Ocena towaroznawcza ryb wędzonych i konserw rybnych

Podstawowy podział ryb:

• ryby słodkowodne

• ryby morskie
  

Owoce morza dzielimy na:

• Skorupiaki: (kraby, krewetki, raki, langusty, homary),

• Głowonogi: (kalmary, ośmiornice, mątwy),

• Mięczaki ślimaki: - (ucho morskie, winniczki)

• Małże: (ostrygi, przegrzeby, mule i sercówki).

RYBY MORSKIE

Makrela ma jędrne, soczyste, aromatyczne, tłuste mięso bez drobnych ości. Najczęściej jemy makrele wędzone, ale dobrze smakują również pieczone na grillu lub duszone w białym winie.

Halibut to bardzo dobra ryba o białym, delikatnym, średnioościstym, tłustym mięsie. Najsmaczniejszy jest duszony w białym winie, pieczony na ruszcie i wędzony.

Dorsz - ma białe, chude, delikatne, lekko słodkawe mięso o dość intensywnym zapachu; nie ma ości międzymięśniowych. Najlepszy jest smażony lub faszerowany. Zawiera dużo wody i dlatego nie robi się z niego konserw. Doskonała w smaku jest też wątroba tej ryby.

Karmazyn ma mięso jasnoróżowe, jędrne, średniotłuste o wyrazistej woni. Znakomicie nadaje się na zupę, ale dobry jest też smażony w cieście lub pieczony na grillu.

Grenadier, podobnie jak kergulena, nie ma ości. Mięso obu tych ryb - białe, chude, jędrne, o bardzo delikatnym smaku i zapachu - świetnie smakuje z grilla, podane z sosami majonezowymi lub jogurtowymi, pikantnie doprawione. Chętnie jedzą je nawet osoby nie przepadające za rybami.

Turbot to jedna z najwyżej cenionych ryb morskich. Ma białe, zwarte, wyjątkowo smaczne, choć ościste mięso. Z głowy i ości sporządza się znakomity bulion. Wyborny jest turbot duszony lub gotowany na parze i podawany z sosem. Rybę tę można również piec na ruszcie i smażyć w cieście. Takim daniem można uświetnić najelegantsze przyjęcie.

Sola należy do najszlachetniejszych ryb o bardzo delikatnym smaku. Jej mięso jest białe, chude, jędrne, łatwo oddziela się od ości. Solę można smażyć, piec na grillu o gotować. Przyrządza się z niej wykwintne dania.

Śledzie - najpopularniejsze u nas ryby morskie, dość ościste, o charakterystycznej woni. W sprzedaży są śledzie świeże, solone, wędzone i w konserwie. Solone trzeba moczyć przed przygotowaniem około 12 godz. w zimnej wodzie. Krócej - 30 minut do godziny - moczy się filety. U nas śledzie najczęściej podaje się na surowo - w oliwie lub różnych sosach i "pierzynkach". Można też je wędzić, dusić, smażyć, piec i marynować.

Tuńczyk w smaku bardziej przypomina cielęcinę niż rybę. Ma różowe, zwarte, jędrne, tłustawe mięso o bardzo delikatnym zapachu. Jest kilka rodzajów tuńczyka. Za najsmaczniejszy uchodzi biały. Świeżą rybę można piec, smażyć, dusić z winem. Największym powodzeniem cieszy się tuńczyk z konserwy, znakomity do różnych sałatek i past.

Morszczuk, nazywany też szczupakiem morskim, ma białożółte, delikatne, niezbyt tłuste mięso o silnym "tranowym" zapachu. Najlepszy jest smażony i faszerowany.

Mintaj to niezbyt oścista ryba o chudym, białym, delikatnym, smacznym mięsie i mało wyrazistej woni. Można go nie tylko smażyć, ale też piec i dusić w warzywach. Bardzo dobre są mielone kotlety z mintaja.

Flądra (stornia) to ryba średniooścista o białym, delikatnym, niezbyt tłustym mięsie. Można ją przyrządzać na wszelkie sposoby

RYBY SŁODKOWODNE

Amur - ma białe, soczyste, jędrne mięso, dość tłuste i średnoościste. Nadaje się do smażenia, duszenia, pieczenia i marynowania. Świetny w galarecie i przyrządzony po żydowsku.

Karaś zwyczajny - popularne ryba o białym, chudym, średnioościstym i smacznym mięsie. Suche i niezbyt smaczne mięso ma natomiast karaś srebrzysty. Można je też smażyć, piec i gotować, ale najsmaczniejsze są karasie zapiekane w śmietanie.

Karp - należy do ryb najczęściej goszczących na naszych stołach, zwłaszcza w okresie Bożego Narodzenia. Za najsmaczniejszego uchodzi hodowlany karp królewski. Ma żółtoróżowe, delikatne mięso, dość tłuste, soczyste, o grubych, łatwych do usunięcia ościach. Może mieć mulisty posmak i zapach. Smakosze gotują karpia razem z łuską, gdyż ich zdaniem tylko wtedy mięso tej ryby zachowuje iście królewski smak. Najlepiej kupować niezbyt duże (1-1,5 kg) młode sztuki, są bowiem dość chude i delikatne w smaku. Tę znakomitą rybę można przyrządzać na wszystkie możliwe sposoby. Najczęściej robi się karpia faszerowanego i w galarecie.

Leszcz - ma białe, smaczne mięso, niezbyt tłuste, średnioościste. Można je smażyć, gotować i przyrządzać w galarecie.

Lin - charakteryzuje się smacznym, białym, delikatnym mięsem o słodkawym smaku i zapachu mułu, ale jest ościsty i dość tłusty. Najlepiej smakuje gotowany lub smażony.

Łosoś - uważany za najszlachetniejszą i najwykwintniejszą rybę morsko-słodkowodną, ma bladoróżowe, delikatne mięso - jędrne, tłuste, i nie ma drobnych ości. Bardzo smaczny jest łosoś wędzony, ale znakomicie smakuje też duszony, pieczony, marynowany oraz w galarecie i w cieście. Robi się z niego musy, farsze (np. do kulebiaków) oraz dodaje do sałatek.

Miętus - ma białe, jędrne, chude mięso prawie bez ości. Jego tłusta wątroba uchodzi za przysmak. Miętusa można gotować, dusić, piec lub smażyć. Lepiej trzymać go na ogniu dłużej niż krócej (ryba ta może być nosicielem pewnego gatunku tasiemca, który ginie w wysokiej temperaturze).

Okoń - ma białe, jędrne, chude mięso z niedużą ilością ości. Najlepszy jest smażony lub pieczony z dodatkiem czosnku.

Płoć - to drobna ryba, lekko pachnąca błotem. Jej białe i chude mięso jest dość ościste. Nie zajmuje zbyt dużej pozycji w hierarchii rybnych przysmaków. Najlepsza jest smażona.

Pstrąg - to smaczna i szlachetna ryba. Jest kilka odmian pstrągów: potokowy, źródlany, tęczowy (najpopularniejszy, gdyż pochodzi z hodowli). Ma bladoróżowe, chude mięso, delikatne w smaku i niezbyt ościste. Nadaje się do gotowania, smażenia, pieczenia i grillowania, wędzenia i marynowania. pstrąga często przyrządza się w galarecie, z sosem holenderskim, w śmietanie lub na niebiesko.

Sandacz - dobrze przyrządzony jest prawdziwym rarytasem. Ma białe mięso - delikatne, jędrne, soczyste, niezbyt tłuste i prawie bez ości. Lepszy gotowany niż smażony. Bardzo smaczny w galarecie z dodatkiem ostrych sosów. Większe sztuki można faszerować lub piec w cieście.

Sieja - jest popularną rybą o białym, delikatnym, tłustym mięsie, łatwo odchodzącym od nielicznych ości. Często podaje się ją smażoną sauté lub gotowaną, ale znakomita jest też wędzona i pieczona na grillu.

Sum - nie ma ości międzymięśniowych. Białe mięso młodych sztuk jest bardzo smaczne. Starsze ryby mają twarde i bardziej tłuste mięso o intensywnym zapachu mułu. Sumy są wyborne na zupę, dobre do duszenia, pieczenia na ruszcie, smażenia i wędzenia.

Szczupak - należy do ryb bardzo cenionych przez smakoszy. Charakteryzuje się białym, jędrnym, chudym mięsem. Jest ono jednak suche i ościste. Najlepsze są sztuki młode, dwuletnie, o wadzie do 2 kg. Ryba ta ma mocna skórę i dlatego świetnie nadaje się do faszerowania. Można ją też piec, gotować na parze, dusić i smażyć. Znakomicie smakuje przyrządzona po żydowsku (w cebuli i jarzynach).

Węgorz - to ryba luksusowa, o wybornym białym, delikatnym, jędrnym i soczystym mięsie. Prawie nie ma ości. Jest jednak tłusta i ciężkostrawna. Krew węgorza zawiera związki trujące, które jednak giną w temperaturze powyżej 60°C. W sklepach najczęściej można kupić węgorza wędzonego. Ryby te nadają się do gotowania (np. na zupy, galarety), smażenia, pieczenia na ruszcie, a przede wszystkim wędzenia.

Ryby tłuste - bardzo korzystne dla zdrowia

Łosoś
wielonienasycone kwasy tłuszczowe: 3,07 g na 100 g mięsa, witaminy A, D i B12
Żyje w wodach północnej części Oceanu Atlantyckiego oraz w rzekach do niego uchodzących, zarówno po stronie europejskiej, jak i amerykańskiej. Hodowlany osiąga długość 40-60 cm

Węgorz
wielonienasycone kwasy tłuszczowe: 2,25 g na 100g mięsa, cenne źródło witaminy A . Występuje w rzekach i jeziorach zachodniej i środkowej Europy, w południowo-wschodniej i środkowej części Oceanu Atlantyckiego i we wszystkich morzach europejskich. Osiąga 100-150 cm długości

Makrela
wielonienasycone kwasy tłuszczowe: 1,71 g na 100g mięsa, źródło selenu, witamin B2, B6 i B12 i PP. Pochodzi z Morza Śródziemnego, Atlantyku, Morza Północnego i Bałtyku. W handlu dostępne są makrele o długości 25-30 cm

Śledź
wielonienasycone kwasy tłuszczowe: 1,01 g na 100g mięsa, bogate źródło witaminy D i B12 oraz biotyny (witaminy H)
Jego długość uzależniona jest od miejsca bytowania: w Bałtyku do 28 cm, w Morzu Północnym do 35 cm, zaś u wybrzeży Islandii nawet do 45 cm

Ryby średnio tłuste - średnio korzystne dla zdrowia

Tuńczyk
wielonienasycone kwasy tłuszczowe: 0,83 g na 100 g mięsa, źródło witaminy E i PP (niacyny)
Występuje we wszystkich morzach. Osiąga długość 1-2 m i wagę 15-200 kg

Karp
wielonienasycone kwasy tłuszczowe: 0,35 g na 100 g mięsa
Hodowany w całej Europie. Gatunek dziko żyjący, zwany sazanem, pochodzi ze zlewisk Morza Czarnego, Egejskiego, Kaspijskiego i Aralskiego. Największy karp złowiony na wędkę ważył 24,75 kg i mierzył 101 cm

Pstrąg
wielonienasycone kwasy tłuszczowe: 0,35g na 100 g mięsa
Występuje na półkuli północnej, zazwyczaj w górskich potokach o kamienistym lub żwirowym dnie. Ryby hodowane w stawach są znacznie większe od dziko żyjących - osiągają nawet 90 cm długości

Ryby chude - mało korzystne dla zdrowia

Szczupak
wielonienasycone kwasy tłuszczowe: 0,20 g na 100 g mięsa
Występuje w wodach śródlądowych niemal całej Europy oraz w wodach zlewiska Oceanu Atlantyckiego w Ameryce Północnej.

Wyjątkowe okazy mają nawet 180 cm

Dorsz
wielonienasycone kwasy tłuszczowe: 0,12 g na 100 g mięsa, bogate źródło białka, selenu oraz witaminy B12
Żyje w Morzu Północnym i Atlantyku. Osiąga długość 60-100 cm, waży 5-8 kg

Przetwory rybne

Przetwory rybne dzielimy na:

• ryby świeże,

• ryby mrożone,

• ryby solone,

• ryby wędzone,

• marynaty rybne

• konserwy rybne

• prezerwy rybne

RYBY ŚWIEŻE

Ryby świeżo złowione, nie poddawane żadnym procesom utrwalającym, smażone lub gotowane, są nieporównywalne pod względem smaku z otrzymanymi z nich przetworami.

Bardzo nietrwałe, powinny być przyrządzone i zjedzone w dniu złowienia

RYBY MROŻONE

W celu utrzymania ryb w stanie świeżości konieczne jest przechowywanie ich od momentu złowienia w sposób ciągły w temperaturze chłodniczej (około 0°C), najczęściej przez lodowanie.

Największą trwałość mają ryby poddane procesowi zamrażania (-18°C). Zamraża się ryby całe lub poddane uprzednio obróbce wstępnej. Metodę mrożenia uzależnia się od gatunku, jakości surowca, warunków produkcyjnych i wymagań odbiorcy.

Ryby chude mogą być przechowywane w temp. od -18 do 22°C w ciągu 6 miesięcy, ryby średniotłuste przez 4 miesiące. W temp. od -22 do -30°C w ciągu 8 miesięcy chude i 6 miesięcy średniotłuste, a poniżej -30°C w ciągu 10 i 8 miesięcy.

RYBY SOLONE

Produkty rybne utrwalone przez działanie soli.

Rodzaje solenia:

• na sucho, przez wymieszanie surowca z solą kuchenną,

• na mokro, w solance zalewowej,

• korzenne, z dodatkiem przypraw korzennych i składników aromatycznych,

• z dodatkiem enzymów proteolitycznych

Opakowanie - ryby solone pakuje się w:

beczki drewniane, beczki drewniane z wkładkami z folii polietylenowej, beczki z tworzyw sztucznych, słoje szklane, pudełka metalowe z wiekiem wciskowym, torebki i opakowania termoforowane z wielowarstwowej folii miękkiej, zamykane próżniowo

Wskaźnik nasolenia

stosunek zawartości wody do zawartości soli kuchennej w tkance mięśniowej

Ryby solone

mocno solone, o wskaźniku nasolenia mniejszym od 3,0 i zawartości soli w tkance mięśniowej powyżej 14%,

średnio solone, o wskaźniku nasolenia w granicach od 3,0 do 3,7 i zawartości soli w tkance mięśniowej w granicach od 10% do 14%,

słabo solone, o wskaźniku nasolenia wyższym od 3,7 i zawartości soli w tkance mięśniowej od 6% do 10%,

solone korzenne i aromatyczne, w których poza soleniem zastosowano dodatek przypraw korzennych, o zawartości soli ponad 10%,

solenia morskiego (kanties) - ryby niesortowane, poddawane na łowisku soleniu w beczkach na sucho, bez odpływu solanki.

Ryby wędzone

Produkty rybne utrwalone przez nasycenie produktu rybnego składnikami dymu drzewnego i częściowo odwodnionymi. Do wędzenia nadają się różne gatunki ryb morskich i słodkowodnych, przede wszystkim te, które zawierają mało drobnych ości i dobre drobnowłókniste mięso.

wędzenie

Polega na poddaniu ciała ryby konserwującemu działaniu ciepła i dymu dymu drzewnego, dzięki któremu mięso surowe uzyskuje swoisty zapach, barwę i smak. Konserwujące działanie wędzenia polega na odwodnieniu tkanki mięsnej, na działaniu podwyższonej temperatury wędzenia na gorąco, antyseptycznym działaniu związków chemicznych zawartych w dymie oraz soli przy wędzeniu na zimno.

Wędzenie:

• Wędzenie zimne - w temperaturze około 30°C

• Wędzenie gorące - w temperaturze około 130°C

Na gorąco wędzi się dorsze, śledzie (zwane piklingami), węgorze, szproty, flądry i sielawy.

Na zimno wędzi się głównie łososie

Okres przechowywania w temperaturze od 2°C do 10°C ryb wędzonych:

• Przetwory rybne wędzone na gorąco - 4 dni

• Przetwory rybne wędzone na zimno - 10 dni

MARYNATY RYBNE

marynaty zimne - z ryb dojrzewających w roztworze octu i soli bez obróbki cieplnej, produkowane z surowca świeżego lub solonego (najczęściej ryb tłustych - śledzie, szproty, sardynki), zalewa powinna mieć takie stężenie aby po całkowitym nasyceniu ryb roztwór zawierał 6,5% NaCl i 2,5% kwasu octowego,

marynaty gotowane - z ryb poddanych parowaniu surowca rybnego w temperaturze 90 - 110°C i zalewane po zapakowaniu kąpielą marynującą, nie dojrzewają w kąpieli marynującej, a jedynie uzyskują pożądany kwaśny smak i odpowiednie właściwości reologiczne dzięki zalewie octowej (śledzie, makrele, ryby dorszowate, węgorze, łososie, karmazyny), zalewa powinna zawierać 2% kwasu octowego i 3% soli,

marynaty smażone - z ryb poddanych po obróbce wstępnej smażeniu w oleju w temperaturze 170 - 180°C przez 10 do 15 minut. Po ostudzeniu i ułożeniu w opakowaniach zalewane odpowiednim płynem marynującym, (ryby śledziowate, dorszowate, makrele, płastugi), zalewa powinna zawierać 2 -3,5% kwasu octowego, 3 - 5% soli oraz przyprawy i środki słodzące.

Prezerwy rybne

Przetwory rybne otrzymane z ryb morskich, świeżych, mrożonych, solonych lub wędzonych, utrwalone zasadniczo przez solenie z możliwością użycia dozwolonych substancji dodatkowych, zamknięte w hermetycznie szczelnych opakowaniach, ale bez poddawania ich utrwaleniu przez sterylizację.

W celu przedłużenia trwałości prezerw dopuszcza się stosowanie kwasu benzoesowego lub jego soli sodowej, albo kwasu sorbowego lub jego soli sodowej, potasowej lub wapniowej, w ilości łącznej nie przekraczającej 0,1 g na 100 g produktu, w przeliczeniu na odpowiedni kwas.

Typowe prezerwy rybne to:

• w zalewie olejowej - anchois - prezerwa otrzymana ze szprotów, śledzików, sardynek korzennie solonych, wszystko pozbawione skóry, ości i płetw z dodatkami przypraw korzennych,

• w zalewach i sosach np. filety śledziowe po szwedzku w sosie pomidorowym,

• pasty rybne,

• śledzie kanapkowe z kminkiem lub papryką,
  zakąski śledziowe, korki śledziowe, krajanka rybna,

• filety śledziowe w oleju, zalewie pomidorowej
  lub solance korzennej.

Opakowania:

Puszki metalowe, słoje, puszki i tuby aluminiowe, opakowania z tworzyw sztucznych lub innych tworzyw dopuszczonych przez PZH.

Konserwy rybne

Przetwory z ryb słodkowodnych lub morskich świeżych lub parowanych albo smażonych, także wędzonych, przyrządzane w zalewie olejowej, w sosach pomidorowych, w sosie własnym surowca lub innych sosach oraz sterylizowane w hermetycznie zamkniętych naczyniach w temperaturze powyżej 100°C.

Przetwory rybne w postaci konserw charakteryzują się wysokimi walorami smakowo-zapachowymi, dużą wartością spożywczą, trwałością i zdatnością do transportu i przechowywania.

Konserwy rybne dzielimy na:

• konserwy naturalne bez dodatków, czyli w sosie własnym z ryb świeżych lub mrożonych, poddanych przed procesem sterylizacji jedynie mechanicznej obróbce wstępnej i solankowaniu; sosem jest w tym przypadku naturalny sok wydzielony z mięsa ryb podczas obróbki termicznej, (np. łosoś, śledź i makrela w sosie własnym),

• konserwy w zalewie olejowej, z ryb poddanych wstępnej obróbce cieplnej np. konserwy z ryb parowanych, podwędzanych lub podsuszanych (szproty i szprotki w oleju, sardynki w oliwie),

• konserwy w zalewie pomidorowej (byczki, leszcze, skumbrie i dorsze) i w innych sosach

• konserwy z farszem

• pasztety konserwowe z rozdrobnionych części jadalnych ryb z dodatkiem przypraw i artykuły podobne,

• konserwy rybne z warzywami zalane sosami

Opakowania:

Puszki metalowe z blachy białej, czyste, właściwie oznakowane, hermetycznie szczelne, bez miejsc nie pokrytych cyną lub lakierem

Bombaż

wydęcie wieczka lub denka zamkniętej prezerwy, spowodowane wzrostem ciśnienia wewnętrznego:

• pod wpływem wodoru powstającego podczas korozji wewnętrznej blachy opakowania - bombaż chemiczny

• pod wpływem gazów powstających podczas bakteryjnego psucia się zawartości - bombaż biologiczny

• pod wpływem rozszerzalności objętościowej zawartości opakowania - bombaż fizyczny

PRZYCZYNY DYSKWALIFIKACJI PRODUKTÓW RYBNYCH

MARYNATY RYBNE

niewłaściwe parametry chemiczne

wyższą zawartość substancji słodzących - sacharyny i jej soli - w stosunku do ilości dopuszczalnych

niewłaściwe parametry fizyczne

zaniżona masa ryby w stosunku do ilości deklarowanej przez producenta na opakowaniu o od 2 do 25 g

KONSERWY RYBNE

niewłaściwe cechy organoleptyczne

• smak silnie jełki, drapiący

• smak lekko jełki, niesharmonizowany, tekstura miękka

niewłaściwe parametry fizykochemiczne

• zawyżony udział warstwy wodnej

INNE PRZETWORY RYBNE

obecność niedopuszczalnych substancji konserwujących

niewłaściwe cechy organoleptyczne

Spożywanie ryb skuteczniej chroni przed chorobą wieńcową i zawałem serca niż dieta wegetariańska - wykazały badania przeprowadzone przez specjalistów z uniwersytetu w Padwie wśród Tanzańczyków. Mieszkańcy jednej z wiosek nadmorskich, którzy jedli dużo tłustych morskich ryb, mieli niższy poziom cholesterolu i cukru we krwi niż ludność z innych rejonów, odżywiająca się wyłącznie warzywami i owocami. Rybna dieta pozwala uniknąć niedoborów żelaza i witaminy B12 (często stwierdzanych u wegetarian), a jednocześnie zawiera wyjątkowo korzystne dla zdrowia kwasy tłuszczowe.

Kwasy tłuszczowe omega-3 zmniejszają ryzyko alergii i astmy, a nawet ujędrniają skórę i wygładzają zmarszczki. Są niezbędne w prawidłowym rozwoju dzieci (ich bogatym źródłem jest mleko matki), dlatego powinny je zawierać wszystkie odżywki dla niemowląt. Wyniki kilkunastu badań klinicznych sugerują, że zawarte w rybach kwasy tłuszczowe omega-3 wspomagają leczenie schorzeń psychicznych, m.in. schizofrenii oraz nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi u dzieci (tzw. zespołu ADHD).

Ryby należy jeść trzy razy w tygodniu (porcja - 200-300 g). Najlepsze są tłuste ryby. Najwięcej wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 zawierają: wędzona makrela (2,5 g w 100 g), łosoś (1,8 g), śledź (1,7 g) i sardynki (1,1 g). Ubogie w kwasy tłuszczowe są zaś ryby białe, m.in. dorsz i płastuga. Zamiast ryb można spożywać 4-5 g tłuszczu rybiego dziennie. Brytyjska Fundacja ds. Żywienia zaleca przyjmowanie 8-10 g kwasów tłuszczowych omega-3 tygodniowo.

Makrela, jedna z najbardziej wartościowych pod względem zdrowotnym ryb, jest w Polsce sprzedawana głównie wędzona, a w takiej postaci nie powinna być często jedzona. Z kolei bogaty w kwasy omega-3 tuńczyk jest dostępny przede wszystkim w puszkach, co także zmniejsza jego wartość. Dobrą pozycję zajmuje jedynie śledź, bogaty w kwasy tłuszczowe, a przy tym tani, nie zanieczyszczony i nie wymagający nawet obróbki termicznej

OCENA TOWAROZNAWCZA
RYB WĘDZONYCH

Ocena opakowania

Ocena sensoryczna - wyglądu, barwy, zapachu, smaku, konsystencji

OCENA TOWAROZNAWCZA
KONSERW RYBNYCH

Ocena opakowania
Ocena sensoryczna - wyglądu, barwy, zapachu, smaku, konsystencji

Ocena wyglądu lustra i prawidłowości ułożenia
Ocena konsystencji oraz barwy sosu i zalewy
Ocena prawidłowości oprawienia i przygotowania ryb
Oznaczenie udziału składników stałych
Oznaczenie suchej masy sosu pomidorowego
Oznaczenie kwasowości ogólnej
Oznaczenie zawartości soli kuchennej

---