Jak budować kontakty nauczyciela z rodzicem
Z chwila pójścia dziecka do szkoły dla rodziców pojawia się nowe zagadnienie - potrzeba współpracy z nauczycielami w ciągu całego okresu jego edukacji szkolnej. Rodzice najczęściej spotykają się z wychowawcą klasy. Przychodzą po informacje o postępach dziecka w nauce i zachowaniu, są wzywani, gdy dziecko sprawia trudności wychowawcze w szkole lub sami poszukują pomocy w związku z bezradnością wobec negatywnych zachowań dziecka.
Zadaniem podstawowym w kontaktach wychowawcy z rodzicami jest zbudowanie pozytywnej i otwartej atmosfery. Jak budować kontakty z rodzicami? Jak zbierać od rodziców informacje dla lepszego zrozumienia ucznia? Na to pytania szuka odpowiedzi wielu nauczycieli i wychowawców.
Pierwszy kontakt z rodzicami a stereotypy
Często na cały przebieg kontaktów nauczyciela z rodzicem ma wpływ pierwsze spotkanie. Efekt pierwszego wrażenia wywiera najsilniejszy wpływ na wyobrażenia , sądy i nasz stosunek do rodzica. Wtedy to "wyrabiamy sobie zdanie" które może być nieprawdziwe i krzywdzące. Nieuchronnie ulegamy też stereotypom i uprzedzeniom. Stereotypy są zakodowanymi w umyśle wyobrażeniami, które w sposób uproszczony, nadmiernie uogólniający, odnoszą się do jakiejś kategorii społecznej np. rodziny alkoholowej. Na bazie tych negatywnych stereotypów powstają uprzedzenia, czyli niechętne lub wrogie nastawienia wobec danej osoby, wynikające tylko z jej przynależności do określonej grupy. Nasze zniekształcone spostrzeżenia mogą mieć tendencję do samo potwierdzania się. Zbieranie dalszych informacji może być nastawione na poszukiwanie danych potwierdzających początkowy osąd.
Umiejętność prowadzenia rozmowy i zadawania pytań
Rodzic, od którego chcemy zebrać potrzebne nam informacje o uczniu, nie może czuć się atakowany ani "przesłuchiwany". Musi poczuć , że nauczyciel jest jego sojusznikiem. Nauczyciel wzywając rodzica w sprawie trudności wychowawczych powinien najpierw wskazać pozytywne cechy jego dziecka a potem przystąpić do omawiania problemu.
Podstawową umiejętnością nauczyciela w czasie rozmowy jest zadawanie pytań. Pytania skierowane do rodzica mogą być otwarte lub zamknięte. Pytania otwarte np. Co sprawia pani największą trudność w kontakcie z córką? kierują rodzica ku głębszej analizie problemu.
Pytania nauczyciela o trudności wychowawcze powinny dotyczyć:
Obserwacji poczynionych przez rodzica - np. Co się wydarzyło?, Jak długo to trwa?,
Jego myśli ( interpretacji sytuacji) - np. Co pani myśli o�?, Jak pani sobie wyjaśnia jego postępowanie?,
Uczuć i emocji - np. Jak się pani czuje , gdy�?, Jakie emocje to w pani wzbudziło?,
Działań jakie podejmuje np. Co pani robi , gdy�?, Jakie działania pani podejmuje w sytuacji�?.
Aby zbieranie informacji o uczniu nie przypominało przesłuchania, pytania należy wplatać w tok rozmowy. W podtrzymywaniu rozmowy ważna rolę mogą odgrywać takie umiejętności, jak:
Zachęcanie - np. Możemy o tym porozmawiać�; Proszę powiedzieć cos więcej na ten temat�..
Parafrazowanie - np. O ile dobrze panią zrozumiałam, to�;Słyszę, że pani mówi o�.
Uściślanie - np. Nie jest dla mnie jasne, czy dobrze zrozumiałam , że�.; Czy to znaczy , że�
Odzwierciedlanie - np. Mam wrażenie , że jest to dla pani ważne; Zdaje się, że to panią złości ( smuci, niepokoi)
Koncentrowanie - np. Mówi pani o wielu sprawach. Zatrzymajmy się teraz na�.; Powiedziała pani, że córka jest trudnym dzieckiem; co to dla pani oznacza?
Rekapitulowanie - np. Podsumowując nasza rozmowę��
Pytania nauczyciela zadawane rodzicom mogą dotyczyć: Zadaniowego funkcjonowania dziecka ( wytrwałości w realizacji obowiązków, wpływu niepowodzeń i sukcesów):
Jak wiele czasu dziecko spędza nad lekcjami?
Co je rozprasza w odrabianiu lekcji.
Jak dziecko przeżywa porażki i niepowodzenia?
Jak pani reaguje na sukcesy/ porażki dziecka?
Jakie dziecko ma obowiązki w domu?
Społecznego funkcjonowania dziecka ( Postaw wobec rówieśników, bliskich relacji pozarodzinnych):
Czy dziecko ma kolegów/ koleżanki?
Czy dziecko ma konflikty z rówieśnikami?
W jaki sposób dziecko radzi sobie w sytuacjach konfliktowych?
Emocjonalnego funkcjonowania dziecka ( temperamentu, poczucia własnej wartości):
Jak dziecko ocenia siebie?
Jakie uczucia przeżywa najczęściej?
Czego się obawia?
Fizycznego funkcjonowania dziecka ( kondycji fizycznej, stanu zdrowia):
Czy dziecko ma jakieś dolegliwości, zaburzenia?
Jak znosi wysiłek fizyczny?
Warunków życia, struktury i historii rodziny ( środowiska życia, podziału ról w rodzinie):
czy dziecko ma własny pokój?
Kto pomaga dziecku w nauce?
Czy dziecko ma rodzeństwo?
Jakie ważne zdarzenia miały miejsce w pani rodzinie, które mogły wpłynąć na dziecko?
Jaka rolę w wychowaniu pełni pani, a jaka współmałżonek?
Klimatu życia rodzinnego ( relacji i więzi w rodzinie, komunikacji i okazywania uczuć w rodzinie):
Z kim dziecko jest najbardziej związane?
Jak by pani opisała swoje dziecko?
Jak często dochodzi do różnicy zdań między panią a dzieckiem?
Jak szybko dochodzi do zgody między wami ?
Praktyk i postaw wychowawczych rodziców ( postaw i kompetencji rodzicielskich, reguł i norm stawianych dziecku, trudności wychowawczych i sposobów radzenia z nimi):
Jakie ma pani oczekiwania wobec dziecka?
Jakie normy obowiązują dziecko w domu?
W jaki sposób egzekwuje pani dyscyplinę?
Jak pani reaguje na to, gdy �..( opis zdarzenia agresywnego)?
Od jak dawna obserwuje pani te zachowania?
W jaki sposób dotychczas radziła sobie pani z tymi trudnościami?
Jakie to przyniosło rezultaty?
Czy zwracaliście się państwo o pomoc specjalistyczną?
Przedstawione przykłady pytań są propozycją do wykorzystania. Nie oznacza to , że wszystkie z nich należy zadać rodzicowi. Należy pamiętać, że rodzic ma zawsze prawo nie odpowiedzieć na jakieś pytanie.
Dane uzyskane w rozmowie z rodzicami przed ostateczną interpretacją należy uporządkować i uzupełnić informacjami z innych źródeł takich jak: obserwacja, rozmowy z innymi nauczycielami, analiza dokumentacji ( np. opinii psychologicznej).
Typy rodziców i sposoby postępowania nauczyciela
Rodzice są różni. Po spotkaniach z niektórymi z nich nauczyciel czuje satysfakcję, ma poczucie, że znalazł z nimi wspólny język. Inni rodzice mogą budzić w nauczycielu uczucia negatywne takie jak: irytacja , niepokój, bezradność, lęk. Prowadzi to do unikania kontaktów z takimi rodzicami i do impulsywnych, nie do końca przemyślanych reakcji nauczyciela wobec nich. Nauczyciel spotykając się z "trudnymi rodzicami" nie powinien zrywać z nimi kontaktu, lecz nauczyć się z nimi radzić, starać się ich zrozumieć a nie oceniać.
Rodzic awanturniczy
Zachowuje się impulsywnie i agresywnie. Lekceważy umowy i przyjęte zasady w szkole, chce wprowadzać własne. Gdy nie znajduje posłuchu może grozić i straszyć. Taki rodzic nie jest lubiany przez nauczyciela. Jego agresywne zachowania budzą strach a później złość i poczucie upokorzenia. Nauczyciel wpada w pułapkę lęku ( ulega rodzicowi) lub pułapkę złości, która prowadzi do otwartej kłótni.
Jak sobie radzić:
Narzucić jasne reguły rozmowy, nie pozwolić się obrażać,
Unikać otwartej konfrontacji, agresywnego tonu,
Być zdecydowanym , stanowczym , nie okazywać lęku,
Poprosić o pomoc innych nauczycieli,
Nie chować urazy. Jeżeli rodzic ochłonie zając się z nim problemem.
Nie liczyć na to, że uda się nam go wychować lub wzbudzić poczucie winy za jego złe zachowanie.
Rodzic bierno-agresywny
Ma trudności z otwartym okazywaniem swojego gniewu i niezadowolenia. Wybiera sposoby wyrażania swoich uczuć "nie wprost": spóźnia się, zmienia ustalenia, robi po swojemu, krytykuje za plecami. Taki rodzic budzi u nauczyciela mieszane uczucia: raz wrogość i irytację, innym razem współczucie lub poczucie winy (" może, go zbyt zdecydowanie potraktowałem"). W kontakcie z takim rodzicem nauczyciel wpada w pułapkę poczucia winy. Gdy unika postawienia jasnych wymagań rodzicowi, czuje narastającą w sobie irytację i ma ochotę słownie zaatakować rodzica. Jednak wtedy rodzic bierno-agresywny często wyraża gwałtowną skruchę, co z kolei pogłębia u nauczyciela poczucie winy za swoją złość.
Jak sobie radzić:
Jasno i precyzyjnie formułować swoje oczekiwania,
Przy narastającej irytacji zainicjować rozmowę na temat powodów złości rodzica na nauczyciela,
Uodpornić się na wyrażoną skruchę, nie odrzucać jej ale tez nie traktować jako usprawiedliwienia, spokojnie odwoływać się do wzajemnych zobowiązań,
Nie atakować rodzica lecz postarać się zrozumieć przyczynę swojej złości.
Rodzic zależno-roszczeniowy
W pierwszych kontaktach z nauczycielem wzbudza sympatię. Dba o właściwe wzajemne relacje. Często idealizuje nauczyciela, przypisuje mu nadzwyczajne umiejętności, zwraca się o pomoc z najmniejszymi swoimi problemami. Jego oczekiwania wobec nauczyciela rosną bardzo szybko i często są mało realistyczne. Próbuje on przerzucić odpowiedzialność za swoje trudności na wychowawcę. Nauczyciel początkowo czuje się dowartościowany. Z czasem narasta u niego gniew i frustracja wywołana narastającymi wymaganiami rodzica.
Nauczyciel wpada w pułapkę dobrych rad .Przyjmuje całą odpowiedzialność za rozwiązanie problemu ucznia.
Jak sobie radzić:
Postawić jasne granice, określić czas rozmowy,
Unikać dawania rad,
W rozmowach skupiać się na wspólnym z rodzicem rozwiązaniu problemu,
Bez gniewu ograniczyć żądania rodzica, powiedzieć wprost co możesz zrobić a czego nie zrobisz,
Traktować z dystansem opinie rodzica na własny temat.
Rodzic wielkościowy
Jest skoncentrowany na budowaniu swojego pozytywnego wizerunku w oczach innych. Chce być gwiazdą i spotykać się ze wszelkimi możliwymi wyrazami uznania i podziwu. Lubi dużo mówić o swojej wyjątkowości, sukcesach, możliwościach itp. Potrafi manipulacyjnie używać komplementów; np. "Cieszę się , że pani jest wychowawczynią mojego syna , bo pani to wszystko potrafi zrozumieć , a nie wszyscy w tej szkole mają taki takt pedagogiczny jak pani". Przy braku aprobaty ze strony nauczyciela czuje się głęboko zraniony i często reaguje chłodem lub wrogością. Nierzadko ta wyolbrzymiona doskonałość "przelewa się" na jego dziecko i wtedy każdą uwagę krytyczną nauczyciela pod adresem ucznia traktuje jako atak na siebie. W pierwszym kontakcie z takim rodzicem nauczyciel może być zachwycony jego osobą. Później jednak doświadcza poczucia emocjonalnej pustki, znudzenia i irytacji, gdyż rodzic wielkościowy ma trudności z pozbyciem się swojej maski i zdobyciem się na szczerą rozmowę. Nauczyciel może wpaść w pułapkę urazy co grozi pogorszeniem lub zerwaniem kontaktów.
Jak sobie radzić?
Traktować rodzica z szacunkiem, ale nie pozwalać na aluzyjne obniżanie wartości omawianego problemu,
Cierpliwie przyjmować pozytywną autoprezentację rodzica,
W rozmowie podawać konkretne fakty, powstrzymywać się od ocen i uogólnień,
Stosować komunikaty "JA" odwołujące się do swoich uczuć ;np. "To ciekawe co pan mówi, ale martwię się , ze nie zdążę przekazać panu wszystkiego co zaplanowałam".
Rodzic dramatyzujący
Rodzic dramatyzujący przeżywa różne aspekty rzeczywistości w sposób wyolbrzymiony. Nie potrafi zachować umiaru w ocenie sytuacji. Często bierze sobie do serca mało istotne sprawy i powiększa ich rzeczywiste znaczenie. W rozmowie z nauczycielem robi wrażenie podekscytowanego lub zrozpaczonego. Taki "wylew rozpaczy" wprowadza nauczyciela w zakłopotanie, wywołuje u niego współczucie, zaniepokojenie lub irytację.
Nauczyciel może wpaść w pułapkę emocjonalnego odcięcia lub pułapkę indukcji emocjonalnej. W pierwszym przypadku nauczyciel odrzuci uczucia przeżywane przez rodzica co powodować może u niego poczucie niezrozumienia. W drugim przypadku, gdy nauczyciel nie zachowa odpowiedniego dystansu do przeżyć rodzica , zakłóci to jego zdolność rzeczowego osądu zaistniałej sytuacji.
Jak sobie radzić?
Nie ulegać emocjonalnym stanom rodzica,
W rozmowie utrzymywać równowagę między wyrażonymi emocjami rodzica a spokojną i rzeczową oceną rzeczywistości.
Dopytywać o wyobrażenia rodzica stojące za ogólnikowymi emocjonalnymi ocenami np. "To jest tragiczne, beznadziejne ".
W przypadku przezywania rozpaczy przez rodzica utwierdzać go w pozytywnych aspektach jego doświadczenia, wskazywać również pozytywne cechy dziecka.
Rodzic kontrolujący
Jest osobą sumienną, dla której najważniejsze jest panowanie nad sytuacją , porządek i odpowiedzialność. W szkole taki rodzic pragnie mieć nad wszystkim kontrolę. Często pod jego zamiłowaniem do władzy i kontroli kryje się niepokój i poczucie bezradności. Takie zachowanie rodzica wywołuje u nauczyciela złość i prowadzi do aluzyjnych złośliwości, otwartego okazywania niezadowolenia lub unikania kontaktu.
Nauczycielowi grozi utknięcie w pułapce walki o władzę. Prowadzone rozmowy będą zdominowane przez kwestię " kto kogo kontroluje", a w całej rozgrywce zagubione zostanie dziecko i jego problemy .U rodzica nasilać się będzie poczucie kontroli .
Jak sobie radzić?
Wyrażać uznanie i zrozumienie dla zaangażowania rodzica w sprawy dziecka,
Przyzwalać na jego inicjatywę i delegować na niego ważne zadania związane z życiem klasy i szkoły,
Wprowadzić rozsądne zasady kontaktów i trzymać się ich.
Zdobyć się na cierpliwość i wysłuchać rodzica, może go to bardzo satysfakcjonować.
Zachować tolerancję, dystans i poczucie humoru wobec przejawów kontrolowania przez rodzica.
Rodzic podejrzliwy
Ma skłonność do obwiniania innych o powodowanie kłopotów własnego dziecka. Podejrzewa, że jest ono niesłusznie krytykowane lub krzywdzone. Ma kłopoty z zaufaniem do innych ludzi, wątpi w lojalność nawet tych, którzy chcą mu pomóc. Nie chce mówić o trudnościach z własnym dzieckiem, bo obawia się , że informacje mogą być wykorzystane przeciwko niemu. Ta przesadna czujność rodzica nie wynika jednak z chęci krzywdzenia innych. Nauczyciel w kontakcie z takim rodzicem może czuć się jako oskarżany i niesprawiedliwie oceniany. Wpada w pułapkę usprawiedliwień, które wzmagają podejrzliwość rodzica.
Jak sobie radzić?
Traktować rodzica życzliwie ale bez uległości.
Informować o faktach,
Przyjąć do wiadomości uprzedzenia i zastrzeżenia rodzica , ale nie potwierdzać ich i nie próbować się z nich tłumaczyć,
Nie starać się przeforsować swojego stanowiska za wszelką cenę.
Uważać z poczuciem humoru bo może to być odczytane jako lekceważenie,
Zapewnić rodzica o swoim zaangażowaniu na rzecz jego dziecka.
Rodzic wycofany
To rodzic nie rzucający się w oczy, stojący z boku, unikający kontaktu. Powody jego wycofania mogą być różne: niskie poczucie wartości, stres przed publicznym zabraniem głosu, przytłoczenie problemami, obniżenie nastroju, motywacji itp. Rodzic taki rzadko budzi jakiekolwiek uczucia , bo rzadko spotyka się z uwagą nauczyciela. Nauczyciel wpada w pułapkę rezygnacji z kontaktu. Rodzic wycofany często potrzebuje uwagi i wsparcia lecz nie potrafi sięgnąć po ten rodzaj pomocy. Niezauważony przez nauczyciela utwierdza się w przekonaniu, że musi zostać sam ze swoimi problemami.
Jak sobie radzić?
Uszanować prawo rodzica do wycofania i zachowania dystansu,
Spróbować nawiązać z nim kontakt w sytuacjach, w których jest mniej narażony na społeczna ekspozycje i ocenę,
Próby nawiązania kontaktu podejmować stopniowo i z wielką uwagą,
Okazywać rodzicowi dużo życzliwości, zrozumienia i nie oczekiwać- zwłaszcza na początku- wzajemności.
Rodzic potrzebujący pomocy
Wychowawca klasy rozwiązując problemy, może spotkać się z własną bezradnością wobec ucznia sprawiającego kłopoty lub natrafić na granice swoich możliwości w pomaganiu jego rodzicom. Nauczyciel powinien wtedy zaproponować rodzicom pomoc specjalistyczną.
Każdy nauczyciel organizując zebrania z rodzicami lub wzywając ich do szkoły w sprawach wychowawczych musi pamiętać, że są to sytuacje dla wielu rodziców bardzo stresujące. W takich sytuacjach podwyższonego napięcia mogą się uruchamiać ich trudne zachowania. Wtedy to, od umiejętności nauczyciela zależeć będzie , czy dystans rodzic - wychowawca będzie się powiększał czy zmniejszał.