NIECHEMICZNE METODY WALKI ZE SZKODNIKAMI
KWARANTANNA ROŚLIN- zbiór przepisów prawnych i działa ń mających na celu nie dopuszczenie do przenikania określonych gatunków patogenów, szkodników , chwastów na nowe obszary ,gdzie mogłyby znaleźć dogodne warunki do rozwoju i powodować szkody o znaczeniu gospodarczym.
Obiekt kwarantannowy - kryteria:
~ nie występują w danym kraju lub występują tylko w pewnych rejonach
~ mogą być zawleczone i przedostać się czynnie i rozprzestrzeniać się wewnątrz kraju
~ mogą spowodować znaczne szkody
~ do ich zwalczania potrzebne są środki ochrony roślin
Podział kwarantanny:
*kwarantanna zewnętrzna - obejmuje kontrolowanie transportu i przesyłek zagranicznych oraz zatrzymywanie , a nawet niszczenie podejrzanych i zagrożonych partii.
*kwarantanna wewnętrzna - obejmuje kontrolę gospodarstw, niszczenie ognisk na terenie kraju oraz zahamowanie rozprzestrzeniania się obiektów kwarantannowych wewnątrz kraju.
/np. zachodnia stonka kukurydziana, słonecznica orenżówka, sówka , azjatycka kózka, mól bananowy, skośnik pomidorowy , tarcznik niszczyciel, bawełnica korówka /
METODY MECHANICZNE -najstarsze i najprostsze . Nie są stosowane na szeroką skalę bo są pracochłonne i kosztują.
- bezpośredni nacisk na szkodniki (nacisk reki , wałowanie, zeskrobywanie)
- stosowanie przeszkód i zapór między chronionymi roślinami i szkodnikami (ogrodzenia, siatki, owijanie drzew słomą lub folią, okrywanie drzew siatkami, opaski lepowe, )
- odstraszanie szkodników (siatki nad zagonami)
- zbieranie i niszczenie szkodników(usuwanie porażonych pędów , niszczenie stadiów zimujących szkodników, opaski chwytne, doły chwytne, rowki chwytne, pułapki świetlne, pułapki barwne, przynęty )
METODA FIZYCZNA - polega na wykorzystaniu różnych form energii fizycznej do zapobiegania lub bezpośredniego zwalczania szkodników .
Temperatura
- wysoka 65-70 o C lub 90-100 o C ( nagrzewanie i parowanie ziemi, podgrzana woda)
- niska ok. 0 o C ( zamrażanie , chłodne magazyny)
Wilgotność
Promieniowanie ( podczerwone, UV, rentgenowskie, jonizujące, alfa, beta, gamma)
Połączenie rentgena i gamma - sterylizacja niektórych samców
Ciśnienie - niskie
Kolor- białe tablice lepowe
Dźwięki
METODY AGROTECHNICZNE - normalne zabiegi uprawy, pielęgnacji, nawożenia stwarzające optymalne warunki bytu rośliną ,a możliwie trudne dla agrofagów. Wszystkie przeciwdziałania polegające na właściwej higienie roślin mogą być uważane za zabiegi ochroniarskie.
Metoda ta ma duże znaczenie profilaktyczne w ochronie roślin. Oddziałuje zarówno na glebę jak i roślinę .
Ma za zadanie zmienić warunki środowiska na niekorzyść szkodników, wprowadzić formy które nie są uszkadzane, zwiększenie odporności roślin.
- zmianowanie i izolacja przestrzenna - uprawa tych samych roślin na danym polu powoduje zmęczenie gleby (rozstawa roślin; przestrzenne rozmieszczenie upraw; współrzędna uprawa)
- mechaniczna uprawa roli (orka, podorywka, uprawki pielęgnacyjne)
- nawożenie mineralne i organiczne ( dostarczenie składników pokarmowych- odporność; zmiana środowiska glebowego- zakwaszanie , alkalizacja; azot)
- siew ( odpowiedni termin; zdrowy materiał rozmnożeniowy i siewny)
- zbiór - odpowiedni termin
- pielęgnacja ( niszczenie chwastów; cięcie; przerywanie)
METODY BIOTECHNICZNE I CHEMICZNE stosowanie związków chemicznych środowiska naturalnego, związków działających trująco
antyfidanty - środki zniechęcające przed żerowaniem i składaniem jaj przez szkodniki.
- repelenty - bielinek kapustnik - chinina
- ogłodek wiązowy - linolen
- deterenty - stonka ziemniaczana - tomatyna
- mszyca brzoskwiniowa - florydzyna
atraktanty -(środki wabiące), środki działające wabiąco na owady i gryzonie; stosowane (np. feromony) w celu podniesienia plonów (nęcenie pożytecznych owadów) lub, łącznie z truciznami, do zwalczania owadów i gryzoni
(np. glikozydy , kwasy , terpenoidy, dźwięki , światło)
- bielinek kapustnik - synigryna
- owocówka jabłkóweczka - L- farnezol
Insektycydy pochodzenia roślinnego (np. pyretryna, rotenon, nikotyna)
- zbieramy rośliny w czasie suchej słonecznej pogody suszymy lub przygotowujemy preparat ze świeżych
- na gnojówkę: pokrzywa, krwawnik, skrzyp, czosnek, bez czarny, rumianek pospolity, mniszek pospolity, cebula jadalna.
Chemiczne informatory owadów:
- hormony - związki produkowane przez gruczoły wewnętrznego wydzielania wpływające na procesy rozwoju , rozmnażania, linienia.
- antyhormony (prekocenty) - działają antagonistycznie od hormonalnych , przyśpieszają rozwój larw , sterylizujące , jajobójcze , toksyczne dla stałocieplnych i człowieka.
Semizwiązki
*feromony - związki chemiczne wytwarzane przez owady wpływające na zachowanie osobników tego samego gatunku (kolonizacja i antykolonizacja ; płciowe; afrodyzjaki; znacznikowe; dystrykcyjne)
Wykorzystanie feromonów:
- stwierdzenie obecności szkodnika
- monitoring
- dezinformacja samców
- masowe odławianie
*allelozwiązki - związki chemiczne wytwarzane przez rośliny wpływające na występowanie i rozwój owadów.
- allomony - substancje chemiczne korzystne dla organizmu wytwarzającego je , a niekorzystne dla odbierającego.
- kairomony - substancje chemiczne korzystne dla odbierającego je , nie dla wytwarzającego.
- synomony - jednakowe korzyści dla wytwarzającego i odbierającego.
- apneumony - wydzielana przez martwy materiał , korzystna dla odbierającego nie dla żerującego .
METODA GENETYCZNA - polega m . In. na wyhodowaniu genetycznie zmienionych , odpornych na szkodniki odmian roślin uprawnych , jest to możliwe dzięki inżynieri genetycznej .
Mechanizmy odporności roślin na szkodniki:
Brak akceptacji - przy żerowaniu , składaniu jaj , ukrywaniu się . Na akceptację mają wpływ kolor struktura powierzchni bodźce smakowe i zapachowe, kształt.
Antybioza - niekorzystny wpływ rośliny na szkodnika wskutek obecności określonych związków chemicznych zawartych w jej tkankach , czyli pokarmie. Wpływa na śmiertelność , przedłużenie rozwoju, zmniejszenie płodności , niedorozwój , skrócenie długości życia.
Tolerancja - zdolność regeneracji uszkodzeń przez roślinę oraz takie właściwości rośliny które pozwalają znosić żerowanie szkodnika bez szkody dla własnego rozwoju . Zależy od warunków środowiska, wieku, żywotności.
Nadwrażliwość - roślina izoluje szkodnika dzięki szybkim zmianom morfologicznym i anatomicznym prowadzącym do zamierania komórek wokół szkodnika.
+ niezgodność cytoplazmatyczna - osobniki dwóch ras geograficznych tego samego gatunku krzyżują się w bardzo ogromnym zakresie - nieliczne potomstwo , wylęg jedynie samców.
+ sterylność mieszańców międzygatunkowych - krzyżowanie spokrewnionych gatunków, nie wylęgają się larwy i dorosłe, nie są zdolne do dalszego rozmnażania.
+ obecność pojedynczych genów letalnych - wykorzystanie recesywnych genów letalnych
METODA BIOLOGICZNA ochrona roślin polegająca na zwalczaniu chorób i szkodników z wykorzystaniem ich naturalnych wrogów.
W ramach metod biologicznych wyróżnić można trzy grupy organizmów pożytecznych :
- Drapieżniki : drapieżne roztocza, pluskwiaki, chrząszcze i pryszczarki
- Parazytoidy : pasożytnicze błonkówki i muchówki
- Mikroorganizm: nicienie, grzyby, bakterie i wirusy
Efektywność - zdolność ograniczania liczebności swoich ofiar i utrzymanie ich populacji na określonym poziomie .
Czynniki wpływające na efektywność żerowania :
- zdolność poszukiwawcza
- zdolność rozpoznawania stadiów rozwojowych ofiar
- zapotrzebowanie pokarmowe i jakość zjadanego pożywienia
- rozmnażanie drapieżcy w stosunku do ofiary
- synchronizacja sezonowa drapieżcy i ofiary
- specjalizacja pokarmowa drapieżcy
- konkurencja między i wewnątrzgatunkowa
- dynamika populacji drapieżcy do ofiar
- liczbowe zależności pomiędzy drapieżcą i ofiarą
Metody w biologicznym zwalczaniu:
~introdukcja- wprowadzenie na teren uprawy chronionej organizmów pożytecznych /np. osiec korówkowy /
~kolonizacja
~protekcja
MIKROORGANIZMY PASOŻYTNICZE
Patogeny
Wirusy (> 300 wirusów owadnich)
- poliedrozy jądrowe - atakują jądra komórkowe np. gąsienic motyli
- poledrozy cytoplazmatyczne - atakują cytoplazmę , owad przestaje tam żerować
- granulozy - atakują jądra i cytoplazmę
Infekcyjność zależy od :
Wieku owada
Stanu zdrowotnego
Wielkości dawki
Temperatury
Riketsje
- organizmy wykazujące cechy pośrednie pomiędzy wirusami , a bakteriami - ogólne infekcje owadów
- powolne zamieranie owadów
- zarażają też ssaki
Bakterie
- patogeniczne obligatoryjnie - rozwijają się wyłącznie w ciele żywiciela- nie da się hodować na pożywce
- patogeniczne fakultatywnie - rozmnażane na sztucznych pożywkach np. bacillus
- patogeniczne potencjalnie - zabijają po dostaniu się do jamy brzusznej , a nie do przewodu pokarmowego
Grzyby
- pasożyty bezwzględne - odbywają cały cykl na wyższych organizmach doprowadzając do śmierci żywiciela
- pasożyty względne - faza wegetatywna odbywa się na żywych organizmach , zarodkują na martwych
- pasożyty warunkowe - prowadzą saprofityczny tryb zycia , w pewnych warunkach są pasożytami
Pasożyty
Pierwotniaki
- gregaryny
- mikrosporydia
- zarażają gąsienice bielinka, owocówkę , zwójkę
- nie można ich namnażać na sztucznych pożywkach
- powodują powolne zamieranie szkodników
Nicienie
- pasożyty fakultatywne- wolno żyjące , w niektórych warunkach pasożytnicze
- pasożyty obligatoryjne- prowadzi tylko pasożytniczy tryb życia (nieletalne , letalne )
- nicienie saprofagiczne - współżyjące z bakteriami , same nie zabijają ale uwalniają bakterie które zabijają
OWADY PASOŻYTNICZE
Muchówki
Rączycowate
- pasożyty gąsienic ,
- larwy chrząszczy ,
- pluskwiaków,
- mono-, oligo- , polifagi
Błonkówki
- owadziarki (gąsienicznikowate) - z wygiętym odwłokiem , mają pokładełko
- mszycowate - malutkie błonkówki pasożytują , mszyce składają jaja do ciała mszycy - mumie
- oścowate - parazytoidy mszyc, mączników i czerwców,
Drapieżcy
Pająki
- przędziorki - dobroczynek gruszkowy
Bzygowate
- muchówki (wyglądają jak malutkie pszczoły albo osy )
Biedronki
- dorosłe larwy zjadają całe mszyce
- złotoki
- sieciarki
Pryszczarkowate
- mała muchówka , chowa się pod koloniami mszyc i żerują od spodu
Skorki