10
Formy pomocy psychologicznej
Psychoterapia
Rehabilitacja psychologiczna
Interwencja kryzysowa
Psychoprofilaktyka
Psychoterapia
To pomoc osobom wykazującym zaburzenia psychiczne i psychosomatyczne.
Polega na celowym oddziaływaniu psychologicznym w celu usunięcia lub zmniejszenia zaburzeń funkcjonowania psychicznych, somatycznych, społecznych.
Formy: psychoanalityczna, behawioralna, poznawcza, skoncentrowana na emocjach - indywidualna i grupowa i systemowa - dotycząca problemów małżeńskich lub wychowawczych; np. strukturalna lub strategiczna .
Interwencja kryzysowa
To pomoc osobom, które są w kryzysie
W znaczeniu szerokim to wszelkiego rodzaju pomoc, np. prawna , ekonomiczna
W znaczeniu wąskim to pomoc psychologiczna
Ma ona na celu
1. Uruchomienie zdolności osoby w kryzysie, aby zaczęła rozwiązywać kryzys samodzielnie,
2. i powróciła do stanu funkcjonowania sprzed kryzysu.
Rehabilitacja psychologiczna
To pomoc osobom niepełnosprawnym fizycznie lub psychicznie, które mają trwały defekt lub deficyt sprawności
i mają trudność samodzielnym zaspokojeniu potrzeb lub w spełnianiu wymagań społecznych.
Ma na celu
przystosowanie do życia społecznego
i do niepełnosprawności
przez mechanizm uczenia się, kompensacji, substytucji, dostosowanie celów życiowych do możliwości ich realizacji.
Rehabilitacja społeczna
Uczenie umiejętności społecznych osób ze schizofrenią
Cel - Uczenie się nowego zachowania i rozwiązywania problemów.
Terapeuci i pacjenci wzmacniają pożądane zachowania przez chwalenie + żetony. Na przykład gdy schizofrenik przejawi samodzielność otrzymuje pochwałę; prośby o pomoc są ignorowane. Wzmocnienia są stosowane także po to, aby utrzymać zainteresowanie pacjentów uczeniem się .
Przykładowy program treningu (12 sesji). Wywiad z pacjentem i personelem oddziału szpitalnego, na podstawie którego ustala się, na czym polega brak umiejętności. Sesja druga - terapeuta ustala, jakie zachowania w jakich sytuacjach mają być ćwiczone i modeluje te zachowania. Następnie 3 osobowe grupy: 2 pacjentów i 1 osoba z personelu ćwiczą zachowania w ustalonych sytuacjach. Pacjenci udzielają sobie informacji zwrotnych. Spotkanie w dużej grupie, aby ocenić umiejętności. Umiejętności oceniano w trzech sytuacjach: (1) Sąsiad nastawia głośno muzykę, (2) sprzedawca nie chce przyjąć podartej marynarki sugerując, ze nie była podarta przed zakupieniem; (3) właściciel domu, odmawia wynajęcia pokoju, ponieważ wie , ze pacjent był szpitalu. Granie roli w zainscenizowanej sytuacji. Ocena umiejętności na skali 1-5. Ocenie podlegały: (1) Nawiązanie kontaktu wzrokowego; (2) rozumienie wypowiedzi skierowanej do rozmówcy; (3) rozumienie próśb; (4) rozumienie skarg; (5) zaburzenia mowy; (6) dostosowanie uśmiechu do sytuacji; (7) dostosowanie ekspresji emocjonalnej; (8) asertywność: utrzymanie kontaktu wzrokowego; ekspresja twarzy; użycie gestykulacji rąk; głośne mówienie.
Elementem treningu jest uczenie umiejętności rozwiązywania problemów:(1) Sprecyzowanie problemu; (2) generowanie rozwiązań; (3) wybór najlepszego; (4) planowanie wprowadzenia go w życie; (5) wprowadzenie w życie; (6) ocena rezultatów.
Rehabilitacja społeczna
Uczenie zasad społecznego współżycia osoby z zaburzeniami osobowości
(1) Postawa tolerancji dla zachowań dewiacyjnych
Personel prezentuje postawę tolerancji dla zaburzonych zachowań. Zaburzone zachowanie nie jest karane. Kieruje się zasadą, że pacjenci mogą wyrazić werbalnie, to co chcą wyrazić. Zabrania tylko fizycznej agresji wobec osób w oddziale.
Postawa tolerancji umożliwia wystąpienie zachowania, które jest nieprzystosowawcze oraz jego następstw. (Pozwala to na ocenę problemu).
Gdy pacjenci przejawiają zachowania dewiacyjne lub antyspołeczne, reakcją personelu jest badanie motywów zaburzonego zachowania; rozważa się „Co ono oznacza” (z czego wynika , czego jest wyrazem), analizuje impulsy prowadzące do jego wystąpienia i stosowane przez pacjenta obrony. A następnie rozważa się: „Co zrobić, aby nie występowało.
Taka postawa tworzy atmosferę, w której jednostka może eksplorować schemat własnego zachowania , zrozumieć motywy, które je powodują i modyfikować zachowanie.
Zasada tolerancji dla zaburzonych zachowań jest zasadą dzielenia się odpowiedzialnością.
Uzasadnienie dla przyjęcia zasady tolerowania niepożądanych zachowań:
- Gdy się zachowanie nieakceptowanie społecznie przejawi, widoczne są destrukcyjne dla ludzi lub samego pacjenta konsekwencje, można szukać jego przyczyn.
- Tworzy się zaufanie między pacjentem i personelem.
- Następuje przerwanie błędnego koła represji i buntu, które powstaje, gdy zaburzone zachowanie jest karane.
2) Wspólne podejmowanie decyzji w otwartej komunikacji
Decyzje o życiu na oddziale i leczeniu są podejmowane na podstawie powszechnej zgody pacjentów i personelu. Pacjenci uczestniczą w podejmowaniu decyzji przez wyrażanie opinii w otwartej komunikacji. Liczy się głos każdego pacjenta, nawet najbardziej zaburzonego. Unikanie przez członków personelu rezygnowania z pozycji autorytetu z jednej strony i nadużywania jej z drugiej. Forum do podejmowania wspólnie decyzji tworzy zebranie społeczności leczniczej, które trwa przez godzinę dziennie i podczas którego wszyscy siedzą w koło.
Zasada ta jest zasada dzielenia się władzą
Zmniejsza zależność pacjenta a zwiększa samodzielność i samokontrolę. Np.doświadczenie zwiększające kontrolę: gdy pacjent buntowniczy kieruje wykonaniem zadania, w czym współpracuje z innym pacjentem buntowniczym i doświadcza skutków buntowniczości dla drugiej osoby.
(3) Wymaganie odpowiedzialności i samokontroli od pacjenta.
Personel komunikuje, że oczekuje na przykład od pacjentów uczestniczenia w zebraniu społeczności o 8.30 i aby byli w pidżamach o 22. Jeśli ktoś nie spełnia oczekiwań nie ma sankcji, ale jest dyskusja o motywach nie podporządkowania się.
Wymaganie zbyt dużej odpowiedzialności, gdy pacjent nie jest do tego przygotowany, jak i zbyt małej, kiedy jest do tego zdolny, prowadzi do obniżenia poczucia wartości.
(4) Oczekiwanie od pacjentów zrozumienia i troski o dobro drugiej osoby
Personel komunikuje, że oczekuje, że pacjenci będą uczestniczyli w terapii innych pacjentów. Wzmacnia wzajemny szacunek między członkami personelu i pacjentami.
(5) Kształtowanie wartości
Przekazywanie wartości akceptowanych przez większość społeczeństwa regulujących wzajemne stosunki. Uczenie np. szacunku do pracy; podczas pobytu w szpitalu pacjenci pracują, i dobre wykonanie pracy wiąże się ze wzrostem prestiżu u członków społeczności.
Częste obcowanie ze sobą personelu i pacjentów stwarza sytuacje dzielenia się informacjami na temat zainteresowań i uznawanych wartości i tworzy sytuację wpływu i uczenia się społecznego.
Pacjenci wspólnie wykonują pracę i uczestniczą w sytuacjach rozrywki , co też stwarza okazje do wzajemnego wpływu i uczenia się.
(6) Konfrontowanie z rzeczywistością - testowanie rzeczywistości
Codziennie odbywają się spotkania personelu i pacjentów. W początkowej fazie pacjenci rozmawiają o sprawach obojętnych np. porządek w oddziale, (np. obawiają się wykorzystania przeciwko sobie informacji na tematy osobiste albo mają pretensje wobec personelu i nie chcą tego ujawnić).
W kolejnej fazie przechodzą do rozmów o problemach dotyczących osobistego życia.
Gdy pacjenci ujawniają aktualne problemy życiowe, ujawniają zniekształcone widzenie wydarzeń i zachowań ludzi. Np. „żona chce ode mnie odejść, pewnie ma innego”. Wtedy otrzymują od innych pacjentów i od personelu informacje zwrotne, jak oni rozumieją te wydarzenia i zachowania ludzi. Pacjenci porównują własne oceny i interpretacje z ocenami i interpretacjami innych. Zauważają że różnią się. Np. „Być może powodem chęci odejścia żony nie jest inny mężczyzna, ale może jej jest trudno znosić twoją agresję i zmienność nastroju”.
Rehabilitacja psychologiczna niepełnosprawnych fizycznie
przystosowanie do życia społecznego
i do niepełnosprawności.
Interwencja psychologiczna jest uzupełnieniem fizycznej rehabilitacji, której celem jest kompensowanie niepełnosprawności.
Rehabilitacja psychologiczna obejmuje następujące etapy:
1. Pomoc w przeżyciu żalu po stracie zdrowia
2. Uczenie pozytywnych przekonań dotyczących
A. własnej skuteczności;
B. samostanowienia o własnym losie;
C. samodzielnego życia,
3. Uczenie strategii rozwiązywania codziennych problemów życiowych
Psychoprofilaktyka/prewencja
To pomoc osobom zdrowym z problemami, aby zapobiec wystąpieniu u nich zaburzeń w funkcjonowaniu psychicznym, somatycznym lub społecznym
Przez (1) przeciwdziałanie czynnikom ryzyka i (2) wzmacnianie zasobów osoby.
Problemy dotyczą:
1. Wybór drogi życiowej w okresach przejściowych rozwoju i kryzysów rozwojowych.
2. Wychowawcze, małżeńskie, rodzinne zawodowe, zdrowotne.
Stosowane jest:
1. Indywidualne doradztwo psychologiczne
2. Trening różnych umiejętności życiowych
Miejsce - poradnia lub szkoła lub telefon, lub własny dom osoby.
3. Upowszechnianie wiedzy psychologicznej = Edukacja wśród osób odpowiedzialnych za tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi i ochronie zdrowia jednostek lub grup społecznych - rodzice , nauczyciele, lekarze, organizatorzy życia społecznego.
Media - radio, telewizja, szkoła, czasopismo.
Ad1 Indywidualne doradztwo psychologiczne
Wybór drogi życiowej w okresach przejściowych rozwoju i kryzysów rozwojowych -
Zasady pomocy:
1. Rozważenie, jaka zmiana jest potrzebna
2. Czy potrzebne jest wsparcie
3. Uczenie jak zdobyć wsparcie
4. Uczenie jak redukować napięcie za pomocą relaksacji
5.Unikanie sytuacji szkodliwych (za mało lub za dużo bodźców)
6. Planowanie zmian w sposobie życia i wsparcie podczas wprowadzania zmian w życie
Spotkanie raz w tygodniu
Ad.2.Uczenie umiejętności komunikacji
1. wyrażania uczuć i myśli wprost oraz potrzeb w kategoriach zachowania.
Na przykład zamiast „okaż mi uczucie” - „powiedz mi raz dziennie, że coś ci się we mnie podoba”.
2. nawiązywania kontaktu wzrokowego i osobistej formy wypowiedzi: „Ja myślę”, „Ja czuję”, „Ja potrzebuję”.
3. umiejętności empatycznego słuchania.
Po wysłuchaniu małżonka drugi małżonek zaczyna wypowiedź od frazy: „Zrozumiałam, że ty….”.
Zadania domowe dotyczą praktykowania wyrażania uczuć i potrzeb.
Na przykład mąż przygotowuje listę zachowań , których potrzebuje od żony; żona wybiera pięć z nich i zrealizuje w ciągu jednego dnia.
Jeśli w relacji przeważają uczucia negatywne, to w pierwszej kolejności ćwiczenia koncentrują się na uczuciach pozytywnych, a dopiero gdy zwiększa się ilość pozytywnych interakcji - koncentrują się na formie wyrażania uczuć negatywnych.
Etapy:
określenie problemu;
generowanie rozwiązań na zasadzie burzy mózgów, bez oceniania;
analiza każdego z rozwiązań pod względem korzyści i kosztów;
wybór najlepszego;
zaplanowanie sposobu wprowadzenia go w życie;
ocena skuteczności.
1. Doradca uczy rodziców zasad, jak
wzmacniać zachowania pożądane i ignorować lub karać zachowania niepożądane
2. Modeluje zachowania pożądane rodziców wobec dziecka, które rodzice powtarzają w domu.
Np. konsekwentnie wymagają zamiast ulegać i robić wyrzuty dziecku
3. Rodzice zawierają umowę z dzieckiem dotyczącą warunków nagradzania zachowania pożądanego.
Np. sporządzają listę pożądanych zachowań i nagród za przejawianie pożądanego zachowania. I negocjują z dziećmi.
Np. proponują dzieciom, że za pożądane zachowanie otrzymają punkty lub żetony. Za określoną ich liczbę mogą otrzymać cenną dla nich nagrodę. Gdy dziecko przejawi niepożądane zachowanie będzie ukarane odjęciem określonej liczby punktów, co oznacza oddalenie w czasie perspektywy nagrody.
Terapeuta stosuje wzmocnienia wobec rodziców, chwaląc ich za zachowywanie się w pożądany sposób.
Ad.3. Upowszechnianie wiedzy psychologicznej
Przykładowe tematy edukacji
1. Dla rodziców w radio - o rozwoju dziecka
2. Dla nauczycieli w szkole - o rozwiązywaniu konfliktów w klasie szkolnej.
3. Dla dzieci w szkole - o odmawianiu, gdy są namawiane do próbowania narkotyków (szkolenie asertywności).
3. Dla lekarzy w szpitalu - o nawiązywaniu kontaktu z pacjentami lub o radzeniu sobie z pacjentami z zaburzeniami psychicznymi pod postacią somatyczną.
Wtórna prewencja -zapobieganie nawrotowi choroby
Np. osoby po zawale serca, w szpitalu, aby nie wystąpił kolejny zawał
1. Edukacja - są uczone o zdrowym stylu życia, o czynnikach ryzyka choroby niedokrwiennej serca;
2. Szkolenie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach, które wywołują stres.
Trening kontroli problemów psychologicznych - są uczone, jak kontrolować silne emocje: złości, lęku depresji, występujące w różnych sytuacjach, aby nie obciążać serca.
2.1. Rozpoznawanie, w jakich sytuacjach reagują silnymi emocjami;
2.2. Uczenie się relaksacji i rozpoznawania wczesnych sygnałów fizjologicznych emocji, zwłaszcza złości;
2.3. W sytuacjach stresujących rozpoznawanie wczesnych sygnałów emocji, zwłaszcza złości i stosowanie relaksacji.
Np. Alkoholizm, po detoksykacji, w szpitalu.
Szkolenie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach, które wywołują stres.
Rozwiązywanie problemów interpersonalnych. Uczenie reakcji innych niż picie alkoholu w sytuacjach wywołujących stres.
Np. umiejętności odmowy wypicia alkoholu gdy istnieje presja społeczna lub wyrażenia złości lub własnego zdania w sytuacji konfliktu.
Umiejętność adekwatnego reagowania w sytuacjach interpersonalnych tworzy poczucie skuteczności.
2. Relaksacja. Umiejętność osiągania stanu rozluźnienia mięśni i wyciszenia emocji pomaga tolerować przykre emocje. Im większa tolerancja dla przykrych emocji tym mniejsze pragnienie spożycia alkoholu.
3. Przygotowanie do sytuacji, że dojdzie do spożycia alkoholu. Podstawą jest zmiana przekonania w umyśle pacjenta, że „nawrót picia spowoduje powrót nałogu” na przekonanie, że „nawrót jest pojedynczym zdarzeniem nie mającym wpływu na powrót nałogu”. Zapobiega wystąpieniu poczucia osobistej porażki i poczucia winy oraz braku skuteczności w sytuacji nawrotu picia. Takie negatywne doznania wywołują chęć wypicia ponownie w celu obrony przed tymi doznaniami.
Pacjent jest instruowany, aby pozostał z pragnieniem picia nie zaspakajając go, wtedy doświadczy, że mija albo, żeby zajął się czymś, co stanowi substytut picia.
Przykład jednej z form pomocy psychologicznej
- w opiece paliatywnej
Na czym polega pomoc umierającemu?
Pomoc w wyrażeniu uczuć dotyczących śmierci.
Aby pacjent chciał wyrazić uczucia związane z śmiercią , potrzebuje zrozumienia i akceptacji dla tych uczuć. Jak je okazać?
1. Słuchać tego, co mówi.
Nie reagować na to zaprzeczaniem i pocieszaniem, bo przestanie wyrażać uczucia i zostanie z nimi sam w poczuciu izolacji i braku zrozumienia.
Wypowiedziami blokującymi są na przykład: „jeszcze pożyjesz” „jeszcze nieraz pójdziemy na wódkę” „przesadzasz, nie jest tak źle”, „zobaczysz za dwa tygodnie pójdziemy na ryby”.
2. Dzielić się z umierającym własnymi refleksjami, wyobrażeniami i emocjami na temat śmierci.
W latach 60-tych Elizabeth Kubler-Ross , lekarka pracująca w szpitalu koło Chicago rozmawiała z umierającymi na raka pacjentami o uczuciach dotyczących śmierci i zaobserwowała, że reagowali w podobny sposób na zbliżającą się śmierć.
Na podstawie tych rozmów wyróżniła 5 reakcji.
Można przypuszczać, że u innych ludzi można spotkać podobne reakcje lub ich elementy.
Reakcje na fakt umierania
Reakcję pierwszą nazwała „zaprzeczeniem”
Polega ona na oporze przed (1) uznaniem prawdy o naszej nietrwałości; (2) oporze przed odczuciem straty tego, do czego jesteśmy przywiązani lub czego pragniemy. Na przykład może to dotyczyć własnej osoby, osób bliskich, dóbr, na które pracowaliśmy całe życie, lub ulubionej rozrywki.
Nasz umysł odrzuca to, co nie pasuje do jego wyobrażeń o pożądanym stanie rzeczy.
Reakcja druga to Gniew
Polega ona na sprzeciwie wobec (1) faktu, że jesteśmy nietrwali i że (2) doznajemy straty, tego do czego jesteśmy przywiązani lub czego pragniemy.
(Sprawy nie układają się tak, jakbyśmy sobie tego życzyli a my się temu sprzeciwiamy. Gniew ma źródło w poczuciu bezsilności.
Reakcja 3 to Targowanie się
Człowiek uruchamia myślenie magiczne i próbuje zawrzeć układ z losem, albo z Bogiem: „ jeśli będę żył, to ….zrobię np. będę wspomagał dom dziecka … lub „jeśli będę żyła to będę lepsza dla teściowej”.
Reakcja 4 to Depresja
Polega na przeżywaniu przygnębienia z powodu bezradności wobec własnej nietrwałości i doznania straty, tego do czego jest się przywiązanym lub czego się pragnie.
(Sprawy nie przebiegają tak, jak sobie tego życzymy a my nie możemy tego kontrolować.)
Człowiek żegna się ze wszystkim, do czego jest przywiązany i czego pragnie.
Reakcja 5. to Akceptacja
Polega na osiągnięciu stanu wewnętrznego spokoju. Dominuje uczucie spokoju. Człowiek pożegnał się ze wszystkim. do czego był przywiązany i czego pragnął i w ten sposób zakończył swoje sprawy. Nie wiąże nadziei z leczeniem. Nie chce, aby go odwiedzać i nie chce rozmawiać.
Jak się oswoić z własną śmiercią?
O oswojeniu ze śmiercią można mówić, gdy akceptujemy fakt, że jesteśmy nietrwali i w obliczu śmierci będziemy sami, to znaczy, że nikt nam nie pomoże w przejściu od życia do śmierci; ludzie mogą nam tylko towarzyszyć zanim to się stanie.
W oswojeniu się ze śmiercią może być pomocne rozważenie stosunku do niej oraz wyobrażeń dotyczących przejścia od życia do śmierci.
Postawa wobec śmierci może ułatwiać lub utrudniać oswojenie się z nią.
O śmierci możemy myśleć w dwojaki sposób. Na przykład:
Albo „Śmierć to zjawisko naturalne; to część cyklu życia, coś się rodzi i coś innego ustępuje mu miejsca i ja jestem w tę wymianę włączony.
albo„śmierć to katastrofa, albo zdarzenie pożałowania godne, więc trzeba z nią walczyć i opanować”.
Wyobrażenia na temat przechodzenia od życia do śmierci mogą ułatwiać lub utrudniać oswojenie się z nią.
Na przykład wyobrażamy sobie, że się rozpływamy w białej mgle, czemu towarzyszy uczucie spokoju
Albo nie mamy żadnego wyobrażenia i reagujemy lękiem na coś niewiadomego;
albo utrzymujemy dziecięce wyobrażenie, które budzi lęk, np. przyjdzie strzyga i zadusi”i będzie nam brakowało tchu i będziemy cierpieć straszne męki”.
Jakim doświadczeniem jest umieranie?
Umieranie jest doświadczane w sferze psychiki jako porzucenie wszelkich przywiązań i pragnień.
Umieranie w sferze cielesnej
Buddyzm (tybetański) w medytacjach nacisk kładzie na proces roztapiania sugerując, że dominującym doświadczeniem fizycznym jest roztapianie się.
Osoba wierząca przyjmuje, że duch lub dusza wypływa z ciała i przechodzi do innego wymiaru istnienia, podczas gdy w ciele ustają funkcje życiowe.
Osoba niewierząca przyjmuje, że ustanie funkcji życiowych w ciele jest równoważne z końcem jej istnienia.
W latach 70 postęp medycyny pozwolił na skuteczne reanimowanie ludzi przechodzących zawał serca. Przeżyły one śmierć kliniczną . Jest to doświadczenie stanu bliskiego śmierci.
1. Wszyscy pacjenci doświadczyli oderwania się od ciała fizycznego, co łączyło się z uczuciem spokoju i zadowolenia.
2. Większość zdawała sobie sprawę z obecności istoty, która dopomagała im w przejściu na inną płaszczyznę egzystencji.
3. Większość widziały osoby zmarłe dawno albo postać, która odgrywała dużą rolę w ich życiu duchowym i była związana z wiarą.