KONTROLA I NADZÓR W ADMINISTRACJI

• Kontrola jest nieodłącznym, koniecznym elementem każdego zorganizowanego działania, niezależnie od tego, jaki podmiot (państwowy, społeczny czy prywatny) to działanie podejmuje i prowadzi - J. Boć

POTRZEBA SPRAWOWANIA KONTROLI ADMINISTRACJI

• Zapewnienie prawidłowości (praworządności i legalności) oraz skuteczności działania

• Warunek doskonalenia działań administracji

• Zapewnienie prawa do dobrej administracji

PODSTAWOWY PROBLEM KONTROLI

• Nie polega na tym „czy” kontrolować jej działalność, ale sprowadza się do odpowiedzi na pytania:

1. W jakiej formie,

2. W jaki sposób,

3. Przy pomocy jakich środków

Kontrola - istota:

• Potocznie:

• sprawdzanie i ocenianie czegoś, formułowanie wniosków, dochodzenie do czegoś, dokonywanie wglądu w jakąś działalność.

• W języku prawniczym:

• ogół czynności zmierzających do ustalenia faktycznego stanu rzeczy, połączony z porównaniem stanu istniejącego ze stanem planowanym.

Kontrola jako proces wg W. Dawidowicza:

1. Zbadanie istniejącego stanu rzeczy,

2. Zestawienie tego co istnieje, z tym co być powinno zgodnie z normami i procedurami oraz sformułowanie odpowiedniej oceny,

3. W przypadku stwierdzenia rozbieżności między stanem istniejącym a pożądanym, ustalenie przyczyn rozbieżności i sformułowanie zaleceń usunięcia niepożądanych zjawisk

4 EATAPY PROWADZENIA KONTROLI:

1. STADIUM ROZPOZNAWCZE - Obserwowanie i rozpoznawanie danej działalności lub stanu, czyli ustalanie ich rzeczywistego obrazu w określonym miejscu i czasie

2. STADIUM OCENIAJĄCE - Dokonywanie oceny tej działalności lub stanu poprzez konfrontację rzeczywistego jej obrazu z odnoszącymi się do nich założeniami standardów, parametrów i procedur.
   
   ocena ta ma prowadzić do stwierdzenia prawidłowości lub nieprawidłowości określonych działań lub stanów

3. STADIUM ANALITYCZNE - Stawianie diagnozy przyczyn ewentualnych nieprawidłowości, mającej możliwie szeroki zasięg, uwzględniające przedmiotowe i personalne aspekty przyczyn nieprawidłowości

4. STADIUM NAPRAWCZE - Formułowanie wniosków co do tej działalności lub stanu w przyszłości, mających na celu przeciwdziałanie powstawaniu nieprawidłowości.

NADZÓR A KONTROLA - różnice

• Nadzór jest przewidzianą prawem możliwością podejmowania:

1. w ramach określonego układu organizacyjnego przez podmiot nadzorujący, nie tylko sprawdzania i oceniania nadzorowanego ale także

2. prawo stosowania wiążącej ingerencji w jego działalność w celu skorygowania jej we właściwym kierunku

FUNKCJE NADZORU:

1. Prewencyjny - wkraczanie organu nadzoru przed rozpoczęciem działalności nadzorowanego i zapobieżenie nieprawidłowościom,

2. Weryfikacyjny - sprawdzanie i uchylanie działań wadliwych nadzorowanego

3. Represyjny - wyciąganie konsekwencji (organizacyjnych, proceduralnych, personalnych) w stosunku do niewłaściwych działań

RODZAJE NADZORU:

1. Zwierzchni - realizowany przez organy centralne, gwarantujący zgodność działań nadzorowanych z celami funkcjonowania społeczeństwa demokratycznego,

2. Ogólny - sprawowany w układzie nadrzędności i podporządkowania pomiędzy jednostkami mającymi własne kompetencje,

3. Specjalistyczny - realizowany w ściśle określonej dziedzinie administracji

ŚRODKI NADZORU

• Kontrola,

• Środki pomocy (szkolenia, instrukcje)

• Środki organizacyjne (wytyczne w działaniu)

• Środki personalne (umożliwiające zawieszenie w czynnościach lub zmiany personalne)

• Środki koordynacyjne

• Środki restrykcyjne (uchylanie lub zmiana podjętych rozstrzygnięć)

RODZAJE NADZORU

Z punktu widzenia kryterium zasięgu uprawnień kontrolującego, można mówić o kontroli:

• Ograniczonej (fragmentaryczna), która może dotyczyć całej działalności lub wszystkich możliwych kryteriów (legalności, celowości, gospodarności…)

• Nieograniczonej (zupełna)

Z punktu widzenia kryterium zakresu przedmiotu kontroli, można mówić o kontroli:

• Problemowej (odcinkowej)

• Kompleksowej (generalnej)

Z punktu widzenia kryterium sposobu prowadzenia kontroli:

• Bezpośrednia - sprawowana przez kontrolującego w miejscu podejmowania działań przez kontrolowanego

• Pośrednia - dokonywana w oparciu o sprawozdania przygotowane przez kontrolowanego

Z punktu widzenia kryterium wyboru podmiotu kontrolowanego:

• Kontrola planowa - sprawowana przez kontrolującego wg planu kontroli

• Kontrola doraźna - dokonywana w oparciu o zaistniałe w danym momencie okoliczności

Z punktu widzenia kryterium etapu wkroczenia organu kontrolującego w działalność kontrolowanego:

• Kontrola wstępna - sprawowana przez kontrolującego przed rozpoczęciem działalności przez kontrolowanego

• Kontrola faktyczna - dokonywana w toku tej działalności

• Kontrola następcza - po jej zakończeniu

Z punktu widzenia kryterium inicjatywy podjęcia kontroli:

• Kontrola z urzędu - sprawowana przez kontrolującego we własnym zakresie (wg własnego uznania i z własnej woli)

• Kontrola na wniosek - gdy podstawą kontroli jest impuls pochodzący z zewnątrz organu kontroli (od właściwego organu, jednostki lub osoby fizycznej)

Z punktu widzenia kryterium organizacyjnego:

• Kontrola funkcjonalna - sprawowana przez kontrolującego w zakresie prawidłowości realizowania konkretnych zadań

• Kontrola instytucjonalna - gdy przedmiotem kontroli jest sposób działania konkretnego organu lub jego jednostek

KRYTERIA (mierniki) KONTROLI

• Legalność jest podstawowym i powszechnym kryterium kontroli. Oznacza działalność:

• oparta na obowiązującej podstawie prawnej

• w granicach obowiązującego prawa

• zgodnie z celem i funkcją przyznanych komepetencji

• Celowość - oznacza działalność polegającą na:

• Realizacji celów i zadań przed organem postawionych

• Ocenie podlegać może realizacja celu końcowego (globalnego) bądź też cele cząstkowe

• Polega na stwierdzeniu, czy działalność jest racjonalna, pożyteczna i czy przynosi spodziewane efekty

• Rzetelność - oznacza działalność polegającą na:

• Należytej staranności całokształtu realizowanych zadań

• Należytej staranności przy wykonywaniu zadań merytorycznych

• Dbałość o realizację dyrektyw kierowniczych, płynących z ośrodków władzy

• Dochowanie standardów i procedur

• Gospodarność - oznacza działalność polegającą na:

• Optymalne dysponowanie publicznymi środkami finansowymi i majątkowymi

• Prawidłowa i racjonalna organizacja zadań merytorycznych, przyporządkowanych poszczególnym jednostkom organizacyjnym

• Ekonomika działania - osiąganie najlepszych efektów przy jak najmniejszym zaangażowaniu środków

• Zgodność z polityką rządu

• Uwzględnianie interesu publicznego

• Respektowanie praw i wolności obywatelskich

KONTROLA - cechy poprawnej kontroli

Bezstronność

• powinna być w pełni obiektywna,

• bezstronność kontroli jest zapewniona, gdy organ kontrolujący nie jest powiązany z jednostka kontrolowaną stosunkiem nadzoru, gdy nie ponosi za jej działalność odpowiedzialności.

• bezstronność kontroli uzyskuje się przez uniezależnienie jednostek kontrolujących od kontrolowanej administracji.

Fachowość:

• Fachowość należy rozumieć jako zdolność oceny działalności jednostki kontrolowanej z określonego punktu widzenia.

• Kontroler powinien być wybitnym znawcą badanej działalności administracji, znawcą zagadnień, które ma oceniać.

• powinien zakresem wiedzy i doświadczenia przewyższać tych, których działalność ma kontrolować.

Efektywność:

• efektywność kontroli oznacza należyte wykorzystanie wyników kontroli dla poprawy działalności administracji,

• nakłady przeznaczone na kontrolę (oszczędność),

• możliwie najlepsze wyniki kontroli (skuteczność),

• produktywność- kontrola, która przy ograniczeniu nakładów osiąga jak najlepsze wyniki.

KONTROLA PAŃSTWOWA - NIK

• NIK jest naczelnym organem kontroli państwowej, podlega Sejmowi i działa na zasadzie kolegialności.

• Zakres przedmiotowy i podmiotowy kontroli NIK obejmuje w szczególności:

• kontrole działalności organów administracji rządowej i samorządu, NBP oraz innych jednostek organizacyjnych wykorzystujących majątek oraz wywiązujących się ze zobowiązań finansowych wobec państwa.

Standardy kontroli NIK

• Działalność NIK ma na celu:

- ocenę funkcjonowania państwa i gospodarowania środkami publicznymi,

- pozytywne oddziaływanie na funkcjonowanie administracji,

- wskazywanie zagrożeń, nieprawidłowości, nierzetelności i braku uczciwości w wykonywaniu zadań publicznych,

- propagowanie dbałości o porządek prawny, odpowiedzialność i najlepsze praktyki zarządzania majątkiem i środkami publicznymi.

• NIK posiada wgląd do wszelkich dokumentów i materiałów niezbędnych do przygotowania i przeprowadzenia kontroli.

• Kontrolerzy NIK mają prawo do:

• przebywania i swobodnego poruszania się na terenie jednostki kontrolowanej,

• wglądu w dokumenty i materiały oraz do ich pobierania i zabezpieczania,

• przeprowadzania oględzin obiektów, przesłuchiwania świadków i żądania ustnych i pisemnych wyjaśnień oraz

• korzystania z pomocy biegłych i specjalistów

Planowanie kontroli

• Podstawą planowania kontroli są:

• propozycje tematów do kontroli, zgłaszane przez jednostki organizacyjne NIK, w oparciu o wiedzę na temat obszarów leżących we właściwości danej jednostki, analizę ryzyka,

• wnioski i sugestie nadesłane przez Marszałków Sejmu RP i Senatu RP, Prezydenta RP i Prezesa Rady Ministrów oraz ewentualnie innych sugestii.

• Do rocznego planu pracy NIK włączane są tematy zlecone przez Sejm RP i jego organy.

Przygotowanie kontroli:

• Przygotowanie kontroli obejmuje:

• opracowanie programu kontroli dla kontroli planowej lub tematyki kontroli doraźnej,

• dobór i przygotowanie kontrolerów oraz

• przeprowadzenie narady przedkontrolnej.

W uzasadnionych przypadkach kontrolę planową poprzedza się kontrolą rozpoznawczą.

Opracowując program kontroli należy:

a) przeprowadzić analizę przedkontrolną, obejmującą problemy gospodarcze, finansowe, organizacyjno-administracyjne oraz obszary ryzyka,

b) określić cel i zakres kontroli,

c) określić podejście kontrolne i metodykę kontroli

d) określić sposób i technikę prowadzenia kontroli,

e) ustalić mierniki, umożliwiające ocenę działania jednostek kontrolowanych,

f) określić założenia organizacyjne kontroli, w tym: osoby nadzorujące i koordynujące kontrolę, dobór kontrolerów, szacunkową pracochłonność i koszty kontroli,

g) sporządzić harmonogram prac związanych z przeprowadzeniem kontroli.

Rodzaje kontroli NIK:

NIK przeprowadza corocznie kontrolę wykonania budżetu państwa dotyczącą:

a) przestrzegania przepisów, zasad i procedur realizacji dochodów i wydatków budżetowych, w tym szczególnie przestrzegania dyscypliny finansów publicznych, co obejmuje:

• sprawdzenie czy operacje zostały właściwie przeprowadzone, zakończone, zapisane, opłacone i zarejestrowane,

• czy stosowane rozwiązania nie stwarzają okoliczności korupcjogennych,

b) prawidłowości i rzetelności prowadzenia dokumentacji finansowo - księgowej w kontrolowanych jednostkach,

c) udziału systemu kontroli wewnętrznej w zapewnieniu prawidłowego wykonania budżetu,

d) wybranych zagadnień związanych z wykonaniem budżetu państwa dotyczących obszarów podwyższonego ryzyka lub obszarów o szczególnym znaczeniu dla państwa i społeczeństwa

Kryteria kontroli NIK:

• Legalność obejmuje:

• badanie zgodności działania z przepisami prawa powszechnie obowiązującego,

• aktami stanowienia prawa o charakterze wewnętrznym, wiążącymi jedyne podporządkowane organy, jak również

• umowami, decyzjami wydanymi w sprawach indywidualnych oraz innymi rozstrzygnięciami (np. postanowieniami, wyrokami, uchwałami) podjętymi przez uprawnione podmioty.

• Gospodarność obejmuje:

• badanie oszczędnego i wydajnego wykorzystania środków;

• uzyskania właściwej relacji nakładów do efektów;

• wykorzystania możliwości zapobieżenia lub ograniczenia wysokości zaistniałych szkód.

• Celowość obejmuje badanie:

• zapewnienia zgodności z celami określonymi dla kontrolowanej jednostki lub działalności;

• zapewnienia optymalizacji zastosowanych metod i środków, ich odpowiedniości dla osiągnięcia założonych celów;

• osiągnięcia tych celów (skuteczność).

• Rzetelność obejmuje badania:

• wypełniania obowiązków z należytą starannością, sumiennie i we właściwym czasie;

• wypełniania zobowiązań zgodnie z ich treścią;

• przestrzegania wewnętrznych reguł funkcjonowania danej jednostki;

• dokumentowania określonych działań lub stanów faktycznych zgodnie z rzeczywistością, we właściwej formie i wymaganych terminach, bez pomijania określonych faktów i okoliczności.

Zasady kontroli NIK:

Postępowanie kontrolne NIK oparte jest na określonych zasadach prawa, do których zaliczyć należy w szczególności:

1. zasadę prawdy obiektywnej,
   - ustalenia kontrolne powinny odzwierciedlać rzeczywisty stan rzeczy,
   - ustalenia faktyczne powinny stanowić podstawę wszelkich rozstrzygnięć,
   - obiektywizm rozumiany jest jako bezstronne ustalanie i uczciwe prezentowanie ustaleń kontroli, dokonywanie ocen przy użyciu jednolicie zdefiniowanych kryteriów, prezentowanie stanowiska Izby i wniosków jedynie na podstawie istotnych, rzetelnie przedstawianych faktów, zgodnie z najlepszą wiedzą i doświadczeniem.

2. zasadę podmiotowości,
   oznacza, że w toku kontroli dokonywane są:
   - ustalenia dotyczące działalności jednostki objętej kontrolą,
   - oceny, uwagi i wnioski wynikają wyłącznie z tych ustaleń.

3. zasadę kontradyktoryjności,
   - kierownik jednostki kontrolowanej ma możliwość aktywnego udziału w całej procedurze kontrolnej.
   - uprawnienia kierownika kontrolowanego podmiotu w zakresie zgłaszania zastrzeżeń-do ustaleń zawartych w protokóle kontroli oraz ocen, uwag i wniosków zamieszczonych w wystąpieniu pokontrolnym.

4. zasadę pisemności.
   - oznacza, że całość czynności podejmowanych w toku kontroli ma formę pisemną albo co najmniej jest dokumentowana na piśmie.
   - dotyczy to w szczególności gromadzenia materiału dowodowego.

Przykładowe kontrole NIK:

• NIK sprawdziła, jak w latach 2005 - 2008 powiatowe inspektoraty prowadziły postępowania administracyjne w przypadku stwierdzenia samowoli budowlanej.

• Kontrola objęła Główny Urząd Nadzoru Budowlanego oraz 24 powiatowe inspektoraty nadzoru budowlanego (PINB).

Ustalenia:

• Powiatowi inspektorzy nie przestrzegali prawa na każdym etapie postępowania legalizacyjnego.

• Decyzję o wstrzymaniu robót budowlanych, podejmowali bez sprawdzenia, czy pozwala na to stan prawny budowy.

• Nie  sprawdzono, czy budowa jest zgodna z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz techniczno-budowlanymi, co jest warunkiem rozpoczęcia legalizacji.

• PINB w Grodzisku Mazowieckim, który w 48 przypadkach na 51 postępowań nie sprawdził, czy budowy spełniają wymagania prawne.

• W Pabianicach na 38 postanowień, błędnych było aż 31 decyzji.

Powiatowi inspektorzy nadzoru budowlanego wykazywali się niezrozumiałą przychylnością wobec inwestorów w sprawach opłat legalizacyjnych, co może wskazywać na występowanie mechanizmów korupcjogennych:

• legalizowali samowole, co do których nie mieli informacji o wniesieniu wymaganych opłat,

• nieprawidłowo naliczano opłaty legalizacyjne

• inspektorzy pozwalali inwestorom uniknąć opłat, przyjmując korzystne dla nich, acz niezgodne z prawem interpretacje przepisów.

• rozkładali opłaty na raty, choć powiatowy inspektor nie ma takich uprawnień.

• kontynuowano postępowanie legalizacyjne (zamiast wydania decyzji o rozbiórce), mimo nie otrzymania wymaganych prawem dokumentów,

• W ponad 70 proc. Inspektoratów nie wydawano nakazów rozbiórki, chociaż prawo je nakazywało.

• Inspektorzy nie pilnowali wykonania decyzji o rozbiórce i nie wszczynali postępowań egzekucyjnych,

• nie zawiadamiali prokuratury o przypadkach samowoli budowlanej,

• nie sprawdzali wykonania decyzji dotyczących poprawy złego stanu technicznego budynków, choć ich niewykonanie mogło sprowadzać zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi.

• 12 inspektoratów nie sprawdzało, czy inwestorzy po wydanym nakazie wstrzymali roboty budowlane

• 4 inspektoraty nie sprawdziły wykonania innych nakazów (przerwanie robót, rozbiórka, doprowadzenie do stanu poprzedniego lub zgodnego z prawem)

• 6 inspektorów wydawało decyzje dotyczące rozbiórki lub zaniechania robót z niedopuszczalnym opóźnieniem;

• 6 nie wydało ich wcale, mimo istnienia przesłanek prawnych

• PINB w Świnoujściu wydawał decyzje na podstawie niewłaściwej podstawy prawnej (w 22 przypadkach na 36 zbadanych);

Analiza:

• NIK wskazuje, że struktura organizacyjna nadzoru budowlanego uniemożliwia wyegzekwowanie odpowiedniej jakości pracy - zbyt duża jest niezależność powiatowych inspektorów, których działania noszą cechy „państwa w państwie”. Powoływani są przez starostów na wniosek inspektora wojewódzkiego. Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego nie może ich nadzorować, a jedynie kontrolować i wydawać zalecenia, ewentualnie informować o odpowiednich standardach.

• Nieprawidłowe działania  lub ich brak inspektorzy tłumaczą najczęściej brakami kadrowymi. Istotnie, kontrola potwierdziła, że problem ten występuje od wielu lat.  Niskie płace i wysoce specjalistyczny charakter wymagań powodują, ze fachowcy odchodzą do innych, lepiej płatnych posad w budownictwie lub kancelariach prawnych.

Działania:

• W celu doprowadzenia do prawidłowego wykonywania zadań z zakresu prawa budowlanego i prawa administracyjnego, przez powiatowych inspektorów nadzoru budowlanego, NIK uważa za konieczne podjęcie działań przez:

1. Ministra Infrastruktury, w zakresie:

- rozważenia opracowania projektu ustawy nowelizującej ustawę - Prawo budowlane, przez nałożenie obowiązku informowania właściwego organu o dokonaniu opłaty legalizacyjnej.

2. Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego, w zakresie:

- zintensyfikowania działań, w celu doprowadzenia do prawidłowej realizacji przepisów z zakresu legalizacji samowoli budowlanych i egzekucji administracyjnej, przez powiatowych inspektorów nadzoru budowlanego,

- zwiększenia liczby kontroli organów nadzoru budowlanego stopnia powiatowego w celu poprawy ich funkcjonowania przy wykonywaniu obowiązków związanych z prowadzeniem postępowań administracyjnych dotyczących legalizacji samowoli budowlanych i postępowań egzekucyjnych.

3. Powiatowych inspektorów nadzoru budowlanego, w zakresie:

• niedopuszczania do zwłoki w postępowaniach administracyjnych prowadzonych w sprawie legalizacji samowoli budowlanej,

• terminowego realizowania egzekucji administracyjnej, związanej z samowolami budowlanymi,

• bezwzględnego zawiadamiania właściwych organów ścigania w przypadkach stwierdzenia naruszeń przepisów ustawy - Prawo budowlane,

• wyeliminowania przypadków niewłaściwego ustalania opłaty legalizacyjnej,

• podjęcia działań kontrolnych wobec podmiotów podlegających rygorom ustawy - Prawo budowlane.

KONTROLA PAŃSTWOWEJ INSPEKCJI PRACY

• Podstawa prawna działania:

Ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy z 13 kwietnia 2007 r.

Celem kontroli w zakładzie pracy jest:

1. ustalenie stanu faktycznego w zakresie przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;

2. zbadanie przestrzegania przepisów o legalności zatrudnienia;

3. udokumentowanie dokonanych ustaleń.

Podmioty czynności kontroli:

• w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz legalności zatrudnienia - podlegają wszyscy pracodawcy i przedsiębiorcy niebędący pracodawcami, na rzecz których świadczona jest praca przez osoby fizyczne, w tym osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą, bez względu na podstawę świadczenia pracy.

Inspektor pracy ma prawo:

1. przeprowadzania kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, a w szczególności stanu bezpieczeństwa i higieny pracy bez uprzedzenia o każdej porze dnia i nocy oraz kontroli legalności zatrudnienia w zakresie,

2. Inspektor pracy nie podlega obowiązkowi posiadania przepustki - po kontrolowanym terenie może poruszać się swobodnie. Jest także zwolniony z rewizji osobistej, nawet jeśli przewiduje ją regulamin pracy w kontrolowanym zakładzie.

W toku wykonywania czynności kontrolnych inpektor pracy ma prawo:

1. swobodnego wstępu na teren zakładu pracy i do wszystkich jego obiektów pomieszczeń;

2. przeprowadzania oględzin obiektów, maszyn i urządzeń oraz pomieszczeń pracy;

3. Żądania pisemnych i ustnych informacji w sprawach objętych kontrolą - obowiązkowi temu podlegają również wszyscy pracownicy, oraz osoby, które wykonują lub wykonywały pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą;

4. inspektor ma także prawo wzywania i przesłuchiwania tych osób w związku z kontrolą;

5) wglądu do dokumentacji zakładu pracy, w tym do:

1. dokumentów dotyczących budowy, przebudowy lub modernizacji oraz uruchomienia zakładu pracy;

2. planów i rysunków technicznych, dokumentacji technicznej i technologicznej;

3. wyników ekspertyz, badań i pomiarów dotyczących produkcji bądź innej działalności zakładu

6) wglądu do akt osobowych i wszelkich dokumentów związanych z wykonywaniem pracy przez pracowników lub osoby zatrudnione na innej podstawie niż stosunek pracy;

7) zapoznania się z decyzjami wydanymi przez inne organy kontroli i nadzoru nad warunkami pracy oraz ich realizacją;

8) utrwalenia przebiegu kontroli za pomocą środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku;

9) sprawdzania tożsamości osób wykonujących pracę.

Sporządzanie protokołu kontrolnego:

1) nazwę podmiotu kontrolowanego, numer REGON oraz numer NIP;

2) imię i nazwisko oraz stanowisko służbowe inspektora pracy;

3) imię i nazwisko osoby reprezentującej podmiot kontrolowany oraz nazwę organu reprezentującego ten podmiot;

4) datę rozpoczęcia działalności przez podmiot kontrolowany oraz datę objęcia stanowiska przez osobę lub powołania organu,

5) oznaczenie dni, w których przeprowadzano kontrolę;

6) informację o realizacji uprzednich decyzji i wystąpień organów PIP oraz wniosków, zaleceń i decyzji innych organów kontroli i nadzoru nad warunkami pracy;

7) opis stwierdzonych naruszeń prawa oraz inne informacje mające istotne znaczenie dla wyników kontroli;

8) treść decyzji ustnych oraz informację o ich realizacji;

9) informację o liczbie i rodzaju udzielonych porad z zakresu prawa pracy;

10) wyszczególnienie załączników stanowiących składową część protokołu;

11) informacje o osobach, w obecności których przeprowadzano kontrolę;

12) wzmiankę o wniesieniu lub niewniesieniu zastrzeżeń do treści protokołu oraz ewentualnym usunięciu stwierdzonych nieprawidłowości przed zakończeniem kontroli;

13) datę i miejsce podpisania protokołu przez osobę kontrolującą oraz przez osobę lub organ reprezentujący podmiot kontrolowany.

Inspektor pracy ma prawo:

• Zastosować przewidziane ustawą środki prawne:

• jeśli stwierdzi naruszenia przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia, może nałożyć karę finansową lub wydać nakaz natychmiastowego zamknięcia stanowisk pracy stwarzających zagrożenie dla życia pracowników.

• za wykroczenie przeciwko prawom pracownika, takie jak zatrudnienie na umowę cywilnoprawną zamiast na umowę o pracę czy zaleganie z wypłatą pensji grożą kary od 500 do 1000 zł.

• nałożyć mandat w wys. 2 tys. zł w sprawach, w których inspekcja pracy jest oskarżycielem publicznym.

• za poważne wykroczenia, takie jak zatrudnianie pracowników „na czarno„ lub ewidentne lekceważenie zasad bhp, grozi mandat do 5 tys. zł, jeśli pracodawca popełnia to samo wykroczenie w ciągu 2 lat od ostatniego ukarania.

Środki prawne przysługujące inspektorom pracy:

• W wyniku ustaleń dokonanych w toku kontroli, inspektor pracy ma prawo:

1) wydawania decyzji,

2) kierowania wystąpień,

3) wnoszenia powództw oraz wstępu do postępowania w sprawach,

4) podjęcia innych działań, jeżeli prawo lub obowiązek ich podjęcia wynika z odrębnych przepisów.

Decyzja:

• mieć formę pisemną, ustną lub wpisu do dziennika budowy,

• powinna zawierać określenie podstawy prawnej, termin usunięcia stwierdzonych uchybień oraz pouczenie o przysługujących środkach odwoławczych.

• Jeśli inspektor wydał decyzję w formie wpisu do dziennika budowy, kopia lub odpis decyzji są załączane do protokołu kontroli.

Wystąpienie:

• Wystąpienie powinno zawierać wnioski pokontrolne i ich podstawę prawną.

• Pracodawca ma obowiązek zawiadomić odpowiedni organ Państwowej Inspekcji Pracy o terminie i sposobie realizacji wniosków pokontrolnych.

• w terminie określonym w wystąpieniu, nie dłuższym niż 30 dni.

Priorytety w działalności kontrolno - nadzorczej PIP

• poprawa praworządności w stosunkach pracy, w szczególności przeciwdziałanie zjawiskom patologicznym,

• koncentracja działań kontrolno-nadzorczych na dziedzinach gospodarki charakteryzujących się największym nasileniem zagrożeń zawodowych oraz

• podejmowanie na coraz szerszą skalę działań o charakterze prewencyjnym.

Plany jednoroczne uwzględniają:

1. kontrole problemowe egzekwujące poprawę przestrzegania prawa;
   - kontrole problemowe prowadzone są w obszarach charakteryzujących się znaczną skalą naruszeń prawa lub występowaniem problemów wymagających skoordynowanych działań urzędu w skali kraju.

2. kontrole diagnozująco-pilotażowe;
   - monitoring wybranych zagadnień ochrony pracy, w celu uzyskania danych umożliwiających ukierunkowanie działań kontrolnych i prewencyjnych w latach następnych.
   - realizowane są, zależnie od specyfiki tematu, przez wszystkie lub wybrane okręgowe inspektoraty pracy i nadzorowane centralnie.

3. kontrole realizowane w ramach zadań własnych okręgowych inspektoratów pracy.
   - obejmują problemy nie ujęte w zadaniach koordynowanych centralnie, a mające istotne znaczenie na terenie objętym ich właściwością terytorialną,
   - obok informacji i doradztwa z zakresu prawa pracy, inspektorzy stosują przewidziane przepisami środki prawne, uzależniając ich rodzaj od charakteru i faktycznych przyczyn stwierdzonych nieprawidłowości.
   - pierwsza kontrola u pracodawcy przeprowadzana jest w taki sposób, by uzyskane o zakładzie informacje służyły optymalnemu ukierunkowaniu dalszych działań PIP, w szczególności prewencyjnych.

Celem PIP jest:

• uzyskiwanie wymiernych efektów w postaci trwałej poprawy stanu bezpieczeństwa pracy oraz

• przestrzegania praworządności w stosunkach pracy.

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

• stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych,

• zakres i sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich określa ustawa,

• jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na 5 lat.

• nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych.

• nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu,

• jest w swojej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie.

Kontrola Rzecznika Praw Obywatelskich

KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r.
ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI I PRAW
Art. 80.
Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.

Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich

USTAWA z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich.
(Dz.U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 oraz z 2007 r. Nr 25, poz. 162)

• RPO podejmuje czynności przewidziane w ustawie, jeżeli poweźmie wiadomość wskazującą na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela.

• Podjęcie czynności następuje:

1. na wniosek obywateli lub ich organizacji,

2. na wniosek organów samorządów,

3. na wniosek Rzecznika Praw Dziecka,

4. z własnej inicjatywy.

Art. 10 Wniosek kierowany do RPO:

• jest wolny od opłat,

• nie wymaga zachowania szczególnej formy, lecz powinien zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której wolności i praw sprawa dotyczy, a także określać przedmiot sprawy.

Rzecznik po zapoznaniu się z każdym skierowanym do niego wnioskiem może:

1. podjąć sprawę,

2. poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania,

3. przekazać sprawę według właściwości,

4. nie podjąć sprawy - zawiadamiając o tym wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy.

Podejmując sprawę RPO może:

1. samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające,

2. zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów, w szczególności organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej,

3. zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części.

Prowadząc postępowanie RPO ma prawo:

1. zbadać, nawet bez uprzedzenia, każdą sprawę na miejscu,

2. żądać złożenia wyjaśnień, przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez organy administracji,

3. żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy,

4. zlecać sporządzanie ekspertyz i opinii.

Po zbadaniu RPO może:

1. wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela,

2. skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela,

3. zwrócić się do organu nadrzędnego nad kontrolowaną jednostką, z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa,

4. zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach - na prawach przysługujących prokuratorowi,

5. wystąpić z wnioskiem o ukaranie w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach,

6. wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach.

W wystąpieniu RPO formułuje:

• opinie i wnioski co do sposobu załatwiania sprawy,

• może żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zastosowania sankcji służbowych.

Organ, organizacja lub instytucja, do których zostało skierowane wystąpienie, obowiązane są nie później niż w terminie 30 dni, poinformować RPO o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku.

W związku z rozpatrywaniem sprawy Rzecznik może:

1. występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach dotyczących wolności i praw człowieka i obywatela,

2. występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami w sprawach, o których mowa w art. 188 Konstytucji,

3. zgłosić udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych i brać udział w tym postępowaniu,

4. występować z wnioskami do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie.

Organy Obowiązane są:

1. zapewniać dostęp do akt i dokumentów

2. udzielać RPO żądanych przez niego informacji i wyjaśnień,

3. udzielać wyjaśnień dotyczących podstawy faktycznej i prawnej swoich rozstrzygnięć,

4. ustosunkowywać się do ogólnych ocen, uwag i opinii RPO.

KONTROLA PARLAMENTARNA

• Kontrolę administracji publicznej sprawuje parlament, z czego o wiele szerszy zakres uprawnień przypisany jest Sejmowi.
  Sejm sprawuje np. kontrolę nad działalnością Rady Ministrów:

• art. 95 Konstytucji
  2. Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw.

Definicja:

• działania parlamentu, służące informacji o działalności podmiotów kontrolowanych oraz przekazywania tym podmiotom poglądów, opinii i sugestii parlamentu.

Jest realizowana przez prawo do:

1. Żądania informacji, lub

2. Żądania wysłuchania

Polityczna kontrola parlamentu

1. Sejm może wyrazić wotum zaufania nowo powołanej Radzie Ministrów (Art. 154 Konstytucji RP)
   Prezes Rady Ministrów, w ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta RP, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania.

2. Sejm wyraża wotum nieufności całej Radzie Ministrów (art. 158 Konstytucji RP)
   Sejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów. Jeżeli uchwała została przyjęta przez Sejm, Prezydent Rzeczypospolitej przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę.

3. Wotum nieufności pojedynczemu ministrowi (art. 159 Konstytucji RP)
   1. Sejm może wyrazić ministrowi wotum nieufności. Wniosek o wyrażenie wotum nieufności może być zgłoszony przez co najmniej 69 posłów. Przepis art. 158 ust. 2 stosuje się odpowiednio.
   2. Prezydent Rzeczypospolitej odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów.

KONTROLA SEJMU

• Na posiedzeniach plenarnych

• W komisjach sejmowych

• Przez posłów

Kontrolna plenarna działalności:

• Zgodnie z art. 226 Konstytucji RP, Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa.

• Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią NIK podejmuje, w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia absolutorium.

Kontrola plenarna - art.. 69 ust. 1 Regulaminu Sejmu

W trybie przewidzianym dla uchwał Sejm może podejmować:

1. rezolucje - zawierające wezwanie określonego organu państwowego do podjęcia wskazanego w rezolucji jednorazowego działania,

2. deklaracje - zawierające zobowiązanie do określonego postępowania,

3. apele - zawierające wezwanie do określonego zachowania się, podjęcia inicjatywy lub zadania,

4. oświadczenia - zawierające stanowisko w określonej sprawie.

Kontrola parlamentarna:

• Art. 126a Regulaminu Sejmu

Sejm może rozpatrzyć informacje, sprawozdania i raporty z działalności instytucji i organów władzy państwowej inne niż podległe, przedkładane na podstawie odrębnych przepisów.

• Oprócz Sejmu jako takiego kontrolę sprawują także:

1. komisje sejmowe oraz

2. sejmowe komisje śledcze w rozumieniu art. 111 Konstytucji RP, zgodnie z którym
   Sejm może powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy. Tryb działania komisji śledczej określa ustawa.

Sejmowa komisja śledcza:

• Art. 136a

1. Projekt uchwały w sprawie powołania komisji śledczej może być wniesiony przez Prezydium Sejmu lub co najmniej 46 posłów.

2. Do projektu dołącza się uzasadnienie wskazujące potrzebę i cel powołania komisji.

Komisje sejmowe:

Komisje sejmowe na swych posiedzeniach:

1. rozpatrują i opiniują założenia projektów ustaw i uchwał,

2. rozpatrują sprawozdania i informacje ministrów oraz kierowników naczelnych organów administracji państwowej, a także kierowników innych urzędów i instytucji państwowych,

3. analizują działalność poszczególnych działów administracji i gospodarki państwowej,

4. rozpatrują sprawy związane z wprowadzeniem w życie i wykonywaniem ustaw i uchwał Sejmu, a także z realizacją uchwalonych przez siebie dezyderatów,

5. opiniują, skierowane przez Marszałka Sejmu, wnioski w sprawie wyboru, powołania lub odwołania przez Sejm poszczególnych osób na określone stanowiska państwowe.

Art. 153 Na żądanie komisji:

• ministrowie oraz

• kierownicy naczelnych organów administracji państwowej, a także

• kierownicy innych urzędów i instytucji państwowych

są obowiązani:

1. przedstawiać sprawozdania,

2. udzielać informacji oraz

3. uczestniczyć w posiedzeniach komisji, na których rozpatrywane są sprawy dotyczące ich zakresu działania.

Komisja uchwala:

• dezyderaty,

• opinie,

• sprawozdania,

• a także projekty uchwał,

• rezolucji,

• apeli,

• oświadczeń lub deklaracji Sejmu. Komisja, w drodze uchwały, może przyjąć do wiadomości przedłożoną jej informację bądź stanowisko.

Dezyderat

Dezyderat zawiera postulaty komisji w określonych sprawach i może być skierowany do:

• Rady Ministrów lub poszczególnych jej członków,

• Prezesa NIK,

• Prezesa NBP,

• Prokuratora Generalnego oraz Głównego Inspektora Pracy.

Dezyderaty:

• Organ, pod którego adresem uchwalony został dezyderat komisji, ma obowiązek ustosunkować się do niego i pisemnie powiadomić Marszałka Sejmu o zajętym stanowisku w ciągu 30 dni.

• W razie nieotrzymania odpowiedzi w terminie lub uznania otrzymanej odpowiedzi za niezadowalającą, komisja może ponowić dezyderat, przedłożyć Marszałkowi Sejmu wniosek o zwrócenie odpowiedzi jako niezadowalającej lub przedłożyć Sejmowi projekt odpowiedniej uchwały lub rezolucji.

Opinie:

• Opinia zawiera stanowisko w określonej sprawie.

• Komisja może przedstawić opinię organom państwowym i innym centralnym urzędom i instytucjom państwowym.

• Komisja może zwrócić się o przedstawienie stanowiska w sprawach podniesionych w opinii, jak również o informacje o przebiegu realizacji wniosków wynikających z tej opinii.

Kontrole komisji sejmowych:

W sprawach związanych z:

• wprowadzeniem w życie oraz

• wykonywaniem ustaw i uchwał Sejmu, właściwe komisje przeprowadzają kontrole.

• Prezydium Sejmu określa ogólne zasady przeprowadzania kontroli.

• Komisja przeprowadzająca kontrolę określa zakres oraz sposób jej przeprowadzenia.

Wizytacje i badania komisji sejmowych:

Komisje sejmowe mogą przeprowadzać w wyznaczonym przez siebie składzie wizytacje oraz badania działalności poszczególnych zakładów oraz spółek z udziałem Skarbu Państwa, przedsiębiorstw i innych instytucji państwowych, na zasadach i w trybie określonych przez Prezydium Sejmu,

KONTROLA POSELSKA

• Interpelacje, wnioski o przedstawienie informacji bieżących, zapytania poselskie i pytania w sprawach bieżących mogą być kierowane do członków Rady Ministrów.

• Posłowi przysługuje prawo złożenia interpelacji w sprawach o zasadniczym charakterze i odnoszących się do problemów związanych z polityką państwa.

• Interpelacja powinna zawierać krótkie przedstawienie stanu faktycznego będącego jej przedmiotem oraz wynikające zeń pytania oraz powinna być skierowana zgodnie z właściwością interpelowanego.

Interpelacje:

• Marszałek Sejmu przesyła interpelację niezwłocznie interpelowanemu.

• Odpowiedź na interpelację jest udzielana w formie pisemnej nie później niż w terminie 21 dni od dnia otrzymania interpelacji.

• W razie uznania odpowiedzi za niezadowalającą interpelant może zwrócić się do Marszałka Sejmu o wystąpienie do interpelowanego z żądaniem dodatkowych wyjaśnień na piśmie, uzasadniając przyczyny nieprzyjęcia odpowiedzi.

Informacje bieżące:

• Klubowi oraz grupie co najmniej 15 posłów przysługuje prawo złożenia wniosku o przedstawienie na posiedzeniu Sejmu przez członka Rady Ministrów informacji bieżącej.

Zapytania poselskie:

Zapytania poselskie składa się w sprawach o charakterze jednostkowym, dotyczących prowadzonej przez Radę Ministrów polityki wewnętrznej i zagranicznej oraz zadań publicznych realizowanych przez administrację rządową.

---