Projekt X
Relacja nauczyciel - rodzic w szkole
Pytania do analizy podczas realizacji projektu
Pytania do analizy podczas zajęć konwersatoryjnych z pedagogiki ( I faza realizacji projektu) :
1.Kiedy nauczyciel wzbudza zaufanie rodziców?
2. Jakich zasad należy przestrzegać organizując zebranie z rodzicami?
3. Jak reagować gdy w relacji z rodzicami :
jestem atakowany ( także w obecności uczniów)
jestem kontrolowany i oceniany za plecami
rodzice nie wyrażają chęci współpracy
rodzice bezkrytycznie stają po stronie dziecka
wywierają na mnie presję
zaniedbują dziecko
idealizują dziecko
4. Jak przekazywać rodzicowi informacje o dziecku?
Pytania do analizy podczas pobytu studenta na praktykach (II faza realizacji projektu ) :
Jakie są formy kontaktowania się nauczyciela z rodzicami uczniów ?
W jakich sytuacjach nauczyciel decyduje się na osobisty kontakt z rodzicem ? Jakich rad udzieliłby Ci na temat kontaktów indywidualnych z rodzicami ucznia?
Jakich zasad przestrzega nauczyciel przy organizowaniu zebrań z rodzicami?
Jakich najczęściej trudności doświadcza nauczyciel w relacji z rodzicami uczniów ?
Literatura obowiązkowa
E.Maksymowska , E. Tołwińska-Królikowska, M. Werwicka , Pierwsze spotkanie z rodzicami, Poradnik nauczyciela ,Wyd. Raabe, Sierpień 2001, str. 1-18
Spis treści:
Wstęp
Dlaczego rodzice chcą spotkać się z nauczycielem
Po co spotykasz się z rodzicami swoich uczniów
Przygotowanie do pierwszego spotkania z rodzicami
Co chcesz rodzicom powiedzieć o sobie
Co chcesz rodzicom powiedzieć o ich dzieciach?
Co chcesz powiedzieć rodzicom o Twojej pracy z klasą
Jakie informacje chcesz zebrać od rodziców
W jaki sposób chcesz kontaktować się z rodzicami
Zadbaj o emocje towarzyszące rodzicom podczas pierwszego spotkania z Tobą
Jak zawiadamiać rodziców o mającym się odbyć spotkaniu
O czym warto pamiętać podczas pierwszego spotkania z rodzicami
Pierwsze wrażenie
Drobne rzeczy, które mają znaczenie
Co zrobić, gdy się bardzo zdenerwujesz
Zakończenie
Wstęp
Prowadzenie spotkań z rodzicami jest ważną umiejętnością każdego nauczyciela. Najczęściej uczy się on tego intuicyjnie i w sposób nieplanowy. Trudno jest mu znaleźć profesjonalne wsparcie w pracy z dorosłymi, a przecież jest to zadanie trudne, które może budzić wiele obaw. Liczna grupa rodziców obserwuje i ocenia przygotowanie nauczyciela, jego sposób prezentowania się itp. Rodzice uczniów to często osoby starsze od prowadzącego spotkanie, z określoną pozycją społeczną, bywa, że nieprzychylnie - z powodu szkolnych problemów ich dziecka — nastawione do osób reprezentujących szkolę. Szczególnie dużo emocji może budzić pierwsze spotkanie, gdy nauczyciel staje wobec nieznanej grupy rodziców swoich nowych uczniów. Jednocześnie nie można przecenić roli tegoż zebrania w budowaniu relacji z rodzicami na przyszłość. Artykuł ten zawiera liczne wskazówki, których zastosowanie pomóc może w organizacji i prowadzeniu spotkań tak, aby stały się one konstruktywną formą współpracy nauczyciela.(….)
Profesjonalne umiejętności nauczyciela
Współpraca nauczyciela i rodziców, mającą na celu wsparcie ucznia w funkcjonowaniu w społeczności szkolnej i w jego rozwoju. Mamy nadzieję, że posłuży przede wszystkim nauczycielom przedmiotowym i zachęci ich do tej formy kontaktu z rodzicami uczniów, choć wychowawca klasy może też znaleźć w nim wiele praktycznych wskazówek.
Po co spotykasz się z rodzicami swoich uczniów?
Warto, abyś zastanowił się, co dla Ciebie jest ważne w spotkaniu z rodzicami Twoich uczniów. W wielu szkołach spotkania z zespołem rodziców odbywają wyłącznie wychowawcy klas. Być może Ty też masz takie doświadczenie i Twoje dotychczasowe kontakt z rodzicami, jako nauczyciela przedmiotowego, ograniczały się do spotkań indywidualnych w ramach tzw. dni otwartych organizowanych w szkole lub do spotkań interwencyjnych, gdy uczeń miał kłopoty z wywiązaniem się z obowiązków związanych z Twoim przedmiotem. Chcemy Cię jednak przekonać, że spotkanie się z zespołem rodziców np. raz w semestrze lub raz w roku szkolnym przynieść może obu stronom wiele korzyści.
Jakie mogą być cele takiego spotkania?
Zaprezentowanie się rodzicom jako wiarygodny, odpowiedzialny kompetentny nauczyciel.
Przekazanie rodzicom informacji dotyczących zespołu klasowego, w którym są ich dzieci.
Przekazanie informacji dotyczących Twojej pracy z klasą w bieżącym roku.
Przekazanie informacji na temat miejsca Twojego przedmiotu w programie i planie pracy szkoły, kontekstach zewnętrznych, np. egzaminach zewnętrznych lub na wyższe uczelnie.
Przekazanie ewentualnych próśb dotyczących np. pomocy rodziców w Twoich działaniach z klasą (np. wycieczki, projekty związane z Twoim przedmiotem) oraz sposobów wspierania dziecka w domu.
Zebranie opinii i oczekiwań rodziców na temat Twoich lekcji, wymagań itp.
Poznanie rodziców, zorientowanie się w ich poglądach, potrzebach, możliwościach wsparcia, jakie mogą dać swojemu dziecku i Tobie.
Być może nie wszystkie te cele zechcesz zrealizować już na swoim pierwszym spotkaniu z zespołem rodziców, ale gorąco Cię namawiamy, abyś rozważył możliwość zajęcia się większością z nich, ponieważ korzyści z takiego działania płynące mogą zrekompensować trud przygotowania i przeprowadzenia spotkania.
Korzyści z organizacji spotkania z zespołem rodziców uczniów jednej klasy:
Uzyskanie wpływu na obraz Twojej osoby w oczach rodziców.
rodzice przychodzą na pierwsze spotkanie zwykle mając już o Tobie różne informacje pochodzące od własnego dziecka, Twoich byłych oraz aktualnych uczniów z innych klas oraz ich rodziców itp. Informacje te często są emocjonalne, dotyczyć mogą różnych obszarów Twoich działań, nie zawsze z ich treści byłbyś zadowolony, ale nie masz na to wpływu. Możesz natomiast sam przekazać informacje o sobie i swojej pracy, przedstawić swoją osobę tak, jak chciałbyś być widziany.
Poznanie rodziców: ich stosunku do Twojego przedmiotu, kompetencji w dziedzinie, której uczysz, orientacja w możliwościach wsparcia poszczególnych uczniów przez ich rodziców.
pamiętaj o tym, że rodzice Twoich uczniów już mają jakieś nastawienie do Twojego przedmiotu, wynikające z własnych doświadczeń szkolnych oraz wcześniejszych doświadczeń własnych dzieci. Wpływają oni, często nieświadomie, na ukształtowanie podobnego nastawienia u swoich dzieci. Jeśli zauważysz np. negatywne nastawienie do Twojego przedmiotu — masz szansę choć trochę wpłynąć na nie, ukazując w sposób interesujący to, co będziesz robił na lekcjach,
jeśli rodzice Twoich uczniów są fachowcami w przedmiocie, którego uczysz — doceń to i spróbuj wykorzystać w dalszej współpracy (…).
Od czego zależą osiągnięcia szkolne uczniów
Wiadomo że osiągnięcia szkolne uczniów w dużej części zależą od cech rodziny, m.in. od stopnia jej wykształcenia i postaw wobec zdobywania wiedzy. Orientacja w tej sprawie może Ci dopomóc w dostosowaniu wymagań do możliwości Twoich uczniów oraz zaplanowaniu działań wspomagających uzupełnienie deficytów, np. w przypadku rodzin nie posiadających bogatych bibliotek domowych konieczne będzie korzystanie z jak największej liczby źródeł na terenie szkoły.
Wyczerpujące i bezpośrednie przekazanie rodzicom Twoich wymagań wobec uczniów.
zgodnie z rozdz. 2. 4. Art. 1. Rozporządzenia MEN z dnia 21 marca 2001 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych - masz obowiązek „...na początku każdego roku szkolnego poinformować uczniów oraz ich rodziców o wymaganiach edukacyjnych wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania oraz o sposobach sprawdzania osiągnięć uczniów.” W 3. Rozporządzenia ustawodawca nakłada też na nauczycieli obowiązek poinformowania uczniów i rodziców o sformułowanych w szkole wymaganiach edukacyjnych. Ustawodawca nie formułuje co prawda wymogów dotyczących formy przekazania przez nauczycieli elementów szkolnego systemu oceniania, a więc nie jest konieczne przekazywanie bezpośrednie, ale taka forma komunikowania się umożliwia wyjaśnienie wszystkich wątpliwości, przekazanie argumentów stojących za wyborem określonych wymagań i sposobów oceniania.
Możliwość wspólnego wypracowania form współpracy rodziców z Tobą — przedstawieni propozycji i poznanie zasobów rodziców.
jeżeli oczekujesz współpracy ze strony rodziców, to ważne jest, abyś mógł do niej zachęcić, pokazać korzyści, jakie z niej płyną dla uczniów, odpowiedzieć na
zgłaszane wątpliwości
łatwiej znaleźć współpracowników, gdy mają wpływ na formy współpracy
zobowiązania, jakie rodzice poczynią publicznie nie tylko wobec Ciebie, ale i innych rodziców, będą silniej motywowały do wywiązania się
wspólne poszukiwanie możliwości realizacji Twoich zamierzeń może uaktywnić
i zainspirować tych z rodziców, którzy nigdy nie zgłosiliby się sami
• Poznanie i możliwość uwzględnienia opinii rodziców o Twoich działaniach.
masz możliwość uzyskania opinii rodziców o pierwszych Twoich lekcjach z ich dziećmi. Nie lekceważ ich, nawet gdy z częścią z nich się nie zgadzasz, warto, abyś zastanowił się, jak możesz uwzględnić pozostałe — pamiętaj, że uczniowie i ich rodzice to Twoi klienci, powinno Ci zależeć na ich zadowoleniu.
jeżeli rodziców już znasz z poprzedniego roku nauki i badałeś ich lub ich dzieci zdanie o Twoich lekcjach, możesz przedstawić wyniki poprzedniego sondażu i odnieść się do nich — co uwzględnisz, a czego nie i z jakiego powodu.
Uzyskanie informacji o stopniu zaangażowania poszczególnych uczniów w realizację zadań domowych — możliwość bardziej adekwatnego dostosowania wymagań do potencjału uczniów.
to jedna z niewielu okazji, gdy możesz zdobyć informacje, jak przebiega praca
Twoich uczniów w domu, jak wiele czasu zajmuje im odrobienie pracy domowej czy potrzebna jest im pomoc, czy i z jakich źródeł wiedzy korzystają. Są
one istotne, zwłaszcza gdy Twoi uczniowie przyszli właśnie z różnych szkół poprzedniego etapu nauczania, więc nie znasz wymagań, jakie były przed nimi stawiane.
Przygotowanie do pierwszego spotkania z rodzicami
Co chcesz rodzicom powiedzieć o sobie?
Oczywiste jest, że rodziców żywo interesuje Twoja osoba, chcą cię poznać możliwie najlepiej i najbardziej wszechstronnie. To Ty będziesz blisko ich dziecka, na Tobie będzie się ono wzorować, od Ciebie uczyć, Ty będziesz mu towarzyszyć w szkolnych sukcesach i porażkach, wreszcie — przez Ciebie będą oceniane jego osiągnięcia. Będziesz też mieć wpływ na kształtowanie jego osobowości. Jesteś więc dla rodziców ważną osobą. Jest zatem rzeczą zrozumiałą, że to, jaki jesteś, nie jest dla nich rzeczą obojętną. Naturalne jest więc, że niektórzy mogli już zasięgnąć języka” u innych rodziców. Pytali też pewnie własne dziecko o to, co o Tobie myśli. Może się zdarzyć, że dotrą do nich wiadomości nieprawdziwe — zmyślone lub przekłamane. Nie masz na to wpływu. Na zebraniu będą Cię bacznie obserwować.
Warto więc w czasie pierwszego spotkania z rodzicami powiedzieć kilka słów o sobie. Nie musisz oczywiście odkrywać się do końca — powiesz tylko tyle, na ile się zdecydujesz. Odsłonięcie kawałka prywatności jest szczególnie ważne wówczas, gdy pracujesz w wielkim mieście i tak naprawdę jesteś dla rodziców osobą całkowicie anonimową. Anonimowość wielu ludzi utożsamia z obcością.
Aby więc nie być kimś obcym, spróbuj powiedzieć coś o sobie, np.
czy masz dzieci, w jakim są wieku i co robią
co jest Twoim hobby poza pracą, jak lubisz spędzać czas wolny
jak dawno pracujesz w tej szkole i co robiłeś wcześniej
jak to się stało, że uczysz tego przedmiotu, kiedy się nim zainteresowałeś
jakie są Twoje kompetencje związane z nauczaniem i wychowaniem — wymień ukończone studia, kursy, otrzymane nagrody — pamiętaj, że aby inni cię cenili, Ty też musisz się cenić i przedstawiać jako fachowiec.
To są oczywiście przykładowe elementy Twojej autoprezentacji. Jaki efekt możesz uzyskać pokazując się od prywatnej strony? Korzyści możesz mieć kilka:
możesz „dotknąć” spraw szczególnie intrygujących rodziców, a informacja ucina plotki
modelujesz zachowania rodziców — obserwując Ciebie („on jest szczery, nie ma nic do ukrycia”) skłonni są do większej otwartości
zmniejszasz dystans, łatwiej zdobędziesz swoim postępowaniem sympatię rodziców; odkrywając się stajesz się bardziej ludzki”; pozwoli to rodzicom na łatwiejsze mówienie z Tobą o kłopotach swoich dzieci.
Możesz też zaprosić rodziców do zadawania pytań dotyczących Ciebie jako osoby i jako nauczyciela. Nawet jeśli będą trudne (co raczej nie zdarza się), możesz „wykpić” się żartem lub zdecydowanie, ale z uśmiechem odmówić odpowiedzi.
Co chcesz rodzicom powiedzieć o ich dzieciach? 2
Przygotowując program nauczania swojego przedmiotu i sposoby jego realizacji dla każdej z klas Ty sam powinieneś zebrać możliwie dużo informacji o klasie jako całości. Również rodzicom taka informacja jest potrzebna. Chodzi o to, byś miał obraz klasy jako grupy, choć ważne jest również, abyś każdemu z rodziców był w stanie powiedzieć coś o funkcjonowaniu jego dziecka na Twoich lekcjach.
Warto w opisie klasy uwzględnić uwagi dotyczące:
ogólnego (średniego) poziomu przygotowania uczniów do pracy w ramach Twojego przedmiotu, nadmieniając jednak, że są uczniowie od niego odstający w obie strony ,
stopnia zaangażowania uczniów w zadania realizowane na Twoich lekcjach,
zaobserwowanych przez Ciebie relacji między uczniami w klasie: czy współpracują, na ile są zintegrowani, czy słabsi mogą liczyć na pomoc kolegów,
zachowania uczniów na lekcjach,
motywacji dzieci, sposobów, w jaki najchętniej pracują,
itp
Ważną sprawą jest podkreślenie i zauważenie pozytywnych stron danego zespołu uczniów. Mówiąc o pozytywach masz szansę budować dobrą więź z rodzicami. Oczywiście rodzice są ogromnie zainteresowani informacjami o swoim dziecku: jak sobie radzi na Twoich lekcjach, czy dostrzegłeś jego mocne strony, czy ujawniły się kłopoty i jak na nie reagujesz, jak funkcjonuje w zespole klasowym, co wg Ciebie powinno robić, aby rozwijać swoje kompetencje związane z Twoim przedmiotem i, oczywiście, jak oceniasz jego osiągnięcia szkolne.
Ważne!
Pamiętaj, że dla każdego rodzica, bez względu na to, jaką postawę prezentuje wobec Ciebie, takie informacje są bardzo ważne, dotyczą przecież najbliższej im osoby, a więc budzą wiele emocji. Dlatego też nie udzielaj tego typu informacji publicznie, zadbaj o możliwość indywidualnego kontaktu z rodzicami dziecka.
Co chcesz powiedzieć rodzicom o swojej pracy z klasą?
Jeśli oczekujesz od rodziców pomocy i zrozumienia Twoich wymagań stawianych przed uczniami, warto, abyś poświęcił czas na ich szczegółowe przedstawienie. Może z tego wyniknąć wiele korzyści dla obu stron:
masz szansę na wyjaśnienie, dlaczego zależy Ci na tych wymaganiach, jaki jest cel Twoich działań
rodzice mając szansę ustosunkowania się do Twoich propozycji — przyjmą je łatwiej niż arbitralnie narzucone i z przekonaniem będą przypominali o nich swoim dzieciom
masz szansę na zaprezentowanie się jako kompetentny, doświadczony specjalista
możesz zebrać pierwsze opinie na temat Twoich metod pracy i ustosunkować się do nich
rodzice poczują się potraktowani podmiotowo, zmniejszy się ich poczucie zagrożenia, które często pojawia się w kontaktach ze szkołą, wzrośnie ich identyfikacja z placówką i chęć angażowania się w jej działania.
Rodzice nie są na ogól specjalistami od nauczania, ale jako osoby najważniejsze dla Twoich uczniów mają prawo wiedzieć, jak chcesz pracować z ich dziećmi i dlaczego. To oni jako członkowie społeczności lokalnej mają poprzez samorząd lokalny wpływ na funkcjonowanie oświaty. Szkoły, tak jak i inne instytucje budżetowe, mają odpowiadać na potrzeby środowiska lokalnego, choć z drugiej strony również je kształtować.
W demokratyzującej się razem z całym społeczeństwem szkole zmienia się też rola nauczyciela. Nie jest on już przedstawicielem władzy wobec petentów — rodziców i uczniów, ale profesjonalnym usługodawcą, dbającym o zaspokojenie potrzeb swoich klientów.
Twoje informacje dotyczące pracy z klasą powinny więc pomóc rodzicom zrozumieć, niezależnie od ich poziomu wykształcenia i znajomości tematu, jakie cele Ci przyświecają i w jaki sposób chcesz je osiągnąć.
Warto więc przedstawić rodzicom informacje dotyczące następujących tematów:
cele Twojej pracy z uczniami w bieżącym roku szkolnym / semestrze.
jeżeli właśnie rozpoczynasz kilkuletnią pracę z klasą, ważne jest przedstawienie Twoich celów nauczania przedmiotu, co jest w nim dla Ciebie najważniejsze i dlaczego, czego chciałbyś nauczyć uczniów
jeśli to kolejny rok pracy, odnieś się do lat poprzednich, powiedz, co będzie kontynuowane, a co nowe
powiedz, co chciałbyś aby osiągnęli Twoi uczniowie pod koniec roku szkolnego / semestru, jaki to ma związek z ich przyszłością (np. codzienna użyteczność, egzaminy, rynek pracy)
uprzedź o mogących wystąpić trudnościach w realizacji programu, ich przyczynach i środkach zaradczych, np. Twoje nieobecności z powodu studiów podyplomowych i planowane zastępstwa.
informacja o wybranym, zmodyfikowanym lub napisanym przez Ciebie programie nauczania, który wybrałeś dla tej klasy wraz z krótkim uzasadnieniem.
propozycja podręczników i innych pomocy dydaktycznych z uzasadnieniem wyboru; dobrze byłoby przynieść zestaw podręczników na lekcję i umożliwić wszystkim zapoznanie się z nimi.
miejsce Twojego przedmiotu w danym roku szkolnym w programie pracy szkoły.
informacja o korelacji z innymi przedmiotami, o realizowanych na Twoich lekcjach ścieżkach edukacyjnych, wspólnych z innymi nauczycielami działaniach, np. projektach międzyprzedmiotowych.
Twoje propozycje wobec uczniów tej klasy co do sposobu pracy na lekcji.
takie wyjaśnienia są szczególnie istotne, jeżeli wprowadzasz do tej pory nie stosowane przez Ciebie metody i rodzice mogą poczuć się zdezorientowani co do celu ich stosowania; np. relacje swoich dzieci o lekcjach prowadzonych metodami aktywizującymi mogą odebrać jako opis zabawy, mało poważnie spędzanego czasu. Pamiętaj, że rodzice mają inne szkolne doświadczenia.
nie zapomnij o informacji dotyczącej ewentualnych materiałów i pomocy, które chcesz, aby przynieśli uczniowie
Twoje oczekiwania wobec uczniów co do zakresu samodzielnej pracy w domu.
jak wiele zamierzasz zadawać pracy do zrobienia w domu i jaki będzie miała charakter, jakie pomoce mogą być dziecku przydatne i skąd je wziąć, jeśli w domu ich nie ma; jak dziecko ma zachować się w sytuacji, gdy nie ma zrobionej pracy domowej z przyczyn losowych, a jak, gdy była za trudna i nie poradziło sobie.
przyjęty przez Ciebie przedmiotowy system oceniania.
jak już wiesz, jego przedstawienie należy do Twoich obowiązków; unikniesz wielu nieporozumień, jeżeli będzie jasny, klarowny i zaakceptowany przez uczniów i ich rodziców
ważne jest podanie sposobów oceniania, form aktywności uczniów, które będą oceniane, kryteriów przyznawania ocen lub punktów, sposobu wystawiania ocen semestralnych i rocznych, informacji o możliwości i warunkach poprawiania ocen, częstotliwości sprawdzania wiedzy w różny sposób, np. pisemnych sprawdzianów, ew. możliwościach i warunkach zgłaszania nieprzygotowania itp.
informacje o możliwościach poszerzania wiedzy przez dzieci szczególnie zainteresowane Twoim przedmiotem, formach indywidualizacji pracy z uczniami zdolnymi i tymi z trudnościami w nauce.
informacje o sposobie, w jaki dzieci nieobecne lub nieprzygotowane mogą nadrabiać braki i realizować program w całości.
propozycja różnych form współpracy rodziców z Tobą np. wycieczki do zakładów pracy, współpraca instytucji, lekcje otwarte, udział rodziców jako widzów w prezentacjach efektów projektu edukacyjnego, zaproszenie rodziców jako fachowców w pokrewnych Twojemu przedmiotowi zawodach lub przedstawienie ich doświadczeń.
Ważne!
Pełna, w kompetentny sposób podana informacja sprawia, że rodzice czują się poważnie potraktowani, a więc jest duża szansa, że poważnie traktować będą Ciebie i szkołę.
Przykład 1
Uczysz przyrody. W ramach przyszkolnego ogródka chciałabyś stworzyć kilkumiesięczny program obserwacji wzrastania pewnego typu roślin w różnych warunkach glebowych, nasłonecznienia itp. Chcesz też nauczyć dzieci odpowiedzialności i systematyczności. Możesz podjąć takie wyzwanie sam, pracując z uczniami metodą projektu. Jednak zaangażowanie w to działanie chętnych rodziców sprawi, że zadanie stanie się dla dzieci bardziej atrakcyjne, wykonalne, pojawi się wspólne działania służące zarówno rodzicom, jak i dzieciom. Rodzice docenią też Twój codzienny trud. Do realizacji tego typu przedsięwzięć warto zapraszać rodziców już na pierwszym zebraniu. Dając im wizję wychowawczej roli współuczestnictwa w realizacji programu Twojego przedmiotu pozyskasz w nich sojuszników. Przedstawiając rodzicom wizję realizacji swojego przedmiotu powinieneś zaprezentować się nie tylko jako dydaktyk, ale i wychowawca. Są to role nierozłączne i rodzice oczekują, byś funkcjonował dobrze w obu. Zależy im, byś przekazał dzieciom możliwie szeroką wiedzę, robił to ciekawie, motywował do własnej aktywności. Jest też dla nich bardzo ważne to, byś ucząc przekazywał wartości, normy, reguły życia społecznego.
Przykład 2
Zamierzasz w pierwszej klasie gimnazjalnej zająć się w tym roku sprawą wdrażania w klasie normy: „systematyczne uczenie się jest cenne”. Chcesz wdrażać uczniów do przejmowania odpowiedzialności za swoją naukę. Obok pokazania różnorodnych technik uczenia się chcesz, aby sami planowali osiąganie wyznaczonych przez siebie celów i monitorowali realizację tego zadania. Zależy Ci na przekonaniu rodziców do stopniowego zmniejszania kontroli nad pracą własną ich dzieci. Po przedstawieniu swojego pomysłu proponujesz ustosunkowanie się rodziców do tej idei i zaproponowanych form jej wdrażania.
Przykład 3
Obejmujesz pierwszą klasę szkoły podstawowej. Widzisz, że dzieciom sprawia trudność reagowanie na polecenia kierowane do klasy jako całości. Kiedy mówisz „proszę wyjąć kredki”, wiele dzieci nie rozumie, że to także ich dotyczy. Przedstawiasz ten problem rodzicom wyjaśniając, że będziesz się tym zajmować tak, by każde dziecko zaczęło o sobie myśleć jako o jednym z zespołu. Twoim najbliższym zadaniem będzie praca z grupą w taki sposób, aby dzieci identyfikowały zadania adresowane do zespołu klasowego jako swoje zadania.
Przykład 4
Wchodzisz w etap nauczania blokowego. Spostrzegasz, że dzieci mają kłopot we współpracy przy wykonywaniu zadań zespołowych. Prowadząc lekcje będziesz tak konstruował zadania, by występowała możliwie często współpraca między dziećmi. Przedstawienie wobec rodziców tego typu zamierzeń pozwoli im rozumieć (a więc prawdopodobnie zaakceptować) to, co dzieciom proponujesz. Nie będą Cię w domu oceniać ani niepokoić się z powodu dziwnych” — zdaniem ich dzieci — lekcji. Przedstawiając rodzicom swoje zamierzenia musisz brać pod uwagę fakt, że rozpoczynasz z nimi dialog, a więc że mogą pojawić się pytania lub zastrzeżenia do przedstawionych informacji. Warto więc, abyś przed spotkaniem wiedział, do których zasad jesteś bardzo przekonany dlaczego, a które są propozycjami i gotów jesteś uznać spotkanie z rodzicami za okazję do konsultacji. Jeżeli widzisz takie zagadnienia, dobrze byłoby znać również opinie uczniów na ich temat i móc przedstawić je rodzicom. Być może część rozwiązań możesz wprowadzić na jeden semestr i poinformować rodziców, że po tym czasie poddasz je ewaluacji, której częścią będzie zebranie opinii uczniów i rodziców.
Ważne!
Pamiętaj, że, choć przyjmowanie krytycznych informacji zwrotnych jest trudne, nie jest niczym złym przyznać się do błędu i wprowadzić zmiany. Wręcz przeciwnie — budujesz w ten sposób swój autorytet jako osoby nieustająco uczącej się, rozwijającej, słuchającej innych, dbającej o dobro uczniów.
Oczywiście jeśli błędy i zmiany będą następowały zbyt często, autorytet również ucierpi, pokażesz się jako osoba chwiejna, bez trwałych przekonań, niekompetentna.
4.4. Jakie informacje chcesz zebrać od rodziców?
Dobrze jest zastanowić się przed spotkaniem, jak wykorzystać tę rzadką dla nauczyciela przedmiotu sytuację potkania grupy rodziców.
Jeżeli zależy Ci na zebraniu opinii na temat Twoich propozycji, warto zapewnić rodzicom możliwość wypowiedzenia się w sposób nieskrępowany tzn. anonimowo. Część z nich może mieć trudność z udzieleniem takich informacji na forum lub bezpośrednio Tobie. W celu zebrania opinii możesz się więc posłużyć przygotowanym wcześniej prostym kwestionariuszem. Może on zawierać kilka pytań otwartych — dadzą one możliwość wpisania własnych opinii — lub pytania zamknięte, np. ze skalą umożliwiającą zaznaczenie opinii.
Przykład ankiety z pytaniami otwartymi:
Narzędzie:
Szanowni Państwo, proszę o udzielenie odpowiedzi na podane niżej pytania. Zebrane w ten sposób informacje posłużą mi do podniesienia jakości swojej pracy tak, aby jak najlepiej odpowiada Państwa oczekiwaniom i potrzebom uczniów. Proszę nie podpisywać kartki - ankieta jest anonimowa.
Co sądzi Pan/i o wybranym przeze mnie programie nauczania?
Co sądzi Pan/i o zaproponowanych przeze mnie podręcznikach?
Co sądzi Pan/i o zaplanowanych przeze mnie metodach pracy z klasą?
Profesjonalne umiejętności nauczyciela Współpraca
Co sądzi Pan/i o przedstawionych zasadach oceniania?
Co Pana/Pani zdaniem mogłabym zrobić, by Pana/Pani dziecko ucząc się mojego przedmiotu czuło się dobrze?
Dziękuję za wypełnienie ankiety
Nauczyciel chemii —
(Twoje imię i nazwisko)
Zadając rodzicom takie jak wyżej lub podobne pytania dajesz im do zrozumienia, że interesują Cię ich opinie i postawy. To z kolei daje rodzicom poczucie ważności i bezpieczeństwa. Nabierają przekonania, że oddają w opiekę swoje dziecko osobie, która jest im życzliwa.
Jeżeli zdecydujesz się na przedstawienie swoich zamierzeń w związku z nauczanym przedmiotem, istnieje duża szansa zwiększenia gotowości rodziców do współpracy. Warto więc przygotować propozycje mile przez Ciebie widzianych działań rodziców, np.
współpraca rodziców — fachowców w przygotowaniu niektórych lekcji, np. doświadczeń fizycznych lub chemicznych, ciekawych prezentacji, spotkań z „fachowcem”
obecność rodziców w roli publiczności na lekcji, na której uczniowie będą prezentowali wyniki prac grupowych, powstałych w wyniku projektu
współpraca z instytucją, w której pracują, a której profil związany jest z Twoim przedmiotem (wycieczka, pożyczenie sprzętu)
pomoc w zorganizowaniu wycieczki związanej z przedmiotem
wypożyczenie ciekawych rekwizytów na rzecz szkolnej wystawy lub przedstawienia
fachowy udział w naprawie pomocy dydaktycznych itp.
Zbieranie deklaracji współpracy dobrze jest przeprowadzić na osobnych kartkach, tym razem już nie anonimowych. Z drugiej strony nie mogą one mieć formy wiążących deklaracji ale raczej wstępnej oferty współpracy. Nie możesz przecież egzekwować jej w żaden sposób, ale raczej motywować zachęcać, doceniając dobre chęci i ukazując
korzyści dla całej klasy
Taka deklaracja mogłaby wyglądać np. w ten sposób:
Narzędzie:
Imię i nazwisko rodzica lub opiekuna
Proszę o zaznaczenie (stawiając krzyżyk w kwadracie przy odpowiedniej odpowiedzi), jakie formy współpracy ze mną i w jakim stopniu są dla Pana/i możliwe. Zebrane w ten sposób informacje pomogą mi zaplanować pracę z Państwa dziećmi. Nawet jednorazowe wsparcie Państwa w moich działaniach pozwoli na uatrakcyjnienie zajęć i zwiększy motywację uczniów.
Chciałbym współpracować w przygotowaniu niektórych lekcji
Chciałbym być obecny/a w roli publiczności na lekcji, na której uczniowie będą prezentować wyniki swojej długotrwałej pracy
Pomogę w nawiązaniu współpracy instytucji, w której pracuję, ze szkołą
Wypożyczę ciekawe pomoce dydaktyczne ze zbiorów domowych lub rekwizyty na rzecz szkolnej wystawy lub przedstawienia
Jeśli tak, to jakie?
Mogę wziąć udział w naprawie pomocy dydaktycznych, np.
Zgłaszam chęć innego rodzaju współ pracy np.
Dziękuję za wypełnienie ankiety.
Nauczyciel
(Twoje imię i nazwisko)
4.5. W jaki sposób chcesz kontaktować się z rodzicami?
Warto uzgodnić zasady kontaktowania się rodziców z Tobą i dość precyzyjnie to określić. Istnieje wiele sytuacji, w których rodzice odczuwają potrzebę skontaktowania się z Tobą w okresie między wyznaczonymi terminami zebrań i dni otwartych.
Najczęściej sytuacje te związane są z mniejszymi lub większymi kłopotami dziecka w związku z Twoim przedmiotem, ale mogą też dotyczyć wymagań stawianych uczniowi, Twoich z nim relacji lub sposobu ocenienia konkretnej pracy.
Pamiętaj, że budzą one wiele emocji i w wielu sytuacjach rodzicom zależy na szybkim skontaktowaniu się z Tobą.
Poza zupełnie awaryjnymi sytuacjami nie jest dobrze, gdy takie kontakty odbywają się podczas przerwy między Twoimi lekcjami. 10 lub 15 minut to nie jest czas pozwalający obu stronom na spokojne i poważne zajęcie się przyczyną spotkania. Ty spieszysz się na lekcję, niecierpliwisz z powodu zabrania czasu niezbędnego na załatwienie swoich spraw i chwilę odpoczynku, rodzic czuje się niesłuchany dość uważnie i w końcu nieszanowany. Jeszcze trudniej jest, gdy taka rozmowa toczy się w pokoju nauczycielskim lub sekretariacie przez telefon — do wyżej podanych barier dochodzi brak bezpośredniego kontaktu. Oprócz czasu na rozmowę ważne jest miejsce, gdzie się ona odbywa — szkolny korytarz jest wyjątkowo niekomfortowym miejscem. Z tych powodów warto wyznaczyć stały moment w tygodniu (np. godzinę) oraz stałe miejsce, gdzie można Cię spotkać. Warto zadbać, aby było to miejsce zapewniające spokój i osobisty kontakt. W takich warunkach jest dużo większa szansa na opanowanie zmęczenia lub emocji, uważne słuchanie i konstruktywne poszukiwanie rozwiązania kłopotu.
Niektórzy nauczyciele, choć dotyczy to głównie wychowawców, decydują się na podanie rodzicom numeru swojego telefonu domowego. Nie jest to jednak regułą ani wymogiem. Nie musisz tego robić, choć w pewnych sytuacjach może to ułatwić Ci życie. Narażasz się jednak na rozmowy w nieodpowiednim czasie i z błahych powodów. Twoja rodzina nie musi być z tego zadowolona!
Jeżeli widzisz potrzebę podania takiego kontaktowego numeru i jesteś właścicielem telefonu komórkowego, możesz podać jego numer. Na ogół z powodu kosztu połączenia rodzice go nie nadużywają, a zawsze możesz go wyłączyć.
Warto jednak wyraźnie określić sytuacje, w których upoważniasz rodziców do niepokojenia Cię oraz wymienić te, które powinny być Twoim zdaniem załatwiane na terenie szkoły. Możesz więc np. zastrzec, że wszelkie zwalnianie dzieci czy usprawiedliwianie nieobecności załatwiać będziesz jedynie na terenie szkoły.
5 Zadbaj o emocje towarzyszące rodzicom podczas pierwszego spotkania z Tobą.
Emocje rodziców biorących udział w pierwszym z Tobą spotkaniu mogą być różne. Uświadomienie sobie tego i próba zadbania o nie mogą przynieść ogromne korzyści w przyszłości.
Ciekawość — zaspokoić ją można poprzez podanie możliwie szerokiej informacji zarówno o szkole, klasie, jak i programie, zamierzeniach edukacyjnych i wychowawczych itd. Wspominaliśmy już o tym, że warto też zdecydować się na kilka słów O sobie.
Niepokój — szczególnie (choć nie tylko) dotyczyć będzie rodziców dzieci mających jakieś problemy natury edukacyjnej lub wychowawczej. Często niepokój odczuwają rodzice, którzy sami jako dzieci mieli problemy z danym przedmiotem.
Generalnie sytuacje nowe budzą niepokój i lęk. Często ludzie preferują niedobre, ale znane rozwiązanie, choć mają lepsze, ale takie, którego skutków nie da się do końca przewidzieć. Rozwianie niepokojów rodziców może być trudne, ponieważ źródła lęku są zróżnicowane. Lęk nie jest uczuciem konstruktywnym, nie motywuje do pracy, wysiłku, ale odstrasza, zniechęca. Nie warto więc straszyć (np. nową maturą czy sprawdzianami kompetencji po VI klasie), bo rodzice i tak są już wystarczająco wystraszeni.
Wskazane jest przekazywanie rzeczowych informacji i pokazywanie działań prowadzących do osiągnięcia celu. Sytuacje trudne, jakimi są między innymi wszelkiego typu egzaminy, powinny być spostrzegane jako przewidywalne i możliwe do rozwiązania przy
spełnieniu pewnych wymagań. Powstający wówczas stres ma większą szansę osiągnąć poziom mobilizujący, a nie destrukcyjny.
Niepokój rodziców mających za sobą złe doświadczenia szkolne w roli ucznia potęguje je odtwarzanie sytuacji znanej im z własnej szkoły: siedzą w ławkach ustawionych w rzędy, przed nimi, za biurkiem, stoi z dziennikiem lekcyjnym w ręku nauczyciel i mówi przykre rzeczy (tym razem nie o nich, ale o ich dzieciach), nie można schować się za plecami kolegi siedzącego w poprzedniej ławce.
Takie przeżycie może skutecznie odstraszyć od udziału w zebraniach. Stąd ważne jest takie ustawienie stołów, aby nie powielały tradycyjnego szkolnego układu. Najlepszym ustawieniem jest czworobok lub podkowa — wszyscy się widzą, mogą ze sobą rozmawiać, nie ma miejsc uprzywilejowanych i „oślich ławek”.
Niechęć — zdarzyć się może, że z jakichś powodów spotykasz się z niechęcią rodziców uczniów, z którymi rozpoczynasz pracę. Jest to sytuacja raczej rzadka, ale może się zdarzyć. Być może odszedł nauczyciel, który cieszył się sympatią dzieci i ich rodziców. Przychodzisz na jego miejsce i masz kłopot, bo jesteś z góry odrzucany. Może krążą po szkole lub osiedlu jakieś plotki czy niedomówienia związane z Twoją osobą (o których wiesz, lub nie), które budują mur niechęci? Są to sytuacje rzeczywiście trudne. Czy jednak jesteś na pozycji przegranego? Czy nic nie da się zrobić? Warto spróbować zakładając, że może się to nie udać od razu, że działanie Twoje wymagać będzie czasu i cierpliwości. Co zrobić w takiej sytuacji?
Nie udawać, że nic się nie dzieje. Sytuacje niechęci grupy warto otwierać, wyjaśniać wprost, przedstawiając swoje stanowisko, ale też słuchając oponentów. Jeśli nie zrobisz tego odpowiednio wcześnie, pojawić się może konflikt pełzający, narastanie wzajemnych uprzedzeń i niechęci, które coraz trudniej rozwiać.
Powiedzieć, co dla Ciebie znaczy ta sytuacja. Nie udawać, że jest Ci wszystko jedno, co sądzą na określony temat inni. Twój autorytet nie dozna uszczerbku, gdy otwarcie powiesz, że jest ci przykro z jakiegoś powodu, czujesz się zażenowany, zmartwiony itp. Warto być szczerym w wyrażeniu swoich emocji, gdyż zwykle prawdziwe uczucie, jakie rodzi się w Tobie, jest dobrze odczytywane przez rozmówców. Nie warto więc zaprzeczać, że coś nas porusza — swoim ciałem pokazujemy, co czujemy i słowne zaprzeczenia nic nie zmienią. Budzić mogą u słuchaczy irytację, złość, niechęć.
Czasami warto spytać zebranych, czego od Ciebie oczekują. Być może będzie to pytanie pokazujące, że tak naprawdę nie jest potrzebna żadna zmiana z Twojej strony, a niechęć ma podłoże irracjonalne, jest dla Ciebie krzywdząca.
Ważne!
Pamiętaj! Rodzice nie mają żadnego interesu w tym, by Ci dokuczyć, być z Tobą w konflikcie, pomniejszać Twoje kompetencje. Odwrotnie — ich rzeczywisty interes polega na tym, by budować z Tobą konstruktywne relacje. Gdyby powstał między wami konflikt, ich interesem, podobnie jak Twoim, jest jego możliwie szybkie i dobre rozwiązanie.
6 Jak zawiadomić rodziców o mającym się odbyć spotkaniu?
Wartą upowszechnienia formą zawiadamiania rodziców o zebraniu jest wystosowanie zaproszenia. Ważne jest, by informację tę przekazać z odpowiednim wyprzedzeniem, określić temat zebrania, przewidziany czas trwania. Mając specjalne oczekiwania można o nich w zaproszeniu wspomnieć. Rodzice nie są przyzwyczajeni do tego, by nauczyciele poszczególnych przedmiotów prezentowali się na pierwszych zebraniach klasowych. Tym bardziej więc należy zadbać o formułę zaproszenia.
Z kontaktów ze szkolą znane są rodzicom stereotypowe sformułowania typu „obecność obowiązkowa”, choć naprawdę to nic nie znaczy. Nie mamy przecież żadnych sankcji wobec nieobecnych. Sformułowanie „liczę na Państwa obecność” daje większą szansę zjednania sobie grupy osób niezdecydowanych. Wszelakie kategoryczne sformułowania budzą opór nawet tych rodziców, którzy są gotowi na podjęcie współpracy. Może się zdarzyć, że zawiadomienie o zebraniu w formie zaproszenia wzbudzi zdziwienie. Nigdy dotychczas taka forma nie była stosowana, więc co to znaczy? Warto spokojnie przeczekać takie emocje, przyzwyczajając rodziców do nowej formy komunikowania się z nimi.
Przykład —--—
ZAPROSZENIE
Serdecznie zapraszam Rodziców uczniów klasy IV b na spotkanie dotyczące lekcji przyrody w nowym roku szkolnym.
Podczas spotkania przedstawię cele mojej pracy w bieżącym roku, przekażę informacje dotyczące wybranych podręczników i planowanych metod pracy. Poznają też Państwo system oceniania osiągnięć uczniów i proponowane sposoby ich sprawdzania. Mam też nadzieję na wspólne wypracowanie form naszej współpracy.
Spotkanie odbędzie się w dniu 12 września (środa) w sali 105 (I p.)
w godz. 17.00-18.00. Liczę na Państwa obecność i aktywny udział.
Do zobaczenia
Ewa Kowalska — nauczyciel przyrody
7 O czym warto pamiętać podczas pierwszego spotkania — sprawy istotne, choć nie zawsze doceniane
7.1 Pierwsze wrażenie
Profesor Albert Mehrabian (za R Thompson: „Sposoby komunikacji interpersonalnej”) wyróżnił trzy główne czynniki w procesie komunikacji. Ich znaczenie dla odbiorcy, określone w procentach, jest następujące:
to, co mówimy 7%
to, jak mówimy 38%
mowa ciała 55%.
Przyglądając się powyższym liczbom musimy zdać sobie sprawę z tego, że 93% przekaz odbywa się bez użycia słów. Oznacza to, że również nauczyciele pragnący przekazać różnego rodzaju treści muszą zwracać baczną uwagę na język swego ciała. Słuchając zaś — mieć świadomość sygnałów przekazywanych przez innych. Pamiętać trzeba przy tym o jednym — nie wolno dokonywać głębokiej analizy znaczenia pojedynczych gestów.
Badania dotyczące tego, jak ludzie spostrzegają się wzajemnie dowodzą, że szczególnie ważną rolę odgrywa to, jak zostaniemy odebrani w ciągu pierwszych 10 sekund.
W tym krótkim czasie w świadomości odbiorców pojawia się pewne wyobrażenie o tym, jacy jesteśmy, jakie mamy cechy osobowości, czym się wyróżniamy (równy gość, człowiek godny zaufania, stateczna i spokojna kobieta, niepoważny facet, krętacz, nie zna się na niczym, tylko udaje, wyniosły głupiec i inne). Pierwsze wrażenie okazuje się być bardzo trwałe i oporne na zmiany. Nowe informacje są odczytywane głównie jako potwierdzające to, co sobie wyobraziliśmy na temat człowieka podczas pierwszego kontaktu. Informacje sprzeczne z tym wyobrażeniem są zwykle ignorowane. Jeśli więc zrobimy na kimś dobre wrażenie — musimy się dość dobrze „napracować”, by ta osoba zmieniła o nas zdanie. I odwrotnie —jeśli w pierwszym kontakcie odebrani zostaniemy negatywnie, wiele razy musimy powtórzyć zachowanie dobrze o nas świadczące, by to złe wrażenie zostało zamazane”.
Generalnie rzecz biorąc w wielu sytuacjach takie stereotypowe i powierzchowne spostrzeganie drugiego człowieka ma sens. Nie powierzymy swoich oszczędności bankowcowi ubranemu w przenicowane paletko w banku mieszczącym się w jednym brudnawym pokoju domu w podejrzanej dzielnicy. Nie zaopiekujemy się z poświęceniem człowiekiem śpiącym na ławce na stacji kolejowej, od którego już z dużej odległości wyczuwa się zapach alkoholu. Wybieramy bankowca sprawiającego wrażenie człowieka zaufanego, jak też zainteresujemy się samotnym płaczącym dzieckiem w każdej sytuacji. Nasze doświadczenie dobrze nam podpowiada.
Niemniej rola pierwszego wrażenia ma i odwrotną stronę. Może wprowadzać w błąd, tzn. możemy pomylić się w ocenie człowieka, biorąc pod uwagę jego wygląd. Znając zasady, które kierują tym, jak jesteśmy spostrzegani, możemy pokusić się o świadome budowanie własnego wizerunku. Z większym lub mniejszym powodzeniem czynią to politycy, aktorzy i ludzie zaufania publicznego. Nauczyciele — to jedni z nich. Jeśli więc pragniesz zrobić dobre wrażenie w czasie pierwszego spotkania z rodzicami, zadbaj o kilka najważniejszych w tej kwestii spraw:
Ważne!
Ubierz się adekwatnie do sytuacji, co znaczy: skromnie i elegancko. Traktuj rodziców tak, jakby byli osobami oceniającymi Cię, czy nadajesz się do pracy!
Nawiązuj ze słuchaczami kontakt wzrokowy.
Przyjmij naturalną i wyprostowaną postawę ciała.
Wykorzystuj naturalne gesty, eliminując niepotrzebne i nerwowe. Jeśli masz z tym kłopot, poproś najbardziej zaufane osoby, by pomogły Ci odkryć, jak naprawdę posługujesz się gestami, czy nie wykonujesz pewnych ruchów w nadmiarze.
Nie odgradzaj się od rodziców barierami typu stół, biurko. Oczekując otwartości rodziców pilnie uważaj na to, co robisz, czy przypadkiem nie utrudniasz procesu komunikacji.
Zaaranżuj odpowiednio przestrzeń klasy, rezygnując z ławek ustawionych jedna za drugą. Masz do wyboru kilka wariantów: okrąg, półokrąg, czworobok.
Postaraj się, by ton twego głosu był możliwie spokojny i ciepły. Jeśli mówisz za szybko — pamiętaj, że emocje mogą to jeszcze pogłębić.
Zajmij miejsce w kręg jako jeden z uczestników tego spotkania.
Nie przyjmuj tonu pouczającego czy pełnego pretensji. Nikt nie lubi być pouczanym czy strofowanym! To robi zdecydowanie złe wrażenie.
7.2 Drobne rzeczy, które jednak mają znaczenie
Traktuj rodziców tak, jakby byli Twoimi gośćmi, nigdy tak, jakby byli podwładnymi. Szczególnie ważne jest to podczas pierwszego zebrania. Pamiętaj np. o przywitaniu, przedstawianiu się rodzicom (nawet jeśli nie znają Cię tylko pojedyncze osoby). Zadbaj o miejsce na złożenie palt. Dobrze byłoby, gdybyś mógł zaproponować herbatę.
Staraj się szczegółowe i ulotne informacje przekazywać na piśmie.
Wypisz na tablicy porządek zebrania lub wyraźnie przedstaw go na początku spotkania. Określ przewidywany czas zebrania.
Podsumuj zebranie formułując wnioski, by utwierdzić rodziców w przekonaniu, że nie był to stracony czas.
Pamiętaj o zasadzie, że o sprawach przyjemnych, choć czasem oczywistych też należy mówić. Mogą to być np. Twoje wrażenia z pierwszych kontaktów z dziećmi.
7.3 Co zrobić, gdy się bardzo zdenerwujesz?
Może się zdarzyć, że mimo dobrego przygotowania, zapisania sobie na kartce wszystkich ważnych spraw, emocję wezmą górę. Trudno. Powiedz sobie wówczas, że to tylko świadczy o tym, że jesteś człowiekiem, a w dodatku wrażliwym.
W takiej sytuacji:
Powiedz otwarcie, że się denerwujesz i peszy cię konieczność konfrontowania się z rodzicami.
Zauważ, że ludzie widząc zakłopotanie stają się życzliwi i chcą pomóc.
Weź kilka głębokich oddechów.
Skup wzrok na osobie, którą znasz lub która wydaje Ci się w tym gronie najbardziej życzliwa.
8 Zakończenie
Zmieniająca się szkoła to również zmieniająca się rola rodziców w jej funkcjonowaniu. Kto wie, czy nie jest to najistotniejszy element w przekształceniach realiów edukacyjnych w Polsce! Zarówno nauczyciele, jak i rodzice muszą się do tego przygotowywać, dojrzewać; Przedstawione wyżej propozycje wychodzą naprzeciw czekającym nas zmianom.
Jeśli zapoznając się z tekstem poczułeś, że „Być może byłoby to ciekawe, ale ja na to nie mam czasu”, „Mnie to nie jest potrzebne” czy też „Mnie się to nie uda” — odpowiedz sobie na pytanie, czy czujesz gotowość do wprowadzania zmian. Uaktywnienie rodziców, włączenie w działalność szkoły niesie bowiem za sobą szereg konsekwencji: będą oni formułować oczekiwania czy nawet żądania, wtrącać się w to, co dotychczas było domeną nauczyciela i dyrektora szkoły. Może się okazać, że tak naprawdę nie zale2ży nam zatem na tworzeniu warunków do partnerskiej współpracy.
Naszą ideą jest lansowanie szkoły, w której rodzice będą brali współodpowiedzialność
za proces edukacji i wychowania. Jeśli bliska Ci jest taka idea — skorzystaj z naszych
propozycji, jak zorganizować pierwsze spotkanie z rodzicami Twoich uczniów.
Na podst. artykułu T. Garstki Kłopotliwy rodzic w pracy nauczyciela, w: Poradnik wychowawcy, RAABE, 2002
Kłopotliwy rodzic w pracy nauczyciela
Rodzice są różni. Kontakty z jednymi możesz lubić, a z innymi nie. Po spotkaniach z niektórymi rodzicami możesz czuć satysfakcję, mieć poczucie, że znalazłeś z nimi wspólny język. Inni rodzice z kolei mogą budzić w Tobie uczucia, które nie do końca potrafisz zrozumieć: irytację, złość, niepokój, bezradność, lęk, poczucie winy. Powodują to ich powtarzające się typowe zachowania i stałe wzorce wchodzenia w kontakt (np. pełen pretensji, podejrzliwy, agresywny, cierpiętniczy itp.). Możesz zaobserwować u siebie tendencję do unikania kontaktów z takimi rodzicami lub do impulsywnych, nie do końca przemyślanych reakcji wobec nich.
W tej części zajmiemy się kilkoma typowymi sposobami zachowania się trudnych rodziców” oraz sposobami, w jaki można sobie z nimi radzić, tak by z jednej strony nie zrywać z nimi kontaktu, a z drugiej strony — czuć się na spotkaniach z nimi mniej pochłoniętym przez zakłócające nieprzyjemne emocje.
Warto pamiętać, że poniższa typologia ma stanowić jedynie ‚„mapę”, która będzie Ci podpowiadać, jak zmierzać do celu, jakim jest polepszanie kontaktów między wychowawcą a rodzicami. Mapa ta nie będzie jednak uwzględnić całej złożoności, kontaktu między dwojgiem ludzi. Zachęcam więc przede wszystkim do otwartości i rezygnacji z szybkiego „szufladkowania” rodziców. Chodzi nie tyle o to, żeby rozpoznać kogoś jako „trudnego rodzica”, ale raczej by poradzić sobie z własnymi trudnościami w kontakcie z tym rodzicem.
Opis typowych trudnych zachowań rodziców będzie miał następujący schemat:
przykład
krótka charakterystyka zachowania rodzica
opis uczuć, jakie najczęściej wzbudza ten typ zachowania w nauczycielu
psychologiczne pułapki w kontakcie z danym typem rodzica
środki zaradcze (wskazówki jak postępować)
Rodzic awanturniczy
Przykład:
Ojciec 15-letniego Mateusza został wezwany do szkoły. Wpada do budynku szkolnego jak burza. Wkracza na lekcję i żąda natychmiastowego spotkania z nauczycielką. Ta odmawia, mówiąc, że przerwa będzie za 15 minut. Ojciec Mateusza wścieka się, mówi, że skoro specjalnie przyjeżdża do szkoły, odrywając się od interesów, to nie będzie czekał.
— A w ogóle, to kim pani jest, żeby mnie wzywać na dywanik — krzyczy. — Jak pani nie potrafi poradzić sobie z młodzieżą, to niech pani poszuka sobie innego zawodu! Syn też nie musi się tu uczyć. Życie go lepiej nauczy, jak sobie wybierać nauczycieli w życiu. Sami najgorsi trafiają do szkól. A niech się dowiem, że pani robi Mateuszowi trudności, to inaczej porozmawiamy!
Nauczycielka stoi jak zamurowana, a gdy ojciec Mateusza odchodzi przerywa lekcję i wybiega z klasy.
Zastanów się i zapisz swoje refleksje:
Co mogła przeżywać nauczycielka?
Czy spotykasz rodziców, którzy zachowują się podobnie impulsywnie i agresywnie? \
Jak się wtedy czujesz? Co masz ochotę zrobić?
Jak byś sobie próbował radzić w takiej sytuacji?
Charakterystyka:
Niektórzy ludzie mają kłopoty ze znoszeniem frustracji. Osoba taka na każde, nawet najmniejsze wymaganie czy niewygodę reaguje wybuchem wściekłości. W ataku furii wobec nauczyciela odreagowuje nieprzyjemne uczucia związane z frustracjami, a także próbuje wywrzeć presję na nauczyciela, by usunął on źródła dyskomfortu i postąpił wedle widzimisię rodzica. Oczekiwanie to jest mało realistyczne, ale rodzic awanturniczy — zwłaszcza w chwili agresywnego pobudzenia, niezbyt liczy się z rzeczywistością. Rzeczywistość widzi „czarno-biało”: coś jest tylko dobre lub tylko złe (np. ich dziecko jest dobre, a wszystkiemu winna jest beznadziejna szkoła; w domu sytuacja może być postrzegana odwrotnie). Ze względu na swoją gwałtowność i nieliczenie się z rzeczywistością, jego zachowanie przypomina atak złości małego dziecka — jednak skutki mogą być dużo poważniejsze. Jest jeszcze jedno podobieństwo do zachowań dziecięcych — nieliczenie się z umowami i zasadami. Małe dzieci jeszcze ich nie znają, natomiast awanturniczy rodzic zna je i lekceważy. Chce wprowadzać swoje reguły, żeby inni „tańczyli tak, jak im zagra”. Gdy nie znajduje posłuchu może grozić i straszyć.
Jak możesz się czuć:
Rodzic awanturniczy nie jest lubiany. Jego agresywne zachowania często budzą prawdziwy strach. Później przychodzi czas na złość i poczucie upokorzenia.
Pułapki psychologiczne:
Najczęstsze pułapki psychologiczne, w jakie wpadają nauczyciele w kontakcie z awanturniczymi rodzicami, to pułapka lęku i pułapka złości. Pierwsza polega na kierowaniu się lękiem: uleganie rodzicowi, tłumaczenie się przed nim, próby brania winy na siebie. Zachowania te zazwyczaj eskalują agresję. Druga pułapka, to uleganie własnej złości i konfrontacja z rodzicem. Prowadzi ona zazwyczaj do otwartej kłótni.
Jak sobie radzić:
Narzuć jasne reguły rozmowy: „Nie będę z panem/panią rozmawiać w taki sposób”,
„Jeżeli pan/pani nie przestanie krzyczeć odejdę”, „Widzę, że jest pan/pani zdenerwowany(-a). Chętnie pana wysłucham jeśli pan/pani nie będzie używać obraźliwych słów”
Nie pozwól się obrażać, jeśli rodzic nie przerywa awantury przerwij kontakt z nim (wyproś go lub sam wyjdź)
Unikaj otwartej konfrontacji, agresywnego tonu
Bądź zdecydowany, stanowczy, nie okazuj lęku
Jeżeli czujesz lęk przejdź w miejsce, gdzie są inni nauczyciele lub rodzice. Nie zawahaj się poprosić o pomoc, gdy poczujesz się zagrożony
Nie chowaj urazy. Jeśli rodzic ochłonie postaraj się z nim zająć problemem, a nie waszą relacją
Nie licz, że uda Ci się go wychować lub wzbudzić w nim poczucie winy za jego „złe zachowanie”
Rodzic bierno-agresywny
Przykład
Mama Kasi zawsze spóźnia się na zebrania i umówione spotkania indywidualne z wychowawczynią. Gdy wreszcie nauczycielka zwraca jej na to uwagę, mama Kasi zaczyna narzekać. Mówi, że nauczycielka nie potrafi zrozumieć jej trudnej sytuacji I że nie tego przecież oczekiwała od wychowawczyni swojej córki. Można się spodziewać, że będzie jej to długo pamiętać, może nawet zacznie plotkować na temat niekompetencji wychowawczyni. Mama Kasi na zebraniach unika zaangażowania w cokolwiek. Gdy nauczycielka poprosi ją w końcu o pomoc w realizacji jakiegoś zadania (np. przygotowania wycieczki klasowej), zgodzi z ociąganiem. Jednak będzie potem zwlekać z jego realizacją, lub zrobi wszystko „po swojemu” (wbrew wcześniejszym ustaleniom), budząc niepokój wszystkich osób odpowiedzialnych za przedsięwzięcie. Jednak uwagi pod jej adresem odbierze jako niesprawiedliwe i wrogie.
Zastanów się i zapisz swoje refleksje:
Co może czuć wychowawczyni Kasi na spotkaniach z jej mamą?
Czy spotykasz rodziców, którzy przejawiają bierny opór?
Jak się wtedy czujesz i zachowujesz?
Jak byś sobie próbował radzić w takiej sytuacji
Charakterystyka:
Cechą charakterystyczną tego typu rodzica jest powtarzający się bierny opór. O ile rodzic awanturniczy jawnie wyraża swoją złość, rodzic bierno-agresywny ma trudności z otwartym okazywaniem swojego gniewu i niezadowolenia. Wybiera więc sposoby wyrażania tych uczuć „nie wprost” (pasywno-agresywne, jak nazywają to psychologowie): spóźnia się, zwleka, zapomina, zmienia ustalenia, robi po swojemu, krytykuje za plecami itp. Rodzic bierno-agresywny obawia się konfrontować wprost z osobami, od których czuje się zależny. Nauczyciel uczy jego dziecko i rodzic nie chce popsucia tej relacji. Trudno mu jednak dostrzec, że jego własne zachowania prowadzą do pogorszenia stosunków z ludźmi.
Jak możesz się czuć:
Rodzic bierno-agresywny może budzić mieszane uczucia: raz wrogość irytację („nie wiem dlaczego mnie tak denerwuje”), innym razem współczucie („rzeczywiście musi mieć trudną sytuację”) lub poczucie winy („może zbyt zdecydowanie go potraktowałem?”). Raczej trudno go polubić, jeśli się go nie zrozumie.
Pułapki psychologiczne:
Pułapka poczucia winy w przypadku osób bierno-agresywnych polega na tym, że zachowują się oni nieodpowiedzialnie. Inni czują się winni z powodu złości, niezrozumiałej w pierwszym momencie, jaką odczuwają wobec tych osób. Nauczyciel może więc unikać postawienia jasnych wymagań rodzicowi bierno-agresywnemu i czuć, że coraz bardziej narasta w nim irytacja. Może mieć ochotę słownie zaatakować rodzica. Jednak gdy zainicjuje otwartą konfrontację, rodzic bierno-agresywny często wyraża gwałtowną skruchę, co z kolei pogłębia u nauczyciela poczucie winy za swoją złość.
Jak sobie radzić:
Jasno i precyzyjnie formułuj swoje oczekiwania. Dbaj, by umowy między Tobą i rodzicem były szczegółowe. To wam obojgu ułatwi sprawę. Gdy czujesz narastającą własną irytację zastanów się, czy rodzic nie ma powodów do złości na ciebie i usiłuje nieświadomie wzbudzić w tobie nieprzyjemne uczucia. Zainicjuj z nim rozmowę na temat tego, czy nie ma do Ciebie o coś żalu, czy coś go zdenerwowało.
Uodpornij się na wyrażaną skruchę — nie poddawaj się poczuciu winy. Nie odrzucaj skruchy rodzica, ale nie traktuj jej jako usprawiedliwienia. Spokojnie odwołuj się do wzajemnych zobowiązań
Nie atakuj rodzica. Jeśli ktoś szczególnie Cię złości, porozmawiaj o tym z kolegą/koleżanką z pracy i postaraj się zrozumieć przyczynę swojej irytacji
Rodzic zależno-roszczeniowy
Charakterystyka:
Tak jak rodzic bierno-agresywny jest podobny do rodzica awanturniczego w nieradzeniu sobie z własną złością, tak rodzic zależno-roszczeniowy podobny jest do bierno-agresywnego w kwestii wagi, jaką przywiązuje do relacji z nauczycielem. Chce on, by ta relacja była jak najlepsza. Silnie idealizuje nauczyciela, często przypisuje mu nadzwyczajne umiejętności. Gotów jest zwracać się do niego z najmniejszymi swoimi problemami. Chętnie słucha rad, ale albo z nich nie korzysta, albo uznaje za nieskuteczne i przychodzi po nowe (tak jak dziecko, które zepsuto jedną zabawkę i domaga się następnej). Jego oczekiwania wobec nauczyciela rosną bardzo szybko i często są mato realistyczne. Całą odpowiedzialność za swoje trudności próbuje przerzucić na wychowawcę. Jego uzależnienie od rad może być tak silne, że gotów jest naruszać prywatny czas nauczyciela (chce zostawać długo po zebraniach, dzwoni do domu).
Jak możesz się czuć:
Rodzic zależno-roszczeniowy może na początku wzbudzać Twoją sympatię. Zwraca się on do wychowawcy jak do autorytetu, co schlebia miłości własnej i dowartościowuje. Z czasem jednak u nauczyciela narasta gniew i frustracja wywołana rosnącymi wymaganiami rodzica.
Pułapki psychologiczne:
Pułapka dobrych rad to jedna z tych, w które najczęściej zdarza się wpadać nauczycielom. Gdy rodzic zależno-roszczeniowy zgłasza się z trudnością, jest wdzięcznym odbiorcą naszych mądrości. Łatwo można w takiej sytuacji zapomnieć o zajęciu się problemem, rozpoznaniu, jaki jest udział rodzica w jego powstaniu oraz kto za co powinien wziąć odpowiedzialność przy jego rozwiązywaniu. Dawanie gotowych recept i rozwiązań rodzicowi skutkuje zazwyczaj klęską. Rodzic całą odpowiedzialność za rozwiązanie problemu przerzuca na wychowawcę. Im więcej rad daje nauczyciel tym bardziej podtrzymuje zależność i roszczenia rodzica. Im mniej skuteczne okazują się jego rady, tym mniej kompetentny może się on czuć i tym gorliwiej szuka on nowych rozwiązań. Tak zamyka się błędne koło.
Rozwinięciem pułapki dobrych rad jest pułapka nadodpowiedzialności. Gdy Twoje „dobre rady” okazują się nieskuteczne możesz mieć ochotę „zaadoptować” rodzica z problemem i zacząć angażować się w rozwiązywanie jego życiowych kłopotów. Takie pomaganie bez jasno określonego kontraktu może skończyć się zaniedbaniem własnego życia lub odrzuceniem rodzica na skutek narastającej, trudnej do zniesienia frustracji.
Jak sobie radzić:
Postaw jasne granice rodzicowi. Dbaj o swój czas prywatny, nie pozwalaj dzwonić do siebie do domu. Jasno określaj czas spotkań
Unikaj dawania rad, co nie znaczy, że masz rezygnować z zaangażowania
W rozmowach skupiaj się na wspólnym rozwiązywaniu problemu. Zawsze pytaj o to, jak dotychczas próbował radzić sobie z problemem, czy nowe rozwiązanie jest możliwe do przyjęcia, jak sobie wyobraża wprowadzanie go w życie itp. To rodzic powinien myśleć najwięcej. Ty powinieneś być jedynie pomocnikiem w tym myśleniu. Pamiętaj, że niezaspokajanie wymagań rodzica może sprawić, że łatwiej się będzie irytował
„Bez gniewu czy zniecierpliwienia ogranicz żądania rodzica. Mów wprost co możesz, a czego nie możesz zrobić i nie zrobisz
Traktuj z dystansem pozytywne opinie na Twój temat wypowiadane przez rodzica.
Pamiętaj, że stara się dopasować swoje wypowiedzi do tego, co jego zdaniem chciałbyś usłyszeć
Rodzic wielkościowy
Charakterystyka:
Wśród rodziców możesz spotkać i takich, którzy są skoncentrowani na budowaniu swojego pozytywnego wizerunku w oczach innych. Uważają się za osoby bez skazy. Nierzadko ta wyolbrzymiona doskonałość przelewa się” na ich dzieci, a wtedy każdą uwagę krytyczną pod adresem swoich pociech traktują jak atak na siebie. Rodzice wielkościowi chcą być gwiazdami i spotykać się z wszelkimi możliwymi wyrazami uznania i podziwu. Lubią dużo mówić o swej wyjątkowości, sukcesach, wpływach, możliwościach itp. Brak przejawów aprobaty traktują jako głęboko raniący i często reagują wtedy chłodem lub wrogością.
Przy niezbyt częstych spotkaniach lub w początkowej fazie kontaktu potrafią „zrobić wrażenie”. Wiele osób czuje się uwiedzionych ich urokiem. Jednak przy bliższym kontakcie, w sytuacjach wymagających współpracy i samoograniczenia się uderzające są ich zachowania, odbierane przez innych jako zarozumialstwo, snobizm, wyniosłość, oczekiwanie szczególnego traktowania. Kontakt z rodzicem wielkościowym jest szczególnie trudny z jeszcze jednego powodu. Często używa on mniej lub bardziej zawoalowanej formy dewaluacji partnera rozmowy — umniejsza jego wartość. Potrafi też manipulacyjnie używać komplementów. Największe pomieszanie może budzić w rozmówcy naprzemienne stosowanie subtelnej dewaluacji i komplementów (zwróć uwagę na wypowiedzi ojca Janka z przykładu: „Cieszę się, że pani jest jego wychowawczynią, bo pani z pewnością to potrafi zrozumieć, a nie wszyscy nauczyciele w tej szkole — pani wybaczy, że pozwolę sobie na tę uwagę — mają takie pedagogiczne powołanie jak pani. [...] Opanowałem pewien rodzaj dyscypliny wewnętrznej. Może nie wie pani o czym mówię, bo zawód nauczyciela przypomina pracę mrówki, a specyfika mojej pracy wy- maga ciągłego patrzenia na horyzont, samodoskonalenia”).
Jak możesz się czuć:
Rodzic wielkościowy może na początku wzbudzać zainteresowanie, zachwyt i podziw. Kontaktom z nim może towarzyszyć też poczucie niskiej wartości i upokorzenia („on jest taki wyrafinowany intelektualnie/bogaty/przystojny itp. — nie dorastam mu do pięt, przy nim czuję do niczego”).
W bliższym i częstszym kontakcie z rodzicem wielkościowym możesz doświadczać poczucia emocjonalnej pustki, znudzenia, irytacji, bycia niezauważanym. Dzieje się tak, gdyż rodzic wielkościowy ma trudności z pozbyciem się swojej maski i zdobyciem się na szczere, bliskie, prawdziwe spotkanie z drugim człowiekiem.
Pułapki psychologiczne:
Ponieważ przy rodzicu wielkościowym łatwo można się poczuć mało wartościowym lub zirytowanym jego poczuciem wyższości, może w Tobie powstać ochota, by dewaluować jego osobę („poczułem się urażony — teraz ja urażę jego”). Taka pułapka urazy grozi pogorszeniem lub zerwaniem waszych kontaktów. Rodzic wielkościowy jest bowiem bardzo podatny na zranienie.
Jak sobie radzić:
Traktuj rodzica z szacunkiem. Nie pozwalaj sobie na aluzyjne dewaluacje, nawet jeśli wyczuwasz taki klimat w jego wypowiedziach
Odnajdź w sobie pokłady cierpliwości by przyjąć jego pozytywną autoprezentację. Doceń go Gdy musisz przeciwstawić się rodzicowi, odwołuj się do swojej wiedzy (podawaj konkretne dane, fakty, powołuj się na źródła) i uczuć (stosuj komunikat „ja”7). Powstrzymaj się od ocen i uogólnień.
Ponawiaj komunikaty o swoich uczuciach (np. „To interesująca rozmowa, ale martwi mnie to, że mogę nie zdążyć panu/pani przekazać tego co zaplanowałem”), ponieważ rodzic wielkościowy zaprzątnięty budowaniem swojego wizerunku ma kłopoty z dostrzeganiem uczuć i potrzeb innych ludzi
Rodzic dramatyzujący
Pan Janusz jest nauczycielem wychowania fizycznego i wychowawcą klasy VI a. Od czasu, gdy do klasy trafił drugoroczny Andrzej, wychowawca miał z nim kto poty. Postanowił porozmawiać z matką i przyjąć z nią wspólną linię oddziaływań wobec chłopca. Jednak ilekroć poprosił ją o spotkanie, ta już na wstępie rozmowy zaczynała płakać i lamentować. Pan Janusz szybko zrezygnował z dzielenia się swoimi uwagami na temat jej syna, ponieważ każda wypowiedź nauczyciela wywoływała nową falę rozpaczy.
Zastanów się i zapisz swoje refleksje:
Co mógł czuć pan Janusz?
Czy spotykasz rodziców, którzy rozpaczają i dramatyzują?
Jak się czujesz podczas spotkań z nimi? Jak z nimi postępujesz?
Jak próbowałbyś sobie poradzić w sytuacji podobnej do opisanej w przykładzie?
Charakterystyka:
Rodzic dramatyzujący przeżywa różne aspekty rzeczywistości w sposób wyolbrzymiony. Niełatwo mu zachować umiar w ocenie sytuacji. Często bierze sobie do serca nawet mato istotne sprawy i powiększa ich rzeczywiste znaczenie, niezwykle się nimi emocjonując. Dodatkową trudność, jaką napotyka w rozmowie z rodzicem dramatyzującym stanowi to, że chętniej używa on określeń ogólnych i emocjonalnych („fantastyczne”, „wspaniałe”, „przejmujące”, „okropne”, „tragiczne”, „beznadziejne”), niż opisowych, konkretnych. Robi wrażenie podekscytowanego lub zrozpaczonego.
Jak możesz się czuć:
Rodzic dramatyzujący może wywoływać bardzo różne uczucia u nauczyciela: od współczucia, poprzez zaniepokojenie do irytacji. Często w zakłopotanie wprawia nauczyciela „wylew rozpaczy” lub „spektakl ekscytacji” u rodzica tego typu.
Pułapki psychologiczne:
Dwie przeciwstawne pułapki grożą Ci w przypadku rodzica dramatyzującego. Pierwsza, to pułapka emocjonalnego odcięcia. Polega ona na całkowitym odrzuceniu uczuć przeżywanych przez rodzica. Powodować to będzie u niego poczucie niezrozumienia i nasili dramatyzowanie.
Druga pułapka, to pułapka indukcji emocjonalnej. Ma ona miejsce wtedy, gdy nie zachowasz odpowiedniego dystansu do przeżyć rodzica i zaczną Ci się udzielać jego emocje, co zakłóci Twoją zdolność rzeczowego osądu sytuacji.
Jak sobie radzić:
Okaż życzliwe zainteresowanie rodzicowi Nie ulegaj emocjonalnym stanom rodzica.
Nie pozwól też aby wzięty górę Twoje własne uczucia wzbudzone przez zachowania rodzica (np. złość)
W rozmowie z rodzicem postaraj się utrzymać równowagę między możliwością wyrażenia przez niego emocji (np. poprzez płacz), a spokojnym i rzeczową oceną rzeczywistości
Dopytuj o wyobrażenia rodzica stojące za ogólnikowymi emocjonalnymi ocenami.
Pozwól rodzicowi na „odgadanie się”, ale przywracaj rzeczom właściwą miarę
Chwal i wyrażaj zrozumienie dla zaangażowanie rodzica w sprawy swojego dziecka.
W przypadku przeżywania rozpaczy przez rodzica utwierdzaj go w pozytywnych aspektach jego doświadczenia: wskaż pozytywne cechy jego dzieci, odwołaj się do jego pozytywnych cech i umiejętności, przypomnij mu choćby najmniejsze sukcesy.
Rodzic kontrolujący
Przykład:
Pani Karolina, nauczycielka z „zerówki” poprosiła o pomoc koleżankę:
— Posłuchaj, mam trudność z mamą Roberta.
— Czy to ta mama, która na zebraniach zawsze ma coś do powiedzenia i żadna decyzja nie może zapaść bez jej aprobaty?
— Tak, to o nią chodzi. Gdy rodzice odbierają dzieci, codziennie chce ze mną porozmawiać. Zatrzymuje mnie bardzo długo, szczegółowo przepytuje z tego, co zdarzyło się danego dnia. Nie mam czasu dla innych rodziców. Muszę mieć też gotowe niemal sprawozdanie na temat Roberta z danego dnia, bo chce wiedzieć wszystko o swoim dziecku. Doszło do tego, że zaczynam zmyślać, bo przecież nie sposób, żebym cały czas obserwowała tylko Roberta. Mato tego — w czasie tych codziennych przesłuchań mama Roberta zawsze ma uwagi jeżeli coś na zajęciach można byto zrobić inaczej, podpowiada mi o czym mam pamiętać.
— Czy ona jest nauczycielką?
— Nie, inżynierem budownictwa.
— I jak sobie z tym wszystkim dotychczas radziłaś?
— Gdy ona przychodzi po Roberta staram się nie rzucić jej w oczy. Po prostu uciekam, żeby nie mogła ze mną porozmawiać.
Zastanów się i zapisz swoje refleksje:
• Jak mogła czuć się pani Karolina w kontakcie z mamą Roberta?
• Czy masz kontakt z rodzicami pragnącymi mieć nad wszystkim kontrolę?
• Co czujesz podczas spotkań z nimi? Jak się wtedy zachowujesz?
• Jak byś próbował poradzić sobie w kontakcie z tego typu rodzicem?
Charakterystyka:
Dla rodzica kontrolującego najważniejsze jest panowanie nad sytuacją, porządek i odpowiedzialność. Jest on osobą sumienną, a nawet perfekcjonistą. Często pod jego zamiłowaniem do władzy i kontroli kryje się niepokój i poczucie bezradności.
Jak możesz się czuć:
Rodzic kontrolujący najczęściej wywołuje złość, z którą nauczyciel radzi sobie przez aluzyjne złośliwości i otwarte okazywanie niezadowolenia (typu „zapewniam panią, że od wczoraj Robert nie zdążył poczynić żadnych postępów”; „niezmiernie się cieszę, że inżynierzy mają tak dużą wiedzę z pedagogiki”, „czy pani myśli, że mam czas tylko dla pani?!”) lub też unikanie kontaktu.
Pułapki psychologiczne:
W kontakcie z rodzicem kontrolującym grozi Ci utknięcie w pułapce walki o władzę. Jeśli wasze rozmowy zostaną zdominowane przez kwestię „kto kogo kontroluje” i „kto przez kogo jest kontrolowany”, to zagubione zostanie w tej rozgrywce dziecko, o które przecież obojgu wam chodzi. Zarówno ucieczka, jak i walka o władzę z rodzicem tego typu, będą nasilać u niego poczucie kontroli.
Jak sobie radzić:
Wyrażaj uznanie i zrozumienie dla zaangażowanie rodzica w sprawy swojego dziecka
O ile to tylko możliwe, włączaj go w procesy podejmowania decyzji związane z jego dzieckiem
Przyzwalaj mu na inicjatywę. Deleguj na niego ważne zadania związane z życiem klasy i szkoły
Informuj go wyczerpująco o jego dziecku, ale zracjonalizuj sposoby udzielania tych informacji. Nie musisz być na każde żądanie rodzica — wprowadź rozsądne zasady kontaktów i trzymaj się ich
E Zdobądź się na cierpliwość i wyrozumiałość. Jeśli wysłuchasz rodzica i przyjmiesz do wiadomości jego uwagi, może go to bardzo satysfakcjonować
Zachowaj tolerancję, dystans i poczucie humoru wobec przejawów kontrolowania Ciebie.
Rodzic podejrzliwy
Przykład:
— Kto się znowu uwziął na mojego syna — matka Jacka prawie zawsze tak rozpoczynała spotkania z wychowawczynią syna.
— Poprosiłam panią o spotkanie, ponieważ martwię się o Jacka. Jacek został przyłapany na gorącym uczynku, gdy grzebał w teczce kolegi. Okazało się, że miał w kieszeni bardzo drogi kalkulator zabrany z tej teczki. Ta kradzież bardzo nas zmartwiła.
— Co to za oskarżenia. Zdjęta pani odciski palców, żeby mówić o moim dziecku jak o złodzieju. Niech pani powie — chcecie się pozbyć Jacka z tej szkoły, bo nie da jecie sobie rady i dlatego robicie na niego nagonkę. —
Nikt nie chce robić nagonki na pani syna. Po prostu zaniepokoiło nas to zdarzenie. Pani Kowalska, matka kolegi, któremu Jacek za brat kalkulator, nie chciata nawet, żeby..
Kowalska zawsze zazdrościła, że Jacek jest inteligentniejszy od jej syna.
— Ależ ona właśnie nie chciała robić sprawy...
— A więc to pomysł szkoły. Myślałam, że pani jako wychowawczyni Jacka trzyma jego stronę. Widzę, że nie można tutaj nikomu ufać.
Zastanów się i zapisz swoje refleksje:
• Jak mogła czuć się w takiej sytuacji wychowawczyni Jacka?
• Czy wśród rodziców, z którymi się spotykasz zdarzają się tacy podejrzliwi, uprzedzeni i nieufni?
• Jak się czujesz podczas rozmów z nimi? Co masz ochotę zrobić?
• Jakie masz pomysły na poradzenie sobie w takiej sytuacji?
Charakterystyka:
Rodzic podejrzliwy ma skłonność do obwiniania innych o powodowanie kłopotów własnego dziecka oraz przejawia przesadne zaniepokojenie, że jest ono celowo wykorzystane, niesłusznie krytykowane czy krzywdzone. Ma kłopoty z zaufaniem innym ludziom, wątpi w lojalność nawet tych, którzy deklarują chęć pomocy. Trudno nakłonić go do rozmowy o trudnościach z własnym dzieckiem, ponieważ obawia się, że informacje te mogą być wykorzystane przeciwko niemu. Niełatwo wybacza, gdy ktoś go zawiedzie, niechętnie rezygnuje z uprzedzeń. Warto jednak pamiętać, że przesadna czujność rodzica podejrzliwego nie wynika z chęci krzywdzenia innych.
Jak możesz się czuć:
W kontakcie z rodzicem podejrzliwym możesz czuć zaniepokojenie zmieszanie spowodowane jego oskarżeniami, które mogą wydawać Ci się absurdalne. Możesz też złościć się w poczuciu, że jesteś niesprawiedliwie oceniany.
Pułapki psychologiczne:
Pułapka usprawiedliwień polega na tym, że im bardziej się usprawiedliwiasz tym bardziej stajesz się podejrzany.
Jak sobie radzić:
Traktuj rodzica życzliwie i uprzejmie, ale bez uległości. To sprzyja budowaniu atmosfery zaufania i ograniczeniu podejrzeń
Informuj o faktach — to pozwala nieco zmniejszyć podejrzliwość
Przyjmuj do wiadomości zastrzeżenia, podejrzenia i uprzedzenia rodzica, ale nie potwierdzaj ich, nie próbuj się też tłumaczyć czy usprawiedliwiać
Nie staraj się przeforsować swojego stanowiska za wszelką cenę. Wycofuj się z dyskusji, które wydają Ci się bezowocne
Uważaj z poczuciem humoru — może być odczytane jako lekceważenie
Zapewnij rodzica o swoim zaangażowaniu na rzecz jego dziecka, nawet jeśli czujesz się niesprawiedliwie potraktowany
Rodzic wycofany
Przykład: -
Gdy zapytałem wychowawczynię I klasy gimnazjum, co może powiedzieć mi o ojcu Moniki, zaczęta gorączkowo szukać w pamięci o kim mówię. Z trudnością przypomniała sobie, jak wygląda, tak mato rzucał się w oczy. Wreszcie powiedziała, że w zasadzie nic o nim nie wie.
Zastanów się i zapisz swoje refleksje:
• Jak mogła czuć się wychowawczyni zapytana o ojca Moniki?
• Czy wśród rodziców Twoich uczniów są tacy nie rzucający się w oczy, stojący z boku, unikający kontaktu?
• Jakie budzą w Tobie uczucia? Jak się wobec nich zachowujesz?
• Czy przychodzi Ci do głowy pomysł jak z nimi postępować?
Charakterystyka:
Rodzic wycofujący się może być nieśmiały, zagubiony, zawstydzony, z poczuciem alienacji itp. Może mieć niskie poczucie własnej wartości płynące z niekorzystnych dla siebie porównań społecznych. Może też nie lubić sytuacji społecznej ekspozycji, takich S. 2 jak zabieranie głosu na forum (np. na zebraniu).
Innym powodem wycofania może być przytłoczenie problemami i obniżenie nastroju. Obniżenie energii i motywacji może sprawiać, że rodzic wycofujący się zachowuje większy dystans niż inni rodzice.
Możemy wziąć pod uwagę także hipotezę, że wycofanie jest zwykłą próbą uciekania od odpowiedzialności.
Jak możesz się czuć:
Rodzic ten rzadko budzi jakiekolwiek uczucia, bo rzadko spotyka się z uwagą ze strony nauczyciela. Czasem budzi współczucie lub inne uczucia zawiązane bardziej z fantazjami na jego temat, niż płynące z realnego kontaktu.
Pułapki psychologiczne:
Pułapka rezygnacji z kontaktu może spowodować, że dystans rodzic — wychowawca będzie się powiększał zamiast zmniejszać. Rodzice wycofani często potrzebują uwagi, wsparcia i otuchy. Jednak trudno im sięgać po ten rodzaj pomocy. Rodzic niezauważany, pominięty utwierdza się w przekonaniu, że musi zostać sam ze swoimi problemami.
Jak sobie radzić:
Uszanuj prawo rodzica do wycofania, zachowania dystansu
Próby zmniejszenia dystansu z rodzicem wycofanym podejmuj stopniowo i z wielką uwagą
Spróbuj nawiązać z nim kontakt w sytuacjach, w których jest mniej narażony na społeczną ekspozycję i ocenę. Podejdź do niego na korytarzu i zagadnij w niezobowiązujący sposób
Często wyławiaj go wzrokiem na zebraniach rodziców i podchwytuj wszystkie oznaki nawet słabego zaangażowania z jego strony
Nie zapominaj o uśmiechu. Okazuj mu tak dużo życzliwości, jak to tylko możliwe. Nie spodziewaj się — zwłaszcza na początku — wzajemności
Postaraj się zrozumieć przyczyny, z powodu których się wycofuje
Uwaga końcowa o kłopotliwych rodzicach
Pamiętaj, że sytuacja kontaktu: nauczyciel —rodzic jest dla wielu rodziców stresująca. Często wzywani są w sprawach trudności wychowawczych z ich dziećmi, obniżonych wyników w nauce lub udziału w działaniach na rzecz szkoły, które są dla nich dodatkowym obciążeniem (niezależnie od tego, jak bardzo ich współpraca jest potrzebna). W takich sytuacjach podwyższonego napięcia mogą się właśnie uruchamiać ich trudne zachowania, o których pisałem powyżej.
Ważne! Staraj się raczej rozumieć rodziców swoich uczniów, niż ich oceniać.
Rodzic potrzebujący pomocy
Bywa tak, że jako wychowawca spotykasz się z własną bezradnością wobec ucznia sprawiającego kłopoty oraz natrafiasz na granice swoich możliwości w pomaganiu rodzicom w sprawach trudności wychowawczych. Wskazane może okazać się wtedy zaproponowanie rodzicowi by skorzystał z pomocy specjalistycznej.
Poniżej przedstawiam krótkie charakterystyki różnych form pozaszkolnej pomocy dla
rodziców borykających się z trudnościami wychowawczymi:
—- treningi i warsztaty umiejętności wychowawczych
—- grupy wsparcia dla rodziców
—- psychologiczne poradnictwo wychowawcze (indywidualne i grupowe)
— - terapia rodzinna
- — psychoterapia i przewodnictwo interakcyjne
Ważne!
Dwie ostatnie formy pomocy zawsze poprzedza konsultacja psychologiczna. Bezpośrednio więc nigdy nie kieruj rodziców po tego rodzaju pomoc. To, co możesz im jedynie zaproponować, to zwrócenie się do psychologa na konsultację w placówce, która oferuje terapię tego typu. Specjalista oceni, jaka forma pomocy może być najlepsza w wypadku konkretnego rodzica.
Przykładowe ćwiczenia (pytania do zaliczenia) w ramach zajęć
1.Poproś studentów o zademonstrowanie rozmów z poszczególnymi typami rodziców , uwzględniając zagrażające tym rozmowom pułapki i podane zasady komunikacji.
2. Poproś studentów o przygotowanie autoprezentacji na pierwsze spotkanie z rodzicami, uwzględniając najważniejsze jej elementy podane w literaturze obowiązkowej
Pogłębianie własnej filozofii
1. Obroń lub obal założenie, że nauczyciel do efektywnej pracy z uczniami potrzebuje współpracy z rodzicami.
2. Odpowiedź na pytania: :
- w jakich kwestach rodzice powinni podejmować decyzje związane z edukacją ich dzieci?
- w jakim stopniu nauczyciel powinien być ,, dostępny ” dla rodziców swoich uczniów ?
Literatura uzupełniająca:
I. Fechner-Sędzicka,E. Lachowska-Żarska, Nauczyciele-rodzicom. Spotkania klasowe prowadzone metodą warsztatową w szkole podstawowej, str.6, Wyd. BEA-BLEJA, Toruń 2002
2