Agata Smagała III OP
II Komitet Ekspertów 1987 r.
Reforma oświaty z 1973 roku nie przyniosła spodziewanych efektów i okazała się nieudana. Problemy, z którymi do tej pory borykała się polska oświata wciąż pozostawały nierozwiązane, a na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych doprowadziły one nawet do zahamowania i regresu w tej dziedzinie. Świadczy o tym wiele zjawisk. Pierwszym i zarazem najważniejszym było niedostateczne jak na potrzeby społeczne upowszechnienie zinstytucjonalizowanej edukacji. Dotyczyło to wszystkich szczebli od przedszkola do szkół wyższych. Dla tych ostatnich mała liczba studentów mogła mieć poważne konsekwencje w przyszłości w postaci niedoboru kadr z wyższym wykształceniem w niektórych zawodach. Taki stan rzeczy pokazywał też, że w edukacji istnieje selekcja, która utrudnia niektórym uczniom gł. ze wsi i małych miast kontynuowanie edukacji. Kolejnym powodem kryzysu była niedostateczna baza materialna szkolnictwa. Widoczne to było w braku szkół, złym stanie technicznym oraz niedostatecznym wyposażeniu w potrzebny sprzęt szkół istniejących. Odbijało się to niekorzystnie na procesie nauczania. Podobnie kryzysowa sytuacja panowała wśród nauczycieli. Przejawiało się to w braku nauczycieli oraz znacznej liczbie nauczycieli, którzy mieli znikome kwalifikacje lub nie mieli ich w ogóle. Ponadto złe warunki bytowe i finansowe nauczycieli powodowały, że rezygnowali oni z pracy w szkolnictwie. Ostatnim ważnym przejawem kryzysu był bardzo niski poziom wyników nauczania i wychowania uzyskiwany w polskich szkołach, a także niezgodność całego programu szkolnego (treści, metod i organizacji pracy) z wymaganiami teraźniejszości i przyszłości. Te wszystkie czynniki w połączeniu z niskimi nakładami finansowymi państwa na oświatę mogły doprowadzić do całkowitego regresu. W takiej sytuacji konieczna była starannie przygotowana, kompleksowa, długofalowa i elastyczna reforma szkolnictwa, gdyż tylko taka spotkałaby się z akceptacją środowiska nauczycielskiego.
Przygotowaniem projektu takiej reformy szkolnictwa miał się zająć Komitet Ekspertów do spraw Edukacji Narodowej powołany przez prezesa Rady Ministrów. Pracował on od 25 lutego (8 stycznia?) 1987 roku do połowy 1989 roku. Komitet pracował w 34-osobowym gronie, w którego skład weszli pracownicy naukowi różnych specjalności, nauczyciele różnego typu szkół oraz przedstawiciele gospodarki, techniki i kultury. Pracom przewodniczył prof. dr hab. Czesław Kupisiewicz z Uniwersytetu Warszawskiego. Ponadto Komitet korzystał z pomocy licznej rzeszy współpracowników. Przed Komitetem stały dwa ważne zadania. Po pierwsze trzeba było opracować diagnozę istniejącej sytuacji w szkolnictwie, a następnie wskazać główne kierunki zmian i sposobów ich osiągnięcia na wszystkich szczeblach edukacji. W swoich pracach Komitet stosował różne metody - badania porównawcze, badania ankietowe, konsultacje (przez 2 lata działań Komitetu zorganizowano ponad 400 konsultacji z udziałem ok. 25 tysięcy nauczycieli) oraz obrady plenarne i seminaria tematycznych grup roboczych. Efektem działań Komitetu było opracowanie Raportu o stanie i kierunkach rozwoju edukacji.
Przy konstruowaniu kierunków zmian w edukacji stosowano się do zasad ogólnych w zakresie strukturalnym oraz programowo-metodycznym. W zakresie struktury były to zasady: powszechności kształcenia, drożności oraz ustawiczności. Natomiast w dziedzinie programowo-metodycznej stosowano się do zasad: szerokiego profilu kształcenia, elastyczności programowej i organizacyjnej, wychowania przez pracę oraz uspołecznienia. Biorąc pod uwagę te zasady oraz sporządzoną diagnozę sytuacji panującej w szkolnictwie postanowiono określić następujące zadania długoterminowe, które miałyby doprowadzić do poprawy sytuacji:
Należy kontynuować upowszechnianie wychowania przedszkolnego, aby w najbliższej perspektywie czasowej do przedszkoli mogło uczęszczać więcej dzieci.
Trzeba doprowadzić do sytuacji, w której poziom pracy dydaktyczno-wychowawczej w szkolnictwie podstawowym będzie zdecydowanie wyższy, ze szczególnym uwzględnieniem wsi i małych miasteczek.
Należy zająć się większym upowszechnianiem szkolnictwa na średnim poziomie (w tym głównie maturalnego) różnych typów: stacjonarnego, wieczorowego, korespondencyjnego.
Ważnym celem jest też większa dostępność i możliwość kontynuowania nauki w szkołach wyższych. Wiązałoby się to ze zmianami modelu tej szkoły. Ważne były tu dwie kwestie: koncentracja (kadry, środków, obszarów badań) oraz zróżnicowanie (struktury, planów i programów studiów, form rekrutowania studentów, praktyk śródrocznych i wakacyjnych).
Trzeba dbać o dalszy rozwój kształcenia równoległego, uwzględniając rozwój kształcenia przez radio, telewizję i wideokasety.
Należy zadbać o zbudowanie podstaw systemu kształcenia ustawicznego, który łączyłby szkolne i pozaszkolne formy edukacji.
Ważną kwestią jest także gruntowna zmiana w dziedzinie treści, metod, środków i form organizacyjnych nauczania. W zakresie treści należy odejść od koncepcji encyklopedyzmu. W metodach nauczania nacisk byłby położony na metody generatywne, które promują samodzielne myślenie i rozwiązywanie przez uczniów problemów. W formach organizacyjnych dążono by do rozbudowy zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych. Natomiast środki nauczania miały korzystać z najnowszych zdobyczy techniki.
Członkowie Komitetu Ekspertów zdawali sobie sprawę, że reforma zakrojona na tak szeroką skalę nie mogłaby być skutecznie wprowadzona na wszystkich szczeblach szkolnictwa w całym kraju. Wynikało to z ogromnego zróżnicowania oświaty w Polsce zarówno w skali makro jak i w skali mikro. Dlatego zdecydowano się na inny model reformy. Był to model przebudowy mozaikowej (klinowej). Polegał on na tym, że znając cele i zadania reformy należało go wprowadzać stopniowo w różnych częściach kraju w zależności od sprzyjających okoliczności.
Mając już diagnozę szkolnictwa oraz postulowane zadania dążące do zmiany w systemie oświaty Komitet opracował możliwe scenariusze wdrażania tych reform. Musiał wziąć przy tym pod uwagę ówczesną sytuację społeczno-ekonomiczną w kraju, gdyż z tym związane były możliwości finansowania edukacji. Powstały, więc trzy scenariusze. Pierwszym z nich był scenariusz stagnacji (z obszarami ożywienia). Miał on na celu ochronę szkolnictwa przed dalszym regresem, poprzez reformę wewnątrzszkolną. Miała ona polegać na modernizacji planów i programów nauki oraz ulepszeniu metod, środków i form nauczania. Ważna była tu też kwestia zwrócenia się ku nauczycielom - przebudowa systemu kształcenia oraz poprawa ich sytuacji materialnej. Tak opracowany scenariusz miał przygotować warunki do szerszej reformy, którą przeprowadzono by w przyszłości. Drugim proponowanym scenariuszem było ożywienie (z obszarami rozwoju). W tym scenariuszu dążono do zaspokojenia edukacyjnych potrzeb społeczeństwa, głównie pod względem ilościowym. Na tym etapie reformy wprowadzone by zostały zmiany strukturalne oraz kontynuowano by, wprowadzoną w scenariuszu stagnacji, reformę programowo-metodyczną. Ponadto przygotowano by warunki materialne i organizacyjne do dalszej rozbudowy i upowszechniania edukacji na wszystkich szczeblach. Celem tego scenariusza była też możliwość empirycznej weryfikacji modeli szkolnych proponowanych przez Komitet. Trzecim scenariuszem reformy był scenariusz rozwoju. Był ona najbardziej pożądany, gdyż zaspokajałby wymagania edukacyjne pod względem jakościowym i ilościowym. Tak opracowany scenariusz reformy, oparty na celach ogólnych Komitetu Ekspertów, miał doprowadzić do sytuacji, w której poziom pracy dydaktyczno-wychowawczej zarówno pod względem jakościowym, jak i ilościowym stałby na wysokim poziomie. Miało to szczególne znaczenia dla szkolnictwa na wsi. Ten scenariusz zakładał, że 65-70% młodzieży w każdym roczniku zostanie objętych kształceniem maturalnym ogólnokształcącym i zawodowym, a reszta szeroko sprofilowanym kształceniem zawodowym na poziomie niematuralnej szkoły średniej, drożnej wobec szkolnictwa maturalnego. Zmiany dotyczyłyby też szkoły wyższej, której program miał zostać rozszerzony i zróżnicowany. Dodatkowo rozwojowi uległoby także kształcenie równoległe.
Reformy zaproponowane przez Komitet Ekspertów były w tamtych czasach dyskusyjne pod względem zakresu, rodzaju oraz czasu ich realizacji. Nie zostały one wprowadzone do realizacji, co jeszcze bardziej pogłębiło regres w polskiej oświacie.
Bibliografia:
Kupisiewicz Czesław, Koncepcje reform szkolnych w wybranych krajach świata na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 1995;
Raport o stanie i kierunkach rozwoju edukacji narodowej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej - edukacja narodowym priorytetem, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa - Kraków 1989
Cz. Kupisiewicz, Koncepcje reform szkolnych w wybranych krajach świata na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, Warszawa 1995, s. 111-122
Raport o stanie i kierunkach rozwoju edukacji narodowej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowejy - edukacja narodowym priorytetem, Warszawa - Kraków 1989, str. 9-11
Cz. Kupisiewicz, Koncepcje reform szkolnych w wybranych krajach świata na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, Warszawa 1995, s. 125-126
Cz. Kupisiewicz, Koncepcje reform szkolnych w wybranych krajach świata na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, Warszawa 1995, s. 132-133
1