GRUPA WYSZEHRADZKA

GRUPA WYSZEHRADZKA

Narodziny współpracy zwanej wyszehradzką przypadają na początek lat 90-tych. Grupę Wyszehradzką - nieformalne ugrupowanie regionalne, pozbawione instytucjonalnego zaplecza - powołali do życia 15 lutego 1991 r. w Wyszehradzie (Visegrád na Węgrzech) prezydenci Polski, Lech Wałęsa i Czechosłowacji, Václav Havel oraz premier Węgier, József Antall podpisując Deklarację Wyszehradzką.. Zdefiniowane w niej zostały główne cele współpracy, wśród których nadrzędnym była integracja ze strukturami euroatlantyckimi. Wówczas to stwierdzono, że zbieżność celów w polityce zagranicznej, podobieństwo doświadczeń historycznych oraz bliskość geograficzna predestynują do powołania nowego związku regionalnego, zwanego Grupą Wyszehradzką lub Czwórką Wyszehradzką - bowiem od 1993 r. tworzą ją cztery państwa: Polska, Węgry, Republika Czeska i Słowacja. Podczas spotkania przywódców w Krakowie (5 października 1991 r.) ustalono, że współpraca czterech państw obejmie takie strefy, jak polityka zagraniczna, gospodarka, transport, ochrona środowiska i nauka. Podpisano wówczas tzw. Deklarację Krakowską (6 października 1991 r.), w której m.in. jest mowa o możliwie szybkim przyjęciu umów o wzajemnej liberalizacji handlu. Było to podwaliną powołanego do życia 1 marca 1993 r. Środkowoeuropejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (CEFTA). W większości jednak spotkania partnerów wyszehradzkich koncentrowały się na problematyce międzynarodowej oraz na wspieraniu wysiłków zmierzających do uzyskania członkostwa krajów Grupy w strukturach euroatlantyckich.

Inicjatywa wyszehradzka - akt woli politycznej czterech państw - przeżywała także chwile załamania. Ideały wyszehradzkie bliskie były politykom, mniej natomiast społeczeństwom czterech państw. Naturalne różnice występujące podczas wdrażania gospodarki wolnorynkowej powodowały, że niektórzy przywódcy tych państw zaczęli obawiać się spowolnienia w integracji europejskiej. W efekcie, państwa wyszehradzkie w większym stopniu zaczęły między sobą rywalizować, co rozbijało spójność Grupy i rodziło przekonanie o zbędności kontynuowania tej formy współpracy. Spotkania w latach 1994-1998 odbywały się nieregularnie, nie wychodzono poza sferę deklaracji. Przełom nastąpił dopiero w roku 1998. Mechanizmy współpracy czwórki państw, zwłaszcza w kwestiach bezpieczeństwa, procesu integracji z Unią Europejską i współpracy regionalnej, okazały się na tyle silne i sprawdzone, że pozwoliło to pokonać trudności i rozpocząć nowy etap. Lata 1999 - 2004 ukazały celowość i zdeterminowanie wszystkich sygnatariuszy, by poważnie potraktować deklaracje, dzięki czemu współpraca stała się bardziej konkretna, a kontakty nabrały tempa. Grupa Wyszehradzka zyskała na znaczeniu, wzbudzając duże zainteresowanie ze strony innych państw regionu, które wyrażają chęć przynależenia do niej. Jednak czwórka państw zgodnie uważa, że obecnie nie ma potrzeby zastanawiania się nad formalnym rozszerzaniem Grupy, ale należy wzmocnić istniejące i dobrze funkcjonujące mechanizmy i struktury.

Do usprawnienia współpracy przyczyniło się ustanowienie rotacyjnej, rocznej prezydencji Grupy. Każdą prezydencję, co roku w czerwcu, zamyka szczyt premierów Grupy Wyszehradzkiej, podczas którego dokonuje się podsumowania działań i wyznacza nowe cele i zadania na przyszłość. Np. od lipca 2004 r. przewodnictwo w Grupie sprawowała Polska, która przejęła je od Republiki Czeskiej. W połowie roku 2005 natomiast przekazano to przewodnictwo Węgrom.

Resorty spraw zagranicznych czterech państw zajmują się koordynacją działań podejmowanych w ramach współpracy wyszehradzkiej. Narodowymi Koordynatorami Grupy są dyrektorzy departamentów terytorialnych ministerstw spraw zagranicznych w każdym z krajów. Grupa Wyszehradzka nie posiada żadnych rozbudowanych struktur. Jedyną jej instytucją pozostaje Sekretariat Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego z siedzibą w Bratysławie, który, dysponując własnym budżetem w wysokości 3 mln euro i strukturą, realizuje wspólne projekty w różnych dziedzinach z udziałem zarówno instytucji rządowych, jak i pozarządowych. Dzięki powołaniu w 2000 r. Funduszu możliwe jest finansowanie wspólnych przedsięwzięć Grupy na polu kultury, edukacji i wymiany młodzieży. W 2002 r. podjęto decyzję o utworzeniu Wyszehradzkiego Funduszu Stypendialnego. Współpraca wyszehradzka cieszy się więc coraz większym zainteresowaniem ze strony społeczeństw czterech krajów.

Z dzisiejszej perspektywy można ocenić, że zasadnicze cele owej współpracy zostały zrealizowane z powodzeniem. Grupa Wyszehradzka była bardzo efektywną platformą kooperacji w kwestiach związanych z aspiracjami integracyjnymi Polski, Czech, Słowacji i Węgier. Rozszerzenie NATO to wielki wspólny sukces państw sojuszniczych i kandydujących. Dzięki współdziałaniu w różnych dziedzinach Czwórka Wyszehradzka stała się widoczna na tle innych kandydatów do członkostwa w UE. Kapitałem Grupy Wyszehradzkiej, również w ramach poszerzonej UE, stała się nasza bliskość geograficzna i podobieństwo kulturowe, gospodarcze oraz wspólnota interesów, wynikająca z przynależności do tego samego regionu. Przed ugrupowaniem rysują się sfery działania, w których wspólnie można wiele dokonać. Najważniejsze z nich to ochrona środowiska naturalnego, infrastruktura, transport, energetyka i turystyka. Szczególne znaczenie wydaje się mieć wspólne działanie Czwórki w promocji naszego regionu. Ważne jest podjęcie wspólnych przedsięwzięć promocyjnych w krajach członkowskich UE, aby wspierać wizerunek państw wyszehradzkich, spajających swe wysiłki nie tylko w ramach współpracy politycznej, ale tworzących także regionalną wspólnotę o wyraźnej tożsamości kulturowej i społecznej.

Poszerzona współpraca Grupy Wyszehradzkiej z innymi państwami jest niezwykle korzystna. Istotna jest zwłaszcza w odniesieniu do najbliższych sąsiadów, a także z państwami Europy Zachodniej, w tym z krajami Beneluksu czy skupionymi w Radzie Nordyckiej. Kraje wyszehradzkie sąsiadują z państwami Europy Wschodniej, z którymi łączą je silne związki społeczne, gospodarcze oraz historyczne. Dzięki temu państwa Grupy Wyszehradzkiej mają praktyczne możliwości odegrania szczególniej roli tak w tworzeniu zasad polityki Unii Europejskiej wobec tego obszaru, jak i w jej realizacji.

Przewodnictwo Polski w Grupie

W lipcu 2012 r., pół roku od końca prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, Polska objęła przewodnictwo w Grupie Wyszehradzkiej, zwanej potocznieV4.By podkreślić znaczenie, jakie polska polityka zagraniczna przywiązuje do współpracy wyszehradzkiej, minister Radek Sikorski zaczął prezydencję od objazdu Bratysławy, Pragi i Budapesztu. Kiedy w 1335 r. w węgierskim Wyszehradzie spotkali się królowie Polski Kazimierz Wielki, Węgier Karol Robert i Czech Jan Luksemburski, chcieli głównie zabezpieczyć swoje interesy dynastycznie polityczne. Regulowali także kwestie handlowe. Dziś jednak Grupa Wyszehradzka stała się symbolem udanej transformacji ustrojowej i wspólnym głosem Europy Środkowej. Polska chce wzmocnić solidarność regionalną, zwłaszcza w kwestiach unijnych. Podczas przewodnictwawV4 organizujemy wspólne starania o jak najkorzystniejszy podział środków unijnych, troszczymy się o bezpieczeństwo energetyczne, działamy na rzecz Partnerstwa Wschodniego czy dalszego rozszerzenia Unii Europejskiej o państwa Bałkanów Zachodnich. Zależy nam, aby budować blok państw, które w dobie wielkich wyzwań stanowią przykład skuteczne go przeciwdziałania problemom ekonomicznym, zapobiegając przerzucaniu kosztów kryzysu na barki najsłabszych. Odwołujemy się do wielokulturowej tradycji Europy Środkowo Wschodniej. To jej poświęcone będą interdyscyplinarne studia wyszehradzkie z udziałem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki, który uruchomiliśmy w 2000r., finansuje projekty służące lepszemu poznaniu się Polaków, Czechów, Słowaków i Węgrów. Razem możemy pokazać, że Europa Środkowa to wspólne wartości, o których mówili wielcy Europejczycy - Václav Havel, György Konrád, József Antall, Leszek Kołakowski i Jan Paweł II. Historia Grupy Wyszehradzkiej to przykład sukcesu. Nasze państwa liczą wspólnie 64miliony mieszkańców i byłyby czwartym państwem w Europie pod względem ludności, a pod względem siły nabywczej znalazłyby się w gronie 20 największych gospodarek świata. Jako V4 plasujemy się na 15.miejscu na świecie pod względem parytetu siły nabywczej. Nasza wymiana handlowa z Niemcami jest większa niż z ich najważniejszym partnerem handlowym Francją i prawie trzy razy większa niż z Rosją. Nie możemy zaniedbywać naszych partnerów. Musimy się nieustannie wzajemnie mobilizować do budowania wiarygodnej i silnej Europy Środkowej. Tylko wtedy nasz region zajmie na mapie naszego kontynentu miejsce godne ambicji swoich mieszkańców.

Grupa Wyszehradzka a NATO

W początkowym okresie istnienia GW (1991 - 1993), odgrywała ona swoją najważniejszą rolę w negocjacjach z NATO i UE. W kolejnych latach intensywność współpracy zaczęła słabnąć. Jedynym resortem, który kontynuował współpracę z partnerami wyszehradzkich krajów, było ministerstw obrony. Współpraca została wznowiona w 1998 roku. Po rozpadzie Czechosłowacji w 1993 roku do GW zaczęły należeć 4 państwa i od tamtej pory jest ona znana pod nazwą V4.

7 stycznia 1994 roku spotkali się ministrowie obrony V4. Dyskutowali głównie o procesie przyłączenia przed szczytem NATO. Strategicznym celem ich spotkania było pełne członkostwo w NATO i postanowienie uzyskania od NATO obietnicy umożliwienia członkom V4 przyłączenia się do paktu.

11 i 12 stycznia 1994 roku nastąpiło w Pradze spotkanie prezydentów stanów i rządów, ministrów spraw zagranicznych V4 oraz prezydenta Ameryki Billa Clintona. Głównym tematem rozmów były wnioski ze szczytu NATO i jego otwarcie na nowych członków. Kraje V4 oczekiwały jasnego sygnału od NATO o jego otwarciu. Spotkanie przyniosło także deklarację poparcia przez USA procesu ekonomicznych przemian, budowania demokracji, kreowania przyjaznego środowiska dla inwestorów oraz rozwoju handlu w Europie Centralnej poprzez rozbudowanie regionalnej współpracy.

30 i 31 maja 1994 roku w Budapeszcie spotkali się ministrowie obrony. Wymienili poglądy o możliwej współpracy w ramach „Partnership for Peace”. Zauważyli także uwikłanie ich krajów w przyłączenie się do Paktu Północno-Atlantyckiego.

26 i 27 września 1996 roku ministrowie obrony V4 spotkali się w kwaterze głównej Marynarki Wojennej w Gdyni. Dyskutowali nad problemem bezpieczeństwa Europy i rozszerzenia NATO. Podzielili się także doświadczeniami programu „Partnership for Peace” i z restrukturyzacji sił zbrojnych V4.

8 lipca 1997 roku Polska, Czechy i Węgry zostały zaproszone do przystąpienia do NATO. Słowacja otrzymała takie zaproszenie dopiero 21 listopada 2002 roku. 

12 marca 1999 roku Polska, Czechy i Węgry przystępują do NATO. 29 marca 2004 roku także Słowacja.

Grupa Wyszehradzka nie odegrała zbyt znaczącej roli w przystąpieniu jej członków do NATO. Górę wzięła idea, że indywidualne starania mające na celu akcesję do NATO, będą bardziej efektywne. To budzące wielkie nadzieje i bardzo ambitne urgupowanie zaczęło obumierać po zorganizowanym w styczniu 1994 roku w Pradze spotkaniu prezydentów Polski, Czech, Słowacji i Węgier z ówczesnym amerykańskim prezydentem Billem Clintonem. Polskiemu prezydentowi Lechowi Wałęsie nie udało się wtedy wywalczyć dla Polski pozycji regionalnego mocarstwa. Ówcześni komentatorzy uważali, że pozycję tę chciał on zapewnić przede wszystkim w oparciu o sławę swego nazwiska i historyczne zasługi „Solidarności”. Lechowi Wałęsie ostatecznie nie udało się doprowadzić do tego, aby amerykański prezydent - dla potwierdzenia uprzywilejowanej roli Polski - spotkał się z nim oddzielnie. Clinton zjadł obiad wspólnie ze wszystkim prezydentami. Spotkań indywidualnych nie było. 

O tym jaki nastrój panował w czasie tej wizyty najlepiej świadczą zachowane fotografie. Na wspólnym, oficjalnym zdjęciu prezydentów państw wyszehradzkich z Billem Clintonem polski prezydent stoi jakby osobno, jakby do wszystkich odwracał się plecami. Ta demonstracja braku jedności i zgody nie była jednak wynikiem cech osobowościowych ówczesnych polityków, ale przede wszystkim pierwszym efektem rozpoczętego podówczas wyścigu w biegach integracyjnych - wtedy do struktur euroatlantyckich. Grupa Wyszehradzka w tym wyścigu - zdaniem niektórych - była rodzajem obciążającego zobowiązania, krępującą gotowością do wymagającej wyrzeczeń solidarności w dobrym i złym a jednocześnie zgodą na pozostawanie w cieniu, gdyby ambicje państwowe i narodowe musiały być podporządkowane interesowi regionalnemu. Tak myśleli wtedy niektórzy politycy. Taki sposób rozumowania był jednak nie w smak, przynajmniej politykom czeskim i słowackim, którzy właśnie zaczęli kosztować owoców samoodzielnych bytów państwowych powstałych z rozdzielonego zaledwie przed rokiem - po ponad 70-letniej wspólnej historii - państwa federacyjnego. W zapale walki o uznanie i zasług, i osiągnięć padały wtedy słowa o prymusach transformacji, Szwajcariach Europy Środkowej itp. Owczesny czeski premier - dziś prezydent - Vaclav Klaus, który już wielokrotnie wcześniej deklarował samodzielną drogę Republiki Czeskiej do NATO (i to bez względu na interesy partnerów środkowo-europejskich) właśnie w czasie wizyty Billa Clintona w Pradze wzbudził ogromne zainteresowanie mediów bardzo szczególnym określeniem wyszehradzkiej jedności. O drodze państw Wyszehradu do NATO powiedział krótko: „Razem, ale osobno”.

Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki

Rządy Krajów Grupy Wyszehradzkiej (Republika Czeska, Republika Węgierska, Rzeczpospolita Polska i Republika Słowacka), kierując się postanowieniami Deklaracji Wyszehradzkiej podpisanej 14 maja 1999 r. w Bratysławie, uzgodniły w dniu 9 czerwca 2000 r. utworzenie Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego z siedzibą w Bratysławie. Językiem oficjalnym Funduszu jest język angielski.

Celem Funduszu jest promowanie rozwoju współpracy między Umawiającymi się Stronami, umacnianie więzi między państwami Umawiających się Stron oraz integracja państw Umawiających się Stron z Unią Europejską; innymi słowy - promocja regionalnego współdziałania krajów Grupy Wyszehradzkiej poprzez wspieranie wspólnych projektów kulturalnych, naukowych i oświatowych oraz inicjatyw związanych z wymianą młodzieży i współpracą transgraniczną.

Organami zarządzającymi Funduszu są Konferencja Ministrów Spraw Zagranicznych i Rada Ambasadorów. Organem wykonawczym Funduszu jest Dyrektor Wykonawczy, a organem administracyjnym - Sekretariat Funduszu. Kraje Grupy Wyszehradzkiej obejmują przewodnictwo kolejno, zgodnie z angielskim porządkiem alfabetycznym.

Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki zarządza swoimi zasobami zgodnie z budżetem zatwierdzonym przez Konferencję Ministrów Spraw Zagranicznych krajów Grupy Wyszehradzkiej. Cały budżet składa się z dwóch części określających środki na działania związane z finansowaniem projektów i z działalnością Sekretariatu Funduszu.

Współpraca w dziedzinie ochrony środowiska realizowana w ramach Grupy  Wyszehradzkiej

Ministerstwie Środowiska Rzeczpospolitej Polskiej, Republiki Czeskiej, Słowackiej i Węgierskiej spotykają się od maja 1999 roku, regularnie raz lub dwa razy do roku, na spotkaniach Państw Grupy Wyszehradzkiej do spraw ochrony środowiska. Spotkania mają charakter: „okrągłego stołu”. Zakończone zostają przyjęciem (podpisaniem) Wspólnego Oświadczenia.

Współpraca z krajami wyszehradzkimi opiera się na wymianie doświadczeń i umożliwia wypracowanie wspólnych stanowisk na forum Unii Europejskiej oraz na międzynarodowe konferencje, takie jak: Spotkanie Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu wraz z Protokołem z Kioto, czy „Środowisko dla Europy”.

Spotkania Ministrów Środowiska V4 pozwalają na omówienie bieżących problemów współpracy pomiędzy krajami, w ramach wspólnych interesów, w tym wzmocnienia wysiłków na rzecz osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, zapobiegania zmianom klimatu, a także ochrony przyrody i bioróżnorodności.

Trzy ostatnie spotkania odbyły się: na Słowacji (Koszyce, 2006 r.), w Czechach (Praga, 2007 r.) i Węgrzech (Budapeszt, 2008 r.). Kolejne spotkanie odbędzie się w tym roku w Polsce. 

Bilbiografia

Pozycje podstawowe

1. Przemysław Deszczyński, Grupa Wyszehradzka : współpraca polityczna i gospodarcza, Wydaw. Adam Marszałek, Warszawa1995 r.

2. Patrycja Bukalska, Mariusz Bocian Nowa Grupa Wyszehradzka w nowej Unii Europejskiej - szanse i możliwości rozwoju. Wydawnictwo OSW, Warszawa 2003 r.

3. Bogdan Góralczyk, Współpraca Wyszehradzka : geneza, doświadczenia, perspektywy, Wyd. PFSM, Warszawa 1999 r.

Artykuły

1. Cel jeden, drogi różne, "Rzeczpospolita" 8-9 stycznia 1994

2. Co dalej, Grupo Wyszehradzka?, "Gazeta Wyborcza" 29 stycznia 1993

3. Grupa Wyszehradzka - narodziny i zmierzch, Andrzej Grajewski, "Przegląd polityczny" nr.32 1996,

4. Grupa Wyszehradzka bliżej NATO, "Rzeczpospolita 10 października 1994

Strony internetowe

1. http://www.visegradgroup.eu/

2. http://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/europa/grupa_wyszehradzka/program_prezydencji

3. http://www.budapeszt.polemb.net/files/dokumenty/MRS_Budapeszt.pdf

4. http://visegradfund.org/

5. http://www.villa.org.pl/index.php/pl/lsw?layout=default

---