39 konwicki, Filologia polska, Dwudziestolecie międzywojenne, Ogólniki do egzaminu


39. twórczość Tadeusza Konwickiego

Na tle epoki

Tadeusz Konwicki jest na pewno twórcą wyjątkowym, a jego styl bardzo łatwo rozpoznać. A jednak w pewnym sensie jest pisarzem typowym - przecież na przełomie lat 50. i 60. XX wieku rodzi się jeden z najbogatszych nurtów polskiej literatury powojennej, nazwany przez Jana Błońskiego "emigracją wyobraźni". Pisarze, których twórczość wpisuje się w ten nurt, ukazują różne części utraconej Polski:

Autorzy tego typu książek starali się ukazać sytuację człowieka XX wieku - wydziedziczonego, wypędzonego z raju, gdzie spędził dzieciństwo, a czasem i młodość. Innymi słowy ci pisarze - w tym i Konwicki - tworzyli mit kresów.

Twórczość

Choć zaczynał od pisania standardowych powieści produkcyjnych, tandety, a nawet szmiry, dość szybko odnalazł własny, niepodrabialny styl i typowy dla siebie krąg tematów i motywów.

Jednym z takich motywów jest rzeka, która symbolizuje śmierć i narodziny, odrodzenie i ostatnie namaszczenie - to w rzece podają sobie truciznę Alina i Witek z Kroniki wypadków miłosnych, to rzeka zatopi dolinę w Senniku współczesnym, przygotowując w ten sposób miejsce dla nowego życia.

Wyraźną cechą twórczości Tadeusza Konwickiego jest autobiografizm, bardzo złożony wewnętrznie. Można powiedzieć, że większość postaci, zdarzeń i motywów z jego powieści zarażona jest wirusem autobiografizmu. Z jednej strony jego utwory odsyłają do autobiografii, z drugiej ten "życiorys" zaczyna podlegać mistyfikacji. Inna ważna cecha jego pisarstwa to fakt, że patrzy na swoją biografię jako uczestnik i obserwator zarazem.

Często jego twórczość bywa, niestety, upraszczana, sprowadzana do nostalgii, tęsknoty za utraconą w dzieciństwie arkadią. To prawda jednak, że często powraca do swego dzieciństwa i okazuje wileński świat jako zagadkę sensu życia. Uświadamia sobie i swoim czytelnikom, że nie da się rozwiązać tej zagadki, gdyż jest ona nierozwiązywalna. Przynależy przecież do świata, który już nie istnieje. Autorowi - dojrzałemu mężczyźnie - towarzyszy coraz większe poczucie osamotnienia we współczesnym świecie. A im większe to poczucie, tym lepsza pamięć, staranniejsza i pełniejsza rekonstrukcja arkadii (ale także tym bardziej bolesna świadomość straty). Małą ojczyzną tego autora jest, oczywiście, Wileńszczyzna, gdzie spędził dzieciństwo.

Inne cechy twórczości Tadeusza Konwickiego:

Najważniejsze dzieła

Kronika wypadków miłosnych (1974)
Opowieść o wielkim i szalonym uczuciu dwojga bardzo młodych ludzi, Witka i Aliny. Są oni jakby uwspółcześnionymi Szekspirowskimi kochankami, Romeem i Julią. Akcja toczy się wiosną 1939 roku. Ich miłość jest niemożliwa, bo temu uczuciu sprzeciwia się bardzo silnie ojciec dziewczyny (bohaterów dzieli nierówność społeczna - Alina jest wyżej postawiona w hierarchii obywateli). Zakochany bez pamięci Witek zawala maturę. Para decyduje się popełnić samobójstwo nad brzegiem rzeki - ale jeszcze wcześniej ich związek zostaje skonsumowany.

Sennik współczesny (1963)
Ta powieść ugruntowała sławę, którą pisarz zdobył dzięki Dziurze w niebie. Dzieło zostało uznane za najważniejszą książkę lat 60., a i do dziś wielu sympatyków Konwickiego uważa ją za najlepszą powieść tego twórcy. Ogromne powodzenie Sennika... trudno racjonalnie wytłumaczyć, gdyż to bardzo trudne w odbiorze dzieło. Już pierwsze zdania powieści stawiały pod znakiem zapytania realność ukazanego w niej świata, tożsamość bohatera oraz czas i miejsce akcji. Pierwsze zdania Sennika... należą do jego głównego bohatera. Oznajmia on, że nie wie, gdzie jest i kim jest. Tytuł książki nie jest przypadkowy, gdyż powieść została ujęta w ramę kompozycyjną snu. Bohater - Paweł - zostaje "skazany" przez pisarza na męczący stan pół snu, pół jawy. Akcja pozornie dzieje się siedemnaście lat po wojnie, w małym miasteczku, gdzie ma powstać zapora wodna. Nie wiemy, dlaczego Paweł został skazany (!) na pracę przy jej budowie. Tego bohatera poznajemy w dramatycznych okolicznościach . tuż po (nieudanej oczywiście) próbie samobójczej. Mężczyzna przypomina trochę bohatera romantycznego (może Giaura?) - jest skryty, tajemniczy, niewiele mówi o sobie, ma za sobą mroczną przeszłość, która go przytłacza.

Kalendarz i klepsydra (1976)
W tej książce zostało w kpiący sposób ukazane środowisko artystyczne, kot Iwan (już niekpiąco); zawarte są w niej także wspomnienia z okresu stalinowskiego, uwagi dotyczące własnej twórczości i kondycji literatury (w tonie smętnym), rozważania na temat polskości oraz - co było gwoździem programu, przyciągającym nawet tych, którzy rzadko na co dzień sięgali po książki - portrety kolegów po fachu Konwickiego, w którym np. Hłaskę nazwał pozerem, a Himilsbacha polskim Proustem skrytym w cieniu budki z piwem. Sam autor określał to "miszmaszowe" dzieło jako "łże-dziennik", "symulowany dziennik" czy "fałszywy dziennik". Pisał w nim także o swoim znudzeniu fabułą i chęci pisania "od przypadku do przypadku".

Kompleks polski (1977)
Wydany został przez Niezależną Oficynę Wydawniczą ("oficjalny" Czytelnik zażądał daleko posuniętych zmian). Sprawił, że Konwicki zaczął być postrzegany jako pisarz zaangażowany politycznie, wielki wróg reżimu. To dzieło tworzą trzy przenikające się wątki: fabularny, eseistyczny i paraboliczny. Rzecz dzieje się w latach 70. (to groteskowo ukazana polska rzeczywistość). W kolejce po złote obrączki spotykają się np. Tadeusz Konwicki, Tadeusz Kojran (akowiec), pan Grzesio (były oficer UB, który przesłuchiwał Kojrana). Okazuje się jednak, że zamiast obrączek przywieziono rosyjskie samowary... Szczególnie ważny jest wątek eseistyczny - autor próbuje scharakteryzować polskie kompleksy, takie jak kompleks literatury (zawsze piszemy o sprawach polskich lub wszędzie się ich doszukujemy, nawet gdy to wydaje się absurdalne), kompleks "niewidzialnej niewoli" czy kompleks zmarnowanych szans na stworzenie silnego państwa. Paraboliczny charakter mają natomiast dwa opowiadania i list. Traumatyczna dla bohatera książki jest sytuacja wrzucenia w polskość. Przyjrzyjmy się ważnym słowom:
Jak to się stało, że jestem autorem polskich książek, złych czy dobrych, ale polskich? (...) Kto mnie, Europejczyka, nie, obywatela świata, (...) przemienił, jak w złej bajce, w zacietrzewionego, ciemnego, wściekłego Polaczka?

Mała apokalipsa (1979)
Prawdziwy bestseller nieoficjalnego obiegu. Mamy do czynienia z sytuacją koszmarną i absurdalną zarazem (jak w Procesie Kafki). Do niczym niewyróżniającego się pisarza przyszli z wizytą daj opozycjoniści, pogadali, napili się wódki, po czym zaproponowali mu, aby... "wieczorem spalił się pod gmachem Centralnego Komitetu Partii", gdyż "to wstrząśnie ludźmi tutaj w kraju i wszędzie za granicą". I Tadzio, bohater powieści, spełni ich życzenie. Jak uzasadnić tę decyzję? Andrzej Werner ujął to następująco: "Jeśli nie można nadać sensu życiu, pozostaje tylko sens śmierci.. Kiedyś ta książka znajdowała się w kanonie lektur szkolnych, ale wyleciała z niego - wielka szkoda.

Czytadło (1992)
Mniej więcej od samego końca lat 90. w literaturze polskiej dojrzewał nurt postmodernizmu. Było zrozumiałe, że 1989 rok (nie tylko z powodów politycznych) kończy pewien okres w literaturze polskiej. Swego rodzaju odpowiedzią Konwickiego na ten "wybuch" postmodernizmu jest właśnie Czytadło, które pozornie jest skrzyżowaniem romansu z powieścią kryminalną (martwa kobieta, seria przesłuchań na policji itd.). Ta książka rozczarowała wielu krytyków i pisarzy, np. Jerzego Pilcha, według którego ci, którzy znają całego Konwickiego, spodziewaliby się czego. innego (lepszego), a Czytadłem byliby po prostu rozczarowani. Trzeba było trochę poczekać, zanim nastąpiła "rehabilitacja" książki.
Pół wieku czyśćca. Rozmowy z Tadeuszem Konwickim Stanisława Nowickiego (1990) i Pamiętam, że było gorąco - rozmowę prowadzili Katarzyna Bielas i Jacek Szczerba (2001) . to bardzo ciekawe wywiady rzeki z pisarzem.

Zapamiętaj utwory

Przy budowie (1945) - typowa powieść produkcyjna, zupełnie inna od znanych i cenionych dzieł pisarza. Dotyczy budowy magistrali kolejowej gdzieś między Warszawą a Zakopanem - rzecz dzieje się w momencie kryzysu produkcyjnego (wszystko wskazuje na to, że termin budowy nie zostanie dotrzymany). Bohaterowie tej książki są papierowi, a wątki niedokończone.

Dziura w niebie (1959) - akcja tej powie.ci dzieje się w 1938 roku w podwileńskiej osadzie. Jej bohaterem jest Polek Krywko, uczeń ostatniej klasy podstawówki, wychowywany przez dziadków. Tematem za. są pierwsze miłosne i poznawcze wtajemniczenia, które przeżywa. Jest to dzieło wielogatunkowe, w którym autor wykorzystał wzorzec powieści młodzieżowej, powieści społecznej, a nawet. romansu grozy.

Wschody i zachody księżyca (1982) - autor określał to dzieło jako "ulepiec literacki" czy "pokraczny raptularz". Opisywał w niej to, co działo się w 1981 roku, między innymi stan wojenny. Obiegowe "mądrości" mieszają się tu z przenikliwymi uwagami. Najpierw zostały wydane w obiegu niezależnym, do szerszego grona czytelników dotarły dopiero w 1990 roku i przeszły prawie bez echa, bo przyćmił je zupełnie Nowy Świat.

Rzeka podziemna, podziemne ptaki (1984) - akcja tej powieści rozpoczyna się 13 grudnia 1981 roku (stan wojenny). Bohater powieści, noszący symboliczne imię Siódmy (to jedyny taki przypadek w twórczości Konwickiego - jego bohaterowie noszą na ogół bardzo zwyczajne imiona: Alina, Paweł, często spotykamy Tadków), ucieka przed aresztowaniem z ukrytymi w torbie grafomańskimi wierszami. No właśnie, grafomańskimi, a nie arcydziełami na miarę Baczyńskiego czy Norwida - to wyraźny sygnał, że mamy do czynienia z tonacją antyheroiczną. W tej książce nie brak groteski i humoru - np. bohater ma romans z kobietą, która okazuje się mężczyzną.

Bohiń (1987) - smutna opowieść o miłości, która wszystko przezwycięża. W dworku Bohiń mieszkają niemłody już Michał Konwicki i jego córka Helena. Oboje są skrzywdzeni przez los i smutni; pan Michał po upadku powstania styczniowego złożył śluby milczenia - przemówi dopiero wtedy, gdy ojczyzna będzie wolna. Jego córka skończyła 30 lat i żyje jak wdowa, cały czas opłakując śmierć narzeczonego. W życiu Heleny pojawia się zakochany w niej bez pamięci Żyd Eliasz Szyra. I ona myśli o nim coraz częściej, ale nie do pomyślenia dla ówczesnych ludzi było, by Żyd ożenił się ze szlachcianką. Eliasza zastrzeli konkurent do ręki Heleny, gdy dowie się, że ten zostanie ojcem jej dziecka.

Zorze wieczorne (1991) - w tej książce Konwicki bardzo wyraźnie akcentuje swoje ja, lekceważy za. kwestie społeczne i ideologiczne. Rok później powiedział o Zorzach, że uważny czytelnik mógł zauważyć, że on, Konwicki, jest znużony pisaniem, że stracił ambicję pokazywania współczesności i włączania się we wszystkie awantury, które dzieją się w kraju. Nie jest to szczególnie znane i lubiane dzieło, może szkoda - bo jest ono ważne i na swój sposób przełomowe dla twórczości tego pisarza. W Zorzach... natrafimy na trochę impertynenckie, a zarazem wyrafinowane stwierdzenie "A ja nie mam nic do napisania".



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
18, Filologia polska, Dwudziestolecie międzywojenne, Ogólniki do egzaminu
17, Filologia polska, Dwudziestolecie międzywojenne, Ogólniki do egzaminu
37 szymborska, Filologia polska, Dwudziestolecie międzywojenne, Ogólniki do egzaminu
32 drugi obieg, Filologia polska, Dwudziestolecie międzywojenne, Ogólniki do egzaminu
41proza historyczna po 45, Filologia polska, Dwudziestolecie międzywojenne, Ogólniki do egzaminu
36 rozewicz, Filologia polska, Dwudziestolecie międzywojenne, Ogólniki do egzaminu
40 Teatr i dramat po 1945, Filologia polska, Dwudziestolecie międzywojenne, Ogólniki do egzaminu
42. tematyka wiejska w prozie po 1956, Filologia polska, Dwudziestolecie międzywojenne, Ogólniki do
38 gombrowicz, Filologia polska, Dwudziestolecie międzywojenne, Ogólniki do egzaminu
20, Filologia polska, Dwudziestolecie międzywojenne, Ogólniki do egzaminu
33 brulion, Filologia polska, Dwudziestolecie międzywojenne, Ogólniki do egzaminu
22, Filologia polska, Dwudziestolecie międzywojenne, Ogólniki do egzaminu
15, Filologia polska, Dwudziestolecie międzywojenne, Ogólniki do egzaminu
22.KWADRYGA, filologia polska - dwudziestolecie międzywojenne (przedmiot)
Dwudziestolecie miedzywojenne, filologia polska - dwudziestolecie międzywojenne (przedmiot)
KLIMAT EPOKI, filologia polska - dwudziestolecie międzywojenne (przedmiot)
Tuwim J., Filologia polska, Dwudziestolecie międzywojenne
J. Tuwim wiersze, filologia polska - dwudziestolecie międzywojenne (przedmiot)

więcej podobnych podstron