Postępowanie policji wobec osób nietrzeźwych
Wykonała uczennica kl. II H
Klaudia Wiecha
Postępowanie Policji wobec osób nietrzeźwych
Wolność człowieka jako jedna z podstawowych wartości znajduje się pod szczególną ochroną prawa. Prawo do wolności jest gwarantowane postanowieniami aktów międzynarodowych i przepisami konstytucyjnymi. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. nr 78, poz. 483) w art. 41 gwarantuje każdemu obywatelowi, że pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić jedynie na zasadach i w trybie określonym w ustawie. Z kolei w art. 30 stanowi, że przyrodzona i niezbywalna godność człowieka będąca źródłem wolności i praw człowieka i obywatela jest nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Ponadto z art. 41 ust. 4 wynika nakaz humanitarnego traktowania osób pozbawionych wolności.
Jedną z form pozbawienia człowieka wolności jest zatrzymanie, które oznacza krótkotrwałą formę przymusu, stosowaną przez uprawnione osoby w konkretnym celu, np. w celu zastosowania środka zapobiegawczego, doprowadzenia osoby do organu procesowego lub do zakładu karnego albo aresztu. Jest to zatem swoista forma przymusu polegająca na chwilowym pozbawieniu wolności osoby, tzn. odebraniu jej prawa do swobodnego poruszania się, porozumiewania się, czy umieszczeniu jej w miejscu odosobnienia. Osoba zatrzymana powinna stosować się do narzuconych jej obowiązków i poleceń.
W systemie aktualnych przepisów prawnych zatrzymanie jest uregulowane w kilku aktach prawnych. Pomimo iż wszystkie postaci zatrzymania, które faktycznie jest pozbawieniem człowieka wolności, mają wiele cech wspólnych, to różna jest podstawa prawna i faktyczna tej czynności. Można więc, opierając się na tym kryterium, wyodrębnić zatrzymanie: procesowe, prewencyjne, penitencjarne i administracyjne.
Celem zatrzymania procesowego jest realizacja prawidłowego toku postępowania karnego. Podstawy jego stosowania stanowi art. 244 § 1 k.p.k. i art. 45 § 1 k.p.w. określające zatrzymanie procesowe sensu stricto, art. 247 k.p.k. określający zatrzymanie na polecenie sądu lub prokuratora w celu przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej oraz art. 52 k.p.w. umożliwiający Policji zatrzymanie obwinionego lub świadka w celu wykonania zarządzenia sądu o przymusowym doprowadzeniu.
Prewencyjny charakter ma zatrzymanie określone w art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy o Policji, mające na celu ochronę porządku i bezpieczeństwa publicznego. W takim ujęciu jest ono środkiem prawnym do właściwego wykonywania ustawowych zadań Policji.
Artykuł 15 ust. 1 pkt 2 a ustawy o Policji jest podstawą zatrzymania penitencjarnego, czyli zatrzymania osób pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia właściwego organu opuściły areszt śledczy lub zakład karny i do niego nie powróciły w wyznaczonym terminie.
Zatrzymanie administracyjne polega na doprowadzeniu osoby do określonego organu, np. w celu umieszczenia w izbie wytrzeźwień na podstawie art. 40 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, czy umieszczenia w szpitalu psychiatrycznym na podstawie art. 35 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.
Tematem niniejszego opracowania jest zatrzymanie osoby nietrzeźwej, jako jedna z form ustawowego ograniczenia prawa do wolności człowieka, w celu umieszczenia jej w izbie wytrzeźwień, jednostce Policji lub innej placówce.
Konieczną przesłanką doprowadzenia osoby do izby wytrzeźwień jest stan jej nietrzeźwości, który zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do: stężenia we krwi powyżej 0,5 promila alkoholu albo obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w l dcm3 (art. 46 ust. 3 ustawy). Kolejną przesłanką, która musi wystąpić łącznie z pierwszą jest okoliczność, że osoba swoim zachowaniem daje powód do zgorszenia w miejscu publicznym lub w zakładzie pracy. Zgorszeniem, według Słownika współczesnego języka polskiego (Warszawa 1996), jest gorszący postępek, zły przykład, demoralizacja, zepsucie albo oburzenie moralne, wstręt, zgroza. Na pewno zachowaniem osoby nietrzeźwej dającym powód do zgorszenia jest spożywanie alkoholu w miejscu publicznym, ale wówczas, gdy może stanowić zły przykład lub powodować demoralizację. Innym przykładem gorszącego zachowania jest pozostawanie osoby nietrzeźwej w niekompletnym ubraniu, zachowującej się wulgarnie przez demonstrowanie obraźliwych gestów czy używanie nieprzyzwoitych słów. Trzecią z możliwych przesłanek uzasadniających doprowadzenie do izby wytrzeźwień jest znajdowanie się osoby nietrzeźwej w okolicznościach zagrażających jej życiu lub zdrowiu. Chodzi tu o okoliczności zewnętrzne, otoczenie, w jakim znajduje się taka osoba.
Do izby wytrzeźwień można także doprowadzić osobę nietrzeźwą, która zagraża życiu lub zdrowiu innych osób (np. jest sprawcą albo usiłuje dokonać czynu bezprawnego przeciwko życiu lub zdrowiu).
Z analizy statystyk dotyczących doprowadzeń osób do izb wytrzeźwień wynika, że zdarzają się przypadki zatrzymań i doprowadzeń do tej instytucji w okolicznościach, które nie uzasadniają takiej decyzji. Dotyczy to zwłaszcza umieszczania w izbie wytrzeźwień do czasu wytrzeźwienia sprawców czynów zabronionych, np. nietrzeźwych kierowców. Postępowanie Policji w tej kwestii regulują normy zawarte w art. 129 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. nr 98, poz. 602 z późn. zm.) oraz wydany na tej podstawie akt wykonawczy - rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 2 sierpnia 2002 r. w sprawie usuwania pojazdów (Dz. U. nr 134, poz. 1133). Artykuł 129 ust. 2 pkt 8 lit. a daje policjantowi prawo do uniemożliwienia kierowania pojazdem osobie znajdującej się w stanie nietrzeźwości. Należy wtedy wydać dyspozycję usunięcia pojazdu lub niezwłocznie przekazać go innej osobie pełnoletniej, za jej zgodą, wskazanej przez kierującego. Osoba nietrzeźwa prowadząca pojazd znajduje się w sytuacji zagrażającej nie tylko jej życiu i zdrowiu, lecz także życiu lub zdrowiu innych osób. Dlatego od momentu uniemożliwienia jej prowadzenia pojazdu (tj. od chwili jego zabezpieczenia) przestaje istnieć przesłanka do umieszczenia w izbie, pod warunkiem, że nie zachodzą inne okoliczności uzasadniające doprowadzenie i umieszczenie w izbie wytrzeźwień.
Należy mieć na uwadze, że osoba nietrzeźwa może zostać doprowadzona również do zakładu opieki zdrowotnej lub innej właściwej placówki utworzonej bądź wskazanej przez jednostkę samorządu terytorialnego albo do miejsca zamieszkania lub pobytu, a w razie braku izby wytrzeźwień - także do jednostki Policji. Ustawowe kryteria doprowadzenia osoby do innych wyznaczonych placówek są takie same, jak w przypadku doprowadzenia do izb wytrzeźwień czy jednostki Policji.
Często zdarza się, iż osoby nietrzeźwe znajdują się w stanie nieprzytomności. Stan ten może być spowodowany np. upojeniem alkoholowym, chorobą. Niezależnie od przyczyn zawsze jest on groźny dla zdrowia lub życia człowieka. Trudno, aby oceny dokonał będący na miejscu zdarzenia policjant, nie mający specjalistycznej wiedzy medycznej. Analogiczna jest sytuacja, jeżeli osoba nietrzeźwa ma obrażenia powodujące konieczność udzielenia pomocy lekarskiej (np. złamania, obficie krwawiące rany lub ciężkie uszkodzenie głowy). Postępowaniem właściwym jest wezwanie lekarza, który po przeprowadzeniu badania decyduje czy osoba nietrzeźwa wymaga opieki lekarskiej i w tym celu należy ją przewieźć do placówki służby zdrowia, czy też jej stan nie jest dla niej groźny i można ją przewieźć do izby wytrzeźwień lub innej placówki.
Policja nie dysponuje pojazdami odpowiednimi do przewożenia osób nieprzytomnych czy takich, które doznały obrażeń. W trakcie transportu w złych warunkach może dojść do kolejnych obrażeń. Przewożenie osób w takim stanie w radiowozach policyjnych jest sprzeczne z konstytucyjnym nakazem poszanowania godności człowieka, uzasadnia też zażalenia na prawidłowość doprowadzenia. Ponadto w trakcie transportu może zaistnieć konieczność udzielenia pomocy lekarskiej, np. z powodu nagłego pogorszenia stanu zdrowia osoby dowożonej. Niekiedy natychmiastowe podjęcie działań medycznych może uratować życie. Tak więc w opisanych sytuacjach to na pogotowiu ratunkowym powinien ciążyć obowiązek dowożenia do izby wytrzeźwień lub do zakładu opieki zdrowotnej.
W praktyce może się zdarzyć, że stan nietrzeźwości osoby doprowadzonej uniemożliwi dokonanie pewnych czynności, np. przyjęcie oświadczeń, pouczenie o przysługujących prawach czy podpisanie protokołu. Należy wówczas odnotować to w protokole. W przypadku złożenia zażalenia na zatrzymanie lub doprowadzenie informacje zawarte w protokole mogą mieć istotny wpływ na rozstrzygnięcie sądu. O umieszczeniu w izbie wytrzeźwień bądź odmowie przyjęcia decyduje dyrektor izby lub upoważniona przez niego osoba na podstawie opinii lekarza ,która jest wydana po przeprowadzeniu badań lekarskich w izbie. Lekarz stwierdza istnienie medycznych przesłanek umieszczenia w izbie, zastosowania pomocy doraźnej, która może być udzielona w izbie, wykonania zabiegów higieniczno-sanitarnych z uwzględnieniem objawów stanu nietrzeźwości oraz braku przeciwwskazań do ich wykonania w izbie. Po przeprowadzeniu badania lekarz może stwierdzić również istnienie medycznych przesłanek skierowania do szpitala lub innego publicznego zakładu opieki zdrowotnej z uwzględnieniem objawów stanu nietrzeźwości oraz wskazaniami do hospitalizacji; może też stwierdzić brak objawów stanu nietrzeźwości uzasadniających umieszczenie w izbie. Osoba podejmująca decyzję o przyjęciu bądź odmowie musi także uwzględnić przyczyny doprowadzenia.
Odmowa przyjęcia do izby wytrzeźwień może nastąpić w przypadkach:
stwierdzenia przez właściwą osobę braku przyczyny doprowadzenia uzasadniającej umieszczenie w izbie.
istnienia medycznych przesłanek skierowania do szpitala lub innego publicznego zakładu opieki zdrowotnej,
niedysponowania przez izbę środkami, których zastosowania wymaga stan zdrowia osoby doprowadzonej,
braku objawów stanu nietrzeźwości uzasadniającego umieszczenie w izbie,
braku wolnych miejsc w izbie.
Immunitet przestanie chronić przed badaniem na obecność alkoholu
Wicepremier, minister spraw wewnętrznych i administracji Ludwik Dorn polecił komendantowi Głównemu Policji gen. Markowi Bieńkowskiemu wydanie nowej instrukcji dla funkcjonariuszy. Określa ona obowiązki policjantów, którzy zatrzymując osobę chroniona immunitetem krajowym (parlamentarzystów, sędziów i prokuratorów), co do której istnieje uzasadnione podejrzenie prowadzenia pojazdu pod wpływem alkoholu, mają prawo do zatrzymania jej w celu przeprowadzenia stosownych badań.
W przypadku odmowy poddania się takiemu badaniu, będzie możliwe użycie środków przymusu bezpośredniego. Jeśli zostanie zatrzymany poseł lub senator konieczne będzie natychmiastowe powiadomienie marszałka Sejmu bądź Senatu. Podstawa prawną do zmiany instrukcji jest zamieszczona poniżej opinia prawna MSWiA oraz wyrok Trybunału Konstytucyjnego, który stwierdza m.in., że "nietykalność parlamentarna, podobnie jak immunitet poselski, nie ma gwarantować bezkarności parlamentarzysty w przypadku jego zachowania naruszającego porządek prawny". Według analizy prawnej, zatrzymanie podejrzanego o prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu powinno być traktowane jako ujęcie sprawcy przestępstwa na gorącym uczynku. Nowa instrukcja komendanta Głównego Policji zostanie wydana niezwłocznie i zacznie obowiązywać w najbliższych dniach.
Opinia prawna w sprawie dopuszczalności zatrzymywania przez Policję osób korzystających z immunitetów krajowych, które to osoby znajdują się w stanie nietrzeźwości.
Jak stanowi pkt 14 Wytycznych nr 2 Komendanta Głównego Policji z dnia 25 maja 2004 r. w sprawie postępowania policjantów wobec osób korzystających z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych i konsularnych oraz osób korzystających z immunitetów krajowych (Dz.Urz.KGP Nr 9, poz. 43), jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie (np. wyczuwalna woń alkoholu z ust, trudności z zachowaniem równowagi po wyjściu z pojazdu, bełkotliwa mowa), że osoba korzystająca z immunitetu krajowego znajduje się w stanie nietrzeźwości lub w stanie po użyciu alkoholu albo środka działającego podobnie do alkoholu, policjant jest zobowiązany do żądania poddania się badaniu w celu ustalenia zawartości w organizmie alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu. W razie odmowy poddania się badaniu, policjant nie jest uprawniony do stosowania środków przymusu bezpośredniego w celu doprowadzenia do tego badania.
Analizując możliwość zatrzymywania przez policjantów osób korzystających z immunitetów krajowych (np. posłów lub senatorów), należy jednakże odwoływać się w pierwszej kolejności do unormowań zawartych w aktach prawa powszechnie obowiązującego. Ogólne zasady ochrony immunitetem posłów i senatorów zostały określone w Konstytucji RP. Jak stanowi art. 105 ust. 5 Konstytucji RP, odnoszący się do statusu posła oraz znajdujący według dyspozycji art. 108 Ustawy Zasadniczej zastosowanie również do senatorów, co do zasady poseł lub senator nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu (odpowiednio Senatu). Wyjątkiem od powyższej reguły jest ujęcie posła lub senatora na gorącym uczynku przestępstwa i gdy jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu (odpowiednio Marszałka Senatu), który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Reasumując, zatrzymanie posła lub senatora jest dopuszczalne jedynie w przypadku:
• ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa i
• jeżeli zatrzymanie jest niezbędne dla zapewnienia prawidłowego toku postępowania karnego.