Leki układu przywspółczulnego (cholinergicznego)
I. Neuroprzekaźnik: acetylocholina (Ach)
1. Typy receptorów:
a) receptory cholinergiczne, nikotynowe (N):
neuronalne: w zakończeniach przedzwojowych u cholinergicznego i adrenergicznego oraz w oun
mięśniowe: w zakończeniach neuronów ruchowych mięśni poprzecznie prążkowanych
b) receptory cholinergiczne, muskarynowe: w zakończeniach pozazwojowych cholinergicznych większości tkanek i narządów
II. Podział:
1.Leki pobudzające czynność układu przywspółczulnego (cholinomimetyki):
a)leki bezpośrednio pobudzające rec M:
acetylocholina: działa na rec M i N, rzadko stosowana, czasami w okulistyce
estry choliny:
metacholina zastosowanie: zaburzenia rytmu serca
karbachol działa na rec M i N, wzmaga uwalnianie ACh z części presynaptycznej, nie rozkładany przez AChE, nie przenika do mózgu, słabo działa na u krążenia,
zastosowanie: atonia pooperacyjna p pokarm i dr moczowych, jaskra, miejscowo w zanikowym nieżycie bł śluz nosa
betanachol nie rozkładany przez AChE, nie przenika do mózgu, słabo działa na u krążenia
zastosowanie: atonia pooperacyjna p pokarm i dr moczowych
alkaloidy cholinomimetyczne
pilokarpina działa na rec M i N, dobrze się wchłania z przew pokarm i przenika do mózgu, silnie działa na gruczoły wydzielania zewn, zastosowanie: okulistyka - jaskra, w celu pobudzania czynności gruczołów ślinowych po radioterapii
muskaryna występuje w grzybach: muchomor czerwony i rodzaju strzępia, nie stosowana farmakologicznie, zespół muskarynowy: drażliwość, omamy wzrokowe i słuchowe, halucynacje (odtrutka - atropina 1-5 mg co 15 min do uzyskania atropinizacji)
arekolina stosowana w weterynarii jako środek przeciwrobaczy i przeczyszczający
b)leki pośrednio pobudzające receptory M ( nasilają działanie endogennej acetylocholiny w wyniku zahamowania acetylocholin esterazy, enzymu rozkładającego Ach)
inhibitory acetylocholin esterazy (IAChE)
- odwracalne:
Fizostygmina wchłania się dobrze z przew pokarm, przenika do mózgu, silnie działa na serce i układ pokarmowy
Zastosowanie: w zatruciach lekami cholinolitycznymi i p-histaminowymi
Neostygmina słabo się wchłania z p pokarm, nie przenika do mózgu, bardzo słabo działa na u krążenia i bardzo silnie na przewód pokarmowy i pęcherz moczowy
zastosowanie: atonia pooperacyjna p pokarm i dr moczowych, nużliwość mięśni, jaskra, miejscowo w zanikowym nieżycie bł śluz nosa
Pirydostygmina wł podobne do neostygminy jej działanie jest słabsze, łagodniejsze i nieco dłuższe
zastosowanie: atonia pooperacyjna p pokarm i dr moczowych, nużliwość mięśni, w zatruciach lekami cholinolitycznymi i p-histaminowymi
Endrofonium działanie podobne do neostygminy (bardzo krótkie)
Tauryna, donepezil, rivastigmina, galantamina: działają wybiórczo na aktywność AChE w mózgu, wykazują mniejszy wpływ na narządy obwodowe, stosowane w lecz stanów otępiennych i ch Alzheimera
- nieodwracalne (dobrze wchłaniają się z p pokarm, bł śluz i przez skórę, przenikają do oun, duża toksyczność)
Pestycydy, insektycydy, gazy bojowe
Fluostygmina i jodek ekotiopatu - okulistyka: jaskra
Efekty pobudzenia cholinergicznego
Serce Zwolnienie rytmu
Hamowanie przewodnictwa przedsionkowo-komorowego
Zmniejszenie siły skurczu
Układ krążenia Rozszerzenie naczyń krwionośnych
Obniżenie ciśnienia tętniczego krwi
Układ oddechowy Skurcz oskrzeli
Wzmożenie wydzielania gruczołów śluzowych
Układ pokarmowy Wzmożenie wydzielania soków trawiennych
Przyspieszenie perystaltyki
Układ moczowy skurcz mięśni ściany pęcherza moczowego
Zwiotczenie zwieracza pęcherza
Oko zwężenie źrenicy, poszerzenie zatoki żylnej (kanału Schlemma), zmniejszenie ciśnienia płynu śródgałkowego
Skóra wzmożenie wydzielania rzadkiego potu
Działania niepożądane:
Zaburzenia widzenia i trudności w zaadaptowaniu się do ciemności
Ślinotok, wzmożona potliwość, łzawienie
Bradykardia, zaburzenia rytmu serca
Bóle brzucha, biegunki, wymioty
Drgawki, drżenia mięśniowe, skurcz mięśni
Rozszerzenie naczyń skórnych, zaczerwienienie powłok
Przeciwwskazania:
Jaskra z wąskim kątem przesączania, ostre zapalenie tęczówki, uszkodzenie rogówki
Dychawica oskrzelowa
Niewydolność krążenia
Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zaparcia spastyczne, mechaniczna niewydolność jelit, dróg moczowych i wątrobowych, stany zapalne otrzewnej
Nadczynność tarczycy
Padaczka, chor. Parkinsona
Interakcje:
Nasilają depresyjne działanie narkotycznych leków p-bólowych na ośrodek oddechowy
Wydłużają czas działania sukcynylocholiny
Osłabiają działanie środków zwiotczających (poch. kurary)
Nasila bradykardię po glikozydach nasercowych
2.Leki hamujące czynność układu przywspółczulnego (cholinolityki, parasympatykolityki)
Mechanizm działania: antagonizm rec M, wiążąc się z nim nie pozwalają na kontakt ACh z rec, znoszą więc jej działanie i objawy pobudzenia cholinergicznego
cholinolityki naturalne:
atropina - alkaloid w pokrzyku wilczej jagody, antagonista rec M, wchłania się dobrze z p pokarm i tk podskórnej, łatwo przenika do mózgu i działa pobudzająco na oun; wyższe działanie na u krążenia niż skopolamina; synergistyczne działanie z l p-bólowymi, spazmolitycznymi i uspokajającymi
zastosowanie: stany skurczowe m gładkich p pokarm, dr żółciowych, moczowych, żeńskich narządów płciowych, diagnostyka okulistyczna (rozszerzenie źrenic), premedykacja przedoperacyjna (zmniejszają wydzielanie śluzu w dr oddechowych, zapobiegają bradykardii i hipotensji, ham oun), chor. lokomocyjna (działanie p-wymiotne), zatrucia lekami cholino mimetycznymi i zw. fosfoorganicznymi
skopolamina - alkaloid w lulku czarnym, wł. farm podobne do atropiny różnice to szybciej penetruje do oun, słabsze działanie obwodowe, działa hamująco na funkcje oun, zastosowanie: premedykacja przedoperacyjna (zmniejszają wydzielanie śluzu w dr oddechowych, zapobiegają bradykardii i hipotensji, ham oun), chor. lokomocyjna ( działanie p-wymiotne)
bromowodorem hioscyny - poch. skopolaminy, antagonista rec M, przenika do mózgu, działa psychodepresyjnie, hamuje czynność gruczołów zewnątrzwydzielniczych, słabiej działa na u krążenia i wykazuje słabsze działanie spazmolityczne od atropiny zastosowanie: stany skurczowe m gładkich p pokarm, dr żółciowych, moczowych, żeńskich narządów płciowych, diagnostyka okulistyczna (rozszerzenie źrenic)
butylobromek hioscyny - poch. skopolaminy, nie przenika do mózgu, silne działanie spazmolityczne na p pokarm zastosowanie: stany skurczowe m gładkich p pokarm, dr żółciowych, moczowych, żeńskich narządów płciowych
cholinolityki syntetyczne:
I grupa - przenikają do mózgu, działają silnie spazmolitycznie na m gładkie p pokarm, dr moczowych, żółciowych i narządów płciowych (antagoniści rec M); działanie kuraropodobne i ganglioplegiczne
Oksyfenonium (spasmofen) zastosowanie: stany skurczowe m gładkich p pokarm, dr żółciowych, moczowych, żeńskich narządów płciowych, biegunki
Adyfenina (vegantin) zastosowanie: stany skurczowe m gładkich p pokarm, dr żółciowych, moczowych, żeńskich narządów płciowych, biegunki
Pirenzepina antagonista rec M w komórkach okładzinowych żołądka (zmniejsza wydzielanie soku żołądkowego), zastosowanie: chor. wrzodowa
Ipratropium - działanie bronchospazmolityczne, zastosowanie: stany skurczowe dróg oddechowych
II grupa - przenikają do oun, zastosowanie: chor. parkinsona
Biperiden
Benzatropina
Tryheksyfenidyl
Działanie farmakologiczne:
Oko - rozkurcz zwieracza źrenicy i mięśni rzęskowych, zaburzenia akomodacji
Rozkurcz mięśni gładkich jelit pęcherza moczowego, oskrzeli
Skurcz naczyń krwionośnych
Zmniejszenie wydzielania gruczołów ślinowych, łzowych, śluzowych układu oddechowego i pokarm, zmniejszenie wydzielania HCl
Tachykardia
Zaburzenia pamięci krótkotrwałej, pobudzenie psychiczne lub zahamowanie
Działania niepożądane:
Zaburzenia widzenia, światłowstręt, suchość skóry, bł. śluzowych
Zaczerwienienie skóry, hipertermia
Zaparcia, trudności w oddawaniu moczu
Tachykardia
Pobudzenie psychoruchowe lub depresja
Przeciwwskazania
Jaskra
Chor. niedokrwienna serca
Zaburzenia rytmu z częstoskurczem
Zaparcia, zwężenia p pokarm
Choroby gorączkowe
Nużliwość mięśni
Przerost gruczołu krokowego
Interakcje
Osłabiają działanie leków pobudzających perystaltykę p pokarm ( metoklopramid, inh AChE, estry choliny)
Zwiększają wchłanianie z p pokarm atenololu , digoksyny, diuretyków tiazydowych
Zmniejszają wchłanianie w p pokarm cymetydyny i lewodopy
Leki o dodatkowym działaniu parasympatykolitycznym nasilają działanie cholinolityków (amantadyna, dizopiramid, neuroleptyki, inh MAO, l p-histaminowe)
Zatrucie atropiną: dzieci - 10 mg, dorośli - 100 mg; leczenie: fizostygmina neostygmina, zniesienie objawów pobudzenia oun - barbiturany
SŁOWNIK
ACETYLOCHOLINA, ester choliny i kwasu octowego, neurohormon wydzielany na zakończeniach nerwowych (synapsach) większości nerwów; bierze udział w przekazywaniu impulsów, wpływa na obniżenie ciśnienia krwi; szybko rozkładany przez enzym esterazę acetylocholinową
ATONIA zniesienie fizjolog. napięcia mięśni na skutek uszkodzenia, org. lub czynnościowego, zaopatrujących je nerwów; pełny obraz kliniczny stanowi porażenie wiotkie, przy uszkodzeniu częściowym rozwija się hipotonia z częściowym niedowładem; atonia najczęściej występuje (spośród narządów wew.) w mięśniach gładkich żołądka, jelit, a także macicy.
RADIOTERAPIA dział radiologii zajmujący się leczeniem chorób nowotworowych za pomocą promieniowania jonizującego
NUŻLIWOŚĆ MIĘŚNI
JASKRA, glaukoma, przewlekłe schorzenie oka wynikające zazwyczaj ze wzmożonego ciśnienia śródgałkowego powstałego z okresowego lub trwałego zaburzenia w produkowaniu, przepływie i odpływie cieczy wodnistej oka i prowadzące do powstania org. zmian w tkankach oka, a zwł. do upośledzenia ukrwienia przedniego odcinka nerwu wzrokowego i w konsekwencji do jego zaniku i ślepoty
ALZHEIMERA CHOROBA, choroba polegająca na rozlanym zwyrodnieniu i zaniku kory mózgu o charakterystycznym obrazie anatomopatologicznym; rozwój choroby wiąże się z ubytkiem neuronów i czynności układu cholinergicznego, w którym neuroprzekaźnikiem jest acetylocholina; prawdopodobne są przypadki predysponowane rodzinnie; przejawia się otępieniem przypominającym otępienie starcze, lecz występującym przedwcześnie (50-60 rok życia) i postępującym szybciej
RZADKOSKURCZ, bradykardia, zwolniona czynność serca (poniżej 60 na min.)
DYCHAWICA OSKRZELOWA, astma oskrzelowa, zespół objawów charakteryzujących się napadową dusznością, wywołany zwężeniem dróg oddechowych, występującym nagle i zmieniającym swe nasilenie w krótkim odstępie czasu; istotą dychawicy oskrzelowej jest skurcz oskrzeli, obrzęk błony śluzowej i nadmierne wydzielanie gruczołów śluzowych
SUKCYNYLOCHOLINA środek zwiotczający
POCHODNE KURARY leki zwiotczające mięśnie
SYNERGIZM wzajemne wzmacnianie działania związków chem. lub jonów występujących razem w danym środowisku powodujące, że łączny efekt jest większy od sumy efektów ich działania oddzielnego
PODCIŚNIENIE TĘTNICZE, hipotensja, hipotonia, niedociśnienie tętnicze
GANGLIOPLEGICZNE DZIAŁANIE
CZĘSTOSKURCZ, tachykardia, znacznie przyspieszona czynność serca
CYMETYDYNA - antagonista rec H2, ham wydzielanie HCl, rzadko stosowana w chor. wrzodowej