FINANSE

WYKŁAD 1

Zakres materiału (I semestr):

1. istota i funkcje finansów

2. systematyka zjawisk finansowych

3. podstawowe informacje o pieniądzu

4. systematyka, funkcje i zasady finansów

5. finanse publiczne (sektor finansów)

6. finanse Uni Europejskiej (instrumenty UE, okresy programowania)

7. system bankowy (zadania, funkcje, podmioty)

8. giełda i jej znaczenie

9. finanse ubezpieczeń (społeczne i gospodarcze)

10. finanse przedsiębiorstw

cz. 1

Pieniądz funkcjonuje od momentu przejścia z gospodarki towarowej, na gospodarkę pieniężną.

Finanse to przede wszystkim stosunki ekonomiczne, które polegają na gromadzeniu i podziale oraz wydatkowaniu zasobów pieniężnych. W obiegu musza być pieniądze, wszystkie stosunki musza mieć charakter gospodarczy i zjawiska finansowe (pieniądze) będą występowały w trzech głównych stosunkach gospodarczych:

1. podziale

2. wymianie

3. gromadzeniu (proces gromadzenia)

Tam, gdzie nie ma pieniądza, nie ma gospodarki finansowej, nie będą zachodziły zjawiska pieniężne.

W transakcjach (głównie Kupna- Sprzedaży) występuje transfer pieniądza. Mamy też procesy realne w gospodarce. To takie procesy, w których będą powstawały konkretne dobra (towary).

Wszystkie dobra, które powstają maja określoną miarę (km, kg itd.). Dobra realne można przeliczyć na wartość, nadając im cenę, mimo innego rodzaju miary. Każde dobro, mimo ze nie ma miary, może być sumowane przez cenę - wartość. Cena nie jest zjawiskiem finansowym. O zjawisku finansowym mówimy wtedy, kiedy pieniądz będzie w obiegu (ruchu). Zjawiskami finansowymi nie sa zapisy księgowe. Jest to tylko ewidencja pieniądza.

Finanse sa jedną dziedzin nauki ekonomii, bo jest to nauka o zjawiskach i procesach pieniężnych. Mamy pewne prawa i zasady, które nimi rządzą. Możemy przypisać odpowiednie prawa, które powodują przyczyny i skutki, które mają wymiar finansowy.

Finansami zajmują się inne dziedziny nauki: prawo, socjologia.

Prawo - zjawiska finansowe wpisuje się w ramy prawne, mamy doczynienia z uregulowaniami prawnymi, które normują przebieg procesów finansowych. Najważniejszym dokumentem (aktem prawnym) jest konstytucja, odnosi się ona w sposób ogólny do poszczególnych (głównych) kategorii finansowych. Mamy tez ustawy, które regulują kwestie finansowe oraz akty prawne o charakterze wykonawczym (rozporządzenia).

Socjologia - bada wpływ zjawisk finansowych na zachowanie jednostki, bądź całego społeczeństwa.

Ekonomia - bada procesy finansów.

Finanse tworzą kapitał. Kapitał to aktywa (dobra), które mogą być wykorzystane do osiągnięcia przyszłych korzyści lub wytworzenia innych aktywów. Jest to bardzo szerokie pojecie, ponieważ kapitał występuje w trzech rodzajach: rzeczowy, finansowy, ludzki.

Kapitał rzeczowy - aktywa mające postać fizyczną, są wykorzystywane w procesie produkcji w celu wytworzenia innych dóbr rzeczowych (np. surowce. półfabrykaty, które przerodzą się w wyrób gotowy).

Kapitał finansowy - aktywa mające postać instrumentów finansowych lub gotówki, wykorzystujemy go w celu pozyskania kapitału rzeczowego wykorzystywanego w procesie produkcji lub tez w celu pomnożenia kapitału finansowego wyjściowego. Sposobem pomnożenia kapitału jest inwestowanie w papiery wartościowe, ponosimy jednak spore ryzyko podczas inwestowania.

Kapitał ludzki - niezbędny do uzyskania pozostałych kapitałów, sa to wszelkie umiejętności, zdobyta wiedza, doświadczenie osób, które będą uczestniczyły w różnych etapach tworzenia kapitału rzeczowego i finansowego. Ważna jest tez chęć pogłębiania wiedzy - uczenia się nowych umiejętności.

Inwestowanie to proces udostępnienia kapitału finansowego oraz wyrzeczenie się bieżącej konsumpcji (wydatkowanie na bieżąco) na rzecz przyszłych, ale niepewnych korzyści. Inwestujemy w instrumenty finansowe na rzecz korzyści, szacując zysk (na giełdzie duże ryzyko, przy lokatach małe).

Pojęciem szerszym do finansów jest pojecie gospodarki finansowej - obejmuje ona działania różnych podmiotów (jednostek gospodarujących) w dziedzinie zjawisk pieniężnych. Mamy 3 etapy:

1. Proces przygotowania do przeprowadzenia wszelkich operacji pieniężnych - planowanie (w oparciu o dane statystyczne i procesy które już zaszły w historii np. kosztów, wydatków) i prognozowanie (przypuszczenie, symulacja; prognozujemy wzrost pewnych wielkości związanych w sytuacja wewnętrzną i zewnętrzną danego podmiotu; prognozujemy dochody - jeżeli nie nastąpią zmiany społeczno gospodarcze w państwie i za granica, przez długi prognozowanie na rok 2012 może się nie udać; dochody przeszacowane - źle, a niedoszacowane - dobrze).

2. Faktyczna realizacja operacji pieniężnych - aby państwo uzyskało dochody, podatnicy musza płacić podatki; by płacić, musza osiągać dochody ; by osiągać dochody, musza pracować, handlować, produkować, świadczyć usługi; gospodarka musi się rozwijać.

3. Ewidencja i analiza zrealizowanych procesów pieniężnych - po zakończonym roku dokonujemy analizy, które będzie potrzebna do analizowania; analiza jest potrzebna do etapu pierwszego, czyli przygotowania i zaplanowania.

Polityka finansowa - wyznaczenie celów finansowych, które za pomocą różnych form instrumentów, sposobów (realnych, możliwych do zrealizowania) i metod będą osiągnięte. Cel finansowy i sposoby jego realizacji nie zawsze możliwe i realne, aby osiągnąć cel, musza to być realne i wykonalne metody (aby osiągnąć większe dochody można zwiększyć produkcje, zmniejszyć wynagrodzenia, obniżyć koszty produkcji).

Gospodarstwo domowe - osoby fizyczne, ludzie.

Przedsiębiorstwo - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarcza; sa to spółki osobowe lub handlowe, przedsiębiorstwa państwowe i komunalne oraz spółdzielnie.

Cz. 2

Pieniądz jest zjawiskiem (przedmiotem) historycznym, tworem o specyficznych cechach.

Na początku była tylko gospodarka naturalna, nie było pieniądza, nie odbywały się żadne transfery, każdy produkował tylko dla siebie, na własne potrzeby. Z gospodarki naturalnej za pomocą wymiany powstaje gospodarka towarowa. Ogromny przeskok cywilizacyjny - wymieniamy towar za towar. Mamy nadmiar pewnych towarów, wymieniamy je na inne, które mamy w niedoborze. Po czasie okazało się, że trzeba przemierzać duże odległości, więc rozpoczęto poszukiwania dobra które jest unikatowe i akceptowalne przez wszystkich (początkowo były to muszle, bursztyny, sol). Metale nieszlachetne w sztabach stały się podstawowym pieniądzem. Wówczas kiedy monarcha oznaczał metal swoim wizerunkiem nastąpiło przekształcenie w gospodarkę pieniężną (kruszec nieszlachetny, szlachetny, później pieniądz papierowy).

Wiek XVII - dwóch ekonomistów stworzyło pewną prawidłowość - prawo Kopernika - Greshama (w gospodarce wyróżniamy dwa rodzaje pieniądza: lepszy - szlachetny i gorszy - nieszlachetny). Mówi ono ze pieniądz gorszy (nieszlachetny) wypiera pieniądz lepszy (zloty, srebrny). Gorszym się posługiwano, lepszy przechowywano - zyskiwał on na wartości realnej. Wartość realna pieniądza lepszego wzrasta (jego cena jest większa od wartości nominalnej). To prawo ma zastosowanie do dzisiaj.

Pierwszy pieniądz w Polsce - 1794r - w czasie insurekcji kościuszkowskiej.

Pieniądz to dobro powszechnie akceptowane, i prawnie usankcjonowane, musi mieć cechy powszechnie akceptowane. W gospodarce pełni funkcje:

1. Miernik wartości - w pieniądzu wyrażona jest wartość każdego dobra w gospodarce (każdy towar ma swoją cenę), cena towaru to pieniężny wymiar jego wartości.

2. Powszechny środek płatności - oznacza, ze wprowadzenie pieniądza do obiegu odbywa się tylko przez Państwo na podstawie odpowiednich aktów prawnych (ustawy), podmiotem wykonawczym jest NBP (Bank Centralny). Pieniądz jest jedynym instrumentem płatniczym, który ma zdolność do zwalniania z wszelkich zobowiązań.

3. Środek przechowywania wartości - wyraża się tym, ze za pomocą pieniądza przenoszona jest wartość różnych dóbr na inne osoby fizyczne lub prawne. Mając środki pieniężne poprawiamy swoją płynność finansową. (przykładem różne postępowania spadkowe).

4. Pieniądz to towar - ma swoją wartość jak każdy inny towar, tą wartością jest cena wyprodukowania pieniądza - cena produkcji nie jest równa jego wartości nominalnej. Jest przedmiotem obrotu na rynku międzynarodowym (ceną na rynku jest kurs walut).

5. Miernik przechowywania wartości - w pieniądzu gromadzimy nasze oszczędności, przechowywany nie zyska na wartości, traci on o wartość inflacji. Lokowany w instytucjach finansowych będzie pracował - będzie się powiększał (odsetki jako zaplata).

6. Pieniądz jako pieniądz światowy - niektórymi walutami można posługiwać się we wszystkich państwach, są to: frank szwajcarski, dolar, euro, funt brytyjski, jeny.

Cechy pieniądza:

1. płynność

2. zamienność - zamiana na dobro

3. uniwersalność - powszechnie akceptowany

Formy pieniądza:

1. jako pieniądz gotówkowy - banknot, bilon, moneta (pieniądz okazjonalny, jubileuszowy)

2. jako pieniądz bezgotówkowy - karty, czeki, weksle

3. forma zapisu na rachunku bankowym w NBP, gdzie maja rachunki wszystkie banki komercyjne

4. forma zapisu na rachunku bankowym w banku komercyjnym, gdzie maja rachunki podmioty gospodarcze i osoby fizyczne

System finansowy - zespół różnorodnych czynników zapewniających cyrkulacje pieniądza i operacje finansowe świadczone osobom fizycznym i prawnym. Na system finansowy składają się:

1. zasady, normy i procedury funkcjonowania pieniądza - normy te muszą być ujęte w akty prawne. Funkcjonowanie pieniądza publicznego odbywa się na podstawie ustawy o finansach publicznych (2009r), ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (2003r.), ustaw podatkowych, prawa bankowego. Zasady posługiwania się pieniądzem (środkami finansowymi):

1. formalne - wynikają z ustaw (racjonalność, oszczędność)

2. nieformalne (przechowywanie, posługiwanie się, szacunek)

3. procedury (dokonania płatności, wpłacania gotówki do banku, wypłacania gotówki z banku, pobieranie gotówki z bankomatu)

2. instytucje finansowe o charakterze bankowym i niebankowym, dzielimy na:

1. instytucje bankowe (bank) - podmiot posiadający osobowość prawną, którego celem jest świadczenie usług finansowych

2. instytucje finansowe pozabankowe - zakłady ubezpieczeń, fundusze inwestycyjne, fundusze emerytalne, giełda papierów wartościowych

3. instrumenty finansowe - narzędzia, za pomocą których dokonujemy operacji finansowych, jest blisko 15 tys. (rachunek bankowy, kredyty, polecenia pobrania, polecenia przelewu, weksle, czeki, obligacje, akcje, karty kredytowe, opcje)

4. rynki finansowe - główne źródło informacji o koniunkturze gospodarczej dla podmiotów gospodarczych i osób fizycznych; wyróżniamy rynki finansowe:

1. krajowe - funkcjonują o normy, zasady i procedury obowiązujące w danym państwie, wszystkie operacje finansowe odbywają się w walucie krajowej

2. międzynarodowe - działają na zasadach, regułach i procedurach obowiązujących w państwie , w którym znajduje się siedziba danego rynku, a obroty dokonują się wówczas w walucie międzynarodowej

3. dużych ugrupowań gospodarczych (największym i najbardziej rozwiniętym ugrupowaniem jest Unia Europejska, poza tym: SAN, OPEC)

Ogniwa systemu finansowego:

1. System budżetowy - system budżetu państwa i system budżetu jednostek samorządu terytorialnego. Budżet Państwa jest budżetem centralnych organów władzy i administracji centralnej, czyli objęte budżetem są sejm, senat, kancelaria prezydenta i premiera, organy administracji rządowej, państwowe fundusze celowe, agencje wykonawcze. Wojewoda i budżet wojewody nie jest budżetem samorządowym. Wojewoda jest objęty budżetem państwa - jest organem administracji państwowej w terenie.

2. System finansów przedsiębiorstw - przedsiębiorstwa rozpatruje się w ramach kryterium własności i kryterium przynależności do gałęzi gospodarczej (branży).

Kryterium własności (jaką formę własności maja przedsiębiorstwa):

1. Przedsiębiorstwa państwowe (organem założycielskim jest organ administracji rządowej), bądź jednoosobowa spółka skarbu państwa - Ustawa O Przedsiębiorstwach Państwowych

2. Przedsiębiorstwa (spółki) komunalne (są własnością (organem) administracji samorządowej gminnej) - Ustawa O Działalności Komunalnej; decentralizacja

3. Spółdzielnie - Prawo O Spółdzielniach

4. Przedsiębiorstwa prywatne (podmioty prowadzące działalność gospodarczą)

5. Spółki cywilne - regulowane przepisami Kodeksu Cywilnego

6. Spółki handlowe - osobowe (jawna, handlowa, komandytowa, komandytowo - akcyjna) i kapitałowe (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna) - Kodeks Handlowy

Kryterium przynależności do branży (przedsiębiorstwa przemysłowe, handlowe, budowlane, czasami usługowe)

3. System ubezpieczeń: ubezpieczenia społeczne (obligatoryjne - emerytalno rentowe, wypadkowe, chorobowe) i ubezpieczenia gospodarcze (obligatoryjne - OC, od działalności rolniczej i fakultatywne - NW, NNW, AC, na życie, wypadkowe, od zalania mieszkania)

4. Ogniwo bankowo - kredytowe: system kredytowy (tam, gdzie udzielamy kredytów) i system rozliczeniowy (rozliczanie rachunków zwykłych, rachunków dla podmiotów prowadzących działalność gospodarcza, rachunków NBP)

---