwo Kazimierza Wielkiego z Aldoną Giedyminówną)
od 1326 walki z Brandenburgią
1327 sojusz Brandenburgii Czach i Zakonu i najazd na Polskę
1327-1331 zhołdowanie przez Jana Luksemburskiego księstw śląskich i części Mazowsza l
1327-1332 wojny z Czechami i Krzyżakami zagarnięcie przez Zakon Kujaw
1331 bitwa pod Płowcami
PANOWANIE KAZIMIERZA WIELKIEGO (1333-1370)
1335 Zjazd w Wyszehradzie zrzeczenie się przez Jana Luksemburskiego pretensji do tronu polskiego
1337 częściowy zwrot Kujaw przez Krzyżaków
1339 drugi Zjazd w Wyszehradzie potwierdzenie pierwszego układ z Andegawenami o ich sukcesji na tronie polskim zrzeczenie się przez Kazimierza pretensji do zhołdowanych przez Jana Luksemburskiego księstw śląskich
1339 proces warszawski przeciwko Krzyżakom :przyznanie Polsce Pomorza i ziemi chełmińskiej
1343 pokój wieczysty w Kaliszu z Krzyżakami :zwrot całych Kujaw , ziemi dobrzyńskiej , Pomorze Gdańskie i ziem. chełm. -wieczysta jałmużna Zakonu
1340-1366 podbój Rusi Halickiej , którą książę Bolesław Jerzy Trojdenowic przyznał Kazimierzowi jako swemu następcy
1348 inkorporacja księstw śląskich do Korony Królestwa Czech
1352 konfederacja Maćka Borkowica w Wielkopolsce przeciwko polityce Kazimierza
1355 układ w Budzie między szlachtą polską a królem Węgier
1364 akt fundacyjny uniwersytetu w Krakowie
PANOWANIE LUDWIKA WĘGIERSKIEGO (1370-1382)
1372 oderwanie Rusi od Polski przez Ludwika
1374 przywilej koszycki
PANOWANIE JADWIGI (1384-1399) I WŁADYSŁAWA JAGIEŁŁY (1386-1434)
1384 koronacja Jadwigi na królową Polski
1385 układ w Krewie z Władysławem Jagiełłą : małżeństwo Jadwigi z Jagiełłą chrystianizacja Litwy zapowiedź przyłączenia Litwy do Polski unia personalna
1387 wyprawa Jadwigi na Ruś Halicką i podporządkowanie jej Polsce
1392-1400 rządy Witolda na Litwie
1399 śmierć Jadwigi
1400 odnowienie uniwersytetu w Krakowie
1401 unia z Litwą w Wilnie i Radomiu
1409-1411 wojna Polski z Zakonem Krzyżackim
15 VII 1410 bitwa pod Grunwaldem
1411 pokój w Toruniu : zwrot Litwie Żmudzi rezygnacja Zakonu z pretensji do ziemi dobrzyńskiej
1413 unia z Litwą w Horodle
1414, wojny z Zakonem zakończone pokojem w Mielniku zatwierdzenie przy Litwie
1419-1422 Żmudzi drobne nabytki terytorialne Polski
1420-1423 propozycje husytów objęcia przez Jagiełłę a następnie Witolda tronu czeskiego
1431-1435 wojna z księciem litewskim Świdrygiełłą i sprzymierzonym z nim Zakonem
PANOWANIE WŁADYSŁAWA III WARNEŃCZYKA (1434-1444)
1440 objęcie władzy na Węgrzech przez Władysława III unia personalna
1440 opozycja miast krzyżackich przeciwko władzy i polityce wielkiego mistrza powstanie Związku Pruskiego
1440 wybór Kazimierza Jagiellończyka na wielkiego księcia Litwy
1444 wyprawa antyturecka Władysława .bitwa pod Warną- śmierć króla
PANOWANIE KAZIMIERZA JAGIELLOŃCZYKA (1447-1492)
1447 koronacja Kazimierza na króla Polski przywrócenie unii personalnej z Litwą
1454-1466 wojna trzynastoletnia z Zakonem
1454 inkorporacja Prus i zagwarantowanie im autonomii przywileje cerkwicko-nieszawskie bitwa pod Chojnicami i klęska pospolitego ruszenia
1466 pokój w Toruniu :podział państwa krzyżackiego :Pomorze Gdańskie ,ziemia chełmińska i michałowska Malbork i Elbląg (zwane Prusami Królewskimi) oraz Warmia przypadły Polsce pozostała część (tzw. Prusy Krzyżackie) stały się lennem Polski
1460-1463 konflikt z papiestwem o obsadę biskupstw w Polsce
1471 Władysław Jagiellończyk królem Czech
1490 Władysław Jagiellończyk królem Węgier unia personalna Czech i Węgier
1492 śmierć Kazimierza Jagiellończyka
JAN OLBRACHT (1492-1501)
1493 Sejm piotrkowski obraduje w dwóch izbach
1497 wyprawa mołdawska zakończona klęską
PRZYWILEJE SZLACHECKIE
|
ROK I MIEJSCE WYDANIA |
WYSTAWCA
|
TREŚĆ PRZYWILEJU I OKOLICZNOŚCI WYDANIA |
|
1355 BUDA |
LUDWIK WĘGIERSKI -zagwarantowanie sukcesji w Polsce |
obietnica nie nakładania nadzwyczajnych podatków rezygnacja ze stacji |
1374 KOSZYCE |
LUDWIK WĘGIERSKI-zagwarantowanie sukcesji w Polsce |
potwierdzenie zwolnienia majątków rycerskich z podatków z wyjątkiem poradlnego z łanów chłopskich 2 gr. z łana rocznie |
|
1388 PIOTRKÓW |
WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO |
zatwierdzenie praw i przywilejów rycerstwa |
|
1422 CZERWIEŃSK |
W. JAGIEŁŁO-zgoda szlachty na udział w wojnie przeciwko Krzyża- kom |
nietykalność majątku rycerskiego bez wyroku sądowego ograniczenie władzy starostów zakaz łączenia przez nich urzędu sędziego ziemskiego |
|
1423 (STATUT) WARTA |
W. JAGIEŁŁO-ugruntowanie pozycji gosp. szlachty |
ustalanie przez wojewodów maksymalnych cen na produkty miejskie (tzw. taksy wojewodziń-skie) sankcje karne na sołtysów nie wywiązujących się z obowiązków- możliwość ich usuwania z majątku ograniczenie wychodżctwa ze wsi |
|
1430 I 1433 JEDLNIA , KRAKÓW |
W. JAGIEŁŁO- zagwarantowanie sukcesji Jagiellonom |
nietykalność osobista szlachty bez wyroku sądowego (NEMINEM CAPTIVABIMUS) ograniczenie nieszlachcie (p. krakowski) dostępu do najwyższych godności kościelnych |
|
1454 CERKWICA NIESZAWA |
Kazimierz Jagielończyk - zgoda pospolitego ruszenia na udział w wojnie trzynastoletniej |
zwoływanie pospolitego ruszenia wydawanie nowych praw i nakładanie nowych podatków tylko za zgodą sejmików ziemskich całkowita wolność handlu w państwie; podstawa funkcjonowania sejmików ziemskich |
|
1493 PIOTRKÓW |
JAN OLBRACHT-po objęciu władzy |
ograniczenie praw chłopskich do opuszczania wsi |
|
1496 PIOTRKÓW |
JAN OLBRACHT- uchwalenie podatków na wyprawę antyturecką |
potwierdzenie wcześniejszych przywilejów dalsze ograniczenie praw chłopskich do opuszczania wsi zwolnienie szlachty z opłat celnych na własne towary taksy wojewodzińskie |
|
1501 MIELNIK |
ALEKSANDER-elekcja na tron polski |
senat-najwyższym organem władzy |
|
1504 PIOTRKÓW |
ALEKSANDER-walka z magnaterią i senatem |
ograniczenie rozdawnictwa dóbr koronnych zakaz łączenia w jednym ręku kilku urzędów (INCOMPATIBILITAS) zwłaszcza wysokich godności |
|
1505 RADOM |
ALEKSANDER-walka z magnaterią |
anulowanie ustawy mielnickiej konstytucja NIHIL NOVI “nic nowego nie można postanowić w dziedzinie prawodawstwa i skarbu bez zgody obu izb” potwierdzenie roli sejmu 2-izbowego |
ODKRYCIA GEOGRAFICZNE EUROPEJCZYKÓW W XV I XVI W.
|
ROK |
MIEJSCE |
PRZYWÓDCY WYPRAW |
|
1488 |
PRZYLĄDEK DOBREJ NADZIEJI |
BARTOLOMEO DIAZ (Portugalczyk) |
|
1492 |
HISPANIOLA (HAITI) KUBA I INNE |
KRZYSZTOF KOLUMB (Włoch w służbie hiszpańskiej) statki: Pinta , Nina , Santa Maria |
|
1493-1504 |
MAŁE ANTYLE WYBRZEŻA AMERYKI ŚRODKOWEJ I PD. |
KRZYSZTOF KOLUMB |
|
1497-1498 |
DROGA DO INDII WZDŁUŻ WYBRZEŻY AFRYKI |
VASCO DA GAMA (Portugalczyk) |
|
1498 |
UJŚCIE RZEKI ORINOKO |
(Hiszpanie) |
|
1499 |
WSCHODNIE WYBRZEŻA AMERYKI POŁUDNIOWEJ |
AMERIGO VESPUCCI (Włoch w służbie hiszpańskiej) |
|
1513 |
PRZEKROCZENIE PRZESMYKU PANAMSKIEGO |
(Hiszpanie) |
|
1519-1522 |
OPŁYNIĘCIE ZIEMI ( CIEŚNINA MAGELLANA , OCEAN SPOKOJNY , FILIPINY , BORNEO ) |
FERDYNAND MAGELLAN (Portugalczyk w służbie hiszpańskiej) |
|
1577-1580 |
OPŁYNIĘCIE AMERYKI POŁUD. (i świata) |
FRANCIS DRAKE (Anglik) |
CZYNNIKI SKŁANIAJĄCE DO PODEJMOWANIA POSZUKIWAŃ GEOGRAFICZNYCH
- zainteresowanie handlem ze Wschodem - z Chinami i Indiami
- ciekawość innych cywilizacji wynikająca z intelektualnej rewolucji renesansu
- nowy obraz świata kształtowany dzięki odkryciom geogr. i astronomicznym , który skłaniał do dalszych poszukiwań
- postęp w technice nawigacyjnej (nowoczesny ster . busola magnet. mapy . większe statki - karawele) umożliwiający dalekie podróże
- zapał religijny zachęcający do nawracania niechrześcijan
- przeludnienie skłaniające do poszukiwania nowych obszarów dla osadnictwa
- chęć ucieczki przed różnego rodzaju prześladowaniami
- ambicje poszczególnych państw i ich mieszkańców oraz współzawodnictwo panujących w odkrywaniu nowych lądów
- pogoń za zyskiem
SKUTKI ODKRYĆ GEOGRAFICZNYCH
- poszerzenie wiedzy o świecie
- zasadnicza zmiana obrazu świata w świadomości ludzkiej (przyroda geografia kultura religia)
- rozwój umiejętności i techniki żeglarskiej
- napływ produktów kolonialnych (korzenie owoce pd. jedwab herbata kawa kakao tytoń trzcina cukrowa kukurydza ziemniaki pomidory bawełna kauczuk; zwierzęta : indyk niektóre ryby)
- rozszerzenie rynków zbytu na towary europejskie
- produkcja cukru z trzciny cukrowej i szybkie upowszechnienie jego spożycia w Europie
- napływ szlachetnych kruszców (złoto srebro)
- napływ czarnych niewolników i handel niewolnikami
- “rewolucja cen” (gwałtowne podrożenie wszystkich towarów) i przyspieszona akumulacja kapitału handlowego
- zapoczątkowanie ekspansji Europy na inne kontynenty
WOJNY POLSKO-MOSKIEWSKIE W I POŁOWIE XVII W.
|
|
1609-1619 |
1632-1634 |
|
przyczyny |
- 1604-1606-dymitriada interwencja magnatów polskich Zygmunta III Wazy i kościoła katolickiego w walce o tron moskiewski |
- próba odzyskania Smoleńska zaatakowanego przez wojska rosyjskie (wojna smoleńska) |
|
bitwy, wodzowie |
- 1610 zwycięstwo pod Kłuszynem zdobycie Moskwy (S. Żółkiewski królewicz Władysław) - 1617/1618 zajęcie Wiażmy (J.K.Chokiewicz , P. Konaszewicz Sahajdaczny) |
- 1632 Władysław IV dokonuje odsieczy Smoleńska oblężonego przez wojska rosyjskie pod wodzą bojara Szeina |
|
pokoje, traktaty |
- 1619 rozejm w Dywilinie Polska otrzymuje ziemię Smoleńską i czernichowską-siewierską |
- 1632 pokój w Polanowie warunki takie jak w 1619 Władysław IV zrzeka się praw do korony moskiewskiej |
WOJNY POLSKO- MOSKIEWSKIE W II POŁOWIE XVII W.
|
|
1654-1656 |
1660-1667 , 1686 |
|
przyczyny |
- 1654 ugoda perejesławska - połączenie Ukrainy z Rosją |
- starcia Polaków o odzyskanie Litwy ,Ukrainy (zajętych przez Rosję w latach 1654-1655) |
|
bitwy , wodzowie |
- 1655 zwycięstwo Stanisława Potockiego pod Ochmatowem - Rosja zajmuje Smoleńsk Litwę z Wilnem i Ukrainę |
- zwycięstwa : Stanisława Czarnieckiego pod Płonką . Jerzego Lubomirskiego pod Cudnowem |
|
pokoje , traktaty |
- 1656 rozejm w Niemierzu * nie wprowadza zmian terytorialnych * Rosja zobowiązuje się pomóc Polsce w walce ze Szwecją (toczonej w latach 1655-1660- potop) |
- 1667 rozejm w Andruszowie Ukraina |
TEHERAN (XI-XII 1943)
-KWESTIE MILITARNE-decyzja o otwarciu drugiego frontu w Europie poprzez operację desantową w płn, Francji
-KWESTIE POLITYCZNE-stwierdzenie konieczności powołania po wojnie międzynarodowej organizacji pokojowej
-KWESTIE TERYTORIALNE-przyjęcie zasady , że granica polsko-radziecka biec będzie wzdłuż linii Curzona , Polska uzyska natomiast nabytki terytorialne kosztem Niemiec
JAŁTA (II 1945)
-ustalono , że Niemcy będą okupowane przez 4 mocarstwa (“wielka trójka + Francja) zostaną zdemilitaryzowane i zdenazyfikowane , wypłacą odszkodowania a ich przywódcy staną przed sądem
-w kwestii polskiej zdecydowano iż granica polsko-radziecka przebiegać będzie wzdłuż linii Curzona , w Polsce powstanie Rząd Jedności Narodowej (przez reorganizację komunistycznego Rządu Tymczasowego , polegającą na włączeniu doń “przywódców demokratycznych z Polski i Polaków z zagranicy”), który przeprowadzi “wolne i nieskrępowane wybory”
-”wielka trójka” ustaliła iż ZSRR przystąpi do wojny przeciw Japonii w okresie 2-3 miesięcy po kapitulacji Niemiec w zamian za otrzymanie Wysp Kurylskich , płd. Sachalinu oraz strefy okupacyjnej w Korei
-określono tryb zwołania konferencji założycielskiej Organizacji Narodów Zjednoczonych
POCZDAM (VII-VIII 1945)
- skonkretyzowano ustalenia jałtańskie w sprawie zasad okupacji Niemiec (m.in. powołanie Sojuszniczej Rady Kontroli i zarządów wojskowych stref okupowanych z zadaniem denazyfikacji demilitaryzacji dekartelizacji i demokratyzacji podległych terenów)
- “wielka trójka” uznała Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej w Polsce decydując że do chwili ostatecznego wyznaczenia granicy polsko-niemieckiej (w traktacie pokojowym z Niemcami) ziemie na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej znajdować się będą pod zarządem państwa polskiego
- podjęto decyzję o wysiedleniu ludności niemieckiej z terenów Polski Węgier i Czechosłowacji
UCZESTNICY KONFERENCJI
WIELKA BRYTANIA - Winston Churchil (następnie Clement Atlee)
STANY ZJEDNOCZONE - Franklin Delano Roosvelt (po jego śmierci Harry Truman)
ZSSR - Józef Stalin
REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA W ANGLII
PRZYCZYNY:
* szerokie upowszechnienie manufaktur które skłaniało do poszukiwania nowych rozwiązań technicznych
* likwidacja reglamentacji cechowej krępującej postęp techniczny już na początku XVIII w.
* gwarancje swobód obywatelskich przyciągające fachowców emigrujących z Holandii Francji Niemiec i Włoch na skutek nietolerancji religijnej bądź prześladowań ze strony monarchów
* istnienie od początku XVII w. patentowego
* obfitość i taniość surowców (wełna węgiel rudy żelaza) sprzyjająca gospodarczym eksperymentom
* większa stabilność koniunktury w Anglii niż na kontynencie
* znaczne zapotrzebowanie na wyroby przemysłowe
NAJWAŻNIEJSZE WYNALAZKI DOBY REWOLUCJI PRZEMYSŁOWEJ
* pompa parowa (THOMAS NEWCOMEN 1712)
* zastosowanie koksu do wytopu żelaza (wynaleziono w 1717 szersze zastosowanie w Anglii i we Francji w pół wieku później)
* czółenko mechaniczne umożliwiające przyspieszenie produkcji i uzyskiwanie tkanin o większej szerokości (JOHN KAY 1733)
* pierwsza maszyna przędzalnicza (1741)
* maszyna parowa (JAMES WATT 1769)
* wielki piec hutniczy (HENRY CORT 1784)
* krosno mechaniczne (EDMUND CARTWRIGHT 1787)
* zastosowanie napędu parowego do poruszania statków (1788 - udane próby ROBERT FULTON 1808 - pierwszy pływający statek parowy
* maszyna papierniczą (1799)
* redukcja zatrudnienia
* zmiana kalkulacji ekonomicznej przedsiębiorców
* znaczne obniżenie cen powodujące rozszerzenie rynku zbytu i wzrost obrotów
niektóre osiągnięcia nauki i techniki na przełomie xix i xx wieku
|
1856 |
WILHELM SIEMENS (Niemcy) opatentował nowy typ pieca |
|
1860 |
ETIENNE LENOIR (Francja) skonstruował silnik spalinowy |
|
1870 |
ZENOBE GRAMME (Belgia) skonstruował prądnicę elektryczną |
|
1876 |
ALEKSANDER BELL (USA) skonstruował telefon |
|
1879 |
THOMAS EDISON (USA) skonstruował żarówkę |
|
1883-1885 |
CARL BENZ i GOTTLIEB DEIMLER zbudowali pierwszy samochód z silnikiem benzynowym |
|
1895 |
bracia AUGUST i LUIS LUMIERE (Francja) opatentowali aparat do wykonywania i wyświetlania zdjęć ruchomych |
|
1899 |
GUGLIEMO MARCONI (Włochy) wysłał pierwszy telegram radiowy |
|
1903 |
bracia ORVILLE i WILBUR WRIGHT (USA) skonstruowali samolot |
ROZWÓJ TERYTORIALNY STANÓW W PIERWSZEJ POŁOWIE XIX W.
Po uzyskaniu niepodległości Stany Zjednoczone obejmowały w końcu XVII w. tereny od Wielkich Jezior na północy niemal do Zatoki Meksykańskiej na południu i od Oceanu Atlantyckiego po rzekę Missisipi. Były to tereny rozległe i wtedy tylko w części zasiedlone.
Mimo to Stany wkrótce rozpoczęły powiększać swój obszar. W 1803 odkupiły od Francji ogromną Luizjanę leżącą na Zachód od Missisipi , co otworzyło im drogę do Oceanu Spokojnego. Od Hiszpanii , również za pieniądze uzyskali Florydę i teren po ujście Missisipi a przez to zapewnili sobie dostęp do morza Karaibskie-go. Wreszcie po wojnie z Meksykiem powiększyły swe terytorium przez przyłączenie Teksasu , Nowego Meksyku , Kalifornii i Utah. Liczba stanów tworzących państwo wzrosła z 13 do 34. W ten sposób do połowy XIX wieku ustalone zostały granice państwa na kontynencie amerykańskim i od tej pory - jeśli nie liczyć Alaski odkupionej od Rosji w 1867 - pozostały nie zmienione do dzisiaj.
Nowo nabyte obszary należące poprzednio do Francji , Hiszpanii czy Meksyku w rzeczywistości znajdowały się w rękach plemion indiańskich. Amerykanie wraz z objęciem władzy na tych terenach zaczęli je stopniowo i powoli zaludniać.
Odbywało się to wśród niezliczonych walk z Indianami , których wypierano , nie cofając się przed żadnymi środkami. Niejednokrotnie mordowano podstępem wodzów plemiennych , na mocy układów przenoszono całe szczepy na nowe tereny o gorszej ziemi i zamykano je w rezerwatach lub wybijano stada bawołów , stanowiących podstawę bytu Indian.
Posuwanie się osadników ku zachodowi możliwe było dzięki napływowi imigrantów z Europy , który rozpoczął się w pierwszej połowie XIX wieku. Ten wzrost liczby ludności oddziaływał także na stosunki gospodarcze.
Pod tym względem istniały wyraźne różnice między północno-wschodnią częścią kraju , najstarszą i najgęściej zaludnioną , a południową. Na północy już od dawna powstawał przemysł zwłaszcza metalurgiczny i tekstylny. Opierał się on na bogatych złożach surowców w górach Appalachach.
Na południu natomiast podstawę gospodarki stanowiło rolnictwo. Znaczna część ziemi znajdowała się w rękach wielkich właścicieli , którzy uprawiali na niej kukurydzę , tytoń a zwłaszcza bawełnę.
Plantatorzy ze stanów południowych zatrudniali najczęściej niewolników murzyńskich. Choć większość krajów europejskich zakazała już handlu niewolnikami jako nie licującego z godnością ludzką , to jednak do Stanów nadal przemycano z Afryki znaczne transporty “czarnego hebanu” do pracy na plantacjach bawełny.
Już w końcu XVIII w. wytworzyły się w Stanach dwie partie: demokratyczna i republikańska. Kilkadziesiąt lat później partia republikańska osiągnęła przewagę na północy a demokratyczna na południu. W partii demokratycznej dominowali ludzie o poglądach konserwatywnych. Chcieli oni zapobiec wszelkim zmianom mogącym uszczuplić ich wpływy. Ponieważ nie odgrywali decydującej roli w stolicy Stanów Waszyngtonie , pragnęli aby postanowienia o ważniejszych zagadnieniach mogły podejmować władze każdego stanu , a nie wspólny rząd federalny.
Partia republikańska dominowała przede wszystkim wśród przemysłowców na północy kraju. Ci byli zainteresowani w rozwoju gospodarczym zwłaszcza w rozwoju przemysłu.
Dla gospodarki przemysłowej praca niewolników nie miała znaczenia. Nic więc dziwnego , że wśród społeczeństwa Północy powstał ruch zwany abolicjonizmem, domagający się zniesienia niewolnictwa.
Początkowo miał on podłoże tylko humanitarne i nie przedstawiał większej siły politycznej. Jednakże w miarę jak niewolnictwo coraz wyraźniej hamowało rozwój kapitalizmu , abolicjonizm zdobywał sobie nowych zwolenników i siła jego poważnie rosła.
Wrogość wobec systemu niewolniczego powiększały okrucieństwa plantatorów i wybuchające na skutek tego powstania Murzynów. Najbardziej znany był bunt w Wirginii w 1830r. Powstało wówczas specjalne stowarzyszenie do walki z niewolnictwem.
Do rozwoju abolicjonizmu przyczyniła się także literatura. W znanej powszechnie książce CHATA WUJA TOMA autorka Harriet Beecher Stowe w sposób dramatyczny opisywała położenie i prześladowania Murzynów.
Obie partie starały się o uzyskanie przewagi. Ponieważ stany “wolne” (te w których nie było niewolnictwa) rozwijały się szybciej niż “niewolnicze” południowcy chcieli , aby w nowo tworzonych zachodnich stanach wprowadzono niewolnictwo. W ten sposób bowiem mogliby utrzymać swoją przewagę.
W 1820 zawarto kompromis. Ustalono w nim , że nowe stany położone bardziej na południu mają pozostać “niewolniczymi” , a na północy - “wolnymi”. Jednakże w końcu lat pięćdziesiątych południowcy zerwali to porozumienie. Ostra walka rozgorzała o stan Kansas , w którym siłą wprowadzono niewolnictwo wbrew woli większości mieszkańców.
Napięcie stosunków między Północą a Południem doszło do szczytu w 1860 roku. Prezydentem wybrany został wówczas republikanin Abraham Lincoln. Był on synem ubogich farmerów i dzięki własnej ciężkiej pracy osiągnął pozycję znanego adwokata. Ponieważ Lincoln pragnął stopniowego likwidowania niewolnictwa i utrzymania jedności państwa jego wybór podziałał na południowców jak wyzwanie.
Już w końcu 1860 jeden z najbardziej niewolniczych stanów , Karolina Południowa ogłosił wystąpienie (czyli secesję) z Unii. Na początku 1861 roku 11 stanów południowych po wystąpieniu z Unii utworzyło KONFEDERACJĘ POŁUDNIOWĄ ze stolicą w Richmond i wybrało własnego prezydenta Jeffersona Davisa. W kwietniu 1861 roku południowcy pierwsi zaatakowali wojska Unii.
Północ , czyli Unia była wyraźnie silniejsza od Konfederacji. Tworzyły ją 23 stany z 22 mln ludności , podczas gdy na południu mieszkało tylko 9 mln w tym aż 4 mln niewolników. Na północy znajdowało się 4/5 wszystkich zakładów przemysłowych i 2/3 kolei żelaznych.
W pierwszym okresie wojny , w latach 1861-1863 szala zwycięstwa wahała się to na korzyść Unii to Konfederacji. Konfederacja odniosła wiele sukcesów militarnych , a jej wojska próbowały nawet zaatakować Waszyngton. Południowcy posiadali bowiem bitne oddziały i po ich stronie wypowiedziała się większość oficerów (z wyjątkiem oficerów floty).
STANOWISKO PAŃSTW EUROPEJSKICH.
Konfederacja liczyła także na pomoc z zewnątrz. Sądzono , nie bez podstaw .że stanom niewolniczym sprzyjać będą państwa Europy Zachodniej. Liczono zwłaszcza na rząd angielski gdyż przemysł tego kraju nie mógł się obejść bez bawełny amerykańskiej. Anglia groziła interwencja ale nie zdecydowała się na wystąpienie. Powodem była postawa społeczeństwa angielskiego , które w większości sympatyzowało z Północą. Tak było zresztą na całym świecie gdyż sprawa zniesienia niewolnictwa zyskała wielką popularność.
ZNIESIENIE NIEWOLNICTWA.
Lincoln początkowo za swój cel uważał utrzymywanie jedności państwa a nie likwidację niewolnictwa. Nie on rozpoczął wojnę a nawet po jej wybuchu gotów był szukać kompromisu. Ostatecznie jednak 1863 ogłosił akt o zniesieniu niewolnictwa na obszarze zbuntowanych stanów niewolniczych (w całych Stanach zostało ono zniesione ostatecznie w 1865 roku ).
AKT O “DOMOSTWACH”.
Ważne również było ogłoszenie w 1862 ustawy o “domostwach”. Pozwalała ona zajmować niemal za darmo działki ziemi na wolnych dotąd terenach. Dzięki niej uzyskano poparcie dla Unii ze strony mas ludności w samych Stanach a później także napływ licznych rzesz imigrantów którzy liczyli na osiedlenie się na własnym kawałku ziemi.
Obie ustawy , o zniesieniu niewolnictwa i o “domostwach” miały charakter rewolucyjny i spowodowały zgłaszanie się do armii Unii rzesz robotników i farmerów.
ZWYCIĘSTWO UNII.
Przewaga militarna wojsk Północy stawała się coraz większa , pod koniec wojny były one dwa razy silniejsze niż oddziały konfederacji. Jeszcze wyraźniejsza była przewaga gospodarcza Unii. W takiej sytuacji klęska Południa była nieunikniona.
Nie pomógł talent wojskowy dowódcy Konfederacji Roberta Lee. Wojska Północy pod wodzą generałów Ulissesa Granta i Williama Shermana pustoszyły coraz bardziej stany południowe , pozbawiając Konfederację wszelkiego oparcia. Ostatecznie w kwietniu 1865 generał Lee poddał się z resztkami swych wojsk.
Niedługo jednak przeżył zwycięstwo jego główny twórca- Abraham Lincoln. Świeżo obrany powtórnie prezydentem został 14 IV 1865 roku parę dni po kapitulacji zabity w teatrze przez fanatycznego zwolennika południowców.
SKUTKI WOJNY SECESYJNEJ.
Bezpośrednio po zakończeniu wojny kraj boleśnie odczuwał jej skutki. Duże były straty w ludziach a na rozległych obszarach działania wojenne pozostawiły ogromne zniszczenia. Południe przez 10 lat poddane było rządom wojskowym które
dotkliwie dawały się we znaki. Zwolennicy Konfederacji nie dawali za wygraną. Swoje wpływy starali się utrzymać wszelkimi sposobami np. próbowali zastraszyć przeciwników terrorem tajnej organizacji KU-KLUX-KLAN. Niemniej w rywalizacji między republikanami z Północy a demokratami z Południa przez kilkadziesiąt lat zdecydowaną przewagę mieli ci pierwsi aż wreszcie dotychczasowe różnice między tymi partiami uległy niemal całkowitemu zniwelowaniu.
Na dalszą metę jednak skutki wojny secesyjnej były pomyślne. Zwycięstwo Unii oznaczało bardziej jednolite rządy w całym kraju co ułatwiało rozwój polityczny i gospodarczy (uprawnienia władz stanowych pozostały zresztą i nadal dość szerokie). Ogromna fala imigracji , do której przyczyniła się ustawa o “domostwach” pomogła zagospodarować obszerne połacie “Dzikiego Zachodu”. Tworzono na nich liczne gospodarstwa farmerskie. Farmerzy nie znajdowali się w korzystnej sytuacji , zależni byli od towarzystw kolejowych i banków. Wywołało to nawet ruch farmerów , domagających się zmiany istniejących stosunków. Produkcja rolnictwa amerykańskiego powiększała się jednak szybko. Dotychczasowe skupienie przemysłu w stanach północno-wschodnich ulegało stopniowemu rozładowaniu , powstały natomiast liczne zakłady na wybrzeżu zachodnim i na południu. Poważne znaczenie miało także zniesienie niewolnictwa Murzynów i zapewnienia im praw politycznych. Co prawda nie dano Murzynom ziemi co wkrótce uzależniło ich od plantatorów , zatrudnionym w przemyśle płacono dużo mniej niż białym , a równość polityczna w znacznej mierze pozostała na papierze. Niemniej
jednak bez zmian , które przyniosła ze sobą wojna domowa , nie byłby możliwy wielki rozwój gospodarczy kraju w drugiej połowie XIX wieku.