Kontrola państwowa - NIK NIK jest naczelnym organem kontroli państwowej, podlega Sejmowi i działa na zasadzie kolegialności.
Zakres przedmiotowy i podmiotowy kontroli NIK obejmuje w szczególności: kontrole działalności organów administracji rządowej i samorządu, NBP oraz innych jednostek organizacyjnych wykorzystujących majątek oraz wywiązujących się ze zobowiązań finansowych wobec państwa.
Standardy kontroli NIK Działalność NIK ma na celu:- ocenę funkcjonowania państwa i gospodarowania środkami publicznymi, - pozytywne oddziaływanie na funkcjonowanie administracji,- wskazywanie zagrożeń, nieprawidłowości, nierzetelności i braku uczciwości w wykonywaniu zadań publicznych, - propagowanie dbałości o porządek prawny, odpowiedzialność i najlepsze praktyki zarządzania majątkiem i środkami publicznymi.
NIK posiada wgląd do wszelkich dokumentów i materiałów niezbędnych do przygotowania i przeprowadzenia kontroli.
Kontrolerzy NIK mają prawo do: przebywania i swobodnego poruszania się na terenie jednostki kontrolowanej, wglądu w dokumenty i materiały oraz do ich pobierania i zabezpieczania, przeprowadzania oględzin obiektów, przesłuchiwania świadków i żądania ustnych i pisemnych wyjaśnień oraz korzystania z pomocy biegłych i specjalistów
Planowanie kontroli - Podstawą planowania kontroli są: propozycje tematów do kontroli, zgłaszane przez jednostki organizacyjne NIK, w oparciu o wiedzę na temat obszarów leżących we właściwości danej jednostki, analizę ryzyka, wnioski i sugestie nadesłane przez Marszałków Sejmu RP i Senatu RP, Prezydenta RP i Prezesa Rady Ministrów oraz ewentualnie innych sugestii.
Do rocznego planu pracy NIK włączane są tematy zlecone przez Sejm RP i jego organy.
Przygotowanie kontroli - Przygotowanie kontroli obejmuje: opracowanie programu kontroli dla kontroli planowej lub tematyki kontroli doraźnej, dobór i przygotowanie kontrolerów oraz przeprowadzenie narady przedkontrolnej. W uzasadnionych przypadkach kontrolę planową poprzedza się kontrolą rozpoznawczą.
Opracowując program kontroli należy:
a) przeprowadzić analizę przedkontrolną, obejmującą problemy gospodarcze, finansowe, organizacyjno-administracyjne oraz obszary ryzyka,
b) określić cel i zakres kontroli,
c) określić podejście kontrolne i metodykę kontroli
d) określić sposób i technikę prowadzenia kontroli,
e) ustalić mierniki, umożliwiające ocenę działania jednostek kontrolowanych,
f) określić założenia organizacyjne kontroli, w tym: osoby nadzorujące i koordynujące kontrolę, dobór kontrolerów, szacunkową pracochłonność i koszty kontroli,
g) sporządzić harmonogram prac związanych z przeprowadzeniem kontroli.
Rodzaje kontroli NIK - NIK przeprowadza corocznie kontrolę wykonania budżetu państwa dotyczącą:
a) przestrzegania przepisów, zasad i procedur realizacji dochodów i wydatków budżetowych, w tym szczególnie przestrzegania dyscypliny finansów publicznych, co obejmuje: sprawdzenie czy operacje zostały właściwie przeprowadzone, zakończone, zapisane, opłacone i zarejestrowane, czy stosowane rozwiązania nie stwarzają okoliczności korupcjogennych,
Kontrola wykonania budżetu
b) prawidłowości i rzetelności prowadzenia dokumentacji finansowo - księgowej w kontrolowanych jednostkach,
c) udziału systemu kontroli wewnętrznej w zapewnieniu prawidłowego wykonania budżetu,
d)wybranych zagadnień związanych z wykonaniem budżetu państwa dotyczących obszarów podwyższonego ryzyka lub obszarów o szczególnym znaczeniu dla państwa i społeczeństwa.
Kryteria kontroli NIK - Legalność obejmuje: badanie zgodności działania z przepisami prawa powszechnie obowiązującego, aktami stanowienia prawa o charakterze wewnętrznym, wiążącymi jedyne podporządkowane organy, jak również umowami, decyzjami wydanymi w sprawach indywidualnych oraz innymi rozstrzygnięciami (np. postanowieniami, wyrokami, uchwałami) podjętymi przez uprawnione podmioty.
Gospodarność obejmuje: badanie oszczędnego i wydajnego wykorzystania środków; uzyskania właściwej relacji nakładów do efektów; wykorzystania możliwości zapobieżenia lub ograniczenia wysokości zaistniałych szkód.
Celowość obejmuje badanie: zapewnienia zgodności z celami określonymi dla kontrolowanej jednostki lub działalności; zapewnienia optymalizacji zastosowanych metod i środków, ich odpowiedniości dla osiągnięcia założonych celów; osiągnięcia tych celów (skuteczność).
Rzetelność obejmuje badanie: wypełniania obowiązków z należytą starannością, sumiennie i we właściwym czasie; wypełniania zobowiązań zgodnie z ich treścią; przestrzegania wewnętrznych reguł funkcjonowania danej jednostki; dokumentowania określonych działań lub stanów faktycznych zgodnie z rzeczywistością, we właściwej formie i wymaganych terminach, bez pomijania określonych faktów i okoliczności.
Zasady kontroli NIK
Postępowanie kontrolne NIK oparte jest na określonych zasadach prawa, do których zaliczyć należy w szczególności: - zasadę prawdy obiektywnej, - zasadę podmiotowości, - zasadę kontradyktoryjności, - zasadę pisemności.
Zasada prawdy obiektywnej - ustalenia kontrolne powinny odzwierciedlać rzeczywisty stan rzeczy, - ustalenia faktyczne powinny stanowić podstawę wszelkich rozstrzygnięć, - obiektywizm rozumiany jest jako bezstronne ustalanie i uczciwe prezentowanie ustaleń kontroli, dokonywanie ocen przy użyciu jednolicie zdefiniowanych kryteriów, prezentowanie stanowiska Izby i wniosków jedynie na podstawie istotnych, rzetelnie przedstawianych faktów, zgodnie z najlepszą wiedzą i doświadczeniem.
Zasada podmiotowości - Oznacza, że w toku kontroli dokonywane są: ustalenia dotyczące działalności jednostki objętej kontrolą, oceny, uwagi i wnioski wynikają wyłącznie z tych ustaleń.
zasada kontradyktoryjności - kierownik jednostki kontrolowanej ma możliwość aktywnego udziału w całej procedurze kontrolnej. - uprawnienia kierownika kontrolowanego podmiotu w zakresie zgłaszania zastrzeżeń - do ustaleń zawartych w protokóle kontroli oraz ocen, uwag i wniosków zamieszczonych w wystąpieniu pokontrolnym.
Zasada pisemności - oznacza, że całość czynności podejmowanych w toku kontroli ma formę pisemną albo co najmniej jest dokumentowana na piśmie. Dotyczy to w szczególności gromadzenia materiału dowodowego.
Przykładowe kontrole NIK - NIK sprawdziła, jak w latach 2005 - 2008 powiatowe inspektoraty prowadziły postępowania administracyjne w przypadku stwierdzenia samowoli budowlanej. Kontrola objęła Główny Urząd Nadzoru Budowlanego oraz 24 powiatowe inspektoraty nadzoru budowlanego (PINB).
Przykładowe kontrole NIK - ustalenia - Powiatowi inspektorzy nie przestrzegali prawa na każdym etapie postępowania legalizacyjnego. Decyzję o wstrzymaniu robót budowlanych, podejmowali bez sprawdzenia, czy pozwala na to stan prawny budowy. Nie sprawdzono, czy budowa jest zgodna z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz techniczno-budowlanymi, co jest warunkiem rozpoczęcia legalizacji. PINB w Grodzisku Mazowieckim, który w 48 przypadkach na 51 postępowań nie sprawdził, czy budowy spełniają wymagania prawne. W Pabianicach na 38 postanowień, błędnych było aż 31 decyzji. Powiatowi inspektorzy nadzoru budowlanego wykazywali się niezrozumiałą przychylnością wobec inwestorów w sprawach opłat legalizacyjnych, co może wskazywać na Występowanie mechanizmów korupcjogennych: legalizowali samowole, co do których nie mieli informacji o wniesieniu wymaganych opłat, nieprawidłowo naliczano opłaty legalizacyjne, inspektorzy pozwalali inwestorom uniknąć opłat, przyjmując korzystne dla nich, acz niezgodne z prawem interpretacje przepisów. Rozkładali opłaty na raty, choć powiatowy inspektor nie ma takich uprawnień.
Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy - Podstawa prawna działania: Ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy z 13 kwietnia 2007 r.
Celem kontroli w zakładzie pracy jest ustalenie stanu faktycznego w zakresie przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy; zbadanie przestrzegania przepisów o legalności zatrudnienia; udokumentowanie dokonanych ustaleń.
Podmioty czynności kontrolnych - w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz legalności zatrudnienia - podlegają wszyscy pracodawcy i przedsiębiorcy niebędący pracodawcami, na rzecz których świadczona jest praca przez osoby fizyczne, w tym osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą, bez względu na podstawę świadczenia pracy.
Inspektor pracy ma prawo: przeprowadzania kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, a w szczególności stanu bezpieczeństwa i higieny pracy bez uprzedzenia o każdej porze dnia i nocy oraz kontroli legalności zatrudnienia w zakresie, Inspektor pracy nie podlega obowiązkowi posiadania przepustki - po kontrolowanym terenie może poruszać się swobodnie. Jest także zwolniony z rewizji osobistej, nawet jeśli przewiduje ją regulamin pracy w kontrolowanym zakładzie.
W toku wykonywania czynności kontrolnych inspektor pracy ma prawo: swobodnego wstępu na teren zakładu pracy i do wszystkich jego obiektów pomieszczeń; przeprowadzania oględzin obiektów, maszyn i urządzeń oraz pomieszczeń pracy; Żądania pisemnych i ustnych informacji w sprawach objętych kontrolą - obowiązkowi temu podlegają również wszyscy pracownicy, oraz osoby, które wykonują lub wykonywały pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą; inspektor ma także prawo wzywania i przesłuchiwania tych osób w związku z kontrolą; wglądu do dokumentacji zakładu pracy, w tym do: dokumentów dotyczących budowy, przebudowy lub modernizacji oraz uruchomienia zakładu pracy; planów i rysunków technicznych, dokumentacji technicznej i technologicznej; wyników ekspertyz, badań i pomiarów dotyczących produkcji bądź innej działalności zakładu. Wglądu do akt osobowych i wszelkich dokumentów związanych z wykonywaniem pracy przez pracowników lub osoby zatrudnione na innej podstawie niż stosunek pracy; Zapoznania się z decyzjami wydanymi przez inne organy kontroli i nadzoru nad warunkami pracy oraz ich realizacją; Utrwalenia przebiegu kontroli za pomocą środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku; Sprawdzania tożsamości osób wykonujących pracę.
Sporządzanie protokołu kontrolnego - 1) nazwę podmiotu kontrolowanego, numer REGON oraz numer NIP; 2) imię i nazwisko oraz stanowisko służbowe inspektora pracy; 3) imię i nazwisko osoby reprezentującej podmiot kontrolowany oraz nazwę organu reprezentującego ten podmiot; 4) datę rozpoczęcia działalności przez podmiot kontrolowany oraz datę objęcia stanowiska przez osobę lub powołania organu, 5) oznaczenie dni, w których przeprowadzano kontrolę; 6) informację o realizacji uprzednich decyzji i wystąpień organów PIP oraz wniosków, zaleceń i decyzji innych organów kontroli i nadzoru nad warunkami pracy; 7) opis stwierdzonych naruszeń prawa oraz inne informacje mające istotne znaczenie dla wyników kontroli 8) treść decyzji ustnych oraz informację o ich realizacji 9) informację o liczbie i rodzaju udzielonych porad z zakresu prawa pracy; 10) wyszczególnienie załączników stanowiących składową część protokołu; 11) informacje o osobach, w obecności których przeprowadzano kontrolę; 12) wzmiankę o wniesieniu lub niewniesieniu zastrzeżeń do treści protokołu oraz ewentualnym usunięciu stwierdzonych nieprawidłowości przed zakończeniem kontroli; 13) datę i miejsce podpisania protokołu przez osobę kontrolującą oraz przez osobę lub organ reprezentujący podmiot kontrolowany.
Inspektor pracy ma prawo - Zastosować przewidziane ustawą środki prawne: jeśli stwierdzi naruszenia przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia, może nałożyć karę finansową lub wydać nakaz natychmiastowego zamknięcia stanowisk pracy stwarzających zagrożenie dla życia pracowników, za wykroczenie przeciwko prawom pracownika, takie jak zatrudnienie na umowę cywilnoprawną zamiast na umowę o pracę czy zaleganie z wypłatą pensji grożą kary od 500 do 1000 zł. , nałożyć mandat w wys. 2 tys. zł w sprawach, w których inspekcja pracy jest oskarżycielem publicznym. , za poważne wykroczenia, takie jak zatrudnianie pracowników „na czarno„ lub ewidentne lekceważenie zasad bhp, grozi mandat do 5 tys. zł, jeśli pracodawca popełnia to samo wykroczenie w ciągu 2 lat od ostatniego ukarania.
Środki prawne przysługujące inspektorom pracy. W wyniku ustaleń dokonanych w toku kontroli, inspektor pracy ma prawo:1) wydawania decyzji, 2) kierowania wystąpień, 3) wnoszenia powództw oraz wstępu do postępowania w sprawach, 4) podjęcia innych działań, jeżeli prawo lub obowiązek ich podjęcia wynika z odrębnych przepisów.
Decyzja - mieć formę pisemną, ustną lub wpisu do dziennika budowy, - powinna zawierać określenie podstawy prawnej, termin usunięcia stwierdzonych uchybień oraz pouczenie o przysługujących środkach odwoławczych. - Jeśli inspektor wydał decyzję w formie wpisu do dziennika budowy, kopia lub odpis decyzji są załączane do protokołu kontroli.
Wystąpienie- Wystąpienie powinno zawierać wnioski pokontrolne i ich podstawę prawną. Pracodawca ma obowiązek zawiadomić odpowiedni organ Państwowej Inspekcji Pracy o terminie i sposobie realizacji wniosków pokontrolnych. w terminie określonym w wystąpieniu, nie dłuższym niż 30 dni.
Kontrola RPO-
Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.
Rzecznik Praw Obywatelskich -stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych, zakres i sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich określa ustawa,- jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na 5 lat. - nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych.- nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu,- jest w swojej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie.
Kontrola RPO - Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich. RPO podejmuje czynności przewidziane w ustawie, jeżeli poweźmie wiadomość wskazującą na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela.
Podjęcie czynności następuje: na wniosek obywateli lub ich organizacji, na wniosek organów samorządów, na wniosek Rzecznika Praw Dziecka, z własnej inicjatywy.
Art. 10 Wniosek kierowany do RPO:
- jest wolny od opłat,
- nie wymaga zachowania szczególnej formy, lecz powinien zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której wolności i praw sprawa dotyczy, a także określać przedmiot sprawy.
Rzecznik po zapoznaniu się z każdym skierowanym do niego wnioskiem może: podjąć sprawę, poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania, przekazać sprawę według właściwości, nie podjąć sprawy - zawiadamiając o tym wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy.
Podejmując sprawę RPO może: samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające, zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów, w szczególności organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej, zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części.
Prowadząc postępowanie RPO ma prawo: zbadać, nawet bez uprzedzenia, każdą sprawę na miejscu, żądać złożenia wyjaśnień, przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez organy administracji, żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy, zlecać sporządzanie ekspertyz i opinii.
Po zbadaniu sprawy RPO może: wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela, skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela, zwrócić się do organu nadrzędnego nad kontrolowaną jednostką, z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa, zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach - na prawach przysługujących prokuratorowi, wystąpić z wnioskiem o ukaranie w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach, wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach.
W wystąpieniu RPO formułuje - opinie i wnioski co do sposobu załatwiania sprawy, może żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zastosowania sankcji służbowych. Organ, organizacja lub instytucja, do których zostało skierowane wystąpienie, obowiązane są nie później niż w terminie 30 dni, poinformować RPO o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku.
W związku z rozpatrywanymi sprawami Rzecznik może - występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach dotyczących wolności i praw człowieka i obywatela, występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami w sprawach, o których mowa w art. 188 Konstytucji, zgłosić udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych i brać udział w tym postępowaniu, występować z wnioskami do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie.
Organy obowiązane są: zapewniać dostęp do akt i dokumentów, udzielać RPO żądanych przez niego informacji i wyjaśnień, udzielać wyjaśnień dotyczących podstawy faktycznej i prawnej swoich rozstrzygnięć, ustosunkowywać się do ogólnych ocen, uwag i opinii RPO.
Kontrola parlamentarna - Kontrolę administracji publicznej sprawuje parlament, z czego o wiele szerszy zakres uprawnień przypisany jest Sejmowi. Sejm sprawuje np. kontrolę nad działalnością Rady Ministrów: Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw.
Definicja: - działania parlamentu, służące informacji o działalności podmiotów kontrolowanych oraz przekazywania tym podmiotom poglądów, opinii i sugestii parlamentu. Jest realizowana przez prawo do: Żądania informacji, lub Żądania wysłuchania.
5