Izabela Błasiak,
I rok SUM stosunków etnicznych i migracji międzynarodowych
Gr. 3
ORMIANIE W OKRESIE STAROPOLSKIM
ORMIANIE JAKO NARÓD?
Termin „Ormianin” w tłumaczeniu z języka haj oznacza po prostu „Armeńczyk”. Można zatem zgodzić się, że Ormianie, to ludność zamieszkująca teren Armenii (północno-wschodnia część półwyspu Azja Mniejsza), a raczej stamtąd się wywodząca (pomijając różnice terytorialne starego państwa armeńskiego, a tworu dzisiejszego). Obecnie istnieje rozróżnienie tych dwóch pojęć. Armeńczykiem nazywa się mieszkańca państwa Armenii, Ormianem natomiast jest ten, kto posiada swe korzenie na terenie byłego państwa ormiańskiego (w 1064 roku podbitego przez Turków), ale nie koniecznie zamieszkuje dany obszar; żyje w diasporach, ale podlega silnym wpływom społeczności, z którą jednoczą go więzi krwi.
Język ormiański wywodzi się z grupy języków indoeuropejskich, ale jest zarazem na tyle specyficzny, że stanowi wśród nich osobną gałąź. Obecnie występują dwie jego odmiany: wschodnia i zachodnia.
Wyróżnia się trzy główne nurty kościoła ormiańskiego:
Narodowy, zwany Apostolskim Kościołem Ormiańskim. Obejmuje on cztery patriarchaty: Eczmiadzyn - Armenia, Antilias - Liban, Konstantynopol - Turcja, Św. Jakuba - Jerozolima
Kościół katolicki obrządku ormiańskiego - siedziba patriarchatu w Bzommar - Liban.
Ormiański Kościół Ewangelicki - zbiorcza nazwa licznych ormiańskich denominacji protestanckich
Ormianie są chrześcijanami obrządku wschodniego. Kalendarzem obowiązującym jest kalendarz juliański, co daje w efekcie prawie dwu tygodniowe przesunięcie w stosunku do kalendarza gregoriańskiego. Za rok rozpoczynający bieg dziejów uznaje się datę 7 grudnia 552 r., kiedy to miał miejsce II synod w Dvin. Data ta jest początkiem tzw. "Wielkiej Ery Armenii". Głównymi świętami ormiańskimi są:
Amanor kam Nor Tari (Nowy Rok)
Surb Cnund (Dzrorhneq) 6 stycznia (Boże Narodzenie)
Trndez (Tiarn Aradż - Tirodżn endaradż: Witanie Pana) - Tego dnia wieczorem ludzie palą ogniska i skaczą nad ogniem, w taki sposób jakby wyrzucają problemy, choroby itp. do ognia w ten sposób oczyszczają się zarówno duchowo jak i fizycznie
Wardananc Ton (Święto Wardananc) - upamiętnienie bitwy w obronie ojczyzny i świętej wiary pod Awarajrem
Cechaspanutjan Zoheri Hishataki (Dzień poświęcony pamięci Ofiar Ludobójstwa)
Cachkazard - Siódma niedziela Wielkiego Postu
Surb Zatik (Harutjun) (Zmartwychwstanie)
Surb Hambardzman (wiczaki) Ton (Święto Wniebowzięcia)
ORMIANIE NA ZIEMIACH POLSKICH
Początek emigracji ormiańskiej na ziemie polskie sięga prawdopodobnie już wieku XI. Pierwszymi przybyszami, według tradycji ormiańskiej, byli mieszkańcy miasta Ani, którzy wraz z najazdem wojsk greckich (1045r), a potem tureckich (1064r) masowo zaczęli opuszczać dawne domostwa. Cel ich podróży nie był przypadkowy. Dobrze znali ziemie, na które emigrowali. Już od IX wieku Ormianie utrzymywali ożywione kontakty handlowe z mieszkańcami Rusi Kijowskiej („droga tatarska”). Była to prawdopodobnie główna pobudka opuszczenia dawnego miejsca zamieszkania i udania się właśnie na te obszary. W XI wieku z pewnością zamieszkiwali już Kijów i Lwów, jednak za początek istnienia Ormian polskich uznajemy datę 1349 rok, kiedy to po raz pierwszy w dokumentacjach Kazimierza Wielkiego znaleziono wzmiankę o fakcie rezydencji biskupa ormiańskiego Howannesa w Kijowie. Nie jest znana jedynie liczebność populacji imigrantów ormiańskich w okresie średniowiecza.. Wiadomo jedynie, że najliczniejsze ich skupiska znajdowały się we Lwowie i Kamieńcu Podolskim. Kolejne wieki przynoszą ze sobą na szczęście już bardziej sprecyzowane dane dotyczące tej materii. W XVII wieku liczba Ormian na ziemiach ruskich wynosiła nieco poniżej 3 tysięcy, a spadła wraz z nastaniem okupacji tureckiej na Podolu; w 1678 roku miała według nuncjusza papieskiego Francisco Martelli wynosić zaledwie 600 osób, ale już w 1723 roku uległa powiększeniu do 2397 członków (wizytacja parafialna biskupa karnienieckiego). Terytorium dawnej Rzeczpospolitej było dla wielu Ormian nowym domem, ale również dla pewnej ich części, miejscem tylko tymczasowego pobytu w drodze na Zachód. Jednostki, które zdecydowały się na stałe osiedlenie, często odgrywały znaczącą rolę w życiu całego państwa polskiego. Jedną z najprężniej działających gmin ormiańskich była ta w Warszawie, natomiast jako przeciwieństwem, Kraków. Dana sytuacja prawdopodobnie spowodowana została społecznymi warunkami miejscowymi grodu Kraka, czyli istnieniem znacznej konkurencji ze strony tamtejszego mieszczaństwa.
ORGANIZACJA I FUNKCJONOWANIE GMINY ORMIAŃSKIEJ
Wśród społeczeństwa ormiańskiego zamieszkującego dawne ziemie polskie, dało się zauważyć trzy typy organizowania się:
Nieformalna wspólnota rodzinna
Gmina religijna (bez szczególnego statusu prawnego)
Samorząd jurysdykcyjny i kościelny
Początki samorządu ormiańskiego sięgają jeszcze okresu, kiedy to Ruś nie znajdowała się w granicach Rzeczpospolitej. Podstawowym organem administracyjnym była wtedy Rada Starszych. W całej gminie członkowie podlegali miejscowemu prawu ormiańskiemu, ale nie dotyczyło to wszystkich Ormian. Profity płynące z przynależności do gminy uzyskiwali jedynie ci, którzy posiadali ormiańskie obywatelstwo miejskie. Warunkiem jego zdobycia, było otrzymanie akceptacji ze strony rady danego miasta, a co za tym idzie starszyzny ormiańskiej (rada miejska podejmowała decyzje w tej sprawie jedynie po wcześniejszej konsultacji z seniorami ormiańskimi). Jeżeli kandydatura została zaakceptowana, należało jeszcze nabyć nieruchomość w danym mieście i przedstawić swoich poręczycieli, a dopiero wtedy, złożyć przysięgę w kościele ormiańskim (w obecności wysokiego urzędnika niemieckiego).
Władze gminy na zewnątrz reprezentowały interesy całej koloni ormiańskiej, natomiast wewnątrz przejmowały funkcje administracyjne i sądownicze. Do ich kompetencji należało również stanowienie pieczy nad majątkiem gminy.
STRUKTURA KOLONII ORMIAŃSKIEJ
wójt* - wybieralny na okres 1 roku urzędnik Rady Starszych
Rada Starszych* - od XVII wieku pełniły funkcję rad miejskich, 6, a potem 12 członków- seniorów (z których i tak tylko 6 pełniło funkcję), reprezentanci warstw najzamożniejszych, wybierani na różnych zasadach, w zależności od miasta, generalnie przynależność dożywotnia, skład uzupełniano w razie potrzeby każdego roku. Głównym zadaniem było sprawowanie sądów w gminie.
Rada 40 Mężów* - członkowie nazywani braćmi, wywodzili się z patrycjatu ormiańskiego (posiadający dowlat - bogactwo), powstała w XVII wieku na wzór instytucji polskich, zadania: kontrola finansów członków Rady Starszych, oraz czynności wójta i sędziów. Przewodniczył jej marszałek/rejent
* reprezentacja jedynie bogatych warstw społeczności ormiańskiej; ubodzy pomimo członkostwa w gminie, nie posiadali mocy udziału w jej życiu administracyjnym
Dodatkowym elementem organizacyjnym Ormian były bractwa i cechy, których zadania precyzowano w momencie powoływania ich do życia. Przykładowo, dla zapewnienia bezpieczeństwa oraz obrony danej partii murów miejskich, organizowano tzw. Bractwa „śmiałków”.
Omawiając strukturę organizacyjną gminy ormiańskiej nie sposób pominąć Kościoła i instytucji z nim związanych. Od czasów Kazimierza Wielkiego, a dokładnie od 1367 roku, Ormianie uzyskali prawo do swobodnego wyznawania wiary na terytorium Rzeczpospolitej. Pierwsze arcybiskupstwo powstało we Lwowie. Duchowni mianowani byli przez seniorów Lwowa i Kamieńca Podolskiego, konsekrowani przez katolikosów (urząd nadrzędny wobec patriarchy), a na końcu zatwierdzani przez królów polskich. Najstarsze wspólnoty kościelne (juchow) na Rusi, to Włodzimierz Wołyński, Łuck, Kijów, Kamieniec Podolski oraz parafie mołdawskie.
W skład archidiecezji ormiańskiej wchodziły okręgi zarządzane przez archiprezbiterów/awakerece (funkcja sprawowana przez proboszczów największych parafii). Ważnym elementem kościoła ormiańskiego zajmowały instytucje klasztorne wanki. Powszechnymi nazwami używanymi dla określenia ormiańskiej społeczności mnisiej byli bazylianie lub antonici, natomiast dla określenia żeńskiej jej części używano terminu „panny dewotki nacji ormiańskiej”.
Częstym elementem większych wspólnot kościelnych były szkoły. Edukacja w nich obejmowała naukę czytania i pisania w języku staroormiańskim, rachunków, religii i liturgii kościelnej, gdyż celem tych placówek było kształcenie kandydatów na przyszłych duchownych.
Od '60 XVI wieku duchowieństwo ormiańskie zwolnione zostało z płacenia podatków na rzecz państwa polskiego, a za panowania króla Zygmunta I uzyskało również szeroki immunitet sądowniczy.
BIBLIOGRAFIA:
Pisowicz A., Ormianie polscy. Ponad sześćsetpięćdziesiąt lat Ormian Polskich, http://www.ormianie.pl/ormianie_polscy.php, 6 listopada 2007
Religie świata. Encyklopedia PWN. Wierzenia, bogowie, święte księgi, Kaczorowski B. (red.), Warszawa 2006
Stopka K., Ormianie w Polsce dawnej i dzisiejszej, Kraków 2000
Woźniak K. A., Ormianie polscy, http://www.zwoje-scrolls.com/zwoje08/text15p.htm, 6 listopada 2007
3