Prawo cywilne część ogólna skrypt by Słomka
Zdolnoćś prawna osób fizycznych
art 1. KC
"Kodeks reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi"
Osoba fizyczna- każdy człowiek wyposarzony przez ustawę przede wszystkim w zdolność prawną
Początek zdolności prawnej
Zdolność prawna to możliwość stania się podmiotem praw i obowiązków w obszarze stosunków normowanych prawem cywilnym. ( zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków )
Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną ( Art. 8 KC) Możnośc bycia podmiotem praw i obowiązków jest atrybutem każdego bez względu na wiek, płeć, stan zdrowia. Każdy posiada zdolność prawną przez całe życie aż do śmierci.
Art. 9 KC W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że urodziło się ono żywe. Bez znaczenia dla uzyskania zdolności prawnej jest to, czy dziecko jest zdolne do życia, czy przeżyłojakiś czas, wreszcie czy jest zdrowe czy upośledzone. Decydujące jest przyjście na świat żywym. Ciężar udowodnienia okoliczności przeciwnej spoczywa na tym, kto twierdzi że było inaczej.
Zdolność prawna osoby fizycznej jest co do zasady nieograniczona. Nie oznacza to, że każda osoba od chwili urodzenia może stać się podmiotem każdego prawa i obowiązku. (sporządzenie testamentu, zawarcie małżeństwa)
Utrata zdolności prawnej
* śmierć człowieka
z chwilą śmierci człowiek traci status osoby fizycznej, tym samym ustaje jego zdolność prawna. Wygasają należące do danej osoby prawa i obowiązki o charakterze osobistym, prawa i obowiązki majątkowe zaś, co do zasady przechodzą w drodze dziedziczenia na jej spadkobierców.
Dowodem zgonu osoby fizycznej jest akt stanu cywilnego ( akt zgonu ) sporządzony przez kierownika stanu cywilnego w księgach stanu cywilnego. W akcie zgonu zawarta jest dokładna informacja o dacie śmierci osoby izycznej. Akt zgonu nie może być wystawiony gdy brak jest zwłok, z jakichkolwiek przyczyn nie działają urzędy stanu cywilnego albo nie istnieje lekarskie świadectwo zgonu. Jeśli fakt śmierci osoby fizycznej jest niewątpliwy możliwe jest uzyskanie sądowego stwierdzenia zgonu.
*uznanie za zmarłego
następuje po przeprowadzeniu stosownego postępowania przed sądem. Przy uznaniu za zmarłego musi wystąpić przesłanka w postaci zaginięcia, a więc sytuacja, w której brak jest wiadomości o danej osobie i wiedzy o tym, czy żyje.
Postanowienie o uznaniu za zmarłego ma charakter konstytutywny.
Art. 29 - 32 KC przewiduje dwie przesłanki umożliwiające uznanie osoby fizycznej za zmarłą: fakt zaginięcia oraz upływ czasu od chwili zaginięcia.
KC odrębnie reguluje uznanie za zmarłą osoby która zaginęła w normalnych okolicznościach - art 29 KC oraz uznanie za zmarła w okolicznościach kwalifikowanych - art 30 KC
Przepis artykułu 31 KC ustanawia domniemanie, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego.
Jeżeli kilka osób straciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie( komorienci)-art. 32 KC
Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych
Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej to możliwość nabywania praw i zaciągania zobowiązań przez samodzielne składanie oświadczeń woli.
Osoba fizyczna może mieć:
* pełną zdolność do czynności prawnych ( po osiągnięciu pełnoletności )
*ograniczoną zdolność do czynności prawnych ( od 13 roku życia do osiągnięcia pełnoletności )
* zdolności takiej nie mieć ( od urodzenia do ukończenia 13 roku życia )
# Brak zdolności do czynności prawnych
* osoba fizyczna nie może samodzielnie dokonywać czynności prawnych, w jej imieniu dokonują ich rodzice jako przedstawiciele ustawowi lub jeśli rodzice nie żyją lub nie wykonują władzy rodzicielskiej czynności podejmuje opiekun. ( art 13 KC )
*czynność prawna dokonana przez taką osobe jest nieważna ( art 14 KC )
** wyjątek dla umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania jeżeli nie pociąga za sobą rażącego pokrzywdzenia osoby niezdolnej do czynności prawnych ( art 14 par.2 KC )
# Zdolność prawna w ograniczonym zakresie
*osoba taka może pewnych czynności dokonywać osobiście a innych jedynie za zgodą przedstawiciela ustawowego ( wyrażoną przed dokonaniem czynności, równocześnie z dokonaniem czynności lub po jej dokonaniu )
Art 20-22 KC zawiera kategorie czynności, które osoba może dokonać samodzielnie
- umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codzienego
- rozporządzenie swoim zarobkiem
-czynności dotyczące przedmiotów majątkowych oddanych przez przedstawiciela ustawowego do swobodnego użytku
# Pełna zdolność do czynności prawnych ( art 11 KC ) ukończenie 18 lat
** zawarcie małżeństwa przed ukończeniem 18 lat
Ubezwłasnowolnienie polega na ograniczeniu lub odebraniu zdolności do czynności prawnych.
*Całkowite Art 13 KC --opiekun--
można orzec w stosunku do osoby która ukończyła 13 lat jeżeli na skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych ( pijaństwo, narkomania) nie jest w stanie kierować swoim postepowaniem , nie orientuje się w skutkach nawet najprostszych czynności prawnych, jej stan umysłowy odpowiada poziomem rozwoju intelektualnego stanowi osoby poniżej 13 roku życia.
*Częściowe Art 16 KC --kurator--
można orzec w stosunku do osoby pełnletniej , gdy potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw
cofa osobę pełnoletnią do stanu w jakim znajduje się małoletni po ukończeniu 13 roku życia a przed ukończeniem 18-stego.
Dobra osobiste
Pewne wartości związane z jednostką ludzką, indywidualne wartości świata uczuć, stanu życia psychicznego człowieka. Dobra osobiste podlegają ochronie cywilnoprawnej ( art 24 KC ), niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
Przykładowe wyliczenie dóbr osobistych zawarte jest w art. 23 KC. Jest to katalog otwarty, dobra osobiste są "odkrywane" w procesie stosowania prawa.
Cechą dóbr osobistych jest to, że każdemu z nich odpowiada prawo podmiotowe. Prawa te mają charakter bezwzględny i osobisty. Ochrona dóbr osobistych może przybrać postać ochrony majątkowej jak i niemajątkowej
Przesłanki ochrony dódr osobistych zawarte są w art 24 KC - ochrony można zażądać zarówno w sytuacji gdy dobro zostało już naruszone jak i wtedy, gdy jest dopiero zagrożone cudzym działaniem. Ten, czyje dobro zostało naruszone może żądać:* zaprzestania tego działania chyba że nie jest ono bezprawne,
* dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków
* zadośćuczynienia pieniężnego
Zagrożenie lub naruszenie dobra osobistego jest oceniane wg. kryterium obiektywnego
Bezprawność zachowania naruszyciela jest objęte domniemaniem prawnym, należy ją rozumieć w sposób obiektywny
Bezprawność-- zachowanie sprzeczne z prawem ale także z zasadami współżycia społecznego.
Okoliczności wyłączające bezprawność to: *działanie na podstawie przepisu prawnego ( wykonywanie prawa )
*zgoda uprawnionego
*działanie w obronie interesu społecznego
Osoby prawne
Osoba prawna podobnie jak osoba fizyczna posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.
Używając pojęcia osoba prawna mówi się o jednostce organizacyjnej, która została wyposażona w osobowość prawną, stając się podmiotem stosunków cywilnoprawnych.
Powstanie i ustanie bytu osoby prawnej
~~metoda ogólnego określania cech osoby prawnej
w ustawie wskazane są cechy charakterystyczne jednostki organizacyjnej których wystąpienie przesądza o jej osobowości prawnej.
~~metoda normatywna
jednostka organizacyjna musi zostać wyposażona przez ustawę w osobowość prawną
art 33 KC stanowi, że osobami prawnymi są Skarb państwa oraz jednostki organizacyjne którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną
Wyróżniamy 3 zasadnicze systemy powstania osób prawnych:
>> system aktów organów państwa
inicjatywa jak i powołanie do życia osoby prawnej następuje przez wydanie aktu władzy państwowej np: rozpożądzenie lub decyzja administracyjna ( ustawa o NBP )
>>system koncesyjny
inicjatywa powołania osoby prawnej jest inicjatywą założyciela, jednak decyzja o jej powołaniu uzależniona jest od uzyskania zezwolenia ( koncesji )
np: banki w formie SA
>>system normatywny
w ustawie zawarte są przesłanki których spełnienie jest niezbędne do stworzenia osoby prawnej. Inicjatywa jak i decyzja o powstaniu osoby prawnej pozostaje w rękach założycieli
np: stowarzyszenie
>>systemu swobodnego tworzenia osób prawnych nie ma!!
Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do właściwego rejestru (Krajowy Rejestr Sądowy)
Zakończenie prawnego istnienia jednostki organizacyjnej jako podmiotu prawa podlega określonym procedurom.
- likwidacja osoby prawnej
-samolikwidacja
-orzeczenie sądu o likwidacji
-postępowanie likwidacyjne
Cechy charakterystyczne osoby prawnej
*posiadanie majątku
*struktura organizacyjna
*organy
*osobowość prawna
Zdolność prawna osoby prawnej
Jest to zdolność ograniczona. Ograniczenia te wynikają z ustawy, statutu
Osoba prawna ma zdolność sądową. Może występować w procesie jako strona.
Zdolność do czynności prawnych
Jest nieograniczona.
Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i oparty na jej statucie. W skład organu osoby prawnej wchodzą osoby fizyczne.
Rzekomy organ, rzekomy piastun
* kiedy dana osoba wogóle nie jest organem osoby prawnej
*kiedy jest takim organem ale przekracza zakres kompetencji wyznaczonej dla tego organu
art 39 KC ( skutki braku umocowania )
Rodzaje osób prawnych
a) Skarb Państwa (fiscus)
b)inne państwowe osoby prawne, realizują one gospodarcze cele państwa a także pełnią określone funkcje publiczne np: przedsiębiorstwa państwowe, państwowe szkoły wyższe
c)komunalne osoby prawne : powiaty, gminy, województwa
d)inne osoby prawne
>korporacyjne zwane zrzeszeniami np.spółdzielnie, partie polityczne
>zakładowe np.fundacja
e)osoby prawne kościelne np. kościół katolicki
Ułomne osoby prawne
art 33`1 KC
Jednostki organizacyjne samodzielnie funkcjonujące w obrocie chociaż niewyposażone przez ustawe w zdolność prawną. Stosuje się do nich odpowiednie przepisy o osobach prawnych.
Tak więc obok osób fizycznych i prawnych podmiotami stosunków prawnych mogą być ułomne osoby prawne. Do wspomnianych jednostek należy zaliczyć:
*osobowe spółki handlowe (jawna, partnerska,komandytowa)
*wspólnoty mieszkaniowe
*stowarzyszenia zwykłe
Nie są ułomnymi osobami prawnymi : spółka cywilna i statio fiscis
Czynności prawne
Czynność prawna to stan faktyczny w skład którego wchodzi conajmniej jedno oświadczenie woli oraz inne elementy np. wydanie rzeczy, zmierzające do powstania, zmiany lub ustania stanu prawnego.
art 56 KC( dookreślenie czynności prawnej) czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego, zwyczaju
Klasyfikacja czynności prawnych
--jednostronne np. testament / dwustronne np. umowy / uchwały np. uchwały rady nadzorczej
--Inter vivos - między żyjącymi / mortis causa -na wypadek śmierci np.testameny
--konsensualne-do ich dokonania wystarczy złożenie oświadczenia woli / realne - oświadczenie woli + wydanie rzeczy np. umowa zastawu, przewozu
--zobowiązujące np.umowa najmu / rozporządzające np.darowizna / o podwójnym skutku np.umowa sprzedaży
--przysparzające np.nabycie spadku / nieprowadzące do przysporzenia -majątek nie ulega zwiększeniu
--kauzalne np.darowizna / abstrakcyjne np.weksel
--odpłatne / nieodpłatne
--wzajemne - świadczenia stron są tej samej wartości
Oświadczenie woli
Jest niezbędnym elementem czynności prawnej. Przez to pojęcie rozumi się takie zachowanie podmiotu prawa cywilnego, które wyraża w sposób dostateczny zamiar wywołania skutków prawnych w postaci ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego. Stanowi zewnętrzny przejaw wewnętrznej decyzji wywołania określonych skutków prawnych.
O złożeniu oświadczenia woli można mówić gdy zachowanie się podmiotu składającego takie oświadczenie:
* nie jest wynikiem przymusu fizycznego
* jest dostatecznie zrozumiałe
* wskazuje na istnienie zamiaru wywołania skutków prawnych, jest złożone na serio ( w sposób wyrażny lub dorozumiany)
* odnosi się do stosunków cywilnoprawnych
Oświadczenie woli może być kierowane do określonego adresata (cynności prawne wielostronne) lub nie jest kierowane do żadnego adresata (sporządzenie testamenty)
Treść czynności prawnej
Na treść czynności prawnej składają się wszystkie postanowienia stron określające skutki prawne złożonych oświadczeń woli.
art 56 KC ( skutki czynności prawnej )
art 58 KC ( bezprawność czynności )
art 353`1 KC ( granice swobody umów )
Elementy treści czynności prawnej
-przedmiotowo istotne
bez nich dana czynność nie mogłaby dojść do skutku
np. w umowie sprzedaży określenie rzeczy,ceny,
-przedmiotowo nieistotne
nie mają wpływu na dojście do skutku określonej czynności prawnej, uzupełniają treść czynności prawnej
np. w umowie najmu termin płatności czynszu
-podmiotowo istotne
wolą stron zostają wprowadzone do treści dokonywanej czynności
np. warunek, termin, zadatek
Forma czynności prawnej
Czynność prawna w zasadzie może być okonana w dowolnej formie - ustnej, pisemnej, elektronicznej
Forma:
ustna- najprostsza, podmioty dokonujące czynności prawnej wyrażają swoją wolę posługując się mową
pisemna- może przybrać formę zwykłą (udzielenie pełnomocnictwa ogólnego),
pisma z datą pewną(ustanowienie zastawu),
pisma notarialnie poświadczonego(zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa),
aktu notarialnego(dla oświadczenia darczyńcy)
Forma ad solemnitatem ( pod rygorem nieważności)
jej niezachowanie pociąga za soą nieważność dokonanej czynności prawnej
np. zbycie, wydzierżawienie przedsiębiorstwa
Forma ad probationem (dla celów dowodowych)
jej niezachowanie pociąga za sobą tylko ograniczenia dowodowe w ewentualnym procesie
np. umowa dostawy powinna być stwierdzona pismem
Forma ad eventum (dla wywołania określonych skutków prawnych)
wywołanie niektórych skutków prawnych przez dokonywaną czynność zależy od zachowania jej formy
czynność prawna jest w takich sytuacjach ważna jednak nie wywrze wszystkich skutków prawnych zamierzonych przez strony
np. art 660 KC umowa najmu
Zastrzeżenie określonej formy może wynikać z: przepisu ustawy, umowy stron.
Wady oświadczeń woli
Nieprawidłowości w procesie woli towarzysząca jej powzięciu lub uzewnętrznieniu. To ustawodawca decyduje, które nieprawidłowości mają znaczenie prawne a które pozostają obojętne.
Art 82 KC Brak świadomości lub swobody
stan wyłączający świadomość to: brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć innych osób,
stan wyłączający swobodę podjęcia decyzji musi wynikać ze stanu w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenia woli ( obsesje, manie prześladowcze ), a nie z okoliczności zewnętrznych.
Art 83KC Pozorność
złożenie oświadczenia woli drugiej stronie za jej zgodą bez zamiaru wywołania skutków prawnych
oświadczenie musi być złożone dla pozoru, drugiej stronie, druga strona musi mieć świadomość, że oświadczenie składane jest dla pozoru
Czynność prawna ukryta jest ważna i wywołuje skutki prawne jeżeli zostały spełnione wszystkie przesłanki ważności takiej czynności.
Art 84KC Błąd
przesłanki błędu: mylne wyobrażenie dotyczące treści czynności prawnej oraz istotność błędu
błąd jest istotny gdy uzasadnia przypuszczenie, że gdyby składający nie działał pod jego wpływem i oceniał sprawę rozsądnie, to nie złożyłby oświadczenia tej treści.
art 88 KC uchylenie się od skutków prawnych błędu - z upływem roku od jego wykrycia
Art 87 KC Grożba
Grożba to wywołanie u innej osoby stanu obawy, pod wpływem której osoba ta składa oświadczenie woli o treści pożądanej przez grożącego, chodzi tu o przymus psychiczny. Grożba musi mieć charakter poważny oraz bezprawny(np.grożba podpalenia domu, porwania dziecka)., narusza wolność składania oświadczeń woli.
Uchylenie się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem grożby wymaga formy pisemnej i jest ograniczone terminem zawitym - 1 rok od chwili ustania zagrożenia.
Wyzysk nie jest wadą oświadczenia woli !!
Skutki wadliwości czynności prawnej
Nieważność bezwzględna
powoduje że dana czynność nie wywołuje skutków prawnych zamierzonych przez strony, wynikające z ustawy lub zwyczaju. (jakby czynność nie została w ogóle dokonana)
- na ten rodzaj nieważności może powołać się w każdym czasie każda osoba zainteresowana
- skutek nieważności powstaje z mocy prawa (np. art 82 KC, art 58 KC )
- sąd uwzględnia ją z urzędu
- nie może zostać konwalidowana
Konwalidacja czynności prawnej to uznanie jej za niewadliwą od samego początku jeżeli póżniej wystąpi jakieś zdarzenie, z którym ustawa łączy taki skutek. ( art 18 par.1)
Konwersja czynności prawnej polega na tym, że w miejsce zamierzonej czynności prawnej zostaje substytowana (podstawiona) inna czynność prawna, jeżeli dana czynność odpowiada wymogom owej innej, zastępczej, która umożliwia realizację tego samego lub podobnego celu.
Nieważność względna - wzruszalność
- nie powstaje ex lege, lecz dopiero jako skutek oświadczenia woli podmiotu uprawnionego albo wydania orzeczenia przez sąd
- powołują się na nią tylko podmioty wskazane w ustawie
- sąd nie ma obowiązku uwzględniania jej z urzędu lecz na wniosek strony
- może być konwalidowana
np. wyzysk - art 388 KC, zmowa przetargowa
Bezskuteczność względna - sankcja wadliwych intencji-
-czynność prawna nie wywiera zamierzonych skutków prawnych w odniesieniu do oznaczzonych osób, zaś w stosunku do pozostałych jest w pełni skuteczna
-może następować z mocy prawa bądż na mocy orzeczenia sądowego
Art 59 KC ( bezskuteczność względna umowy )
Bezskuteczność zawieszona - czynność prawna kulejąca -
- zachodzi w sytuacji gdy brak jest zgody osoby trzeciej na dokonanie danej czynności a zgody tej wymaga ustawa
-brak zgody prowadzi do stanu "zawieszenia", niepewności
-zgoda osoby trzeciej może być wyrażona przed, w trakcie lub po dokonaniu czynności
Obowiązek potwierdzenia dokonanej czynności występuje w odniesieniu do: uznania dziecka, przejęcia długu, czynności zobowiązujących i prowadzących do rozporządzenia dokonanych przez osoby mające ograniczoną zdolność do czynności prawnych Art 18 KC, art 103 KC falsus procurator.
Zgoda może być wyrażona w sposób wyrażny lub dorozumiany.
Stosunek cywilnoprawny
Elementy:
podmiot - osoby fizyczne, prawne art 1 KC, 33`1 KC
przedmiot - zachowanie się podmiotów stosunku cywilnoprawnego zgodne z treścią wynikających z tego stosunku praw i obowiązków, zachowanie to może pozostawać w związku z rzeczą lub innym obiektem materialnym bądż niematerialnym, a może także odrywać się od takiego obiektu. ( rzeczy, przynależności, pożytki, pieniądz, papiery wartościowe, ciecze, gazy kopaliny )
treść - prawa i obowiązki stron tego stosunku