Metodologia

skrypt

1. Metoda obserwacyjna

Metoda obserwacyjna - technika, w której badacz obserwuje ludzi i systematycznie rejestruje pomiary ich za-chowania. CEL: OPISYWANIE ZACHOWANIA; 3 formy:

a) Obserwacja systematyczna - forma metody obserwacyjnej, w której obserwatorem jest wyszkolony badacz społeczny, który przystępuje do odpowiedzi na pytania odnoszące się do określonego zjawiska społecznego, obserwując i kodując je zgodnie z wcześniej przygotowanym zbiorem kryteriów.

b) Obserwacja uczestnicząca - forma obserwacji systematycznej, w której obserwator wchodzi w interakcję z obserwowanymi ludźmi, ale stara się w żaden sposób nie wpływać na sytuację.

c) Analiza archiwalna - forma obserwacji systematycznej, w której badacz obserwuje zachowanie społeczne przez badanie nagromadzonych w danej kulturze dokumentów albo archiwaliów np. pamiętników, dzienników. -> badanie wartości i przekonań społecznych

Zgodność sędziów kompetentnych - stopień zgodności pomiędzy dwiema osobami albo większą liczbą osób, które niezależnie obserwują i kodują grupę danych; poprzez pokazanie, że dwóch lub więcej ekspertów nieza-leżnie obserwujących i kodujących dochodzi do tych samych obserwacji, badacze upewniają się, że obserwacje te nie są subiektywnymi, zniekształconymi wrażeniami jednostki.

NIEKTÓRE ZACHOWANIA SĄ TRUDNE DO OBSERWACJI; METODA JEST OGRANICZONA DO KONKRETNEJ GRUPY LUDZI W KONKRETNEJ SYTUACJI;

2. Metoda korelacyjna

Metoda korelacyjna - metoda, w której mierzy się systematycznie dwie zmienne lub ich większą liczbę i oszacowuje się relację pomiędzy nimi - sprawdza się czy są one powiązane (tj. w jakim stopniu można przewi-dzieć wartości jednej z nich na podstawie drugiej). CEL: OSZACOWANIE RELACJI POMIĘDZY 2 ZMIENNYMI; szacowanie stopnia korelacji pomiędzy dwiema zmiennymi; gdy chcemy sprawdzić hipotezę wyjaśniającą; np. analiza relacji pomiędzy zachowaniami agresywnymi dzieci a ilością przemocy oglądanej w telewizji;

Korelacja dodatnia - taka relacja pomiędzy dwiema zmiennymi, w której wzrostowi wartości jednej zmiennej towarzyszy wzrost wartości drugiej zmiennej.

Korelacja ujemna - taka relacja pomiędzy dwiema zmiennymi, w której wzrostowi wartości jednej zmiennej towarzyszy zmniejszanie się wartości drugiej zmiennej.

3. Dobór próby

Dobór próby jest częścią badania statystycznego. Polega na wybraniu pewnych indywidualnych obserwacji, które tworząc tzw. próbę statystyczną pozwolą uzyskać pewną wiedzę o całej populacji.

Każda obserwacja może obejmować jedną lub większą liczbę konkretnych wartości tzw. cech statystycznych dotyczących jednego konkretnego obiektu badań, lub (w przypadku analiz zmian jakiegoś zjawiska w czasie) jednej chwili czasowej.

Błędy doboru próby powodują brak odzwierciedlenia rozkładu cech populacji w próbie. Rzutują na całe badanie: błędnie dobrana próba skutkuje nieprzydatnością badania do opisu zjawisk i prawidłowości w populacji. Hipotezy sformułowane wstępnie pozostają nierozstrzygnięte. Skutki są podobne do przekłamań w zebranych danych.

Wykrycie błędu doboru próby jest trudne i wymaga prześledzenia metodologii badań oraz znajomości realiów tematu badania.

Dobór próby można podzielić na siedem etapów:

Definiowanie szerokiej populacji

Wybór operatu losowania

Określenie metody doboru

Określenie wielkości próby

Implementacja założeń

Zbieranie danych

Sprawdzenie poprawności doboru

4. Metoda Eksperymentalna

Eksperyment naukowy to taki rodzaj badania, w którym manipuluje się jednymi faktami obserwuje się czy pod ich wpływem zmieniają się inne fakty .

5. Zmienna zależna (wyjaśniana, kryterialna)

Według J. Brzezińskiego „zmienna, która jest przedmiotem naszego badania, której związki z innymi zmiennymi chcemy określić nosi nazwę zmiennej zależnej”.
Zmienne zależne pracy:
- warunki życia,
- aspiracje.

Jest to ZMIENNA MIERZONA, którą badacz mierzy po to, by sprawdzić czy na nią wpływa zmienna niezależna; badacz stawia hipotezę, że zmienna zależna zależy od poziomu zmiennej niezależnej.

Zmienna zależna (ZMIENNA MIERZONA) - zmienna, którą badacz mierzy po to, by sprawdzić czy na nią wpływa zmienna niezależna; badacz stawia hipotezę, że zmienna zależna zależy od poziomu zmiennej nieza-leżnej.

6. Zmienna niezależna (wyjaśniająca, predykcyjna)

Brzeziński wyjaśnia, iż zmienne od których zależą zmienne zależne , które na nią oddziaływają, noszą nazwę zmiennych niezależnych.
Zmienne niezależne pracy:
- wiek,
- płeć,
- kierunek studiów,
- czas studiowania.

Zmienna niezależna (ZMIENNA KONTROLOWANA) - zmienna, którą badacz zmienia albo różnicuje, aby stwierdzić, czy ma ona wpływ na jakąś inną zmienną; badacz oczekuje, że ta właśnie zmienna będzie powodo-wała zmiany w jakiejś innej zmiennej.

7. Źródła problemów naukowych w psychologii

8. Trafność zewnętrzna i wewnętrzna eksperymentu

Trafność wewnętrzna - upewnienie się, że nic więcej poza zmienną niezależną nie może wpływać na zmienną zależną. Realizuje się to poprzez kontrolowanie wszystkich zmiennych ubocznych oraz poprzez losowe przy-dzielanie wszystkim badanym różnych warunków eksperymentalnych; wszystkie sytuacje w badaniach były ta-kie same, a różniły się jedynie wartością zmiennej niezależnej;

Trafność zewnętrzna - stopień, w jakim wyniki badań mogą być generalizowane na inne sytuacje i na innych ludzi.

9. Eksperyment ex post facto (pseudoeksperyment)

Eksperyment ex post facto (ang. ex post facto experiment)

eksperyment podejmowany w celu wyjaśnienia zjawisk, które już miały miejsce w przeszłości. Wartości zmiennych niezależnych mierzonych w trakcie eksperymentu są również z góry znane badaczom.

Eksperyment ex post facto nazywany jest również pseudoeksperymentem, z uwagi na to, że realizowany jest z pominięciem formalnych procedur klasycznego schematu eksperymentalnego.

10. Pytania rozstrzygnięcia i dopełnienia

Pytania to zdania zaczynające się od kiedy/jak/dlaczego, stawiające jakiś problem do rozwiązania, najogólniej dzielą się ze względu na sposób prezentowania alternatyw (rozstrzygnięcie vs dopełnienie)

a. pytania rozstrzygnięcia

to pytania typu „czy” o jednej alternatywie czyli możliwej odpowiedzi tak/nie, perspektywa 0-1, odpowiedź ukryta jest w pytaniu bo nie ma trzeciej odpowiedzi, tylko tak/nie. Hipoteza powinna być pytaniem rozstrzygnięcia. Przykład: Czy lubisz kolor niebieski? tak/nie

b. pytania dopełnienia

to wszystkie inne pytania nie zaczynające się od „czy”, problemowe „dlaczego?” i nieproblemowe, procesowo-narracyjne „jaki?”, „który” o jednej alternatywie, przykład: Który kolor lubisz najbardziej? Niebieski. Jedna możliwość odpowiedzi.

11. Zmienne ilościowe i jakościowe

Zmienne jakościowe - to zmienne dychotomiczne i politomiczne, które są z punktu widzenia logiki - klasyfikacjami np. płeć. Należą do nich zmienne nominalne i porządkowe (patrz pkt. 16).

Zmienne ilościowe - są nimi zmienne ciągłe oraz zoperacjonalizowane za pomocą testów psychologicznych. Zmienne interwałowe, ilorazowe. Interwałowe pozwalają na stwierdzenie o ile zamienna jest większa/mniejsza od drugiej np. wzrost - o ile. Ilorazowe pozwalają stwierdzić ile razy coś jest większe/mniejsze np. ktoś jest dwa razy starszy.

12. Zmienne dwuwartościowe (dychotomiczne)

zmienna, która przybiera tylko dwie wartości np. płeć K/M. Zmienna trychotomiczna przybiera trzy wartości np. wzrost niski, średni, wysoki a politomiczna wiele wartości, np. wzrost wyrażony w centymetrach.

13. Zmienna główna i zakłócająca

Zmienna glówna - bodziec wprowadzony celowo przez eksperymentatora do sytuacji badawczej, bodziec badany.

zmienna zakłócająca - bodziec inny niż zmienna wprowadzona celowo przez eksperymentatora do sytuacji badawczej, który zmienia zachowanie danej osoby.

14. Wskaźniki definicyjne i korelacyjne

Wskaźniki definicyjne: zwracają one uwagę na sposób, w jaki łączą się

ze sobą wskaźnik i wartość wskazywana. Przy ich wykorzystaniu próbuje

się przedstawić definicję właściwości, która jest celem

przeprowadzonego badania. Aby dobrać wskaźnik do badanej sytuacji

trzeba najpierw dokonać definicji tej sytuacji, której wyrażeniem ma

być wskazywany obiekt.

Przykład: Ilość wyborów ucznia.

Wskaźniki korelacyjne: zwracają uwagę na związek (witamina A i

agresja), nie wynikają bezpośrednio z teorii, ale są są skutkiem

definicji

15. Zmienne kontrolowane

ZMIENNA KONTROLOWANA którą badacz zmienia albo różnicuje, aby stwierdzić, czy ma ona wpływ na jakąś inną zmienną; badacz oczekuje, że ta właśnie zmienna będzie powodowała zmiany w jakiejś innej zmiennej.

16. Zmienna nominalna i porządkowa

ZMIENNA NOMINALNA - to cechy, których wartości mogą być uporządkowane

w dowolnej kolejności. Nie ma znaczenia, czy w zmiennej „płeć” wyróżni się wartości

w kolejności: 1/mężczyzna, 2/kobieta czy też odwrotnie

ZMIENNA PORZĄDKOWA - takie cechy, których wartości są lub mogą być uporządkowane w oparciu o wyraźne kryterium tego uporządkowania. Zmienną porządkową jest z pewnością wykształcenie.

17. Zmienne ciągłe i dyskretne

Zmienna ciągła - zbiór wartości tworzy kontinuum i pomiędzy dwiema wartościami można znaleźć trzecią np. wzrost

Zmienna dyskretna - zbiór wartości tworzy kontinuum ale pomiędzy dwiema wartościami nie można znaleźć trzeciej np. płeć.

18. Zmienne przedziałowe

Zmienne przedziałowe pozwalają nie tylko szeregować (rangować) mierzone elementy, lecz również mierzyć różnice wielkości pomiędzy nimi. Na przykład temperatura mierzona w stopniach Celsjusza jest zmienną przedziałową. Możemy powiedzieć, że temperatura 40 stopni jest wyższa niż temperatura 30 stopni oraz że wzrost temperatury od 20 do 40 stopni jest dwa razy większy niż od 30 do 40 stopni.

19. Skale nominalne, porządkowe, przedziałowe i stosunkowe

Skala pomiarowa to system, pozwalający w pewien sposób usystematyzować wyniki pomiarów statystycznych. Dane statystyczne dotyczące wybranych cech jednostek stanowią zbiór informacji charakteryzujących daną zbiorowość. Pomiar statystyczny to czynność polegająca na przyporządkowaniu mierzonym cechom badanych jednostek (tzw. Cechy statystyczne) pewnych symboli według określonych zasad. Owo przyporządkowanie dokonywane przy pomocy zasad to właśnie skala pomiarowa. Skale pomiarowe można podzielić ze względu na sposób, w jaki można zestawiać wyniki pomiarów statystycznych. W badaniach statystycznych wyróżnia się 4 podstawowe skale pomiarowe:

Skala nominalna - jest skalą najprostszą. Pozwala ona podzielić cały zbiór wyników badań statystycznych na podzbiory rozłączne (tzn. takie, które nie mają wspólnych elementów) i wyróżnić jednostki ze względu na fakt posiadania lub nieposiadania danej cechy. Dobrym przykładem ilustrującym zastosowanie skali nominalnej jest podział ludzi według temperamentów na 4 kategorie: choleryk, sangwinik, flegmatyk, melancholik Grupę ludzi da się podzielić na 4 rozłączne, wyżej wymienione podzbiory. Da się policzyć odsetek każdej z grup w całej zbiorowości (np. cholerycy stanowią 40% badanej grupy), można określonym grupom nadać etykiety - np. sangwinik - „S” czy liczby: flegmatyk - „3”. Nie można natomiast uporządkować typów ludzi według kategorii - lepszy/gorszy, bardziej/mniej, czy dokonywać operacji arytmetycznych na liczbach odpowiadających poszczególnym typom charakterów ludzkich (różnica 3-1 czyli np. sangwinik minus choleryk nie przedstawia żadnej logicznej wartości).

czy lubi Pan/i spożywać napoje alkoholowe? Tak Nie

Skala porządkowa - jest skalą silniejszą od skali nominalnej. Pozwala ona uporządkować jednostki zbiorowości statystycznej w kolejności wielkościowej, umożliwia określenie stopnia natężenia posiadania danej cechy w zbiorowości. Za pomocą tej skali można zatem określić cechy statystyczne, którym da się przypisać któreś z następujących określeń: „równy”, „większy niż”, „mniejszy niż”.
W skali porządkowej można używać liczb - czynność taką nazywamy „rangowaniem”. Można zatem z łatwością określić kolejność występowania poszczególnych cech, nie da się jednak wykonywać działań arytmetycznych na owych rangach z uwagi na fakt nieokreślenia odległości między rangami.
Dobrym przykładem zastosowania skali porządkowej jest np. lokata sportowca w zawodach sportowych - dla przykładu: biegaczy. Zawodnicy poklasyfikowani według kolejności na mecie informują nas nie tylko o tym, że biegacz z lokatą nr 1 jest innym biegaczem niż ten o lokacie nr 2 (przypadek skali nominalnej), lecz także to , ze biegacz o nr 1 jest szybszy od biegacza, który zajął miejsce drugie. A zatem - mając skalę porządkową możemy odtworzyć skalę nominalną, nigdy odwrotnie.
Innymi przykładami zastosowania skali porządkowej są: zdolność kredytowa firmy (duża, średnia, mała), rodzaje ryzyka kredytowego (bardzo wysokie, wysokie, średnie, niskie, bardzo niskie lub dokonując rangowania w skali od 1 do 5: 1 - bardzo niskie, 5- bardzo wysokie)

Skala przedziałowa pozwala na ustalenie różnicy między stopniami skali z pewną dokładnością. Skala przedziałowa pozwala zatem nie tylko na identyfikację badanych jednostek (skala nominalna) i ustalenie relacji mniejszości lub większości (skala porządkowa), ale także pozwala na określenie odległości między elementami zbioru. Zero w tym rodzaju skali jest umowne, ustalane przez osobę tworzącą daną skalę przedziałową. Cechą charakterystyczną skali przedziałowej jest zatem możliwość dodawania i odejmowania pewnych danych wejściowych. Przykładem cech, które można zmierzyć dzięki skali przedziałowej może być np. temperatura. Skala Celsjusza czy Fahrenheita pozwala bowiem określić różnicę temperatur (np. amplituda wahań dobowych temperatury).

Skala ilorazowa - pozwala na uzyskanie dokładnych wartościowo różnic między badanymi cechami statystycznymi. Skala ta posiada zero, nie zależące już od osoby przeprowadzającej badanie statystyczne. Na skali ilorazowej można dokonywać wszelkich działań arytmetycznych (np. mnożenie i dzielenie). Ma swoje zastosowanie wyłącznie do cech ilościowych (nie jakościowych), zarówno ciągłych, jak i skokowych.

20. Operacjonalizacja

Jest to procedura wiązania terminów teoretycznych (odnoszących się do nieobserwowalnych właściwości zdarzeń i obiektów) z terminami obserwacyjnymi (oznaczającymi obserwowalne właściwości i relacje. Operacjonalizacja to nadawanie sensu empirycznego terminom teoretycznym. Mówiąc ludzkim językiem jest to zmiana teorii na obserwację, docelowo cyferki:), czerwone wino - operacjonalizacja - ilość: lampka, butelka, jakie wino etc.

A. Podstawowe pojęcia

• czynnik teoretyczny T - ustalenie obrazu czynnika - określenie przez badacza jego empirycznej i numerycznej struktury relacyjnej

• czynnik - opisuje badany wycinek rzeczywistości, jej badany fragment

• wielkość

• zmienna

• wskaźnik

• obszar wpływu czynnika T

B. Etapy operacjonalizacji

• rekonstrukcja czynnika teoretycznego; konstrukcja wielkości:

• konceptualizacja wielkości

• dobieranie wskaźników

• dobór narzędzia pomiarowego i pomiar zmiennej

21. Rekonstrukcja czynnika teoretycznego , konstrukcja wielkości

Rekonstrukcja czynnika teoretycznego - ustalenie obrazu czynnika, np. czynnik atrakcyjność, zdefiniowanie pojęcia przez określenie jego składników - czym jest atrakcyjność np. wygląd (oczy, włosy,....) charyzma (dowcip, elokwencja, czar...) osobowość (przyjazność, otwartość,...)Ten pierwszy etap kończy doprecyzowanie terminu czyli zbudowanie wielkości.

Konstrukcja wielkości - ……………………….

22. Dobieranie wskaźników, wskaźnik.

Wskaźnik - widoczna oznaka tego co nieobserwowalne np. wskaźnikiem atrakcyjności jest wcięcie w talii, piękne włosy,... Znak obecności/nieobecności badanego pojęcia np. ratowanie ptaszków jest wskaźnikiem współczucia

Dobieranie wskaźników - wskaźniki dobiera się pod katem mierzonej cechy tak, aby trefnie ja mierzyły.

23. Trafność

Trafność - test mierzy to, do czego został skonstruowany. Sprawności intelektualne nigdy nie występują w izolowanej postaci, nie można mierzyć np. wyłącznie uwagi, tylko uwagę w połączeniu ze spostrzeganiem lub zapamiętywaniem. Test uwagi jest wtedy trafny, gdy wysoki rezultat będzie zależał wyłącznie od sprawności uwagi, a nie np. od wysokiej sprawności zapamiętywania przy stosunkowo niskim poziomie uwagi.

Występują następujące rodzaje trafności:

Trafność diagnostyczna - w jakim stopniu test diagnozuje poziom określonej cechy występujący u danej jednostki

Trafność prognostyczna - w jakim stopniu test przewiduje zachowanie jednostki w sytuacji poza testowej

Trafność treściową zwaną też trafnością wewnętrzną - określana jest poprzez stwierdzenie, czy test jako całość ujawnia takie zachowanie osoby badanej, które będzie zgodne z tą cechą, którą objęto badaniami. Jeśli np. test ma badać przydatność zawodową, to wszystkie zawarte w nim zadania powinny być zgodne z wymaganiami psychofizycznymi stawianymi przez pracę w danym zawodzie.

Trafność teoretyczną - czy dany test został zredagowany zgodnie z daną teorią psychologiczną, która legła u podstaw jego tworzenia. Np. zgodnie z określonymi teoriami dana cecha ma charakter dychotomiczny i wtedy test musi wykazać jej obecność lub brak u osoby badanej. Inne cechy mogą mieć charakter ciągły i test musi wykazać, w jakim miejscu kontinuum danej cechy u określonej osoby się znajduje (jakie jest jej nasilenie).

Dwa pierwsze rodzaje trafności (diagnostyczna i prognostyczna) noszą nazwę trafności kryterialnej, mające na celu skonfrontowanie rezultatów badań testowych z jakimś kryterium zewnętrznym np. z wynikami w nauce lub z danymi obserwacyjnymi z zachowania osoby badanej. Poprawne określanie trafności zewnętrznej powinno być przeprowadzone w oparciu o poza testowe kryterium.

Określenie trafności treściowej testu jest również bardzo trudne. Trafność treściowa testu pogarsza się w miarę tego, jak test się starzeje. Np. testy wiadomości szkolnych, testy wiedzy zawodowej czy przydatności do pracy tracą swą trafność treściową, gdy zmieniają się programy szkolne czy wymagania stawiane na danym stanowisku pracy.

---