Daty
843 - pokój w Verdun
863 - wysłanie Cyryla i Metodego na misj ę
867 - zgoda Rzymu na misj ę w Morawach po wizycie u Hadriana II
869 - śmierć Cyryla pozostawionego w Rzymie
876 - powołanie na biskupa Wickinga
880 - bulla Jana VIII Industrie Tue, oficjalnie akceptująca liturgi ę słowiańską 885 - śmierć Metodego
962 - koronacja Ottona I przez papieża
966 - chrzest Polski
968 - ustanowienie biskupstwa w Poznaniu (bp Jordan), misyjne, bezpośrednio za-leżne od papiestwa
991 - Dagome iudex: poddanie ziem polskich pod opiek ę papiestwa
23.04.997 - zabicie Wojciecha (pochodzącego z czeskiej arystokracji)
1000 - zjazd gnieźnieński, ustanowiono arcybiskupstwo w Gnieźnie i biskupstwa w Kołobrzegu, Krakowie i Wrocławiu
1003 - śmierć pi ęciu braci m ęczenników (pustelników, zabitych w napadzie ra-bunkowym - okolice Kołobrzegu lub Poznania)
1007 - upada biskupstwo w Kołobrzgu, bp ucieka do Kijowa
1009 - m ęczeńska śmierć Brunona z Kwerfurtu w czasie misji do Prus, autora ży-wotu św. Wojciecha i pi ęciu braci
1025 - koronacja i śmierć Bolesława Chrobrego
1025-1034 - panowanie Mieszka II
1031 - najazd Henryka II, Jarosława Mądrego i Brzetysława Czeskiego, zniszczenie Gniezna + bunty pogańskie na Mazowszu
1039-1058 panowanie Kazimierza Odnowiciela, rządy z Krakowa
1068 - odbudowanie Gniezna
1058 - 1079 - panowanie Bolesława Szczodrego
1075 - Dictatus papae
1076 - odzyskanie korony Polski dzi ęki poparciu papieża Grzegorza VII w sporze o inwestytur ę
1079 - zabicie bp Stanisława (przez obci ęcie członków), król ucieka na W ęgry 1102 - 1138 - panowanie Bolesława Krzywoustego
1124-1125 - misja Ottona z Bambergu do Wolina, założona sześć kościołów i ustanowiono biskupa (kapelan Krzywoustego)
1127 - zamkni ęcie kościołów w Wolinie, bo książe chciał si ę uniezależnić od króla 1128 - powrót Ottona z Bambergu do Wolina, ustanowiono tam diecezje
1131 - hołd lenny Pomorza Zachodniego, początek misji chrystianizacyjnej bp Bernarda Hiszpana do Wolina (nieudana, bardzo)
1147 - krucjata przeciw (chrześcijańskiemu) Wolinowi
1
1190 (około) - powstaje Zakon Najświ ętszej Maryi Panny Narodu Niemieckiego 1201 - pierwszy kanoniczny obór biskupa (we Wrocławiu)
1202 - misja chrystianizacyjna na Prusy cystersów z Łechna, z poparciem papieża 1206 - na czele cystersów opat Chrystian, ze zgodą na tworzenie biskupst podległym Niemcom
1216 - Chrystian obwołany biskupem misyjnym Prusów
1223 - bitwa nad rzeką Kałką, osłabienie Rusi przez Mongołów, ku radości Litwy 1226 - sprowadzenie krzyżaków przez Konrada Mazowieckiego
1234 - sfałszowany przywilej papieski, przyznający Prusy krzyżakom
1253 - chrzest Mendoga, ustanowienie biskupstwa (biskupem krzyżak, Chrystian) 1257 - wniesieni przez legata skargi do papieża o zbyt brutalną misj ę krzyżaków, Aleksander IV eskomunikował Zakon i nakazał misj ę na Litwie Polakom
1263 - śmierć Mendoga, jego syn przyjął prawosławie, a ludzie wrócili do pogań-
stwa
1283 - koniec krwawej chrystianizacji Prusów
1253 - kanonizacja bp Stanisława
1315 - spalenie w świdnicy 15 heretyków
1344-1366 rządy Kazimierza Wielkiego
1384-1389 - rządzy Jadwigi (do śmierci przy porodzie)
1385 - unia w Krewie
6.07.1415 - spalenie Jana Husa na soborze w Konstancji
1386-1434 - rządy Jagiełły w Polsce, ustanowienie diecezji w Wilnie
1431 - przyjazd hustytów do Krakowa na proźb ę bp gnieździeńskiego WIncentego Kota o wsparcie w walce przeciw krzyżakom; unia w Horodle
1433 - wspólna z husytami wyprawa odwetowa przeciw krzyżakom
1434 - antyhusycki edykt wieluński
1439-1453 - unia florencka, o którą zabiegał Jan VIII Paleolog mający nadziej ę na pomoc Rzymu w walce z Turkami, w Rosji optował za nią metropolita moskiewski Izydor (greckiego pochodzenia)
1439 - konfederacja husycka, rozbita pod Grotnikami
1469 - unia lubelska
1506-1548 - rządy Zygmunta Starego
31.10.1517 - przybicie tez przez Lutra
1518 - początek rozwoju reformacji na Pomorzu Gdańskim
1519 - początek napływu pism Lutra na śląsk
1520 - edykt toruński, zakaz rozpowszechniania pism luterańskich; synod piotr-kowski (prymas Jan Łaski), zakaz utrzymywania kontaktów z heretykami; sejm
budgoski szlachty, chcącej opodotkować Kościół na wypadek wojny i zabrać du-chownym prawa do sądów
1520, od - przechodzenie parafii śląskich na stron ę reformacji (aż 60)
1520-1535 - I etap reformacji w Polsce, udział szlachty niemieckiej i pot ępienie 2
1521 - przybycie z Wittenbergi do Wielkopolski Andrzeja Samuela
1522 - patriarchą moskiewskim został józefita Daniel, rządy zaczął od uwi ęzienia Maksyma Greka, który propogował nowe metody interpretacji tekstów religijnych 1523 - nakaz wyp ędzenia z Pomorza Gdańskiego lutranizujacych duchownych: Jakub Knade (dominikanin), Aleksander (franciszkanin), Maciej Binewald (karme-lita); edykt krakowski grożący konfiskatą majątku za posiaodanie pism heretyckich; synod ł ęczycki zakazujący kontaktów z heretykami pod karą ekskomuniki; prawo cenzury i przeszukiwania mieszkań podejrzanych o herezj ę w r ęce biskupa 1524-1526 - powstanie proluterańskie na Pomorzu Gdańskim, zakończone zci ęciem przywódców przez króla
1525 - hołd pruski Alberta Hohenzollerna; w Europie zakończenie powstania chłop-skiego; przybycie Jana Selucjana do Wielkopolski z misją reformatorską
1526 - wygnanie anabaptystów ze wsi Stolec k. Zi ębic, po tym jak si ę tam osiedlili 1527 - synod w Ł ęczycy, powołujący inkwizycj ę przeciw luteranom
1530 - Siedem ksi ˛
ag o bł ˛
edach Trójcy Serveta
1531 - Pomorze Zachodnie przyjmuje luteranizm; umiera bp Jan Łaski, co prze-kłada si ę na osłabienie impetu kontrreformacji
1532 - proces Jakuba z Iłży, profesora Akademii Krakowskiej, krzewiciela kalwinizmu
1533 - O odbudowie chrześcijaństwa Servet
1534 - drugi proces Jakuba z Iłży, pot ępiony uciekł do Wrocławia; odnowa metro-polii kijowskiej
1535-1563 - II etap reformacji w Polsce, przystąpienie do reformacji szlachty (kalwinizm, troch ę arian)
1535 - edykt wileński, zakaz rozpowszechniania pism heretyckich i ochrony heretyków
1537 - Grzegorz XIII zakłada kolegium kardynalskie ds. Wschodu
1539 - spalenie rajcy prawnego, skazanego za herezje
1543 - założenie Uniwersytetu w Królewcu; uchylenie przez króla dekretów przeciw reformacji pod naciskiem sejmu
1548 - początek napływu braci czeskich do Wielkopolski, z głównym ośrodkiem w Lesznie
1550 - ariański sobór w Wenecji; dekret Zygmunta Augusta by biskupi zaj ęli si ę problemem heretyków
1552 - synod w Pińczowie, początek arianizmu w Polsce
1553 - przedstawienie przez Jakuba Przyłuskiego na sejmie koncepcji luterań-
skiego kościoła narodowego
1554 - I synod kalwiński w Słomnikach, wybrano na syperintendenta Feliksa Krzy-
żaka, jego pomocnikiem został Grzegorz Paweł z Brzezin
1555 - zakaz wywozu świ ętopietrza do Rzymu; Rafał Leszczyński i Hieronim
3
Ossolińscy opowiedzieli si ę za kościołem narodowym w wersji luterańskiej, Stanisław Lutomski napisał wyznanie wiary; przedstawienie na sejmie koncepcji kato-lickiego kościoła narodowego w wersji prymasa Uchańskiego i Andrzeja Frycza-Modrzewskiego; synod w Piotrkowie postulujący ogólnopolski synod narodowy;
synod w Koźminku łączący kalwinów i braci czeskich (kalwinizm z zachowaniem dogmatów braci czeskich)
1559 - przybycie do Polski Statoriusa
1562 - odejście arian od kalwinizmu (zbór mniejszy)
1563-1572 - III etap reformacji w Polsce, słabnie jej impet przez spadek zaintere-sowania ze strony szlachty, która już osiągn ęła co chciała, rozwój kontrreformacji 1563 - zniesienie egzekucji, sukces szlachty
1564 - nieudany synod prymasa Uchańskiego (chcącego ogłosić kościół naro-
dowy), od którego koncepcja zacz ęła sukcesywnie upadać; sejm w Parczewie przyjął
postanowienia Trydentu
1566 - król zadeklarował ch ęć usuni ęcia arian z Polski, ale hierarchowie kościelni odwiedli go od tej idei (by utrzymać wojn ę mi ędzy heretykami)
1568 - synod arian w Iwiu na Litwie, Marcin Czechowic wołał o ustanowienie lep-szego porządku społecznego (ogólna równość), a Szymon Budny chciał pozostać przy aktualnym stanie
1570 - ugoda w Sandomierzu, unia kalwinów, luteran i braci czeskich, przy wyłączeniu arian
1573 - konfederacja warszawska (za interrexa Uchańskiego), wolność wyznania i cuius regio eius religio, weszła do artykułów henrykowskich
1577 - pot ępienie przez króla krakowskich studentów, którzy sprofanowali cmen-tarz protestancki; w Rzymie założono kolegium kapłańskie do kształcenia w obrządku wschodnim
1581 - synod arian w Łosku, zwyci ęsto opcji nieradykalnej Budnego
1584 - aresztowanie patriarchy Jeremiasza, projekt przeniesienia patriarchatu z Konstantynopola do Polski
1589 - patriarchat moskiewski, za metropolity Hioba
1591 - zniszczenie ariańskiego zboru w Krakowie przez żaków
1638 - zamkni ęcie Akademii w Rakowie
1639 - śmierć Jana Siemieńskiego, protektora Rakowa, a jego synowie przyj ęli katolicyzm
1647 - proces Jonasa Shliftinga, spalono jego książk ę o Trójcy świ ętej a jego sa-mego skazano na śmierć
1655-1660 - potop szwedzki, arianie przyłączyli si ę do wojsk najeźdzców
1656 - Jan Kazimierz w ślubach lwowskich obiecuje wygnać arian
1658 - dekret o wygnaniu arian w Polski, tylko ich nie obejmowała tolerancja 4
Osoby
Cyryl i Metody - bracia sołuńscy (pochodzący z Salonik, ich matka była słowianką) Mojmir, Świ ętopełk i Rościsław - władcy Wielkich Moraw
Michał III - patriarcha, który wysław Cyryla i Metodego na Morawy
Stefan V - papież, który zakazał używania liturgii słowiańskiej (IX w.)
Dobrawa Czeska - córka Bolesława Srogiego, żona Mieszka I
Otton III - cesarz, zwolennik ustanowienia czterech królestw (Germania, Italia, Galia i Slavonia), nad którymi władałby cesarz jako pierwszy wśród równych
Henryk III - cesarz, wspierający Odnowiciela by niedopuścić do wzmocnienia si ę Czech
Aaron - biskup, metropolita Krakowa, po przywróceniu hierarchii kościelnej (bez biskupst w Gnieźnie i Kołobrzegu)
Henryk Kietlicz - abp gnieźnieński, zwolennik wprowadzenia w Polsce refory gre-goriańskiej, ekskomunikował Władysława Laskonogiego, gdy ten próbował mu w
tym przeszkadzać
Wit z Polski - niedoszły pierwszy biskup Litwy
Jan Hus - autor O Kościele, negował autorytet papieża, rządał komunii pod dwoma postaciami i liturgii w j ęzykach narodowych, przyjął dogmat o predystynacji Zbigniew Oleśnicki - główny (obok Marcina Trąby) przeciwnik husytyzmu w Polsce
Abraham z Maszty, Spytko z Melsztyna - przywódcy konfederacji husyckiej z 1439
Jan Ostróg - zwolennik reformacji by uniezależnić Polsk ę od Kościoła
Biernat z Lublina - toretyk reformacji w Polsce, autor pierwszej wydrukowanej ksiązki w Polsce
Filip Kalimach - poreformacki, uciekinier w Włoch, zaangażowany w zamach na papieża
Jan Drohojowski - biskup, zwolennik reformacji (dostał od Lutra pisemną pochwał ę) Jan Turzo, Baltazar z Prądnicy - magnaci i biskupi popierający reformacj ę na śląsku
Johaness Bugenhagen - luterański misjonarz Pomorza Zachodniego (z Danii)
Janusz - książe Mazowsza, jako jedyny wprowadził reformy Zygmunta Staarego
przeciw reformacji
Jerzy Izrael z Moraw - główny głosiciel braci czeskich w Polsce
Andrzej Gieciewski - właściciel domu w Woli Justowskiej, wolnomyślicielskiego gniazda koło Krakowa
Grzegorz Paweł z Brzezin - kalwinista, potem przeszedł na arianizm
Stanisław Stadnicki, Feliks Krzyżak - kalwini w Niedźwiedziu
Stanisław Rapagela, Abraham Kulmiedz, Wawrzyniec z Pnaszyza, Jan Koźmień-
czyk - luteranizm na Litwie
Mikołaj Czarny Radziwiłł - główny patron reformacji na Litwie, w jego drukarni 5
Krzysztof Pilecki - protekstor reformacji w Łańcucie
Lelio Socini - naczelny antytrynitarianin włoski
Miquel Servet - naczelny antytrynitarianin hiszpański, spalony przez donos Kal-wina; uznawał postanowienia KK do soboru nicejskiego
Sebastian Castellion - naczelny antytrynitarianin francuski, autor o sztuce w ˛
atpienia
Giorgio Blandrata - lekarz Bony, głosił poglądy antytrynitariańskie wśród kalwinów
Franciszek Lismanin - franciszkanin, spowiednik Bony, takoż antytrynitarianin Grzegorz Paweł z Brzezin - twórca braci polskich, ex-kalwinista i arianin
Piotr Stoiński (Statiorius) - antytrynitarianin, uciekinier z Francji, jeden z ojców szkoły w Pińczowie
Piotr z Goniądza, Szymon Budny - arianie litewscy, działający pod protektoratem Mikołaja Radziwiłła Alojzy Lippomane - nuncjusz wysłany przez Pawła IV w re-akcji na próby utworzenia w Polsce kościoła narodowego
Stanisław Hozjusz - bp warmiński, przeciwnik koncepcji kościoła narodowego
Faust Socyn - arianin, głosił, że ludzie nie są źli i misją Jezusa i jego uczniów było ich nauczanie
Szymon Budny - konserwatywny arianizm, uznawał grzech pierworodny i uzna-
wał Jezusa za pierwsze stworzenie (preegzystencja Jezusa)
Antonius - metropolita cerkwii w Haliczu po przywróceniu jej za wstawiennic-twem Kaziemierza Wielkiego (podlegali mu biskupi w Chełmie, Przemyślu, Tu-
rowie, Włodzimierzu)
Andrzej Frycz Modrzejewski, Stanisław Orzechowski (metropolita przemyski), Jeremiasz (patriarcha Konstantynopola), Piotr Skarga - zwolennicy uni z prawosławiem
Stanisław Hozjusz - bp, przeciwnik uni z prawosławiem
Hipacy Pociej (bp włodzimierski), Cyryl Terlecki (bp łódzki), Gedeon Baława (bp lwowski) - prawosławni zwolennicy uni z katolicyzmem
3
Zjawiska
obrządek słowiański - wprowadzony przez Cyryla i Metodego w IX w., z nowym
j ęzykiem (alternatywnym dla greki, łaciny czy niemieckiego)
Grody Czerwieńskie - Czerwień, Bełz, Przemyśl
grupa z Vicenzy - początki arianizmu, odrzucenie tych fragmentów Biblii, które byłby niezgodne ze zdrowym rozsądkiem, Chrystus człowiekiem oddarzonym bożą mocą
judaizanci - sekta antytrynitarska działająca w Rosji w 50. XVI w., żydowski mo-6
noteizm, dzieliła si ę na dwa odłamy, potem działali na Litwie i wschodzie Polski (Lublin): Szymon Budny, Elizjusz z Moskwy, Walenty Krawiec
kościół narodowy - koncepcja Jana Łaskiego młodszego, po śmierci Zygmunta
Starego, w wersji protestanckiej i katolickiej
nonadoranci - antytryniriański odłam odrzucający kult Jezusa całkowicie, głównie Siedmiogród
nurkowie (Piotr z Goniądza) - specyficzna sakramentologia polskich arian, po-nowny chrzest w wieku dojrzałym, za to nie uznawali Eucharystii
bractwa prawosławne - bractwa dążące do poprawy stanu cerkwi polskiego w czasie jej upadku w XVI w.
Akademia w Ostrogu - prawosławna, założona przez Konstantego Wasyla Ostrow-
skiego
Kolegium/Akademia Mohylańska - założone przez Piotra Mohyłe w XVII w., główny ośrodek szkolnictwa prawosławnego na ziemiach Polskich
Ławra Peczorska (Kijów), Ławra Suprawska (Supraw) - główne klasztory prawo-
sławne na ziemiach polskich w XVI w.
józefici - frakcja w prawosławiu, założona przez Józefa z Wołkokamska, bezlito-
śnie t ępiąca heretyków, szybko doszła do władzy
7