USTANOWIENIE NA SWIECIE ŁADU WERSALSKO-WASZYNGTONSKI EGO
18 stycznia 1919 r. w Paryżu rozpoczęła się międzynarodowa konferencja pokojowa w celu ustanowien.ia ładu międzynarodowego i warunków zakończenia wojny (uczestniczyło w niej 27 państw i dominiów walczących po stronie Ententy). Państwa pokonane nie były reprezentowane, ale z ich przedstawicielami konsultowano się w wielu istotnych sprawach. Decydujące zdanie co do ostatecznego ksztaltu traktatów pokojowych miały: Francja, Wielka Brytania, Włochy, Stany Zjednoczone i Japonia, a w sprawach europejskich przede wszystkim cztery wymienione na początku. Przedstawiciele tzw. "grubej czwórki" (Francja, Włochy, Wielka Brytania, USA) reprezentowali różne koncepcje ładu powojennego: Francja (prezydent Georges Clemenceau) - ostateczne zlikwidowanie zagrożenia ze strony Niemiec, niedopuszczenie do powtórzenia się sytuacji z 1914 r. (Francja była potęgą, posiadającą system sojuszy z państwami graniczącymi z ziemiami niemieckimi od wschodu, m.in. z Polską, dążyła. do rozbicia Niemiec na kilka państw); Wielka Brytania (premier David Lloyd George) - korzystny podział kolonii niemieckich i tureckich, sprzeciw wobec zbytniego osłabienia Niemiec, obawa przed nadmiernym wzrostem potęgi Francji w Europie; Stany Zjednoczone (prezydent Thomas Woodrow Wilson) - utrzymanie pozycji potęgi światowej - rola rozjemcy w sporach światowych (ideą prezydenta Wilsona było stworzenie organizacji międzynarodowej zdolnej do utrzymania pokoju na świecie); Włochy (premier Vittorio Orlando) - zachowanie zdobyczy z wojny (Triest, wpływy na Bałkanach)ogólnie dosyć chwiejne stanowisko; Japonia (mocarstwo dalekowschodnie) nie .zamierzała ingerować w sprawy europejskie, miata zagwarantowaną pozycję mocarstwa w rejonie Pacyfiku.
Konferencja pokojowa doprowadziła do podpisania traktatów z państwami pokonanymi, które były ostatecznym zakończeniem I wojny światowej. Niemcy, Wersal 28 czerwca 1919: Niemcy zostały uznane za odpowiedzialne za wybuch wojny. Na mocy traktatu Alzacja i Lotaryngia powróciły do Francji, Zagłębie Saary na 15 lat oddano pod zarząd Ligi Narodów (plebiscyt ludności za Francją lub Niemcami), zdemilitaryzowano prawy brzeg Renu szerokości 50 km, okręgi Eupen i Malmedy przekazano Belgii, na terenach spornych z innymi państwami (Szlezwik i Holsztyn z Danią, Górny Śląsk, Warmia i Mazury z Polską) zarządzono plebiscyty ludności, zniesiono obowiązkową służbę wojskową (wojska lądowe ograniczono do 100 tys. oficerów i żołnierzy), zakaz posiadania lotnictwa wojennego i okrętów podwodnych, ograniczenie tonażu floty, lcwy brzeg Renu (Nadrenia) 15-letnia okupacja francusko-amerykańsko-angielska, reparacje wojenne w wysokości 31,5 mld dol. płatne przez trzy lata.
Austria, Saint-Germain-en-Laye, 10 września 1919: Uznano rozpad Austro-Węgier, Włochy zajęły płd. Tyrol i Triest, część Krainy i Karyntii przyłączono do Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (SChS): Królestwo SChS złożone ze Słowenii, Bośni i Hercegowiny, Dalmacji, części Styrii (dawne tereny w granicach cesarstwa austriackiego); floty Adriatyku i Dunaju przekazano zwycięzcom, armię ochotniczą ograniczono do 30 tys. żołnierzy.
Bułgaria, Neuilli-sur-Seine, 27 listopada 1919: Utrata ok. 30% terytorium przedwojennego - płd. Dobrudża dla Rumunii, zach. Tracja do Grecji, część Macedonii dla Królestwa SChS, zlikwidowana flota wojenna, konieczność spłaty odszkodowania dla zwycięzców.
Węgry, Trianon, 4 czerwca 1920: Utrata 2/3 przedwojennego terytorium Siedmiogród i wsch. Banat dla Rumunii, Chorwacja i Słowenia dla Królestwa SChS, powstanie jako niepodległego państwa Czechosłowacji (wraz ze Słowacją i Rusią Zakarpacką), część terenów zajęta przez Republikę Austrii, kontrola sojusznicza na Dunaju, bardzo wielu Węgrów pozostało poza granicami - poważne problemy narodowościowe w przyszłości, spłata odszkodowania dla zwycięzców.
'Ircja, Sevres, 10 sierpnia 1920: Terytorium Turcji ograniczone do 1/5 terytorium imperium tureckiego, zdemilitaryzowano cieśniny czarnomorskie, dawne posiadłości tureckie podzielono między Francję i Wielką Brytanię jako mandaty Ligi Narodów.
Kwestia polska budziła wiele kontrowersji i dyskusji między Francją (popierała interesy polskie) a Wielką Brytanią (niechętne stanowisko wobec żądań polskich). W wyniku powstania wielkopolskiego (grudzień 1918 - luty 1919) Wielkopolska została przyłączona do Polski, na Warmii, Mazurach i Górnym Śląsku miały się odbyć plebiscyty, Gdańsk został Wolnym Miastem pod zarządem Wysokiego Komisarza Ligi Narodów.
Związek Radziecki nie brał udziału w obradach konferencji pokojowej. Postanowienia traktatu wersalskiego, traktatów okołowersalskich i rozpad dawnych państw przypieczętowały odrodzenie się lub powstanie niepodległych państw. Nastąpił rozpad imperium rosyjskiego - niepodległość Finlandii (1917), Litwy, Lotwy, Estonii (1918); rożpad monarchii Austro-Węgierskiej - powstanie Węgier (1918-1920 republika, 1920 monarchia z regentem na czele), Czechosłowacji (republika federacyjna Czech i Słowacji, 1918), Austrii (republika, 1918), Królestwa SChS (monarchia z dynastią Karadżiordziewiczów, od 1929 Królestwo Jugosławii).
Integralną częścią traktatu wersalskiego i traktatów okołowersalskich był Pakt Ligi Narodów (podpisały go 44 państwa, założyciele Ligi Narodów). Liga Narodów powołana została do czuwania nad zachowaniem powszechnego pokoju, rozwijania międzynarodowej współpracy i rozwiązywania konfliktów na drodze pokojowej. Organem kierowniczym była Rada Ligi Narodów (stali członkowie: Wielka Brytania, Francja, Włochy, Japonia, od 1926 Niemcy, a od 1934 ZSRR). Stany Zjednoczone (inicjator powołania Ligi Narodów) nie należały do organizacji Kongres USA (którego większość stanowili zwolennicy izolacjonizmu) nie ratyfikował traktatu wersalskiego, którego częścią był Pakt Ligi Narodów. Członkiem Ligi mogło zostać państwo, dominium lub kolonia mające samodzielne rządy, za zgodą 2/3 państw w Zgromadzeniu Ogólnym LN. Zgromadzenie Ogólne Ligi Narodów zbierało się co roku, pracami bieżącymi kierował Sekretariat z siediha. w C'Tenewie.
- ".arodów nie zachowała pokoju światowego. Ścierały się różne interesy ..; nz-orzących Radę LN. Sama LN nie miała żadnych możliwości nacisku na -::nz a wyłamujące się z pokojowego współistnienia. 22 art. Paktu Ligi Naro
.v przewidywał utworzenie systemu mandatowego LN. Tereny zamorskie i ziemie wchodzące przed wojną w skład państw przegranych powierzono państwom europejskim jako mandaty LN: mandaty grupy A - tereny dawnych ziem imperium tureckiego - Irak, Palestyna i Transjordania (Wielka Brytania), Syria i Liban (Francja); mandaty grupy B - byłe kolonie niemieckie w Afryce (Wielka Brytania, Francja i Belgia); mandaty grupy C - posiadłości niemieckie na Pacyfiku i część w Afryce (zostały włączone do Japonii, Nowej Zelandii, Australii i Związku Południowej Afryki).
Traktat wersalski i traktaty pomocnicze tylko częściowo wprowadziły nowy ład na świecie. Stany Zjednoczone nie ratyfikowały układu z Niemcami. Nie rozwiązane zostały ważne problemy na Dalekim Wschodzie - zdobycze Japonii w Chinach i na Pacyfiku przy gwałtownym rozwoju gospodarczym stanowiły groźbę jej dalszej ekspansji w Azji. W celu ostatecznego uregulowania tych spraw w okresie od listopada 1921 do lutego 1922 r. obradowała konferencja międzynarodowa w Waszyngtonie (USA, Wielka Brytania, Chiny, Japonia, Francja, Włochy, Holandia, Belgia i Portugalia). 6 lutego 1922 r. podpisano ostateczną umowę określającą stosunek 9 państw uczestników obrad do Chin - uznano niepodległość Chin, przyjęto w kontaktach handlowych zasadę otwartych drzwi, określono wzajemny stosunek tonażu flot wojennych:
USA . Wielka Brytania : Japonia : Francja : Włochy 5 . 5 . 3 . 1,75 . 1,75
Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Japonia i Francja podpisały traktat określający wzajemną odpowiedzialność za bezpieczeństwo Chin i strefy Pacyfiku, zastrzegając sobie głos decydujący w przypadkujakichkolwiek zmian terytorialnych i kwestii spornych dotyczących terenów Dalekiego Wschodu i strefy Pacyfiku.
Traktat wersalski, traktaty pomocnicze i traktat waszyngtoński ustanawiały ład wersalsko-waszyngtoński.