Na zakończenie rozważań dotyczących rynku, należy wspomnieć także o nowoczesnym elastycznym modelu rynku pracy. Jak zauważa U. Kalina-Prasznic, zjawisko elastyczności rynku pracy obejmuje elastyczność warunków zatrudniania i zwalniania pracowników, różnorodność form zatrudniania oraz swobodę form organizacji i czasu pracy. W płaszczyźnie doktrynalnej jest to przejście od modelu państwa opiekuńczego (welfare state) do modelu państwa pracy (workfare state). Z punktu widzenia podaży pracy jest to przejście od formuły stabilnej pracy „od startu do emerytury” do formuły częstych zmian w karierze zawodowej, powiązanych z koniecznością przekwalifikowania, zmian kompetencji, mobilności zawodowej i przestrzennej. Z punktu widzenia strony popytowej wymóg elastyczności sprzężony jest ze wzrostem potrzeby adaptacyjności przedsiębiorstw zarówno wobec wyzwań konkurencji, jak i warunków na rynku pracy.
Elastyczność rynków pracy przejawia się we wzroście zatrudnienia niestandardowego, samozatrudnienia, pracy w niepełnym wymiarze, wzroście ryzyka bezrobocia, dezaktualizacji posiadanych kwalifikacji. Zwiększeniu elastyczności rynku pracy sprzyjają też procesy migracyjne. W latach 2000-2007 Polska obniżyła wskaźnik indeksu elastyczności z 2,6 do 2,0 zwiększając m.in. swobodę zwalniania i poszerzając skalę zatrudnienia niestandardowego. Zmniejszył się także udział kosztów związanych z zatrudnieniem PKB - z 39,7% w 1995 r. do 35,6% w 2006 r. Zmiany modelu pracy i zatrudnienia wyrażają się w stopniowym wzroście w Polsce:
zatrudnienia w formach atypowych,
skali samozatrudnienia,
zatrudnienia na czas określony (1999 - 5%, 2006 - 28%),
aktywności zawodowej kobiet,
aktywności zawodowej niepełnosprawnych,
roli agencji pracy tymczasowej,
udziału dorosłych w kształceniu ustawicznym,
elastyczności czasu pracy i jej organizacji (zaczynanie i kończenie pracy, zamiana godzin nadliczbowych na dni wolne itp.).
Uelastycznienie rynku pracy w przeciwieństwie do dawnego modelu zatrudnienia
i pracy rodzi poczucie niepewności współczesnego pracownika, przerzuca na niego
w większym niż dotąd stopniu skutki dekoniunktury gospodarczej, zmniejsza jego poczucie bezpieczeństwa socjalnego. W literaturze przedmiotu coraz częściej wyrażany jest pogląd, że wywołane procesami globalizacji i integracji zmiany na rynku pracy wymuszające odejście od tradycyjnego bezpieczeństwa pracy w istocie nie zmniejszają bezpieczeństwa socjalnego, tylko zmieniają jego charakter, czyniąc z pracy nadrzędną wartość (stąd waga wysokich wskaźników zatrudnienia i aktywności zawodowej, presja na reintegrację m.in. niepełnosprawnych, prowadzącą do podjęcia pracy). Cechą współczesnego bezpieczeństwa pracy przestaje być stabilność miejsca pracy i zatrudnienia w nim, a staje się stwarzanie
i wykorzystywanie możliwości elastycznego dostosowania się do zmieniających się elementów rynku pracy, zarówno po stronie popytu, jak i podaży.
Uelastycznienie rynku pracy wymaga współdziałania partnerów społecznych i państwa oddziałującego na rynku pracy pod kątem gospodarki kraju i godzenia interesów pracodawców i pracowników. Wielopłaszczyznowy wpływ globalizacji i integracji na rynek pracy, wymuszający jego elastyczność rodzi też konieczność poszukiwania równowagi między wymogami konkurencji a bezpieczeństwem socjalnym pracowników, co wyraża się w postulowaniu koncepcji modelu elastycznego bezpieczeństwa na rynku pracy tzw. flexicurity. Wiąże się ona z nowymi wymaganiami wobec funkcjonowania rynku pracy i zabezpieczenia społecznego. Chodzi przede wszystkim o silne zapotrzebowanie na większą elastyczność rynku pracy oraz na konieczność zapewnienia właściwego poziomu ochrony socjalnej. Stąd pojęcie flexicurity można wyjaśnić jako połączenie terminów flexibility (elastyczności) i security (bezpieczeństwa). Flexicurity ma doprowadzić do tego, żeby nowy elastyczny rynek pracy nie pogarszał nadmiernie poziomu ochrony socjalnej. Jednocześnie, rozwiązania w zakresie zabezpieczenia społecznego powinny wspierać elastyczne formy rynku pracy.
U. Kalina-Prasznic, Wpływ globalizacji i integracji na zmiany rynku pracy, [w:] M. Noga, M.K. Stawicka (red.), Rynek pracy w Polsce w dobie integracji europejskiej i globalizacji, CeDeWu, Warszawa 2009, s.12.
Tamże, s.12.
Tamże, s.13.
Z. Czepulis-Rutkowska, Nietypowe formy zatrudnienia za zabezpieczenie społeczne, Czy realizowana jest koncepcja flexicurity?, [w:] M. Rymsza (red.), Elastyczny rynek pracy i bezpieczeństwo socjalne, Flexicurity po polsku? Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2005, s. 35-36.
2