KOŚCIÓŁ KATOLICKI W ŚREDNIOWIECZU 21.03
Problemy w czasie Wielkiej Schizmy- wybór obediencji przez Polskę przyjmuje obediencję rzymska,
Wzrost znaczenia papiestwa
Bonifacy IX -1403 zakazał Zakonowi najazdów na Litwę
Niekorzystna sytuacja dla PL za Marcina (I papież po Schizmie)
Koncyliaryzm zapuszcza korzenie
Ostatecznie metropolita gnieździeński- zmiana obediencji z rzymską na bizantyjską
Sejm w Niepołomicachłączność z państwem duża, Zmiana obediencji sprawą państwa
1409- poddanie się nowemu papiestwu
Sobór w Konstancji 1414-18 ( reprezentacja dobrana starannie, arcybiskup gnieździeński Mikołaj Trąba)
Delegacja polska przybyła do Konstancji w 1415 w postaci Andrzeja Laskarza( bardzo radykalne poglądy, główny przedstawiciel koncyliaryzmu) i Pawła Włodkowica z Brudzewa ( zwolennik koncyliaryzmu również, poświęcił się sprawą krzyżaków)
Traktakt „ O władzy cesarza i papieża wobec niewiernych” 1415 szeroka podstawa ogólnych zagadnień postawił na gruncie nauki scholastyczne
- poddawał pretensje króla do ziem litewskich
- przeciwko nawracania mieczem
Delegacja Żmudzinów- potwierdzili
Zgoda założenia biskupstwa na Żmudzi pod patronem Polski, krzyżacy też rościli sobie prawo do tych ziem
Spór poslko- krzyżacki ostre starcie, nie załatwiło to sprawy
Zygmunt Luksemburczyk- chwilowe załagodzenie sporu
Włodkowic- kolejny traktat, oskarżała Krzyżaków o herezje i szkodę wierze
Polacy zdołali spowodować uwięzienie Frankenberga(?), który oskarżała Jagiełłę o pogaństwo itp.
Papież Marcin V- Polacy
1418- sobór uznał dzieło Frankengerga za błędne i skandaliczne, a nie tak jak chcieli Polacy za heretyckie
Następny sobór w Bazylei, Ferrerze i Florencji (przenoszony)
-Mikołaj Lasocki brał udział
- spory pomiędzy papiestwem, przeciwko walce z krzyżakami i nie uznali pokoju toruńskiego- powód niesnasek
- legat papieski Baltazar rzucił klątwe na Polskę, nie zrobiło to wrażenie na K. Jagiellończyku (zwolnili z postanowień pokoju toruńskiego krzyżaków)
-1484 – pismo- zarządzenie kutrii gdańskiej dalsze dowody na „własne” decyzje króla
Inwestytura zamarła w XIV w
Prądy antypapieskie zapuszczają korzenie za Jagiellończyka
Polityka kościelna Jana Olbrachta i Aleksandra Jagiellończyka ro kontynuacja tych tendencji z czasów K. Jagiellończyka
Po śmierci bp. Fryderyka dokonano wyboru Andrzeja wola królewska decydowała o wyborze biskupów i ich stolic
REFORMACJA W POLSCE
Zjawiska prereformacyjne Husytyzm
1427 wybucha powstanie na Śląsku husyckiego ( pod władzą Luksemburgów)
Bogate warstwy – Niemcy, a powstańcy to chłopi
Im ma pomóc hustyzm. Powstanie padło przez niemieckie mieszczaństwo stłumione
Śląsk pod wpływem husytyzmu, byli też na Kujawach i Wielkopolsce
Sprzeciwiał się panowaniu Kościoła jak i panującym stosunkom społecznym
Stąd silne ataki na nich, za popieranie śmierci też
1490- śmierć ks. Adama z Radziejowa
Jan Ostroróg- prawnik, Memorial o naprawie Rzeczypospolitej, atakował stosunki panujące w Kościele i chciał odłączyć od papiestwa
Biernat z Lublina – list do księgarza Szymona- tylko ewangelia, reszta niepewna
Szlachta- ograniczenie władzy duchowej
- 1505 na sejmie (w Radomiu, konstytucja sejmowa?) jeśli duchowny który zrobił wykroczenie nie dotyczyło spraw wiary, pod sejm świecki był stawiany i aby oddali dobra pod ochronę kraju
Mocny antyklerykalizm
LUTERANIZM NA ZIEMIACH POLSKICH
Pośrednicy
Śląsk, Brandenburgia,Pomorze
Zakon Krzyżacki przekształcony w pierwsze państwo luterańskie
Wielkopolska ;Andrzej Samuel i Jan Seklucjan
Kraków ; Jakub z Iłży, prof.Akademii Krakowskiej
Wrocław
-lata 20 XVI – Huteryci( chrześcijańskie wyznanie protestanckie, odłam anabaptystów założony w Tyrolu i Szwajcarii w XVI wieku przez Jakuba Huttera. )– grupa pacyfistyczna, brak własności prywatnej
- był centrum luteranizmu
-Gabrielowcy- odłam anabaptystów
- wśród śląskich Piastów przyjęty luteranizm
Pomorze Zachodnie
- Jakub Bugenhagen, współpracownik Lutra
-pośrednik- Zakon Krzyżacki
-sekularyzacja w 1525, Albreht Hohenzoller, przekształcił w I Państwo Luterańskie
Wielkopolska
- Andrzej Samuel
- Jan Seklucjan- katechizm po polsku, przełożył konfesje ausburska
Kraków
-Jakub z Iłży
-lata 1520-25 powstaje grupa reformacyjna, która wśród ludu rozpowszechniała wiarę
-po procesie o herezji, ucieka do Wrocławia, ale pozostawił uczniów np. Wawrzyńca Niezgodę, Mikołaja Reja, Bernard Niegudka
Reakcje władz państwowych na szerzenie się luteranizmu
przeciw szerzeniu się ostro zaprotestował Zygmunt I Stary
wydał antyreformacyjny dekret w 1520
1523 ponawia go- grozi kara śmierci, konfiskatą dóbr w wyniku przyjmowania bądź rozpowszechniania religii
1534-40 – Zygmunt I Stary pod groźbami ( patrz u góry) zabrania studiów na zagranicznych uczelniach
1540 część uchylona na Sejmie w Krakowie
1523- synod Łęczyki – bulla Leona X „ Exsurgi Domini” potępiająca nauki Lutra
inkwizycja kościelna przeciw luteranizmowi. Wznowienie Inkwizycji
Synod w Piotrkowie 1530 i Łęczycki 1532
Synod w Piotrkowie 1551- rola bp. Stanisława Hozjusza( najwybitniejsza postać polskiej kontrreformacji) opracował obszerne katolickie wyznanie wiary „ Confessio fidei catholicae christiania „ 1553
zobowiązania biskupa do wszczynania procesów przeciwko osobom podejrzanym o herezje
lata ’20 – I zamieszki związane z reformacja, z nowymi ideami religijnymi, które pojawiają się na ziemiach polskich
największe znaczenie Rewolta Gdańska – 1525 ( Zygmunt Stary) na tle religijnym ( wtedy co walki w Niemczech)
-pospólstwo zażądało reformy
-zniesienie lichwy, podatków i skasowanie kary śmierci za kradzież
-obalili katolicką radę mężów, luteranie przejeli władzę
-klasztory zaadaptowano na szpitale, odebrano dobra Kościołowi
-1523 – Zygmunt Stary krwawo stłumił powstanie, powieszono przywódców, przywrócono katolicyzm
powstanie chłopów w Sambii ( Prusy Książęce ), zduszone na polach wsi Lauthen koło Królewca 13 X 1525 ( przeciw feudałom)
- żądania oparte na wywodach religijnych, bardziej radykalne niż w Gdansku, podobne do anabaptystów, którzy pod wodzą Mincera wybuchli
-aby stłumić Zygmunt wezwał szlachtę, zjednoczył siły polsko-niemieckie
1526- wieś Stolec koło Ziebic pod władzą protestancką
1527- Piotrowiec pod Jaworzem
KALWINIZM
Lata 40 XVI- pojawiają się w Polsce wpływy kalwinizmu
Powstają I zbory
Organizacja zborowa Kościoła Ewangelickiego wyłania się w Niedźwiedziu
Zbór w Pęsznicy -1550 u Stanisława Lasockiego
Szlachta w Małopolsce usuwała księży i oddawała Kościoły w ręce Ministrów
Główny krzewiciel idei kalwińskich- spolszczony grek z Korfu
Poł.XV – ośrodek w Pińczowie – Mikołaj Oleśnicki, tam pierwsze publiczne ewangeliczne nabożeństwo
Synod kalwiński w Słomnikach w 1554, ustanowienie organizacj kalwińskiej
Synod w Książku 1560 – połączenie kościoła małopolskiego i litewskiego
Popularność kalwinizmu wśród szlachty duża. Wynikała z tego, że Polska odpowiadała strukturom władzy kościelnej zależna od świeckiej warstwy. Odpowiadało że były to kościoły tanie w utrzymaniu ( świątynie kalwińskie ogołocone z obrazów itp., został krzyż, ambona)
Na Litwie- Mikołaj Radziwiłł zwany Czarnym filarem kalwinizmu
Litwa i Polska filarami kalwinizmu
Poł lat ’50 powstaje opozycja
1556 na synodzie w Seceminie
-antytrynitarne poglądy
-początek podziału wewnątrz kalwinizmu w Polsce
Powstaje Kościół Braci Arian
Blisko z nauką Kalwina był Jan Łaski ( jedyny doktor polskiego kalwinizmu jakiego Polska wydała)
-bratanek i imiennik prymasa.Duchowny katolik, pod koniec lat ’30 XVI wiąże się z obozem reformacyjnym
-studiował w Bolonii i Padwie
- działalność we Fryzji
-1524 – wyruszył zagranicę, kupił bibliotekę od Erazma z Roterdamu
- działalność w Anglii.zaproszony przez abp. Tomasza Cranmera. Organizuje tam kościół cudzoziemców-emigrantów
-1556- wraca do Polski, działalność w Krk, w Wilnie u Radziwiłła
-próby zjednoczenia reformacji polskiej
-osiada w Pińczowie
Wyznanie pińczowskie w 1557 przez małopolskę przyjęte
Ostatecznie nie przyjęto przez wszystkich wyznania pińczowiskiego ( nawet jemu przestało to pasować bo braci mieli celibat)