NURT KULTURALISTYCZNY
Antynaturalizm czy kulturalizm
- antynaturalizm jest to kierunek w filozofii, który przeciwstawia się naturalizmowi; głosi on swoistość, autonomię i nieredukowalność świata historii i kultury w stosunku do rzeczywistości przyrodniczej;
- filozofia kultury to szeroko rozumiany nurt, który koncentruje uwagę na problematyce: rozwoju cywilizacji i jej form, kulturotwórczej działalności człowieka, rezultatami kulturowej aktywności człowieka
Rodowód i podstawowa idea kulturalizmu
- rozwijał się i kształtował w opozycji do naturalizmu
- kładzie nacisk na podstawowe różnice, które istnieją pomiędzy gatunkiem homo a innymi gatunkami biologicznymi; różnice te dotyczą wszystkich aspektów kondycji człowieka, w tym także hominizacji i wychowania
- kulturalizm przyjmuje perspektywę synchroniczną (porównawczą), akcentuje sprawę swoistości, unikalności, jedyności człowieka w świecie istot żywych
- homo to dla kulturalizmu byt sui generis , szczególnego rodzaju, jedyny w swoim rodzaju, dla niektórych nawet byt najwyższy, korona stworzenia
- ten byt wykazuje pewne podobieństwa z ogółem istot żywych
- kulturalizm zasadza się na idei unikalności oraz „wyższości” człowieka w świecie przyrody, ma charakter antropocentryczny
Katechizm kulturalizmu
- unikalność człowieka w kulturaliźmie określa się, biorąc pod uwagę cztery aspekty ludzkiej kondycji: fizyczną, stronę psychiczną, stronę zachowaniową oraz ekologiczną (warunki, środowisko życia)
- podstawowa konwencja: człowiek jest bytem dwoistym, z jednej strony jest bytem słabym, mizernym, kiepsko wyposażonym; z drugiej zaś strony jest bytem silnym, potężnym, o dużych możliwościach- ale pod względem cech wykraczających ponad naturę, niemających odpowiedników u innych gatunków
- w stronie fizycznej kulturalizm akcentuje postępujące odchodzenie człowieka od tego, co można by nazywać jego wyposażeniem naturalnym: słabość cech biologicznych, niewykończenie konstytucji biologicznej człowieka, kruchość i okaleczalność bytu ludzkiego, mizeria biologiczna
- człowiek jest słaby swoją naturą, zaś silny swoją kulturą, czyli wyposażeniem sztucznym, które zawdzięcza zdolnościom uczenia się i te cechy kulturalizm uznaje za konstruktywne dla człowieka (np. odzież…)
- sztandarową ideą kulturalizmu jest to, że nie jest prawdą, że człowiek jest takim samym gatunkiem biologicznym, jak inne, a antropologia nie jest działem zoologii
- człowiek jest gatunkiem silnym fizycznie, ale fizycznością „sztuczną”, wynikającą przede wszystkim z rozwoju technosfery, która rozszerza możliwości ludzkiego ciała
- od strony psychicznej człowieka, kulturalizm akcentuje dwoisty charakter człowieka- z jednej strony zanik naturalnych, wrodzonych kompetencji oraz sprawności informacyjnych, z drugiej zaś- kształtowanie się nowych sztucznych, niezwykłych możliwości informacyjnych człowieka w zakresie poznawania nowego otoczenia i samego siebie, kierowanie sobą i swymi relacjami ze środowiskiem; te nowe kompetencje wyrażają się w wypracowaniu nowych form informacyjnej kontroli rzeczywistości- np. zdolność uczenia się, nabywania indywidualnych doświadczeń,
- człowiek ma zdolność życia w każdym środowisku
- dzięki procesowi uczenia się nastąpiły zmiany w metabolizmie informacyjnym człowieka (szczególnie w części, która steruje naszym zachowaniem), aspekty tej przemiany to: możliwość zapisu wyników uczenia się, utrwalanie ich, magazynowanie poza ciałem i przekazywanie w relacjach międzyosobniczych drogą pozagenetyczną i kumulowanie tego doświadczenia w wymiarze społecznym i historycznym
- aspekt, który dla kulturalizmu jest unikalny, jedyny w sowim rodzaju- to zachowanie człowieka ( akcentowanie dwoistości natury człowieka): z jednej strony obserwujemy w obrębie gatunku homo regres zachowań instynktownych, dziedziczonych drogą genetyczną- odpowiedzialnych za brak przystosowania tego gatunku do ściśle określonego „swego” środowiska, z drugiej zaś strony- pojawia się kształtowanie nowego „sztucznego” typu zachowań, mianowicie zachowań wyuczonych, niezależnych od wyposażenia wrodzonego, znanych pod nazwą zachowań kulturowych (kultury)
- człowiek wytworzył nowy typ środowiska życiowego, nowy typ otoczenia- jest to świat sztuczny, poza- i ponadnaturalny, kulturowy; ten świat jest unikalny, swoisty i nieporównywalny z innymi- jest to ŚWIAT CZŁOWIEKA
- świat ten nie jest wprawdzie samym człowiekiem, ale jego znajomość jest bardzo ważna
- człowiek żyje w jakościowo nowym świecie, odmiennym niż świat innych gatunków
- unikalność tego świata dotyczy trzech głównych wymiarów: materialnego (fizycznego), społecznego (interpersonalnego) oraz symbolicznego
- charakterystyka szczegółowa człowieka jako twórcy kultury, obejmuje zatem następujące sprawy: człowiek jako twórca sztucznego środowiska (świata) fizycznego, społecznego oraz uniwersum symbolicznego
- podsumowanie: unikalność bytowa człowieka (różnice, które dzielą go od innych gatunków) dotyczą czterech aspektów ludzkiej kondycji: somy (jego anatomii i fizjologii), psychiki (duszy), zachowania (sposobu życia) i jego mentalnego oprogramowania i warunków egzystencji (środowiska, habitat)- te wszystkie odmienności (różnice) czyni kulturalizm; doktryna kulturalizmu określa:
- człowiek nie jest bytem organicznym, ale sztucznym ponadorganicznym, nadnaturalnym, bytem, który wyrasta ponad przyrodę i który buduje swój własny sztuczny świat zwany kulturą
- podstawowa idea: istotę człowieka określa to, że jest on twórcą, nosicielem, użytkownikiem oraz tworem kultury
Kategoria kultury
- własności bytu ludzkiego skupiają się w dwóch kategoriach: „kultury” z jednej strony oraz „osobowości” z drugiej strony
- słowo: kultura odnosi się do sposobu i warunków istnienia podmiotów zbiorowych: gatunku homo, populacji ludzkich, społeczeństw, grup społecznych
- słowo: osobowość odnosi się do jednostek ludzkich jako indywidualnych podmiotów istnienia
KULTURA
- obejmuję sferę twórczości literackiej, artystycznej, naukowej oraz dziedzinę szeroko rozumianego savoir- vivre'u.
- odnosi się do całokształtu życia jakiegoś społeczeństwa
- można wyróżnić trzy podstawowe sposoby pojmowania statusu kultury: rzeczowe (przedmiotowe), zachowaniową (behawioralne) i symboliczne (informacyjne)
- sfera rzeczowa: kultura pojmowana jest jako ogół wytworów rąk i ludzkiego umysłu; w skład jej wchodzą dobra zaliczane głównie do kultury materialnej
-sfera zachowaniowa: kultura rozumiana jest jako całokształt wyuczonych i dziedziczonych społecznie wzorców zachowań; można wyróżnić dwa typy zachowań: instynktowne i kulturowe; kulturowe są rezultatem osobniczego uczenia się przedstawiciele gatunku homo i ich zdolności utrwalania i komunikowania nabytych doświadczeń, charakteryzują się zróżnicowaniem w przestrzeni i zmiennością w czasie; zachowania instynktowne nie podlegają modyfikacji w wyniku indywidualnych doświadczeń, są stałe, silne i jednolite;
- sfera symboliczna: kultura pojmowana jest jako całokształt informacji pozagenowej,
- kultura reprezentuje wszystko to, co jest nienaturalne, nieorganiczne, sztuczne w samym człowieku, w jego strukturze i funkcjonowaniu, w jego relacjach z innymi ludźmi i z otoczeniem
Zróżnicowanie nurtu kulturalistycznego
- w obrębie kultury jako całości można wyróżnić następujące jej dziedziny:
*kulturę materialną (obejmuje ona system technosfery i gospodarki)
* kulturę społeczną (obejmuje ustrój społeczny i życie społeczne)
* kulturę symboliczną= kulturę języka (obejmuje systemy symboliczne oraz sposoby posługiwania się nimi)
* kulturę duchową (szczególnie umysłową; obejmuje całokształt procesów wyobrażeniowo- poznawczych
- dziedzinom tym odpowiadają wyraźnie cztery podgrupy stanowisk:
1) nurt materialistyczny, który akcentuje wagę technosfery i gospodarki
2) nurt socjologiczny, który akcentuję znaczenie struktur, stosunków i zachowań społecznych, które decydują o unikalności bytowej człowieka
3)nurt lingwistyczny, który podkreśla ludzką zdolność tworzenia znaków i symboli oraz posługiwania się nimi dla celów nabywania, komunikowania i przetwarzania wyuczonej informacji
4)nurt kognitywny, który akcentują ludzką zdolność tworzenia, posiadania, wymiany oraz użytkowania, tzw. formy świadomości społecznej ( tj. symbolicznie zakodowane obrazy świata, wyobrażeń o świecie)
- ramach nurtu kulturalistycznego powstawało i powstaje wiele szczegółowych koncepcji człowieka, które akcentują różne aspekty kulturowości człowieka; istnieją różne idee:
- idea homo kreator - istota tworząca; człowiek jest tutaj pojmowany jako istota kształtująca, modelująca zarówno samego siebie, włąsną historią, jak i rzeczywistość, w której istnieje
- idea homo faber- człowiek rzemieślnik, człowiek wytwórca; eksponuje się tutaj zdolność człowieka to wytwarzania narzędzi i posługiwania się nimi
- idea homo ludens- istota bawiąca się; akcentuje się „zabawowość” jako formę aktywności człowieka; wszelkie działania człowieka są swoistym rodzajem zabawy, więc człowiek zasługuje na miano istoty, która się bawi
- idea homo sapiens- człowiek rozumny; określa się człowieka jako istotę zdolną do abstrakcyjnego myślenia;
* cechą wspólną tych wszystkich idei jest to, że akcentuję się w człowieku jego właściwości nadnaturalne
Kulturalistyczna koncepcja antroporozwoju
- stać się człowiekiem to nie ukształtować się jako przedstawiciel gatunku biologicznego, ale uformować się jako członek zbiorowości dysponującej kulturą
- w centrum uwagi tej koncepcji jest człowiek jako twór kultury oraz także proces uczłowieczenia jako współwyznaczny przed wszystkim przez wpływy, naciski i oddziaływania środowiska pozanaturalnego (kulturowego)
- teza o dwoistości człowieka odnosi się przede wszystkim do procesu rozwoju osobniczego człowieka
- zwierzę rodzi się raz i od razu jako byt gotowy, a człowiek, by osiągnąć pełnie człowieczeństwa musi przejść wiele „aktów narodzin”, a narodziny są tylko początkiem tej jakże trudnej drogi
- narodziny człowieka są tu rozumiane jak zjawisko długotrwałe, wielowymiarowe i skomplikowane
OSOBOWOŚĆ
- pojęcie to służy i jest potrzebne po to, by wyjaśnić różnice w zachowaniach między: osobnikiem zwierzęcym a jednostką ludzką, między jednostkami reprezentującymi różne zbiorowości oraz między indywidualnymi jednostkami ludzkimi
- kultura i osobowość nie są bytami heterogenicznymi
- kultura to wyuczony behawior przedmiotu zbiorowego, ustalone sposoby zachowania charakterystyczne dla zbiorowości ludzkich
- osobowość to ogół wyuczonych zachowań jednostki, to odpowiednik kultury w zachowaniu podmiotu indywidualnego
- Osobowość:
* osobowośc może być rozumiana jako ogół tych zachowań, które człowiek dzieli ze wszystkimi istotami ludzkimi i które go odróżniają od przedstawicieli innych gatunków niż homo
* obejmuje ogół tych zachowań, które charakteryzują człowieka jako członka określonej zbiorowości; mieć osobowość tzn. zachowywać się jak człowiek określonego społeczeństwa
* obejmuje wszystkie te wzory zachowań, które wynikają z przynależności jednostki do określonych ugrupowań społeczeństwa globalnego
* charakteryzuje człowieka jako indywiduum, charakterystycznego tylko dla niego jako jednostki; charakteryzuje cechy, które odróżniają człowieka od wszystkich jednostek ludzkich
* „posiadać osobowość” to znaczy „być człowiekiem”
- procesy uczłowieczenia obejmują następujące procesy:
- nadnaturalny aspekt rozwoju biopsychicznego osobnika ludzkiego, który wyraża się w jego kulturowym wspomaganiu i ukierunkowaniu przez świadome akty opieki: macierzyńskiej, rodzinnej
- kształtowanie się i rozwój indywidualnego doświadczenia jednostki w całym życiu drogą uczenia się
- przyswajanie przez człowieka doświadczenia społecznego w toku procesów inkulturacji i socjalizacji
- rozwój zaawansowanych wymiarów osobowości za sprawą kierowanych i systematycznych wpływów edukacyjnych
- readaptacja, polegająca na przywracaniu stanu normy w sferze rozwoju somatycznego