2. 1. GATT (Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu) - rozpoczęło działalność od 1 stycznia 1948 r. pod dużym naciskiem i wpływem Stanów Zjednoczonych; ze swojego założenia GATT powstał jako pewna forma przejściowa, tzn. szacowano, że w ciągu krótkiego czasu (maksymalnie kilku lat- 3,4) Układ Ogólny zostanie przekształcony w światową organizację handlu (ITO). Jednak Światowa Organizacja Handlu została powołana dopiero 1 stycznia 1995 r.

Cele GATT :

Cele te zostały oparte na bazie teorii kosztów komparatywnych. Zawarte w preambule.

a)Cele ustawowe

1. liberalizacja handlu międzynarodowego poprzez redukcję ceł i znoszenie innych ograniczeń

2. zapobieganie dyskryminacji w handlu międzynarodowym (niedopuszczenie do stosowania dodatkowych obciążeń, ograniczeń handlowych wobec poszczególnych krajów lub grup krajów)

b)Cele pośrednie

3. rozwój handlu międzynarodowego (przejawiający się głównie we wzroście obrotów w skali międzynarodowej, a polegający na tworzeniu korzystnych warunków do wzrostu gospodarczego)

4. dążenie do wzrostu stopy życiowej ludności w krajach członkowskich

2. Zasady GATT :

2. Zasada niedyskryminacji i równości traktowania w handlu

Jako podstawowy instrument służący realizacji tej zasady przyjęto Klauzulę Najwyższego Uprzywilejowania (KNU) – kraj przyznający taką klauzulę zobowiązuje się do tego, iż jakiekolwiek przywileje, preferencje jakie zostaną innym krajom, które tą klauzulę posiadają, zostaną rozciągnięte na wszystkie kraje posiadające KNU.

Drugim instrumentem, który służyć miał realizacji tej zasady jest Klauzula Narodowa (KN) – kraj przyznający KN zobowiązuje się do traktowania na rynku wewnętrznym towarów innego kraju nie gorzej niż towarów własnych

2. Zasada wzajemności w handlu

Sprowadza się do tego, że żaden z krajów sygnatariuszy GATT nie był zobowiązany do stosowania preferencyjnych warunków handlu jeżeli nie uzyskał wzajemności.

Zasada ta miała się przyczyniać do liberalizacji handlu dlatego, że jeżeli np. ktoś chciał obniżyć stawki celne to obniżał nie tylko własne stawki, ale mógł zażądać również obniżenia stawki celnej od partnera, a jeżeli kraje te miały dodatkowo poprzyznawane Klauzule Najwyższego Uprzywilejowania to obniżka stawek celnych, zgodnie z zasadą KNU, powinna być rozciągnięta na wszystkie kraje, którym KNU przyznano.

W takim przypadku próba nadania jednorazowej preferencji sprowadzała się do obniżenia stawek celnych dla wszystkich krajów GATT.

Było jedno odstępstwo od zasady wzajemności w roku 1965, gdy do układu GATT dołączono część czwartą, która dotyczyła handlu z krajami rozwijającymi się. Sprowadzało się to do tego, że w stosunku do wymiany z tą grupą krajów nie obowiązywała zasada wzajemności, czyli można przyznać krajom rozwijającym się pewne preferencje w handlu bez konieczności domagania się podobnych ułatwień z ich strony. Później nazywano to tzw. systemem generalnych preferencji (zgeneralizowanych preferencji)

2. Zasada możliwości interwencji w handlu

Zakładano, iż w szczególnych przypadkach możliwe jest stosowanie interwencji w handlu, które nie będą zgodne z poprzednimi zapisami (zasadą KNU i zasadą wzajemności) w pewnych specyficznych sytuacjach. Ogólną zasadą było to, że interwencje te mają się odbywać poprzez zmianę stawek celnych, a dopiero w zupełnie wyjątkowych sytuacjach za pomocą środków pozataryfowych. Te szczególne sytuacje, kiedy interwencja jest możliwa to kwestia chronicznego deficytu w bilansie płatniczym, sytuacje zagrożenia bezpieczeństwa wewnętrznego bądź zewnętrznego danego kraju, zagrożenie dla ważnej branży przemysłu wewnętrznego.

Ten ogólny zapis trzeciej zasady, stwierdzający, że interwencje muszą się odbywać poprzez cła wynika z tego, iż przyjęto, że głównym instrumentem, którym posługiwać się będą kraje członkowskie w zakresie handlu międzynarodowego są cła.

Do lat siedemdziesiątych nie było potrzeby stosowania środków pozataryfowych. Sprawa zaczęła się komplikować w latach ’70 (co związane było z kryzysami energetycznymi, z upadkiem systemu walutowego z Bretton Woods, zniesieniem wymienialności dolara i generalnie kryzysem jaki dotknął gospodarkę światowa w tym okresie). W sytuacji kryzysu wzrastają tendencje protekcjonistyczne jeżeli chodzi o politykę międzynarodową. Dokładnie tak samo było wtedy. Nie chcąc burzyć całego układu GATT-owskiego duża część krajów zaczęła korzystać z „furtek” jakie były w zasadach GATT-owskich i zaczęła coraz powszechniej wprowadzać bariery o charakterze pozataryfowym. W tym także okresie zaczęły się poważniejsze problemy jeżeli chodzi o funkcjonowanie GATT.

WTO (World Trade Organisation)

2. organizacja międzynarodowa określająca podstawowe zasady rządzące światowym handlem

3. obejmuje większość krajów świata (obecnie 148 członków)

4. forum wymiany informacji o polityce handlowej krajów

5. forum wymiany zobowiązań do liberalizacji handlu opartym na wielostronnych negocjacjach handlowych

6. została ustanowiona w celu wzmocnienia globalnego systemu handlowego, uzyskując silniejsze uprawnienia niż GATT, dla wprowadzania w życie postanowień Rundy Urugwajskiej

7. głównym zadaniem WTO jest nadzorowanie wprowadzania w życie przez poszczególne kraje postanowień Rundy Urugwajskiej

8. żeby zostać członkiem WTO trzeba przyjąć wszystkie ustalenia z Rundy Urugwajskiej

9. na czele WTO stoi Dyrektor Generalny (dziś Francuz – Pascal Lamy); na 6 lat, ale kadencja dzielona w praktyce (3 lata przedstawiciel państw rozwiniętych, 3 lata państw rozwijających się); niewielkie kompetencje, bardziej administruje; +Sekretariat, +Rada Generalna

10. siedziba – Genewa

11. wszyscy członkowie WTO spotykają się co najmniej raz na 2 lata na tzw. Konferencjach Ministerialnych – Singapur 1996, Genewa 1998

12. pod koniec roku 1999 w Seatlle doszło do poważnych protestów i zamieszek, i w rezultacie nie doszło do rozpoczęcia 1 stycznia 2000 roku nowej rundy rokowań, nazwanej wcześnie Rundą Milenijną

13. kryzys spowodowany także poprzez protest państw rozwijających się wobec tzw. „zasady zielonego pokoju” (tajne uzgadnianie rozstrzygnięć przez bogate państwa)

4. Rundy rokowań

GATT na początku swojego funkcjonowania (lata 50-te, 60-te) działało w sposób niezakłócony (gospodarka światowa rozwijała się w miarę rytmicznie). Postępy w zakresie preferencji odbywały się w formie tzw. rund negocjacyjnych. Do tej pory odbyło się 8 takich rund, pierwszych 5 odbyło się bez szczególnych przeszkód, nie wniosło także nic nowego i wprowadzono je w życie w roku:

1^o 1947 r. -Genewa

2^o 1949 r. -Annency

3^o 1951 r.- Torquay

4^o 1955 r.-Genewa

5^o 1962 r.- Genewa- Runda Dellona

Pewne problemy pojawiły się w I poł. lat 60-tych i I poł. lat 70-tych, co związane było z rozpadem systemu walutowego z Bretton Woods i kryzysem energetycznym. Spowodowało to narastanie tendencji protekcjonistycznych. (okres kryzysu gospodarki światowej)

6 Runda Kennedy’ego (1964 – 68) – po raz pierwszy podjęto próbę ograniczenia postępowania protekcjonistycznego; opracowano Kodeks Antydumpingowy (zapis ten nie ujednolicił jednak przepisów, dokonano tego dopiero na rundzie urugwajskiej).

7 Runda Tokijska (1973 – 79) – przedmiotem prac były przede wszystkim środki pozataryfowe, które były coraz częściej stosowane w handlu międzynarodowym. Osiągnięto tutaj pewien poziom ograniczeń tych środków, jednak duża grupa tych środków pozostała, szczególnie w stosunku do towarów rolno-spożywczych. Nie przyniosła przełomu w liberalizacji handlu światowego.

8 Runda Urugwajska (1986) – układ końcowy podpisano w Maroku (15 kwiecień 1994), negocjacje głównie pomiędzy trzema elementami triady (szczególnie pomiędzy USA – EWG (UE) – różnica interesów, głównie w zakresie towarów rolno-spożywczych, była bardzo duża). Do postępu w negocjacjach przyczyniła się zmiana administracji (nowy prezydent USA). Osiągnięto porozumienie dzięki kompromisom i w ostateczności podpisano układ końcowy. Runda ta ostatecznie zakończyła się w 1995 roku.

Główne zapisy rundy Urugwajskiej :

2. głównym (jedynym) instrumentem polityki handlowej są cła (szczególnie jeśli chodzi o produkty rolno-spożywcze); zabroniono stosowania tzw. pozataryfowych środków polityki handlowej (opłaty wyrównawcze, inne opłaty importowe); dotychczasowe środki tego typu zostały staryfikowane (zamiana na stawkę celną)

Opłata wyrównawcza – zmienna opłata nakładana na towary importowane, mająca na celu niedopuszczenie na rynek wewnętrzny danego kraju towarów poniżej pewnej określonej ceny (jest to instrument bardzo skuteczny, gdyż nie da się go ominąć). Polska po raz 1 wprowadziła opłaty wyrównawcze po koniec 1993 roku, żeby uzyskać lepszy poziom wyjściowy dla redukcji stawek GATT. Nakładana obok cła, lub zamiast cła.

2. założono pewien kalendarz redukcji stawek celnych w stosunku do towarów przemysłowych i rolno-spożywczych

3. zabroniono stosowania środków polityki handlowej tzw. środków szarej strefy :

5. dobrowolne ograniczenie eksportu – kraj eksportujący sam wyznacza sobie ilość eksportu jaką ma zrealizować (kontyngent ilościowy), najczęściej były one stosowane pod wpływem nacisków politycznych i gospodarczych, albo w ramach kompromisu w ramach konfliktów handlowych.

Ø Pierwsze zostały przyjęte przez Japonię (dotyczyły eksportu samochodów japońskich na rynek UE), Jako wyjście z konfliktu przyjęto dobrowolne ograniczenia eksportu, Japonia wyznaczyła sobie limity, ile może eksportować na rynek UE samochodów wyprodukowanych poza tym rynkiem. UE zgodziła się na zaliczenie produkcji tych filii do produkcji unijnej.

Ø Inne dotyczyły krajów słabo rozwiniętych (Indie, Bangladesz, Cejlon) produkujących wyroby tekstylne (EWG oskarżyło te kraje o dumping socjalny – sprzedaż towarów na rynku zagranicznym poniżej cen produktów tego kraju lub poniżej kosztów, wynikające z niskiego poziomu płac i niskiego poziomu życia w kraju eksportera). EWG zamierzało wprowadzić cła antydumpingowe, żeby tego uniknąć, jednakże kraje eksportujące zgodziły się na d. o e., chroniąc w ten sposób poziom cen towarów eksp. Ma on obowiązywać do 2003 roku.

6. porozumienia cenowe

2. ograniczenie subsydiowania eksportu towarów rolno-spożywczych i całkowity zakaz subsydiowania towarów przemysłowych.

3. wprowadzono pewne postanowienia mające na celu zwiększenie przejrzystości przepisów (w kwestii procedur postępowania) dotyczących polityki antydumpingowej.

4. redukcja stawek celnych i ograniczeń w handlu usługami

5. pewne zapisy dotyczące praw własności intelektualnej (każdy kraj członkowski GATT musiał mieć przepisy chroniące prawa własności intelektualnej)

6. postanowiono utworzyć Światową Organizacją Handlu (WTO) i Od 1 stycznia 1995 r. GATT zostało zastąpione WTO.

9. Runda Katarska- po 2001

Jęłęóuż w 2001 roku rozpoczęła prace nad liberalizacją zasad światowego handlu. Proces ten zaczęto w stolicy Kataru Dohy, stąd ta runda negocjacji nazywa się rundą katarską lub rundą z Dohy. Głównym celem tych prac było przygotowanie koncepcji obniżania barier handlowych w międzynarodowej wymianie towarów i usług. Główna linia dzisiejszego sporu pomiędzy krajami biednymi i bogatymi sprowadza się do ustalenia sposobu i terminów redukcji istniejących barier w handlu towarami rolnymi i przemysłowymi

Główne kwestie:

-rolnictwo (spór między państwami rozwiniętymi a rozwijającymi się; UE – najbardziej restrykcyjny system z perspektywy handlu światowego; USA dotuje rodzimych wytwórców bawełny, co powoduje, że bawełna jako główny produkt eksportowy Afryki, nie ma praktycznie dostępu do tego rynku zbytu)

-generyki (tanie odpowiedniki drogich leków) – działania w celu redukcji patentów, aby można było produkować leki na AIDS, czy malarię; i to się udało, np. Brazylia czy Indie mogą produkować niektóre leki generyczne, pod warunkiem, że nie będą ich sprzedawać do państw bogatych, lecz produkcja dla własne potrzeby i na sprzedaż by pomóc państwom najsłabszym

ęłęó2003 r. w Cancun: rozmowy miały doprowadzić do porozumienia na temat celów rundy, jednak nie powiodły się z powodu silnych podziałów między państwami Północy i Południa na temat rolnictwa. Kraje rozwijające się zyskały na sile tworząc dwie nowe grupy negocjacyjne: G-20 (skupiającą państwa rozwijające się o średnich dochodach) i G-90 (skupiającą państwa biedniejsze) i ostatecznie odrzuciły porozumienie, które uznały za niekorzystne.

2004 r. w Genewie: członkowie WTO uzgodnili ramy kontynuowania rozmów. UE, USA, Japonia i Brazylia zgodziły się wyeliminować wszystkie dotacje do eksportu produktów rolnych, zmniejszyć dotacje zaburzające handel i obniżyć taryfy celne. Kraje rozwijające zgodziły się na obniżenie ceł na produkty przemysłowe, zachowując prawo do ochrony kluczowych gałęzi przemysłu.

2005 r. w Hong Kongu: początkowym celem konferencji było uzgodnienie ostatecznego porozumienia, co uniemożliwiły jednak zbyt słabe postępy w negocjacjach. Zamiast tego bogate państwa zgodziły się na wprowadzenie kwot importowych zwolnionych z ceł ze wszystkich państw najmniej rozwiniętych. Ustalono również, że do 2013 r. wyeliminowane zostaną wszelkie dotacje do eksportu towarów rolnych.

-zniesienie opłat do eksportu rolnego do 2013 r.,

-ogólna formuła zmniejszenia opłat celnych na produkty przemysłowe,

-dostęp do rynków krajów rozwiniętych bez kwot i opłat dla wszystkich produktów pochodzących z krajów o najniższym stopniu rozwoju do 2008 r.,

-zniesienie dopłat do eksportu bawełny przez państwa rozwinięte w 2006 r

2006 r. w Genewie: w trakcie rozmów ostatniej szansy w lipcu 2006 r. nie udało się osiągnąć porozumienia w sprawie zmniejszenia dotacji rolnych i obniżenia taryf celnych, co spowodowało zawieszenie negocjacji przez szefa WTO Pascala Lamy

GATT A WTO - RÓŻNICE

2. GATT miał charakter tymczasowy (porozumienie), WTO ma charakter trwały, jest organizacją międzynarodową, co oznacza, że jest podmiotem prawa międzynarodowego

3. podmiotami GATT były „układające się strony”, podmiotami WTO są „państwa członkowskie”

4. GATT zajmował się przede wszystkim wymianą towarową, WTO ma znacznie szerszy zakres przedmiotowy (usługi, rolnictwo, własność intelektualna)

5. sprawniejszy system rozstrzygania sporów w WTO

obecnie GATT jest tylko jednym z filarów WTO