OBRÓBKA SUROWCÓW
OBROBKA DREWNA I KORY
Drewno niestety b słabo się zachowuje, gdyby się zachowywało obraz stałby się zupełnie inny
Budowle, większość narzedzi były drewniane
Obuwie - z łyka, czapki z hub drewnianych
Gwoździe z kawałkow dębu
Zamiast łańcuchów wici z skrecone z 2 młodych, parzonych dąbków
Sprężyny - elastyczne prety
Obróbka drewna:
Za pomoca ognia: np. czułna
Nóż - często składane
siekiera - rękojeść (toporzysko) lezy w płaszczyźnie równoległej do płaszczyzny ostrza
topór - siekiera ciesielska (?), pojawił się przed siekiera
Młoty żelazne i drewniane (do darcia, wbijano w deske kliny i wbijano je)
Ciosła
Narzedzie do ciosania (na ukos warstw) drzewa, do rąbania (ciecie w poprzek warstw)
Dłuta
Pieśni - do dziania barci
Świder
Skoblice - wyrobu dziur
Kołodziej
Wyrabia piasty, dzwony, szprychy i łączy je w koło
Często robia całe wozy
Do giecia płóz - wyginanie wygrzanych dragów wokół wrośniętych w ziemie pni drzewnych
Parzenie materiału przeznaczonego na gięte wyroby kołodziejskie:
Zakopywanie drzewa i palenie na nim ogniska
Parnie - małe chatki, na ruszcie pokrojone drewno
Naczynia drazone i dłubane:
Czółna, niecki, łyżki, czerpaki, kadłuby (na ziarno)
Bednarstwo:
klepki (dęgi), w nich rowek (wątor), obręcze, dno
naczynia dzbankowate - maja lejek w kształcie rurki
naczynia cebrowate: cebry, dzieże, wiadra
konew
warznica - na trzech nogach, do prania
tokarstwo: naczynia toczone
uzytkowanie kory drzewnej:
kazuba na grzyby, jagody
na pokrycie szałasów, uli
na pudełka, sita
najlepsza kora lip, tez wiązów, brzóz
obłupia się wiosną
OBRÓBKA WICI I WŁOKNA
Wici - wszelki materiał na plecionki,
Samorodne: korzenie, łodygi, źdźbła, liscie traw, witki
Sztuczne z:
paski z pociętej skory
sznury z włókien (włosy, wełna, siersc, promienie z łodyg)
kory: kroi się kawałki młodej kory lub kroi się stara korę namoczoną
z drewna: łupie się kawałki na cienkie i waskie tasmy
z sosny, młodych dąbków
z lnu i konopi
konopie sa moczone i roszone, potem suszone i tarte (tarcie - międlenie
to oddarcie twardych czesci łodyg)
miedlica - do tarcia, nożycowy mechanizm, 1 miecz
cierlica - z dwudzielnym mieczem
przygotowanie wełny
odcinanie od skóry żywego zwierzecia za pomoca nożyc
mycie lub pranie w ciepłej i zimnej wodzie
wysuszenie
1 wyczesywanie grzebieniami i szczotkami (podobnymi do zgrzebeł)
gręple - rodzaj parzystego zgrzebłą
smyk gręplarski - struna przywiazana do drewnianej rękojeści
2 wicie
za pomoca kulek - drewnianych haczyków
za pomoca kołowrotka ktory trzyma się na osi
wozek powroźniczy
z grubszego włokna konopnego wije się sznurki i powrozy
3 wicie przedzy przeznaczonej na szwalne, sieciane, tkackie nitki za pomoca wrzeciona
przęśliny - pierścienie nakładane na wrzeciona (obciążają)
drewniane, gliniane, żelazne, ołowiane
przęślica - na niej umieszcza się kądziel konopną lub wełnianą
iglicowata
krążołkowa
okółkowa
widełkowa
łopatkowa np. z pnia drzewnego
wtyka się ja za pas lub do specjalnej dziury w stole lub sa zaopatrzone w
przysiadki (deszczułki)
4 motowidło - do mierzenia gotowej przedzy
widełkowe
dwukorzystkowe
wijatki - na nie zwija sie przedzę z motków
5 techniki wiązania
wiązanie za pomoca węzłów
kleszczki - iglice, za ich pomoca wiąże się
6 techniki wyplatania
obywa się bez węzłów, łączenie wici za pomoca ich obginania
wyrób: jazów, koce, wiersze, baty pasterzy, przedmioty do przechowywania zapasów i
transportu, przyzady kuchenne (sita), czesci odzieży (pasy, łapcie, kapelusze)
technika warkoczowa (często zszywane) kapelusze, maty
technika siatkowa
rozciagliwa plecionka podobna do siatki, bez węzłów
technika spiralna (kosze, naczynia)
materiałem sa cienkie korzenie drzew lub inne wici drewniane
okręcanie wici, formujących osnowe ścianki kosza, przez spiralnie układaną wić
łącząca
technika krzyzowa - najpospolitsza
wici pod katem prostym
technika krzyzowa na osnowie żeberkowej - gdy osnowa jest sztywna
kosze
technika taśmowa - gdy osnowa i wątek sa tej samej giętkości
7 tkactwo - osobna osnowa i osobny ciągły wątek
tworzenie ziewu (fach)
nicielnica - wytworzyło się wolne przejscie miedzy nićmi nieparzystymi osnowy a
nieparzystymi
krosienka nicielnicowe
krosienka tabliczkowe - do wyrobu waskich pasków
deseczka tkacka - do wyrobu waskich pasków
nici nieparzyste umieszczone w waskich otworkach
wielkie warsztaty tkackie:
- nawijanie wątku na cewki przy pomocy sukadła (potaku)
tkackie czółenko - cewka z watkiem nadziewanym na trzpień (cieki precik)
- przygotowanie osnowy: snucie jej na kołkach zatkniętych w sciane lub ziemie (snowadło)
- po osnuciu osnowa zostaje zdjeta i złozona, czeka na tkanie
- krosna poziome składaja się z:
nicielnice tworzących ziew
płocha - bardo, za jego pomoca przybija się wątek do gotowego płótna
nawój tylni - dźwigający na sobie nawinieta osnowę
nawój przedni - dźwigający gotowe płótno
podnózki - poruszające nicielnice
Staciwy - konstrukcja pomocnicza z beleczek
Pionowy warsztat tkacki uzywany do wyrobu kilimów
Technika wyrobu pilśni:
Zwilżenie i ściśnięcie włókien zwierzęcych
Folowanie
przemysł włokienniczy
Włókiennictwo opierało się na surowcu miejscowym (hodowla owiec, uprawa lnu i konopi)
Hodowla owiec była rozpowszechniona, stada liczyly nawet po kilkaset sztuk
Surowiec welniany kupowano w postaci strzyzyny, posortowanej i umytej
Len i konopie - w postaci przedzy
Przedza zgrzebna - gruba, słaba, z pierwszego czesania surowca
Paczesna - mocniejsza, z drugiego czesania przedziwa
Pod koniec XIV w pojawila się bawelna, pochodzaca prawdopodobnie z Azji
Mniejszej (do wyrobu barchanów)
Poziomy warsztat tkacki
Znany już w XII w, usprawnienie procesu
Posługiwano się krosnem waskim, ustalajacym szerokosc sunien przed folowaniem na
2 lokcie
trudne sa do odczytania zmiany zachodzace w zabiegach zwiazanych z przygotowaniem
przedziwa
wymienione sa zabiegi: obieranie, czochranie, bicie, zgrzeblenie (gręplowanie) wełny
lepiej uchwytny jest postep w przedzeniu wełny, polegajacy na pocienieniu przedzy zarówno
osnowej jak i watkowej oraz na wzroscie rownomiernosci i liczby skretów przedzy na centymetr
przy przedzeniu poslugiwano się nadal wrzecionem (znaleziska przęśników, przęślic, wrzecion)
upowszechnienie mechanicznego folusza poruszanego sila wody
pojawil się w XIII w na Ślasku
nowa technika nie była powszechna ze względu na zakorzeniony zwyczaj prymitywniejszego sposobu falowania tkaniny przez deptanie nogami
spora czesc tkanin nie była zreszta poddawana temu zabiegowi
w materiałach archeologicznych z Gdanska z XIII w przewazały materiały niepliśnione
w XV w - notoryczne wiadomosci o zakladanych foluszach
podstawowym urzadzeniem folusza była stępa, czyli osadzona w ziemi drewniana
kloda z wydrazeniami, którym odpowiadala jedna para mlotkow osadzonych na bicach
ufolowanie jednego postawu sukna trwalo prawie dobe
folusz o dwóch wyzlobieniach i odpowiadajacych im parach mlotkow folował
jednoczesnie dwa postawy
folowanie mialo na celu splisnienie tkaniny, co stanowi wlasnie glowna ceche sukna
a także oczyszczenie jej z kleju tkackiego
przy folowaniu sukno znacznie się kurczyło
ok. 1/6 wzdłuz i ¼ wszerz
skurczona folowaniem tkanine rozciagano i suszono na drewnianych ramach
sukno takie kartowano (czesano w celu wyciagniecia na powierzchnie tkaniny
włosków wełny)
OBRÓBKA KOŚCI, ROGU I SKÓR
Kosc - małe znaczenie w gosp
Róg - bydlęcy, kozi, łosi
Instrumenty muzyczne
Skóra
Wyprawianie za pomoca nacierania solonymi drożdżami i położenie pod ciezarem
Nastepnie nacieranie skóry mąka owsianą
Korzuchy - mycie w rzece, moczenie w kwasie z owsianej mąki, następnie mną,
zeskrobują mizdrę, nacieraja kręda i rozczesują
OBRÓBKA KAMIENIA I GLINY
Kamienie - rzadko spotykane narzedzia
Kamienie do krzesania ognia
Żarna kamienne
Jako noże
Wyroby garncarskie:
z jednej bryły
z wałeczków przylepianych do dna (może być bez koła)
lepienie ręczne
pierścieniowa odmiana lepienia - do dna przylepia się taśmę, która układa się w
pierścień
spiralna odmiana lepienia
kształtowanie za pomoca zwilżonej, podłużnej szmatki której jeden koniec
wewn a drugi na zewn
Toczenie na kole
Najprymitywniejsze obracaja się na drewnianej podkładce lub ławce
Koła krzyżakowe - koło obraca się na osi wbitej w ziemie, jest podtrzymywane
Poprzeczką, aby się nie kołysac
Koła nozne
Sponowy - spony zastępują krzyżak, łącza koło z umieszczoną poniżej okrągłą
tarcza
bezsponowy
ulepienie, toczenie
suszenie
wypalenie:
w goracym popiele lub w ogniu
gliniane piece o kształcie kopułowym
czasem przykryte z góry ziemią i darniną
piece dwudzielne: dolna lub przednia komorę zajmuje ognisko
przedziela dziurawa ścianka
upiększanie i ulepszanie naczyn
smarowanie zaraz po wypale woda zmieszana z maką
naczynia gliniane:
miskowate
naczynia wazowate
naczynia beczułkowate i dzieżkowate
naczynia dzbankowate
naczynia bańkowate
OBRÓBKA KRUSZCÓW
Żelazo:
Ruda dobywana: w bagnach
Kopano w ziemi
Wymywano z rudonośnego piasku na zboczach gór
Pławienie rudy:
W niewielkich piecach, czesciowo wkopanych w ziemie, w kształcie komina
Na dole ogien, od gory wrzucano węgiel drzewny, drzewo oraz buły rudy -
Naprzemiennie, wyjmowano na półtwarde żelazo
Nastepnie cieto je i kuto
Narzędzia: kleszcze kowalskie, młoty, miechy
Obróbka srebra, cyny, ołowiu - na ozdoby
Odlewnictwo
W formie jamowej otwartej (np. sprzaczki do pasów)
Forma dwudzielna - muszlowata, odlewy wykształcone obustronnie
FARBIARSTWO
Do malowania ścian budynków:
Wapno, biała lub zółta glinka, ziemia zawiarajaca rudę żelazną
farbowanie na czerwono, pomaranczowo, zolto, zoltozielono, czarno
podnosilo jakosc tkaniny w oczach odbiorcy
barwiono albo przedze albo gotowa tkanine
czasem przed i po farbowaniu moczono w roztworze ałunu, w ługu, w wodzie z korą
dębową
barwienie czerwcem polskim
owad był suszony, proszkowany, rozpuszczano we wrzatku i tam wkładano
motki
na czerwono - barwienie marzanną (brocz) i przytulą oraz lebiodką
na żółto - janowiec, sierpik, rumian, uczep
na zielono - widłak, pączki i listki brzozy
na niebiesko - rzadko - bez czarny, chaber
na brazowo, czarno - kora drzew, moczenie w bagnach
urzet farbiarski - dawal kolor niebieski, granatowy i czarny
w sukiennictwie krajowym, poza Slaskiem farbowanie tkanin welnianych nalezalo do
rzadkości, mialy naturalny kolor: biały, szary, lub czarny
PRZYGOTOWYANIE SMARÓW I KLEJÓW
Smary
do namaszczania włosów i przetłuszczania bielizny, przy wyrobie skór
Glw do łagodzenia tarcia drewnianych czesci wozu i osi
Tłuszcze jadalne: masło, słonina, olej
Maślaki
Smoła
Smoła z brzozy - dziegć
Pędzenie smoły:
W glinianych naczyniach
Kora i drewno prazone w naczyniach bez dostępu powietrza wydzialaja z
siebie smołe
W maziarniach - majdanach
Lej wylepiony gliną z małym otworem do znajdującej się pod nim jamy, do
ktorej prowadzi korytarz
lej wypełnia się łuczywem, przykrywa warstwa nawozu, łuczywo się podpala
łuczywo prazy się kilka dni, smoła scieka do jamy, wybiera się ja po
ostygnieciu
kleje: lep łowiecki (z jemioły)
lep ptaszniczy z wygotowywanych Paczków brzozy
z siemienia lnianego
klej rybi - z pęcherzy np. jesiotra, karpia, suma