1. KULTURA I SZKOŁA

KULTURA

• nie uzgodniono jednej definicji kultury, jest wiele spojrzeń

• kultura to jedno z najważniejszych pojęć, wokół którego toczą się spory

• „nie istnieje coś takiego jak kultura” - kultura cały czas się dzieje, jest cały czas tworzona, nie istnieje jako coś stałego

Kultura - ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych i niematerialnych, duchowych i symbolicznych m.in. wzorce, symbole. Całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa. Kultura to także sposób funkcjonowania człowieka, nabyte wzory postępowania

Kultura: materialna i niematerialna

Norma - standard, któremu jednostka ma sprostać

W starożytności

kultura - takie czynności jak uprawa, troska o coś, pielęgnowanie, kształcenie

• pojęcie to dotyczyło głównie uprawy ziemi, rolnictwa

Cyceron

• rozszerzył pojęcie kultury

• kultura, to wysiłek zewnętrzny człowieka, dążący do myślenia, działania

• wewnętrzny wysiłek człowieka zmierzający do przekształcenia jego zachowań, tak by były zgodne z ogólnymi wyobrażeniami, normami

Rozróżnia się 2 zjawiska: KULTURA i NATURA

Człowiek posiada cechy przyrodzone (naturalne) i od urodzenia nabywa pewne wzorce, zachowania, które nie są wrodzone (kultura).

Dziedziny kultury:

• K. materialna - wytwory człowieka, technika i umiejętności praktyczne

• K. duchowa - wierzenia, wiedza, piśmiennictwo, sztuki plastyczne, teatr, muzyka, film itp.

• K. społeczna - normy moralne, ideologie, wzory społeczne obowiązujące w kontaktach społecznych

• K. języka - zw. Z językiem, mową

• K. polityczna - zw. Z polityką, normy, zachowania

• K. fizyczna - normy zw. Z rozwojem fizycznym człowieka

• K. organizacji - jak dana organizacja funkcjonuje

KULTURA vs NATURA

• Kultura materialna wyrasta z natury

Na przykładzie psychoanalizy Freuda:

Kultura jest odpowiedzią na działanie impulsów płynących z natury (najważniejszy impuls - libido). Kultura polega na kontrolowaniu impulsów, ale bez negowania naturalnych potrzeb. Kultura jest polem, na którym kształtuje się superego.

SZKOŁA

• szkoła jest koniecznością, która musiała pojawić się, skoro człowiek jest twórcą kultury

• tempo zmiany kulturowej zostało uzależnione od liczby osób przekazujących wiedzę. Im więcej osób przekazujących wiedzę, tym szybsza zmiana kulturowa.

• 2 etapy: ewolucja biologiczna i ewolucja kulturowa

2. PRZYMUS I DYSCYPLINA W SZKOLNEJ KULTURZE

Szkoła nie może obyć się bez specyficznych narzędzi, bez których nie mogłaby spełniać swej misji (narzędzia: przymus, dyscyplina, regulaminy, autorytet szkolny, autorytet nauczycieli).

W kulturze szkoły ważne jest, czy szkoła ma świadomość wad i zalet narzędzi. Każde ma pozytywne i negatywne cechy, zalety i ograniczenia.

Ograniczenia przymusu i dyscypliny

• Przymus i dyscyplina są zawodne, choć potrzebne. Uczestniczą w działaniach, a każde działanie powinno prowadzić do skutków założonych. Jednocześnie działania prowadzą do skutków niezamierzonych, niezaplanowanych, neutralnych do zamierzonych - nie mają związku. Równocześnie działanie prowadzi do skutków niezamierzonych sprzecznych ze skutkami zamierzonymi.

Działanie -> skutki:

a) zamierzone

b) niezamierzone neutralne do zamierzonych

c) niezamierzone sprzeczne z zamierzonymi

Nigdy nie ma gwarancji, że nasze działania przyniosą zamierzony skutek.

• Przymus i dyscyplina są niebezpieczne - mogą doprowadzić do tego, czego nie chcemy, do efektów które będą sprzeczne.

Nie istnieje absolutnie efektywne działanie wychowawcze.

• Przymus i dyscyplina są to narzędzia niepewne - mogą się rozpaść, zniknąć. Jeżeli ktoś posługuje się nimi w sposób niewłaściwy, mogą się rozpaść i następuje kataklizm pedagogiczny (np. uczniowie buntują się przeciw rygorom szkoły - znika przymus, nauczyciel nie potrafi być autorytetem).

Przymus i dyscyplina są skuteczne, gdy nie są dla uczniów nadmiernie dokuczliwe. Są tym skuteczniejsze im mniej dokuczliwe.

2 spojrzenia na przymus i dyscyplinę w szkole.

1. Przymus i dyscyplina jako cele same w sobie

2. Przymus i dyscyplina jako środki prowadzące do celów wyższych

Ad.1. Przymus i dyscyplina jako cele same w sobie

Przymus i dyscyplina jako coś, do czego trzeba dążyć. Dyscyplina dla dyscypliny, przymus dla przymusu (np. dla nauczyciela wartością jest to, że uczniowie się go boją, stosuje więc w tym celu przymus i dyscyplinę)

Ad.2. Przymus i dyscyplina jako środki prowadzące do celów wyższych

Przymus i dyscyplina są tylko środkami, elementami na drodze do celów. Mogą pomagać w dojściu do celu. Tylko tyle przymusu i dyscypliny ile jest konieczne dla osiągnięcia celu.

Identyfikacja uczniów z celami i wartościami szkoły

Jeśli uczniowie identyfikują się z celami szkoły uznając je za własne, dochodzi do minimalizacji przymusu i dyscypliny.

2 rodzaje przymusu/dyscypliny

• wewnętrzny/wewnętrzna

• zewnętrzny/zewnętrzna

Szkoła może orientować się na przymus/dyscyplinę zewnętrzną lub wewnętrzną, jednak nie da się doprowadzić do stanu, gdzie zlikwiduje się przymus/dyscyplinę zewnętrzną.

Im bardziej szkoła jest świadoma niedoskonałości przymusu i dyscypliny tym bardziej dąży do tego, by swej działalności na tym nie opierać.

Przymus → presja, nacisk wywierany na kogoś przez osobę lub okoliczności; presja zmuszająca do działania wbrew własnej woli. Działanie sprzeczne z naszą wolą.

B. Nawroczyński:

Przymus oznacza ograniczenie naszej działalności przez czynniki od nas niezależne.

Źródła przymusu w szkole:

Przymus i dyscyplina są to naturalne okoliczności w szkolnej edukacji.

1. wyłaniają się z obowiązku szkolnego

Obowiązek szkolny jest prawnie sankcjonowanym - w danym wieku posyłamy dziecko do szkoły → przymus

2. szkoła jest organizacją formalną, panują w niej pewne zasady

3. inicjacyjny charakter szkolnej edukacji - (Danielski) uczniowie wykonują czynności nie mające aktualnie pełnego, realnego znaczenia, czynności sztuczne, prowizoryczne, które z samego założenia przyjmowanego przez wychowanków i wychowawców, stanowią jakby próby przygotowujące wychowanków do przyszłych zadań. Inicjacyjny = prowizoryczny.

Szkoła wynaturza nauczanie, uczenie się. Stwarza sztuczne warunki. Uczniowie wykonują zadania, bo żąda tego szkoła, a nie dlatego, że wymaga tego życie.

Prospektywny charakter celów nauczania i wychowania

Szkoła kierując się własnym programem, konstruuje cele. Cele jako realne, stałe - nie istnieją. Istnieją w naszych myślach, pragnieniach. Cele mają prospołeczny charakter bo zorientowane są na przyszłość. Szkoła posługując się prospołecznymi celami, musi korzystać z przymusu. Na początku cele są obce uczniom, narzucone.

• Nauczanie nie powinno wyprzedzać zainteresowania!

• Herbart → zainteresowanie pojawia się w konsekwencji nauczania.

Szkoła obok programu oficjalnego tworzy nieoficjalny, a jego elementem jest rutyna. Program nieoficjalny - niepisane reguły panujące w szkole.

Szkoła posługuje się przymusem gdyż jej misją jest kontrolowanie i stymulowanie uczniów.

````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````

3. SERGIUSZ HESSEN O PRZYMUSIE I DYSCTPLINIE W SZKOLE

Hessen o przymusie myśli w sposób analityczny. Przedstawiciel pedagogiki kultury, która odwołuje się w wychowaniu do czynników kulturowych.

Kultura → jednym z najważniejszych czynników wychowawczych. Ulokowanie dziecka w kulturze jest celem wychowania

Hessen odwołuje się do potocznego rozumienia dwóch kategorii: przymusu i swobody.

Przymus i swoboda wzajemnie się wykluczają. Im więcej przymusu, tym mniej swobody i odwrotnie.

Hessen zamiennie posługuje się pojęciami; wolność i swoboda. Nawiązuje tym samym do dwóch filozofów wychowania: Rousseau i Tołstoja.

Dla Rousseau i Tołstoja w ujęciu Hessena przymus i swoboda są faktami, które wzajemnie się wykluczają. Swoboda jest wartością. Gdy zniszczymy przymus, pojawi się swoboda. Przymus i swoboda nie mogą wzajemnie koegzystować. Swoboda jest dana człowiekowi przez naturę. Jest ona w niektórych praktykach wychowawczych ograniczona przymusem.

Rousseau: wskutek nieustającego przymusu człowiek nie może pokazać swojej prawdziwej, indywidualnej natury. Natura i kultura są sprzeczne. Kulturę wytwarza człowiek.

Przymus jako droga do wolności:

Hessen: Młody człowiek nie dostaje swobody i wolności jako faktu wychowania. Człowiek w trakcie wychowania ma posiąść siły, które dadzą mu wolność. Ma osiągnąć potencjał, który pomoże mu uwolnić się od przymusu i uczynić siebie wolnym. Nie można zastąpić młodego człowieka w w uwalnianiu się od przymusu. Musi to zrobić własnymi siłami. Oto prawdziwa rola wychowania.

Hessen twierdzi, że przez przymus, człowiek przebija się ku wolności. Wolność nie jest człowiekowi dana, lecz zadana. Jest zadaniem, które trzeba zrealizować, osiągnąć. Dziecko ma czerpać siły do osiągnięcia wolności z kultury. Źródeł wolności nie należy doszukiwać się w naturze (jak twierdził Rousseau).

Kto jest silniejszy? Ten kto dostał wolność za darmo, czy ten, kto zapracował na nią własnymi siłami?

• Szkoła nie wynalazła przymusu. Jest on wszechobecny poza nią.

• Istnieje przymus zewnętrzny i wewnętrzny

• Przymus i swoboda w wychowaniu wzajemnie się przenikają jako zasady wychowania.

Zasada samodzielnego wyzwalania się dziecka z przymusu:

Wolność nie jest dana przez zniesienie przymusu lecz zadana. Przymus jest istotnym punktem wyjścia procesu wychowawczego. Wolność jest traktowana jako swoboda podejmowania decyzji, ale z uwzględnieniem wartości kulturowej.

Przymus jest konieczny w drodze do wolności będącej swobodą podejmowania decyzji, które muszą być akceptowane w kulturze.

````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````

4. WŁADZA W KULTURZE SZKOLNEJ

→ Władza wiąże się z przymusem i dyscypliną.

→ Władza jest koniecznym narzędziem zakotwiczonym w kulturze szkoły.

Władza - to cecha relacji międzyludzkich. O władzy jako zjawisku społecznym można mówić, gdy nie ma relacji międzyludzkich. Mamy z nią do czynienia gdy obserwujemy asymetrię tych relacji - dominacja jednej osoby i podporządkowanie innej.

Inaczej zachowuje się ten, kto ma władzę, inaczej osoba jej pozbawiona.

Władza może wynikać z potrzeby wywierania wpływu na innych.

O władzy można mówić w 2 kategoriach:

1. Władza jako cel sam w sobie

2. władza jako środek prowadzący do celu

Hessen: Władza może być traktowana na dwa sposoby:

1. doprowadza do tresury

2. doprowadza do karności

ad.1. Władza doprowadza do tresury

• Bez tresera ani zwierzę ani człowiek nie wiedzą co dalej robić.

• Treser cały czas musi być aktywny, sprawować władzę nad podporządkowaną jednostką. Gdy znika władza doprowadzająca do tresury, osoba podporządkowana nie wie co robić, zostaje pozbawiona władzy, w sytuacji chaosu, anomii.

• Człowiek nie może być poddany takiej władzy!

• Gdy znika władza tresera, znika władza nad osobą.

• Władza ta nie rozwija i nie uczy.

ad.2. Władza doprowadzająca do karności

• Narzędzia szkoły są najlepsze, gdy nie są dokuczliwe.

• Karność oznacza odpowiedzialność osoby podporządkowanej za to co robi.

• Osoba podporządkowana uczy się odpowiedzialności.

• Istnieje podział odpowiedzialności.

• Przy władzy doprowadzającej do karności osoba podporządkowana musi mieć świadomość wartości do których dąży.

• Władca dzieli się świadomością wartości z podporządkowanym.

• Wspólne dążenie do podzielanych wartości.

• Specyficzny rodzaj współpracy podporządkowanego z władcą, choć osoby te nie są sobie równe, istnieje asymetria.

Hessen: „Przy karności istnieje cel wyższy, któremu służy zarówno władza jak i podwładni.”

legitymizacja władzy - uznanie, respektowanie przez osoby podporządkowane

Problem → oddzielenie źródeł władzy od osoby władzę sprawującej.

W przypadku karności źródła władzy tkwią poza osobą sprawującą władzę. Źródła władzy są legitymizowane przez wartości, którym władza jest podporządkowana. Źródła władzy to elementy zakotwiczone w wartościach. Jeśli chcemy sprawować władzę, musimy dbać o to co ją zabezpiecza - wartości.

Typ zaangażowania
Władza opiera się na	alienacja	Kalkulacja	moralność
Zagrożenie	np. więzienie
Dysponowanie zasobami		np. miejsce pracy
Normy i wzorce			np. szkoła

````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````

5. DYSCYPLINOWANIE I LIBERALIZOWANIE SZKOŁY

zachowania dysfunkcjonalne uczniów - to takie, które zaburzają ład w szkole

zachowania funkcjonalne uczniów - oczekiwane przez szkołę, zgodne z oczekiwaniami szkolnymi, prowadzące do ładu społecznego

3 rodzaje efektów:

• zachowania oczekiwane

• zachowania obserwowane

• zachowania dysfunkcjonalne

Relacje między zachowaniami funkcjonalnymi a dysfunkcjonalnymi

obszar zachowań oczekiwanych

zachowania obserwowane

obszar zachowań

dysfunkcjonalnych

Jeśli ograniczymy swobodę człowieka, dąży on do tego, by funkcjonować poza obszarem zachowań oczekiwanych (poza ograniczeniami).

Trzeba zmniejszyć różnicę między obszarem zachowań obserwowanych i zachowań oczekiwanych.

Strategie zmniejszania różnicy między zachowaniami oczekiwanymi i dysfunkcjonalnymi:

1. Dyscyplinowanie

ograniczenie pola zachowań dysfunkcjonalnych i obserwowanych, kierowanie restrykcyjne, działania ograniczające zachowania uczniów

2. Liberalizowanie

zwiększanie obszaru zachowań oczekiwanych, tolerowanych, do zachowań oczekiwanych dodanie zachowań tolerowanych; im mniejszy obszar zachowań dysfunkcyjnych, tym większe utrzymanie ładu w szkole.

Jednoczesne posługiwanie się dyscyplinowaniem i liberalizowaniem prowadzi do katastrofy, uczniowie nie wiedzą na czym stoją. Możliwe jest łączenie dyscyplinowania i liberalizowania, jednak może ono doprowadzić do chaosu.

Szkoła ma dwie kluczowe strategie działań: dyscyplinowanie i liberalizowanie. Skuteczność tych działań jest zawsze niepewna, gdyż nie wiemy jak zareagują uczniowie.

Autorytet nauczyciela i szkoły

Szkoła jako instytucja ma autorytet formalny, przyznany na mocy przepisów prawa, szkoła ma za zadanie badanie swojego indywidualnego autorytetu, wszystkie szkoły w danej kulturze mają taki sam autorytet formalny. Autorytet, prestiż szkoły zależy od wielu czynników. Autorytet odnosi się do relacji, ma charakter relacyjny. Autorytetu nie można żądać, jest on podarunkiem (np. uczniowie dają go szkole lub nauczycielowi, jest to ich dobra wola). Dobrowolna legitymizacja autorytetu - dobrowolna, suwerenna decyzja.

Autorytet

→ formalny

→ indywidualny (realny)

Program ukryty szkoły:

Zjawisko trudno uchwytne empirycznie. Program ukryty, to to, czego uczą się uczniowie wskutek uczęszczania do szkoły. Uczniowie chodząc do szkoły realizują program dydaktyczno - wychowawczy, ale działania szkoły, jej życie, daje uczniom wiele doświadczeń.

Eksperyment Rosentola (?)

→ w programie ukrytym występuje stygmatyzacja uczniów, dzielenie ich na grupy, naznaczanie

→ zjawisko samospełniającego się proroctwa jako element ukrytego programu szkolnego

→ nauczyciele boją się porażki

→ zjawisko atrybucji sukcesu i porażki (wiąże się z tzw. psychologią naiwną - jak ludzie potocznie myślą i wyjaśniają różne fakty i zjawiska; ludzie mają tendencję zewnętrzną do atrybucji zdarzeń negatywnych i wewnętrznej atrybucji zdarzeń pozytywnych („sukces ma wielu ojców, a porażka jest sierotą”)

→ asymetria atrybucji sukcesu i porażki - wiąże się z programem ukrytym

→ elementem programu ukrytego szkoły jest również architektura - układ klas, korytarze itp.

Program ukryty jest realizowany poprzez podręczniki szkolne. Różnicowanie zachowań ze względu na płeć.

3 strategie reformowania szkoły

1. Idea descholaryzacji społeczeństwa - „odszkolnianie”, szkoły należy likwidować i zastąpić je innymi formami

2. Nurt konstruowania szkół alternatywnych - szkoła musi być radykalnie zmieniona np. szkoła summerhill, szkoła Deweya

3. Strategia ustawicznego doskonalenia szkoły tradycyjnej

---