BIBLOIOGRAFIA
TEMAT : UKAŻ OBRAZY GETTA W WYBRANYCH UTWORACH LITERACKICH I DZIEŁACH FILMOWYCH
I - Literatura podmiotu
„Rozmowy z Katem”, Kazimierz Moczarski, wydawnictwo ZNAK, Warszawa 1998
„Medaliony”, Zofia Nałkowska, Wydawnictwo Siedmiogród, Wrocław 2001
„Zdążyć przed Panem Bogiem”, Hanna Krall, A5, 1995
„Pianista”, reżyseria Roman Polański, na podstawie powieści Władysława Szpilmana, 2002
„Lista Schindlera” reżyseria Stefen Spielberg
II - Literatura przedmiotu
1) „Słownik literatury polskiej XIX wieku”, Józef Bachórz, Alina Kowalczykowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, Wrocław 1991; str.341
2) ,,Biblioteczka opracowań”, Paweł Stanisławski , Wydawnictwo , Biblioteka Wysyłkowa Lublin 1999 str.23
3) Chojdyńska Barbara, Osińska Elżbieta, Nowakowska Małgorzata, „Vademecum maturzysty język polski” Wydawnictwo LYNX-SFT, Warszawa 1999;str.54
4) Drabarek Barbara, Falkowski Jacek, Rowińska Izabela, „Szkolny słownik motywów literackich” , KRAM, Warszawa 2003;str.59
5) http://wilk.wpk.p.lodz.pl/~whatfor/getto_43.htm
III - Ramowy plan wypowiedzi
Określenie problemu : Obraz getta w literaturze i filmie
Kolejność prezentowanych argumentów
Rozmowy z katem
Medaliony
Zdążyć przez Panem Bogiem
Pianista
- Lista Schindlera
Wnioski
W utworach zawartych w mojej bibliografii przedstawione są dwa obrazy getta. Jeden z perspektywy kata drugi widziany oczyma ofiary. Przedstawione dwa oblicza getta kształtują nasz pogląd na wydarzenia które tam miały miejsce.
4) Materiały pomocnicze
-prezentacja multimedialna (potrzebny komputer i rzutnik multimedialny)
Tematem mojej pracy jest zaprezentowanie obrazu getta w literaturze i filmie. Przybliżmy więc sobie temat pracy i powiedzmy czym było getto. Getta zrodziły się z niemieckiego przeświadczenia o konieczności eksterminacji Żydów. Były to zamknięte dzielnice, w których gromadzono ludność żydowską. Getta oddzielone wysokim murem od „normalnego” świata kryły rzeczywistość jak z koszmaru. Getto miało własny zarząd, własna policję, szkoły, szpitale. Lecz to jednak tylko zewnętrzne pozory normalności. Głównymi problemami warszawskiego getta były przeludnienie i głód. Na niewielkiej przestrzeni stłoczono tysiące ludzi, pozbawionych pracy i majątku. Większość Żydów nie miała z czego żyć, a racje żywnościowe były minimalne. Trudno w pełni pojąć, jak straszny głód panował w getcie. Niekiedy prowadził on do przypadków kanibalizmu oraz do utraty wszelkich hamulców moralnych. Bardzo często zdarzały się przypadki, że wyrywano z rąk jedzenie małym dzieciom, wówczas zupy dla maluchów trzeba było dzielić w asyście policji. Lekarze w gettach prowadzili badania nad głodem. W narządach człowieka i w jego psychice zachodziły nieodwracalne zmiany. Ludzie stawali się ospali, senni, z apatii wyrywał ich jedynie widok jedzenia. Tak przykry i zarazem wstrząsający jest obraz getta.
Teraz posłużę się przykładami z literatury i filmu dla lepszego uzmysłowienia tragedii tamtych czasów.
Pierwszym przykładem, który ukazuje nam obraz getta jest utwór Kazimierza Moczarskiego pt. „Rozmowy z Katem”. Jest to niezwykłe dzieło również z powodów literackich z powodu swej faktograficznej dokładności i prawdziwości. W utworze autor autor koncentruje swoją uwagę na Stropie, który jest główną postacia. Jako były SS-mann , likwidator getta , jest tytułowym katem , a zarazem ofiara machiny totalirnego państwa. Jest on wyjątkowo ludzki i zwyczajny. Zamiast demonicznego oprawcy natrafiamy w utworze na niedokształconego syna policjanta. Lubi on konie, kobiety i alkohol. Getto warszawskie zostało utworzone w nocy z 15 na 16 listopada 1940 roku. Przesiedlono tutaj całą ludność żydowską miasta. Polacy musieli wyprowadzić się z tej zamkniętej dzielnicy, zaś jej mieszkańcom nie wolno już było przebywać w „aryjskiej części”. Z tego powodu wielu utraciło pracę. Za murami rosło bezrobocie i w konsekwencji głód. Odseparowane getto coraz bardziej oddalało się od świata zewnętrznego. Dla wielu podstawową troską stała się kromka chleba. Bogaci i biedni - wszyscy pragnęli po prostu żyć, każdy na swój sposób. Mający pieniądze Żydzi pławili się w dostatku, zapełniali kawiarnie. W tym samym czasie inni żebrali, szukali pożywienia w śmietnikach. Kilkuletnie dzieci przechodziły przez mury, chcąc zdobyć w „tamtym świecie” coś do jedzenia. Wiele z nich ginęło od kuli z karabinu wartownika. Tę kontrastowość życia w getcie Niemcy wykorzystywali w celach propagandowych. Każdego dnia w godzinach porannych zakłady pogrzebowe zabierały z chodników kilkanaście ciał. Ulicami przesuwały się kolumny wozów załadowanych nagimi trupami. Sytuacja pogorszyła się, gdy do getta zaczęto przywozić Żydów z małych miast i miasteczek. Nie mieli oni po prostu gdzie zamieszkać. Najczęściej umieszczano ich w halach dawnych fabryk. Wielu z nich jadło jeden posiłek dziennie - zupę dostarczaną przez Radę Żydowską. Złe warunki sanitarne i ogromna śmiertelność wywołały epidemię tyfusu plamistego. Miesięcznie umierało nawet 6000 ludzi. Ciała leżały po kilka dni na ulicach, bo nie można było nadążyć z ich grzebaniem. Zdrowi, pozbawieni zajęcia byli wyłapywani na roboty. Próby tworzenia miejsc pracy w getcie nie dawały oczekiwanych rezultatów. Niemcy często strzelali bez żadnych powodów do przygodnych przechodniów. Odruchy samoobrony tamował strach przed odpowiedzialnością zbiorową. Jednak w podziemnych drukarniach wydawano konspiracyjne pisma, rozpowszechniane również za murami. W lutym 1941 roku do getta nadeszły wiadomości o zagazowywaniu Żydów w Chełmnie. Ludność dzielnicy nie uwierzyła w te informacje, bo nie chciała w nie wierzyć. Po wybuchu wojny radziecko-niemieckiej rozpoczęło się mordowanie ludności semickiej na zagarniętych przez III Rzeszę terenach. W odpowiedzi na te zatrważające głosy, w styczniu 1942 roku odbyło się w getcie zebranie międzypartyjne. Ustalono ewentualność akcji zbrojnej. Do 22 lipca Niemcy co noc mordowali kilkunastu ludzi. Tego dnia do siedziby Rady Żydowskiej przyjechali przedstawiciele kierownictwa sztabu do spraw przesiedleń. Wszystkich bezrobotnych czekało wywiezienie na wschód. Judenrat (Rada Żydowska) podpisał zawiadomienie o wysiedleniach, wydając w ten sposób wyrok śmierci na mieszkańców getta. Drugiego dnia akcji - 23 lipca - popełnił samobójstwo prezes Rady, Adam Czerniaków, który nie chciał wziąć na siebie odpowiedzialności za tysiące zamordowanych. Wiedział bowiem, co czekało zabranych transportami. Dla sprawdzenia losów ludności opuszczającej getto, wysłano wywiadowcę. Dowiedział się on, że pociąg jeździ do Treblinki i wraca stamtąd pusty. Żywności nie dowożono. Żydzi w getcie nie uwierzyli, żeby Niemcy mordowali tak bez powodu. To było dla nich niemożliwe. Kolejny raz nie chcieli wierzyć. Okupant zaś, aby ułatwić sobie przeprowadzenie akcji „wysiedleńczej”, ogłosił, iż każdemu, zgłaszającemu się na Umschlagplatz, zostaną wydzielone trzy kilogramy chleba i kilogram marmolady. Od tej pory chętnych na śmierć było więcej niż mogły pomieścić wagony. Gdy zabrakło w końcu ochotników, rozpoczęło się opróżnianie mieszkań i domów. Wielu czekało na wywiezienie w straszliwych warunkach nawet kilka dni. Tylko chorzy mogli się uratować od transportu. Dlatego też wielu ludziom lekarze łamali bez znieczulenia kończyny. To była jedna z szans nie na życie, lecz odroczenie śmierci. Potomstwo pomagało umrzeć swym rodzicom jeszcze na Umschlagplatzu. Pielęgniarki podawały dzieciom cyjanek, zapewniający spokojną śmierć. Tak straszny i zarazem wstrząsający obraz getta przedstawił Kazimierz Moczarski w swoim utworze” Rozmowy z Katem”.
„Medaliony” Zofii Nałkowskiej, to zbiór ośmiu opowiadań. Są one dokumentem zbrodni hitlerowskich w gettach. Pisarka po wojnie pracowała w Komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce i odwiedziła miejsca kaźni na terenie naszego kraju, rozmawiała z ludźmi, którym udało się przeżyć. Medaliony to wstrząsający, prawdziwy i obiektywny dokument zbrodni faszystowskich. Książka opatrzona jest pełnym zadumy nad ludzką naturą mottem: "Ludzie ludziom zgotowali ten los". Tematem utworu jest technika ludobójstwa, mechanizm mordowania człowieka - "zwykły dzień szalonego koszmaru". Czytelnika ogarnia zdumienie, niedowierzanie, groza. Opowiadanie Profesor Spanner ukazuje technologię produkcji mydła z ludzkiego tłuszczu, preparowania ludzkiej skóry... Człowiek to półprodukt. Kadzie z poćwiartowanymi ludzkimi zwłokami czekającymi na obróbkę to obraz godny koszmaru. Opowiadanie Dno to wstrząsający dokument o kanibalizmie w obozach. Kobiety z głodu zjadają zwłoki koleżanek. Opowiadanie Przy torze kolejowym to tragiczna historia młodej Żydówki, która uciekła z transportu do getta. Leży ranna na nasypie kolejowym. Ludzie boją się jej pomóc. Ona wie o tym, dlatego prosi o śmierć. Wśród gapiów znajduje się taki, który w imię straszliwego, nieludzkiego "miłosierdzia" strzela do niej. Nieludzka jest także historia Michała z opowiadania Człowiek jest mocny. Pracował przy grzebaniu zwłok więźniów. Pewnego dnia wśród zagazowanych znalazł zwłoki żony i dzieci. Pragnął śmierci, ale Niemcy orzekli, że jeszcze jest mocny i może pracować. To tylko nieludzkie przykłady bestialstwa udokumentowane przez Z. Nałkowską.
Głównym tematem utworu Hanny Krall ''Zdążyć przed Panem Bogiem'' jest
powstanie w getcie. Te wydarzenia opisuje Marek Edelman, główny bohater powieści. Powstanie Żydowskie rozpoczęło się 17 kwietnia 1943r. I stanowiło jeden z najtragiczniejszych epizodów okupacji hitlerowskiej w Polsce. Bojownicy, w liczbie około dwustu, nie mieli bynajmniej zamiaru pokonania Niemców, było to praktycznie i teoretycznie nierealne. Hitlerowcy byli wielokrotnie liczniejsi o wiele lepiej uzbrojeni, musieli więc zwyciężyć. Żydowscy powstańcy, należeli do Żydowskiej Organizacji Bojowej i Żydowskiego Związku Wojskowego, pragnęli jedynie pokazać światu, że można umierać z godnością i można samemu wybrać rodzaj i moment śmierci. Powstańcy musieli zginąć. Fakt wybuchu powstania stanowił zaprzeczenie obiegowego wizerunku Żyda, bezbronnego człowieka, bez oporu idącego na śmierć i biernie pozwalającego hitlerowcom na znęcanie się nad nim. Ten stereotyp najlepiej charakteryzuje sam Edelman, opowiadając o wydarzeniu z czasów okupacji, którego był świadkiem. Dwóch niemieckich oficerów dla zabawy postawiło starego Żyda na beczce i po kawałeczku, wśród śmiechu i docinków licznych gapiów krawieckimi nożycami obcinali mu brodę. Żyd stał spokojnie, nie protestował, Niemcy byli absolutnie bezkarni. Ginący powstańcy żydowscy czuli się wreszcie wolni, umierali godnie, z karabinem w dłoni.
Znakomitym przykładem filmu, ukazującym obraz getta jest „Pianista” Romana Polańskiego. Film opowiada prawdziwą historię kompozytora Władysława Szpilmana, któremu udało się uniknąć deportacji do obozu koncentracyjnego. Przez długie lata wojny Szpilman ukrywał się uciekał. Przy swym boku miał tylko jednego wiernego przyjaciela, który pomógł mu przetrwać ciężkie czasy. Tym przyjacielem była muzyka. "Pianista" jest smutnym filmem, pierwszy raz widziałem tak wstrząsający film o getcie warszawskim, chociaż z drugiej strony to co zobaczyłem, nie było dla mnie nowością - niestety... Wszystko jest ukazane bardzo realistycznie, sceny są bardzo brutalne, wzruszające i szczere. Piękna muzyka i rewelacyjna gra Brodyego, obraz okupowanej Warszawy to olbrzymie plusy. Pianista" jest wielkim dziełem Polańskiego. Pianista to historia Władysława Szpilmana, znakomitego pianisty i kompozytora. Rozpoczyna się we wrześniu 1939 roku, gdy w Polskim Radiu 28-letni Szpilman gra pod bombami Chopina. Po wkroczeniu do Warszawy Niemcy wprowadzają restrykcje wobec ludności żydowskiej. Szpilman z rodziną: rodzicami, dwiema siostrami i bratem, przeżywają pasmo upokorzeń. Pozbawieni środków do życia, wyprzedają obrazy, srebro, meble, a w końcu i największy skarb artysty: fortepian. Następuje kulminacja prześladowań: Żydzi zostają umieszczeni za murami getta. Nieludzkie okrucieństwo i niewyobrażalne cierpienia są tam codziennością. Szpilman zarabia na utrzymanie całej rodziny grając w kawiarni, gdzie spotykają się członkowie "elity" getta: spekulanci, dziwki, alfonsi. Niemcy zaczynają wywozić Żydów do "obozów pracy" i Szpilmanowie, jak tysiące innych, zostają zagnani do bydlęcych wagonów. Szpilmana w ostatniej chwili wyciąga z szeregu skazańców znajomy żydowski policjant, który rozpoznaje go i ratuje mu życie. Rodzina ginie jednak w otchłani Holokaustu. Szpilmanowi z pomocą żydowskiego ruchu oporu udaje mu się uciec z getta. Przechowują go kolejno jego polscy przyjaciele. Kiedy niebawem wybucha polskie Powstanie, Szpilman ponownie musi walczyć o życie. Znajduje schronienie w zrujnowanej willi, nieświadom tego, że mieści się tam główna kwatera wojsk niemieckich. Zostaje nakryty przez niemieckiego kapitana, który go przesłuchuje. Gdy Szpilman ujawnia, że jest pianistą, kapitan każe mu zagrać na znajdującym się tam fortepianie. Szpilman gra nokturn cis-moll Chopina. Wzruszony kapitan postanawia pomóc mu przeżyć. Wojna się skończyła. Szpilman znowu pracuje w Polskim Radiu. Dowiaduje się od znajomego o przetrzymywanym w radzieckiej niewoli niemieckim kapitanie, który twierdzi, że uratował Szpilmanowi życie i teraz prosi Szpilmana o pomoc. Gdy jednak Szpilman dociera do wskazanego obozu jenieckiego, znajduje tam już tylko puste pole. Taki oto obraz getta ukazany jest w filmie Romana Polańskiego pt. „Pianista”.
Znamienitym przykładem filmu jest „Lista Schindlera” Stefena Spielberga. Oskar Schindler jest poważanym niemieckim przemysłowcem, który podczas II wojny światowej jest właścicielem dużej fabryki, w której w nieludzkich warunkach pracują żydzi. Widząc cierpienie tych ludzi zaczyna ratować ich przed śmiercią w obozach koncentracyjnych. Film oparty jest na prawdziwej historii Oskara Schindlera, który podczas wojny ocalił przed śmiercią około 1100 ludzkich istnień. Poruszający dramat przedstawiający losy żydów w krakowskim getcie w czasie II wojny światowej. Tytułowy Schindler jest niemieckim przemysłowcem, właścicielem fabryki zatrudniającej żydów. Początkowo nieczuły na ich los ,dbający wyłącznie o swoje korzyści z biegiem czasu zmienia swoje podejście i w pojedynkę rozpoczyna batalie o uratowanie ponad tysiąca żydów, co przypłaca własnym bankructwem. Oskar Schindler, niemiecki przedsiębiorca, przyjeżdża do okupowanego Krakowa i tam zakłada fabrykę emaliowanych naczyń. Tanią, wręcz darmową siłę roboczą stanowią okoliczni Żydzi zmuszani do pracy przez hitlerowców. W 1943 roku wchodzi w życie plan Endlosung czyli ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej. Krakowskie getto zostaje zlikwidowane, ludzie wyrzuceni na bruk i wywożeni do obozu do Płaszowa. Schindler widząc ten dramat postanawia uratować Żydów od zagłady wykupując nieefektywnych pracowników do swojej fabryki. “Lista Schindlera”, to prawdziwa historia, której nigdy nie da się wymazać z pamięci. Opowieść o człowieku, który nie był obojętny. Człowieku, który ocalił setki istnień ludzkich w najczarniejszym rozdziale naszej historii. “Lista Schindlera” Stevena Spielberga, zdobywca aż siedmiu nagród Academy Award, to jeden z najważniejszych i najbardziej cenionych filmów wszechczasów.
Jako młody człowiek żyjący w czasach ówczesnych, staram się wyobrazić sobie to, co przeżyli ludzie w getcie. Świat piwnic, przejść, kanałów, podwórek, życie toczyło się głównie pod ziemią. Domy nie zapewniały bezpieczeństwa, w każdej chwili mogły lec w gruzach. Ulice, Aleje Jerozolimskie, place stale znajdowały się pod obstrzałem. Dla wielu ludzi walczących w powstaniu piwnice stały się całym światem. W Warszawie powstało Getto dla ludności żydowskiej w Warszawie. Getto warszawskie zostało utworzone przez okupacyjne władze hitlerowskie 2 października 1940 roku. Getto powstało na wydzielonym, otoczonym murem od reszty miasta terenie o powierzchni ok. 2,6 km². W styczniu 1941 roku zamknięto w nim ok. 590 tys. Żydów. W Getcie panowały bardzo ciężkie warunki życia oraz terror. Śmiertelność była bardzo wysoka. Tylko w okresie od zamknięcia dzielnicy żydowskiej w październiku 1939 roku do połowy 1942 roku zginęła 1/4 mieszkańców getta. Częściową likwidację getta rozpoczęto jesienią 1941 roku, wywożąc liczne transporty do obozów zagłady, głównie Treblinki. W kwietniu 1943 w getcie wybuchło powstanie. Po jego upadku nastąpiła ostateczna eksterminacja mieszkańców getta i jego zniszczenie, nadzorowane przez generała SS Jürgena Stroopa. Nie wiem sam, jakie jeszcze mógłbym przytoczyć tu przykłady bezlitosnego okrucieństwa. Uważam, że to co tu opisałem, w skrócie przedstawia obraz naszego społeczeństwa walczącego z najokrutniejszym wrogiem. To co przeżyło pokolenie walczące podczas II wojny światowej pozostanie na zawsze w naszej pamięci. Wszystko to co uczyniono naszym rodakom było nieludzkie. My powinniśmy cały czas o tym pamiętać. To przestroga dla następnych pokoleń, rządów, państw. Bo to nikt inny tylko ludzie- ludziom zgotowali ten los...