ROZDZIAŁ 1: CO TO JEST EKONOMIA?

Ile „cen” jest w tej gospodarce, kiedy nie ma pieni*dza, a ile, kiedy pieni*dz jest?

W gospodarce pieni**nej „podw*jna zbie*no** zapotrzebowa*” uczestników transakcji przestaje by* warunkiem koniecznym jej zawarcia. Transakcja zostaje podzielona na etapy. Podaj przyk*ad.

Dlaczego rozbicie transakcji na etapy powoduje zmniejszenie si* koszt*w transakcyjnych?

Z pewnego punktu widzenia powstała w 1990 r. Gie*da Papie-r*w Warto*ciowych w Warszawie spełnia tę samą funkcję, co krakowski Bank Przemysłowo-Handlowy, poznański Wielko-polski Bank Kredytowy czy wrocławski Bank Zachodni.

Skoro tę samą funkcję co giełda z powodzeniem wypełniają ban-ki, których jest bez liku, to po co jest giełda?

Załóżmy, że w pewnym kraju opisujące stosunek ludzi do pie-niądza parametry: g i rG są bardzo małe.

Banki komercyjne całkowicie wykorzystują możliwości kreacji pieniądza. Ich rezerwy got*wkowe /R/ wynosz* 1000 gb, co sta-nowi 10% zgromadzonych wk*ad*w (D). W obiegu pozaban-kowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/.

Ile wynosi baza monetarna, poda* *rodka p*atniczego i mno*nik kreacji pieni*dza w tej gospodarce?

Preferencje mieszkańców dotyczące struktury posiadanego M₁w sposób trwały zmieniły się: w rezultacie 2000 gb got*wki (C ) wycofano z obiegu i złożono w banku w formie depozytów (D). Minimalna stopa rezerw nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik kreacji pieniądza.

Ile pieni*dza bankowego zostało dodatkowo stworzone? Dlacze-go banki komercyjne - w oparciu o 2000 gb dodatkowej gotów-ki (R ) - nie stworzyły po prostu 20000 gb nowych depozytów (D)?

Sprawdź, czy po zakończeniu procesu kreacji pieniądza stosu-nek ilości gotówki w bankach (R ) do depozytów (D) odpowiada minimalnej stopie rezerw.

Rysunek pokazuje rynek pieni*dza w Polsce (oznaczenia s* ta-kie same jak w podr*czniku).

Narodowy Bank Polski obni*y* w*a*nie minimalną stopę rezerw. Pokaż, co stanie si* z lini* podaży, a co z lini* popytu na ry-sunku?

Opisz proces, kt*ry w tej sytuacji doprowadzi do zmiany do-tychczasowego poziomu oprocentowania wk*ad*w terminowych w bankach, R*.

Wska* instrumenty, za pomoc* kt*rych bank centralny mo*e kontrolowa* poda* *rodka p*atniczego:

Zapewne poda* *rodka p*atniczego w gospodarce zwi*kszy si*, kiedy (ceteris paribus):

/A/ Banki zdecyduj* si* trzyma* wi*ksze ni* wymagane przez bank centralny rezerwy got*wkowe.

Pod wp*ywem motywu transakcyjnego i motywu przezorno*ci ludzie zg*aszaj* popyt na *rodek p*atniczy. Wielko** tego po-pytu zale*y od:

Bezpo*redni wp*yw na wysoko** stopy procentowej wywrze za-pewne (ceteris paribus):

/D/ Zmiana wielko*ci rezerw got*wkowych trzymanych przez banki niezale*nie od rezerw obowi*zkowych.

Kiedy nie ma pieni*dza, istnieje co najmniej 6 „cen”: A/B; A/C; A/D; B/C; B/D; C/D. „Co najmniej”, ponieważ odwrotności tych stosunków wymiennych także można uznać za ceny. Oczywiści, w gospodarce z pieni*dzem istnieją tylko 4 ceny. W przypadku większej liczby dóbr ta różnica staje się bardzo duża.

Trudniej jest zapami*ta* wszystkie „ceny”. W dodatku może się zdarzyć, *e „bezpo*redni” stosunek wymienny 2 d*br (np. B/C) r**ni si* od stosunku ustalonego w spos*b „po*redni” (B/C wy-nikaj*cy z A/C i A/B). Utrudnia to handel.

Powiedzmy, *e Piotr ma książkę, a potrzebuje kilo schabu. Aby dosz*o do wymiany, w gospodarce naturalnej Piotr musi spotka* kogo*, kto ma schab i chce dostać książkę. Natomiast w gospo-darce pieni**nej wystarczy, *e Piotr najpierw spotka kogo*, kto chce książkę i ma pieni*dze, a potem - zapewne już w innym miejscu i czasie - kogo*, kto ma schab i potrzebuje pieni*dzy.

W gospodarce pieni**nej Piotrowi jest *atwiej spotka* kogo* chc*cego zawrze* transakcj*. Odpowiednimi kandydatami s* wszyscy potrzebuj*cy książki i maj*cy pieni*dze, a nie tylko ci potrzebuj*cy, kt*rzy maj* schab. W drugim etapie transakcji partnerami Piotra staj* si* potrzebuj*cy pieni*dzy posiadacze schabu. W rezultacie, w gospodarce pieni**nej wysi*ek Piotra zwi*zany z zawarciem, jedna po drugiej, dw*ch transakcji eta-powych jest mniejszy ni* wysi*ek niezb*dny do zawarcia odpo-wiedniej transakcji barterowej.

Zarówno banki, jak i giełda pomagają przekształcić oszczęd-ności w pożyczki.

Dzięki istnieniu giełdy przedsiębiorstwa mogą zaciągnąć takie rodzaje pożyczek, których banki nie oferują. Służy temu emisja akcji i obligacji. Powoduje to, że proces przekształcania osz-czędności w inwestycje przebiega sprawniej.

Mnożnik kreacji pieniądza, k_p, dany jest wzorem: (1 + g)/(rG + g). Przy bardzo małych parametrach g i rG mnożnik staje się bar-dzo dużą liczbą.

W takiej sytuacji ludzie prawie całkowicie rezygniją z posiada-nia zasobu środka płatniczego; banki udzielają mnóstwa kredy-tów i prawie nie gromadzą rezerw gotówki mających zapewnić im wypłacalność.

Jest bardzo mało prawdopodobne, aby wszyscy oszczędzający naraz zgłosili się do banku po swoje pieniądze. Zwykle jedni podejmują gotówkę, a jednocześnie inni dokonują wkładów. W każdym momencie w banku znajduje się zatem pewna stała ilość oszczędności. Bank może zarabiać pieniądze, wykorzystując część tych środków i udzielając chętnym kredytów. Reszta pozo-stanie w kasie banku jako zabezpieczenie na wypadek nieocze-kiwanego zwiększenia się liczby osób wypłacających gotówkę.

Zas*b pieni*dza wielkiej mocy, M₀, wynosi w tej gospodarce (R + C) = 1000 + 8000 = 9000 gb. Poda* *rodka p*atniczego, M₁, r*wna si* (C + D) = 8000 + 10000 = 18000 gb. (Oczywi*-cie, wk*ady czekowe, D, w bankach s* dziesięciokrotnie wi*ksze od r*wnych 1000 rezerw got*wkowych bank*w, R, i wynosz* 10000 gb). Parametry: r_Goraz g wynosz* - odpowiednio - r_G= R/D = 1000/10000 = 0,1 oraz g = C/D = 8000/10000 = 0,8. A zatem, mno*nik kreacji pieni*dza jest r*wny:

Nowy poziom parametru g wynosi C'/D' = 6000/12000 = 0,5. W tej zmienionej sytuacji mno*nik kreacji pieni*dza jest r*wny: k_p' = 1,5/[0,1 + 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5.

W opisywanej sytuacji wielkość M₀nie zmienia się. (Co prawda z obiegu pozabankowego wycofano pewną ilość C, ale jed-nocześnie - dokładnie o tyle samo - zwiększyła się ilość gotówki w bankach, R; a przecież M₀= R + C). Skoro tak, to nowa wiel-kość podaży pieniądza wynosi M₁'= M₀* k_p'= 9000 gb * 2,5 = 22500 gb.

Podaż środka płatniczego, M₁, zwiększyła się do 22500 gb. Pro-porcja C/D odpowiada nowemu parametrowi g', który jest rów-ny 0,5 (zob. odpowiedź na pytanie b). A zatem: C + D = 22500 gb i C/D = 0,5. Po rozwiązaniu tego układu równań okazuje się, że C = 7500 gb a D = 15000 gb. A zatem, banki stworzyły do-datkowo 5000 gb pieniądza bankowego.

Banki komercyjne nie mogły stworzyć aż 20000 gb de-pozytów (D) w oparciu o 2000 gb gotówki (C ), która do nich wpłynęła. Właściciele dodatkowych depozytów (D) muszą zwię-kszyć także ilość posiadanej gotówki (C ). Przecież ich zacho-wanie opisuje stały parametr g'=C/D. A zatem, kiedy D zwię-ksza się, wzrosnąć musi także C. Kreacji dodatkowych depozy-tów (D) towarzyszy wypływ gotówki z banków. Zmniejsza to możliwość kreacji przez banki komercyjne dodatkowych depo-zytów. W rezultacie powstaje „tylko” 5000 gb pieniądza banko-wego.

Tak, odpowiada. Skoro C = 7500, to R = 1500. Przecież w obie-gu jest 9000 gd gotówki. Ponieważ D = 15 000, więc R/D = 1500/15000 = 0,1.

Poniewa* - zgodnie z za*o*eniami modelu rynku pieni*dza, kt*-rym si* pos*ugujemy, - wielko** poda*y *rodka p*atniczego nie zale*y od wysoko*ci stopy procentowej. Odwrotnie: to poziom stopy procentowej jest uzale*niony od stosunku popytu na *ro-dek p*atniczy i poda*y *rodka p*atniczego.

Linia poda*y *rodka p*atniczego przesunie si* w prawo. Linia popytu na *rodek p*atniczy nie zmieni po*o*enia.

Obni*enie obowiązkowej stopy rezerw minimalnych umożliwi bankom komercyjnym zmniejszenie trzymanych w pogotowiu rezerw gotówki. „Uwolnione” w ten spos*b *rodki banki przez-nacz* na zabezpieczenie nowych kredyt*w, które zaoferują klientom. Uczynią tak, ponieważ - jak wszystkie przedsiębiors-twa - także banki dążą do maksymalizacji zysku. Aby zach*ci* klient*w do zaci*gania kredyt*w, banki komercyjne obni** sto-p* procentow*. Jednocześnie dokona się spadek stopy zysku z inwestycji na rynku papierów wartościowych. Jego przyczyną będzie wzmożony popyt na papiery i spowodowany nim wzrost ich ceny.