SYTUACJA WEWNĘTRZNA POLSKI W LATACH 1926-1935

. . . KONSTYTUCJA KWIETNIOWA 1935

Przewrót majowy można uznać za przełom w polskim życiu politycznym. Zmiany ustroowe, wynikające z noweli konstytucyjnej z sierpnia 1926 r. i dekretu prezydenta RP dotyczącego reorganizacji najwyższych władz wojskowych, zapoczątkowały proces ograniczania funkcji ustawodawczych Sejmu i Senatu.

W odpowiedzi na zamac i system rządów pomajowych w grudniu 1927 r. endecja zawiązała Obóz elkiej Polski, wzorujący się na źasadach wodzowskich. Na czele Wielkiej Rady stanął Roman Dmowski. PSL "Piast" po okresie dezorientacji zdecydowanie przeszło do opozycji po powrocie do czynnego życia politycznego Wincentego Witosa. Podobnie było w Chrześcijańskiej Demokracji pod przewodnictwem Wojciecha Korfantego. Partie lewicowe, początkowo popierające zamach i Marszatka (liczyły na rozszerzenie zasięgu reformy rolnej - chłopi, i działania w kierunku rozszerzenia ustawodawstwa socjalnego - PPS), niebawem przeszły do opozycji. Zaplecze polityczne sanacji było niewielkie, dlatego też celem bliskich współpracowników Piłsudskiego było zbudowanie silnego ugrupowania politycznego, łączącego ludzi różnych środowisk i zapatrywań, popierających politykę obozu sanacji. Rząd był wyłaniany bez względu na aktualną koniunkturę polityczną w Sejmie, pociąganie do odpowiedzialności politycznej stało się w praktyce fikcją.

W polityce wewnętrznej nastąpiła ewolucja ustrojowa w kierunku rządów wąskiej grupy polityków skupionych wokół zwycięskiego obozu Józefa Piłsudskiego. W październiku 1927 r. powstał Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem z płk. Walerym Sławkiem na czele - blok (nie stronnictwo ani partia, które uznano za skompromitowane) pozyskał .do współpracy przedstawicieli różnych środowisk i grup społecznych, których jednocrył autorytet Józefa Piłsudskiego i idea budowania wspólnego państwa polskiego (idea solidaryzmu społecznego). Do wielkiej akcji propagandowej włączona zostata cała administracja państwowa, fundusze pochodziły z datków osób zamożnych, ale także, co było bezprawne, z funduszy państwowych.

Wybrany w marcu 1928 r. Sejm drugiej kadencji nie przyniósł zwycięstwa obozowi sanacji. Wielką porażkę poniosta endecja. Większość zdobyły ugrupowania opozycyjne, ale z uwagi na duży rozrzut orientacji politycznych nie były w stanie skutecznie przeciwstawić się działaniom sanacji i rządu. Na .pierwszych posiedzeniach nowego Sejmu doszło do konfrontacji z rządem. Wbrew Piłsudskiemu marszałkiem Sejmu wybrany został socjalista, Ignacy Daszyński. Sejm uchwalił wotum nieufności dla ministra skarbu Gabriela Czechowicza (imansowanie akeji wyborczej BBWR z kasy państwowej). Rząd reagował na próby.odbudowy samodzielności Sejmu różnymi sposobami - odraczanie sesji, zawieszanie obrad, dyskredytowanie w oczach opinii publicznej. Na forum Sejmu w latach 1926-1930 koncentrowała się działalność partii oozycyjnych. Endecja przyjęła nową nazwę - Stronnictwo Narodowe, rozszerzyła współpracę z radykalną młodzieżą nacjonalistyczną, w PSL "Piast" wzrósł autorytet Wincentego Witosa.

Wobec coraz częstszych ataków Marszałka na Sejm partie opozycyjne zawarły pórozumienie - w listopadzie 1928 r. powstała Komisja Porozumiewaweza Stronuictw Lewicowych dla Obrony Republiki (PSL "Wyzwoleme', Stronnictwo Chłopskie, PPS). Rok 1929 to okreś narastanie konfliktów między Sejmem a obozem rządzącym. W kwietniu 1929 r. powołany został rząd złożony z oficerów - rzgd pulkowników - z premierem płk. Kazimierzem Świtalskim.

Atmosfera polityczna stawała się napięta, sesje Sejmu były odraczane, wnioski opozycji o zwołanie Sejmu. pie zostały spełnione. Przywódcy sześciu stronnictw opozycyjnych na specjalnym posiedzeniu Sejmu podjęli uchwałę, zgodnie z ktorą jedynie forum parlamentu miało być miejscem walki politycznej, żądały postawienia rządowi wotum nieufności na najbliższym posiedzeniu Sejmu. 14 września 1929 r. partie opozycyjne zawarły sojusz (Centrolew), w skład którego weszły: PSL "Piast", NPR, chadecja, PSL "Wyzwolenie", Stronnictwo Chłopskie i PPS. Odpowiedzią władz sanacji było otoczenie przez wojsko budynku obrad Sejmu, na co marszałek Daszyński, z uwagi na niedemokratyczne metody, odmówił otwarcia sesji. Na najbliższym posiedzeniu Sejmu opozycja zgodziła się na podjęcie przygotowań do zmian konstytucji, warunkując to stosowaniem metod de= mokratycznych. Powstał nowy rząd pod kierownictwem Kazimierza Bartla, w skład którego nie weszli najbardziej niepopularni ministrowie-oficerowie. Stronnictwa Centrolewu uznały to za swój sukces. Był to jednak sukces pozorny, Piłsudski nie zamierzał ustępować i powrócić do sytuacji sprzed zamachu majowego. Kilkakrotnie odraczano sesje Sejmu lub ich nie otwierano. W ezerwcu 1930 r. w Krakowie odbył -się Kongres Obrony Prawa i Wolności Ludu - przywódcy Centrolewu zapowiadali obaleni.e "dyktatury faszystowskiej". Odpowiedzią Piłsudskiego było objęcie urzędu premiera i niewybredne ataki w wywiadach prasowych na Sejm. W kbńcu sierpnia 1930 r. prezydent Mościcki rozwiązał Sejm i Senat. Od początku lat 30. narastała fala ataków obozu rządzącego na demokratyczne formy sprawowania władzy i ewolucja w kierunku zmiany ustawodawstwa i ustroju państwa. W trakcie kampanii wyborczej aresztowani zostali pod zarzutem przygotowywania zamachu stanu główni politycy opozycyjni (m.in. Wincenty Witos, Wojciech Kiernik z PSL "Piast" i inni z PSL "Wyzwolenie", PPS, NPR); osadzono ich w Brześciu nad Bugiem. Agitacja wyborcza uległa brutalizacji (aresztowania polityków opozycji, próby zastraszania). W czasie samych wyborów jawnie łamano zasady tajności głosowania, w wielu miejscowościach unieważniono listy wyborcze ugrupowań opozycyjnych. Doszło do zaburzeń na , kresach wschodnich. W listopadzie 1930 r. odbyły się wybory, które generalnie przyniosły zdobycie większości parlamentarnej Bezpartyjnemu Blokoivi Tspótpracy z Rządem - ok. 55,5% miejsc w parlamencie, co dało możliwość swobody działania, powrotu do teoretycznych rządów parlamentu. Piłsudski jako premier podał się do dymisji. Na czele rządu stanął Walery Sławek i pułkownicy. Rozpoczynał się okres śtopniowego ograniczania swobód demokratycznych. Więźniowie brzescy po wyborach wyszli z więzienia, mając odpowiadać w procesie z tzw. wolnej stopy.

Obóz rządzący sanacji pozostawał pod wpływem autorytetu marszałka Piłsudskiego - wydawał dyrektywy ministrom, kierował polityką zagraniczną, nieformalnie podporządkował sobie prezydenta. Ewołuowanie w kierunku rządów opartych na ątorytecie Marszałka - autorytarnych - doprowadziło do konsolidacji opozycji. Z połączenia kilku partii chłopskich w marcu 1931 r. powstało Stronnictwo Ludowe z Witosem na czele.

W tzw. procesie brzeskim (X 1931 - I 1932 pierwsza instancja) sąd uznał oskarżonych za winnych przygotowań do zamachu stanu: Apelacja zakończyła się uznaniem wyroku niższej instancji. Sąd Najwyższy nakazał ponowne rozpatrzenie sprawy. Sąd Apelacyjny ponownie uznał oskarżonych za winnych, Sąd Najwyższy potwierdził taki werdykt w październiku 1933 r. Pięciu skazanych trafiło do więzienia, pozostali udali śię na emigrację (m.in. Witos). .

Rząd sanacji przystąpił do zmian w ustawodawstwie - ograniczenie swobód zgrócnadzeń, zmiana ustawy o stowarzyszeniach i samorządzie, ograniczenie samodzielności wyższych uczelni. Minister sprawiedliwości otrzymat prawo przenoszenia i usuwania prezesów i wiceprezesów sądów (ógraniczenie niezawisłości sądownictwa), wzrost możliwości ingerowania rządu w życie społeczne i polityczne obywateli, duża samodzielność interpretacyjna prawa w rękach rządzących. Przykładem nieposzanowania procedur demokratycznych i prawnych było postępowanie władz wobec nacjonalistów ukraińskich, członków skrajnie prawicowej ONR-Falangi i innych:przeciwników sanacji - pozbawianie wolności na podstawie orzeczenia sędziego śledczego, a nie wyroku sądu, osadzanie w obozie odosobnienia w Berezie Kartoskiej. Stosowano brutalne metody śledztwa, bicie i poniżanie. Wobec dużych trudności gospodarczych doszło do wystąpień społecznych nie tylko w miastach, ale i, na wsi. Ataki nie ominęły mniejszości narodowych, co przyczyniło śię do wzrostu napięcia na kresach wschodnich.

8 maja 1933 r. Zgromadzenie Narodowe, wobec braku innego kandydata, ponownie wybrało na głowę państwa profesora Ignacego Mościckiego. W związku z pogarszającym się stanem zdrowia Marszałka przyspieszono prace nad opracoaaniem nowej. konstytucji. Stanisław Car, poseł BBWR, przygotował tezy prryszłej konstytucji, nad którymi posłowie podjęli dyskusję w Komisji Konstytucyjnej. Tezy w brzmieniu proponowanym przez Cara wywołaty zdecydowany sprzeciw posłów opozycyjnych. W styczniu 1934 r., po przedłożeniu na posiedzeniu Sejmu tez i omówieniu postępów prac nad nową ustawą zasadniczą, posłowie opozycyjni demonstracyjnie opuścili salę obrad. Większość rządowa uchwaliła tezy jako projekt konstytucji po drugim i trzecim ezytaniu (złamanie procedur zawartych w konstytucji marcowej dotyczących zmiany konstytucji). W styczniu  1935 r. Senat przyjął projekt konstytucji,!a następnie Sejm zaaprobował póprawki Senatu. Dokument z osobistym podpisem ciężko chorego Józefa Piłsudskiego

23 kwietnia 1935 r. podpisał prezydent Ignacy Mościcki - była to konstytucja II Rzeczypospolitej, tzw. konstytucja kwietniowa. .

art. 1 konstytucji - "Państwo Polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli ".

RZĄD - premier i ministrowie mianowani przez prezydenta: politycznie odpowiadali przed prezydentem, parlamentarnie przed parlamentem, mogli być pociągnięci do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu. Rząd kierował państwem, wykonywał ustawy, dekrety, rozporządze

PREZYDENT nia, posiadał inicjatywę ustawodawczą. źródlo H,tadzy państwowej

- wybór przez Zgromadzenie Elek- PARLAMENT - ograniczone funkcje ustatorów lub w wyborach powszech- wodawcze sprowadzające się do uchwalania nych, 7-letnia kadencja; ustaw, budżetu i sprawowania funkci kon

- nadrzędne miejsce nad innymi or- trolnych nad rządem. Dwuizbowy: SEJM ganami władzy państwowej; 208 posłów, wybieranych w głosowaniu po- możliwość wydawania dekretów wszechnym, równym, tajnym, bezpośred

z mocą ustaw (część władzy usta- nim na kadencję 5-letnią przez osoby, które wodawczej) ukońezyły 24 lata. SENAT - 96 senatorów - kontrola nad najwyższymi organa- w 2/3 wybierani w wyborach, do których

mi władzy; byli uprawnieni niektórzy obywatele, 1/3 - wtadza wykonawcza w państwie; składu izby mianowana przez prezydenta. - odpowiedzialny .,przed Bogiem

i hi.sroriq ":

- posiadał szczególne uprawnienia, gĄDY-powszechne od grodzkich najniższych tzw. prerogatywy.

do najwyższego, który był ostateczną instancją sądowniczą. Sądy szczególne - pracy, wojskowe i inne.

WOJSKO - Prezydent zwierzchnikiem sił zbrojnych, podlegai mu generalny inspektor sił zbrojnych, minister spraw wojskowych i dowódcy okręgów korpusów, mianowat oficerów.

Konstytucja wprovadziła ustrój zwany autorytaruym. Utrzymana została oficjalna nazwa państwa - Rzeczpospolita Polska. Państwo miało być wspólnym dobrem obywateli. Konstytucja gwarantowała pierwszeństwo interesu ogółu a nie jednostki. Obywatele mieli przede wszystkim obowiązki wobec państwa (nie prawa), udział obywateli w życiu publicznym zależał od zasług obywateli dla dobra ogólnego. Państwo mogło ingerować w życie społeczne, ekonomiczne i kulturalne swoich obywateli. Naród, w przeciwieństwie do zapisów konstytucji marcowej, został pozbawiony władzy zwierzchniej w państwie na rzecz prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Prezydent posiadał bardzo szerokie uprawnienia - tzw. prerogatywy - dawały mu one władzę prawie absolutną: obsada urzędu prezydenta (możliwość proponowania, wskazywania następcy), mianowanie premiera i z jego inicjatywy ministrów, mianowanie sędziów, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, podległej prezydentowi; prawo łaski, określanie zakresu amnestii; zwierzchnictwo nad wojskiem; reprezentowanie państwa na zewnątrz; kontrolowanie, odwoływanie najwyższych urzędników, rozwiązywanie Sejmu i Senatu; w czasie wojny wyznaczanie swojego następcy, mianowanie naczelnego wodza, zarządzanie stanu wojennego; wydawanie dekretów, przedłużanie kadencji Sejmu i Senatu (powoływanie parlamentu w ograniczonym składzie).

W myśl konstytucji kwietniowej, w porównaniu z marcową, zwiększeniu uległy kompetencje Senatu, a ograniczeniu uprawnienia Sejmu. Kandydatów na posłów zgłaszały specjalne zgromadzenia okręgowe (ograniczenie powszechności i równości prawa wyborczego). Czynne prawo wyborcze do Sejmu mieli obywatele po skończeniu 24 lat, bierne - 30 lat. Do Senatu mogli wybierać obywatele, którzy ukończyli 30 lat, ale musieli posiadać także odznaczenia państwowe (zasługi wobec państwa), odpowiednie wykształcenie, wykonywać odpowiednie funkcje i urzędy w administracji lokalnej lub państwowej. Mogli być wybierani ci, którzy skończyli 40 lat i spełniali dodatkowo wyżej opisane warunki.

Obywatele państwa miel obowiązek podporządkowania się interesom ogółu, czyli interesom państwa. Najważniejsze miało być dobro powszechne, jako granica praw wolnościowych. Takie stwierdzenie pozwalało manipulować prawem i ograniczać prawa obywateli. W różnych częściach konstytucji zagwarantowano podstawowe prawa i obowiązki obywateli, przejęte z konstytucji marcowej (ich rozproszenie w pewnym sensie osłabiało je - nie tworzyły zwartej części, jasnej i dla wszystkich zrozumiałej).