Stosunek ubezpieczenia - stosunek cywilnoprawny wiążący ubezpieczyciela z ubezpieczającym, na podstawie którego ubezpieczyciel zobowiązuje się do wypłaty odszkodowania lub świadczenia w razie zajścia przewidywanego w umowie wypadku,
a ubezpieczający zobowiązuje się do zapłacenia składki
i przestrzegania warunków ubezpieczenia.
Cechy stosunku ubezpieczenia:
- kwalifikowany (podmiot mający kwalifikacje do ubezpieczenia)
- odpłatny (ubezpieczający jest zobowiązany płacić składkę)
- masowy (pojedynczy stosunek nie może istnieć bez innych stosunków)
- adhezyjny (adhezja - przystępowanie, przystępowanie ubezpieczającego do warunków ZU)
- trwały (ciągły, stosunek zawierany na określony czas)
- dwustronnie zobowiązujących (zawarcie stosunku rodzi powstanie zobowiązań po obu stronach)
- kauzalny (przyczynowy, musi istnieć przyczyna, dla której powstaje ten stosunek. Stosunek ubezpieczenia jest nieważny, jeśli nie istnieje przedmiot ochrony w zachowaniu którego ubezpieczający ma interes).
Stosunek cywilno-prawny - uregulowany w przepisach prawnych między równorzędnymi partnerami (roszczenia na drodze sądowej bądź na drodze arbitrażu).
Wypadek ubezpieczeniowy - wypadek (zdarzenie losowe) - realizacja ryzyka - przewidziane w umowie ubezpieczenia zdarzenie losowe, z którego nastąpieniem ekspektatywa (oczekiwanie) ubezpieczającego mająca za przedmiot spodziewane świadczenia pieniężne od zakładu ubezpieczeń przeradza się w wierzytelność ubezpieczeniową, czyli skonkretyzowane prawo podmiotowe o charakterze majątkowym.
[wierzytelność-prawo otrzymania odszkodowania]
Cechy wypadku:
- zdarzenie przyszłe (po zawarciu umowy nastąpi)
- zdarzenie niepewne (nastąpienie, nie nastąpienie wypadku nie ma wpływu na byt prawny umowy ubezpieczenia)
- zdarzenie prawne (jego zajście powoduje przekształcenie ekspektatywy prawa majątkowego w wierzytelność
ubezpieczeniową)
Zdarzenie losowe - to obiektywne, realne stany świata zewnętrznego, będące skutkiem urzeczywistnienia się określonych ryzyk, powodujących straty bądź zwiększone potrzeby finansowe u osoby w stosunku, do której realne zdarzenie się zrealizuje.
Cechy zdarzenia losowego:
- masowość (występuje u dużej liczby podmiotów)
- statystyczna prawidłowość (powtarzalność)
- możliwe, lecz niekonieczne (mogą lecz nie mogą nastąpić)
- nadzwyczajne (stanowią odstępstwa od normalnego biegu „rzeczy”)
- „losowe” (nie można z góry przewidzieć, kogo „dotknie”)
- niezależne od woli poszkodowanego
Strony stosunku ubezpieczeniowego
- zakład ubezpieczeń (ubezpieczyciel) - osoba prawna, która uzyskała zezwolenie, co do prowadzonej działalności.
S.A. - Kodeks Spółek Handlowych + Ustawa o działalności ubezp. maksymalizacja korzyści właścicieli.
TUW - Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych (non-profit org. - dla swoich członków na zasadzie wzajemności - następuje połączenie praw kontraktowych z prawami członkowskimi)
w przypadku niedoboru, nie jest stosowana zasada składki stałej
Zagraniczne - oddziały
- ubezpieczający
* ubezpieczony - przedstawia swoje życie lub zdrowie do ubezpieczenia, bądź drugą osobę tylko pod warunkiem jej pozwolenia, osoba fizyczna, osoba prawna, przedstawia majątek, którego zachowaniem jest zainteresowany (charakter kauzalny)
- imiennie oznaczony
- imiennie nieoznaczony
* uposażony - ubezpieczony gdy umiera, uposażony otrzymuje świadczenie, osoba wymieniona w polisie ubezpieczeniowej
* uprawniona osoba trzecia - przeniesienia praw wymaga zgody ubezpieczyciela, gdy sprzedajemy przedmiot wraz z polisą ubezpieczeniową
- nabywca (art.823 §1 K.C.)
- poszkodowany na tle ubezpieczenia OC (art.8 Ust.4 ust.ub.)
- cesjonariusz i zastawnik wierzytelności ubezpieczeniowej
- wierzyciel hipoteczny z tyt. ubezpieczenia obciążonej nieruchomości
Suma ubezpieczenia - funkcje:
- bezwzględna górna granica świadczenia
*w ubezpieczeniu osobowym jedyna
*w ubezpieczeniu majątkowym względna (obok wartości ubezp.)
- górna granica odpowiedzialności
*PER CAPITA z tyt. jednego wypadku (na każde ryzyko na każdą osobę)
*górna granica odpowiedzialności ubezpieczyciela za okres ubezpieczenia, niezależnie od liczby wypadków KONSUMPCJA SUMY (atr.824 § 1 K.C.) (suma ubezpieczenia podzielona przez liczbę osób)
- podstawa obliczenia składki
*stopa składki brutto albo TARYFOWA STOPA SKŁADEK
Składka (typologia techniczno - ubezpieczeniowa)
- składka brutto - (przypisana) - łączna suma składek taryfowych należnych od ogółu ubezpieczających za cały okres obrachunkowy (rok kalendarzowy)
- składka netto - (tzw. składka sprawiedliwa) - suma składek brutto pomniejszona o koszty obsługi ubezpieczeń (administracyjne), o koszty tworzenia rezerw, koszty akwizycji
i inne koszty działalności ZU.
- składka przypisana netto - składka zarobiona na udziale własnym ubezpieczyciela (po uwzględnieniu kosztów reasekuracji - podziału składki)
Składka - świadczenie pieniężne, które ubezpieczający jest zobowiązany zapłacić ubezpieczycielowi za udzielenie ochrony ubezpieczeniowej w ciągu okresu ubezpieczenia
Stopa składki (stawka) - liczba jednostek pieniężnych przypadających na każde 1000(‰) lub 100(%) jednostek pieniężnych sumy ubezp. (w ujęciu rocznym)
Taryfa składek - uporządkowany zbiór stóp składek odpowiadający wszystkim typowym rodzajom ryzyka (przedmiotom i niebezpieczeństwom), występujących w danym rodzaju ubezpieczenia oraz:
wysokość rabatów (bonusów)
tablice frakcyjne dla obliczania składek za ubezpieczenia krótkoterminowe (krótsze od roku) albo metoda PRO RATA TEMPORIS - proporcjonalnie od okresu ubezpieczenia
wysokość dodatków (malusów)
Zasada odszkodowania
Zakres działania
1)ubezpieczenia osobowe (art.805 § 1,2 K.C.)
świadczenia nieodszkodowawcze
brak regresu i dopuszczalność kumulacji świadczeń
wypadków pozytywnych i negatywnych
2)ubezpieczenia majątkowe
odszkodowanie
regres (art.828) i zakaz kumulacji odszkodowań (art.824)
art.817 - termin 30 dni - bezsporne - 14 dni - sporne (po wyjaśnieniu)
Umowa ubezpieczenia - umowa, na mocy której jedna strona - zwana ubezpieczycielem - zobowiązuje się za ustalonym wynagrodzeniem „płaconym” przez drugą (ubezpieczającego) zapłacić odszkodowanie albo jego ekwiwalent w razie zajścia pewnego uzgodnionego zdarzenia.
Cechy umowy ubezpieczenia:
nazwana (kodeks cywilny i kodeks morski - uregulowana)
konsensualna (konsensus - porozumienie -> wtedy podpiszą umowę)
odpłatna (ubezp. płaci składkę)
dwustronnie zobowiązująca (składka - ZU, świadczenie -
w razie wypadku)
najwyższej dobrej wiary (ZU -> ufa ubezpieczającemu,
że będzie płacił składki i nic nie zataił (np.choroby), ubezp. -ZU, że wypłaci ubezp. świadczenie)
adhezyjna (ubezp. przystępuje do umowy ZU)
stałej współpracy kontraktowej (przed, w trakcie trwania umowy, współdziałanie)
subiektywnie losowa (losowość - tylko z punktu widzenia os.ubezp.)
synalagmatyczna (wg teorii ponoszenia ryzyka; wzajemna)
10) kauzalna (przyczynowa)
Dobra niemajątkowe (mienie osobiste)
Dobra majątkowe (wartości wymierne w pieniądzu):
- wartości istniejące (zmaterializowane), wierzytelności,
- wartości przyszłe
- wartości ujemne (np. kredyt).
Ubezpieczenia generalne - obejmują wiele obiektów obecnych
i przyszłych (w trakcie jego trwania).
Ubezpieczenia osobowe:
- zbiorowe - koszty ubezpieczenia ponosi ubezpieczający przedmiotu umowy na dobra osobiste wielu osób (np. zakład pracy ubezpiecza pracowników)
- grupowe - każda osoba jest ubezpieczona na własny rachunek, umowę zawiera np. ubezpieczający (np. zakład pracy)
z ubezpieczycielem (zakład ubezpieczeniowy).
Ryzyko objęte ochroną ubezpieczeniową:
- są scharakteryzowane i wymienione
- all risk - od wszystkich rodzajów ryzyka
- są określone ryzyka wyłączone z ochrony ubezpieczenia
OWU - ogólne warunki ubezpieczenia - przepisy prawne regulujące zakres, przedmiot ochrony ubezpieczeniowej, obowiązki - regulujące postępowanie drugiej strony; przepisy prawne dotyczące poszczególnych ubezpieczeń danego działu, grupy, rodzaju, które ustalają prawa oraz obowiązki stron i normują ich postępowanie wynikające z wykonania umowy ubezpieczenia art. 12a ust. o dz. gosp., ich autorem są ZU; pewne przepisy z K.C. zostały włączone
do OWU.
Ubezpieczenia obowiązkowe OC kierowców, rolników, budynków, gospodarstw rolnych w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych (ustawodawca ustala); OWU pozostałych OC obowiązkowych są uregulowane w rozporządzeniach Ministra Finansów.
SWU - szczególne warunki ubezpieczenia - są to postanowienia nietypowe, wprowadzone do umowy ze względu na szczególne okoliczności związane z indywidualną umową. Te szczególne warunki mogą być dołączone do umowy, albo mogą być w tej umowie zawarte (klauzula polisowa).
Obowiązki stron:
ubezpieczający:
dodatkowe (powinności):
- przed zawarciem umowy obowiązek deklaracji ryzyka
- po zawarciu umowy obowiązek notyfikacji
- po wypadku ubezpieczeniowym obowiązek ratowania
podstawowe:
- zapłata składki
zakład ubezpieczeń:
dodatkowe:
- wydanie polisy
- doręczenie OWU
- protokół rozbieżności między umową, a OWU
- pisemne zwrócenie uwagi oraz wyznaczenie co najmniej
7-dniowego terminu do złożenia sprzeciwu
podstawowe:
- wypłata świadczenia.
Deklaracja ryzyka ubezpieczeniowego - systemy.
Przy zawieraniu umowy ubezpieczenia ubezpieczający ma obowiązek podać do wiadomości ubezpieczyciela zgodnie z prawdą wszelkie okoliczności mające wpływ na ocenę ryzyka (niebezpieczeństwa)
system anglosaski - obowiązek deklaracji spontanicznych; ubezpieczający - nawet bez uprzednich zapytań ze strony ubezpieczyciela - powinien informować o wszelkich okolicznościach, które są lub powinny mu być znane
system kontynentalny - system „odpowiedzi na pytania”: obowiązek deklaracji dotyczy tylko znanych ubezpieczającemu okoliczności, o które pytał ubezpieczyciel (w formularzu wniosku - oferty albo innych pismach)
system mieszany - ubezpieczający odpowiada zgodnie
z prawdą na pytania ubezpieczyciela, ale ponad to jest zobowiązany zwrócić uwagę ubezpieczyciela na okoliczności jego zdaniem ważne, choćby ubezpieczyciel o nie nie pytał.
Sankcje za naruszenie
Ubezpieczyciel:
jest wolny od odpowiedzialności
może odstąpić od umowy
może zwiększyć składkę
Określenie czasu trwania ubezpieczenia.
Ze względu na czas:
- umowa krótkoterminowa (poniżej roku)
- umowa roczna
- umowa długoterminowa (powyżej roku)
- umowa bezterminowa (np. na życie, na czas podróży)
Okres ubezpieczenia:
- formalny - okres obowiązywania umowy
- materialny - okres odpowiedzialności Z.U.
- techniczny - okres składkowy
Okres karencji - okres oczekiwania; karencja „dodana”.
Powstanie i wygaśnięcie stosunku ubezpieczenia:
- źródłem powstania prawnego stosunku ubezpieczenia jest zawarcie umowy. Z kolei rozwiązanie umowy powoduje wygaśnięcie tego stosunku, jednakże może to nastąpić także z innych przyczyn.
Inne przyczyny wygaśnięcia:
- upływ okresu, na który zawarto umowę
- śmierć lub utrata pełnej zdolności do czynności prawnych ubezpieczającego oraz likwidacja, czy upadłość ZU
- abandon (porzucenie - ubezpieczający zrzeka się praw do przedmiotu ubezpieczenia na rzecz ubezpieczyciela w zamian za wypłatę pełnej sumy ubezpieczenia; np. porzucenie statku, rezygnacja z polisy ubezpieczeniowej)
- „odpadnięcie” interesu ubezpieczeniowego (np. zniszczenie, zużycie lub utrata przedmiotu ochrony)
- wyczerpanie sumy ubezpieczenia lub sumy gwarancyjnej
- wykup polisy w ubezpieczeniu na życie
- nie zapłacenie składki w terminie (z wyjątkiem ub. obowiązkowych) lub raty składki (tylko wtedy gdy umowa, bądź OWU skutek taki zastrzegły).
Klauzula prolongacyjna - jeśli umowa ubezpieczenia została zawarta na okres nie krótszy niż 12 m-cy i nie została wypowiedziana
w umownym okresie, zostaje automatycznie odnowiona na kolejne
12 m-cy (najczęściej w ubezpieczeniach obowiązkowych, na 1 dzień przed upływem umowy).
Zawarcie umowy ubezpieczenia
Tryb:
rokowaniowy - strony stopniowo uzgadniają treść kontraktu, a zawarcie umowy następuje wówczas, gdy dojdą do porozumienia co do wszystkich postanowień umownych, które były przedmiotem rokowań
przetargowy - w tym trybie strona poszukująca ochrony ubezpieczeniowej ogłasza przetarg, czyli zaprasza do składania ofert, precyzując przy tym, co najmniej czas, miejsce, przedmiot i warunki przetargu. Oferty składane są przez ubezpieczycieli, a ubezpieczający wybiera najkorzystniejszą
ofertowy:
prosty - ubezpieczający składa ofertę w praktyce najczęściej na standardowym formularzu ZU. Przyjmuje się, że ZU udziela ochrony zgodnie z postanowieniami OWU,
złożony - jeżeli ZU chce zaproponować ubezpieczającemu zawarcie umowy na warunkach odbiegających na niekorzyść od treści wniosku lub OWU, musi w terminie 14 dni od złożenia wniosku przedstawić ubezpieczającemu kontrofertę oraz zwrócić uwagę na niekorzystne postanowienia na piśmie. Ubezpieczający ma 7 dni na sprzeciw lub aprobatę nowych warunków ubezpieczenia.
Milczący akcept nie dotyczy ubezpieczeń na życie i form ustnych.
Systemy ubezpieczeń:
- system odpowiedzialności proporcjonalnej - Q/Z=U/W
- system ubezpieczeń na sumy stałe
Wartości:
a) nowa (odtworzeniowa) - wartość zakupu przedmiotu ubezpieczenia, który uległ zniszczeniu, 40% zużycia max, powyżej nie stosuje się wartości nowej
b) rzeczywista (techniczna) - rzeczywisty stopień zużycia jest odzwierciedlony
c) księgowa:
= brutto - księgowa wartość początkowa z uwzględnieniem kolejnych przeszacowań
= netto - księgowa wartość brutto z uwzględnieniem odpisów aktualizujących
d) otaksowana - rzeczoznawca może otaksować wartość, stosujemy gdy przedmiot ubezpieczenia ma walory kolekcjonerskie lub artystyczne
e) upłynnienia - stosowana w szczególnych przypadkach, kiedy stopień zużycia jest bardzo wysoki i nie da się dalej stosować tego przedmiotu (ile można dostać za pozostałości)
- system solidarnego ubezpieczenia na sumy stałe
- system ubezpieczenia na sumy zmienne - najczęściej stosowane dla przedsiębiorstw mających majątek obrotowy - wycena przy pomocy wartości przewidywanej najwyższej środków obrotowych (zadanie)
- system solidarnego ubezpieczenia na sumy zmienne
Wariant solidarny - na terenie różnych miejsc przedmioty są przemieszczane między lokalizacjami, ubezpieczone od żywiołów
i kradzieży, prowadzona jest dla nich wspólna księgowość, TRZEBA UDOWODNIĆ że dany przedmiot był akurat w danych miejscu.
- system ubezpieczenia na wartość częściową - alternatywa do systemu ubezpieczeń na pierwsze ryzyko (+)
- system ubezpieczenia na pierwsze ryzyko - suma ubezpieczenia 50tyś., strata na 10tyś. to 10tyś., strata na 60tyś. to maksymalnie 50tyś.
1